dr hab. Maciej Witek, prof. US http://kognitywistyka.usz.edu.pl/mwitek MODELE UMYSŁU rok akademicki 2016/2017, semestr letni Temat 2: Gramatyki Chomsky'ego jako modele umysłu
Narodziny kognitywistyki 1957: Skinner, Verbal Behavior Chomsky, Syntactic Structure
Narodziny kognitywistyki 1957: Skinner, Verbal Behavior Chomsky, Syntactic Structure umysł jako czarna skrzynka versus umysł jako struktura zdolna do przetwarzania informacji
Narodziny kognitywistyki 1957: Skinner, Verbal Behavior Chomsky, Syntactic Structure uniwersalny mechanizm uczenia się versus wrodzony i specyficzny mechanizm nabywania języka
Chomsky DWA FAKTY:
Chomsky DWA FAKTY: twórczy charakter zwykłej praktyki językowej (ang. the creative aspect of normal language use);
Chomsky DWA FAKTY: twórczy charakter zwykłej praktyki językowej (ang. the creative aspect of normal language use); zatem: użyciem języka rządzą reguły rekurencyjne, które generują nieskończony zbiór wszystkich i tylko zdań tego języka;
Chomsky DWA FAKTY: twórczy charakter zwykłej praktyki językowej (ang. the creative aspect of normal language use); zatem: użyciem języka rządzą reguły rekurencyjne, które generują nieskończony zbiór wszystkich i tylko zdań tego języka; ubóstwo bodźca (ang. poverty of stimulus);
Chomsky DWA FAKTY: twórczy charakter zwykłej praktyki językowej (ang. the creative aspect of normal language use); zatem: użyciem języka rządzą reguły rekurencyjne, które generują nieskończony zbiór wszystkich i tylko zdań tego języka; ubóstwo bodźca (ang. poverty of stimulus); zatem: istnieje genetycznie uwarunkowany narząd nabywania języka (ang. language acquisition device, LAD).
FAKT # 1 język = nieskończony zbiór zdań
FAKT # 1 język = nieskończony zbiór zdań skończona liczba elementów początkowych (słów) & skończona liczba reguł versus nieskończona liczba zdań tworzących język
FAKT # 1 język = nieskończony zbiór zdań skończona liczba elementów początkowych (słów) & skończona liczba reguł versus nieskończona liczba zdań tworzących język Zatem: język = nieskończony zbiór zdań generowanych przez gramatykę; reguły gramatyki generatywnej są rekurencyjne.
FAKT # 1 język = nieskończony zbiór zdań skończona liczba elementów początkowych (słów) & skończona liczba reguł versus nieskończona liczba zdań tworzących język Zatem: język = nieskończony zbiór zdań generowanych przez gramatykę; reguły gramatyki generatywnej są rekurencyjne. kompetencja versus wykonanie generowanie versus tworzenie & interpretacja zdań
Gramatyka generatywna 1, czyli gramatyka skończenie stanowa: maszyna generująca zdanie, która przechodzi przez skończoną liczbę stanów; zdania są generowane przez skończoną liczbę wyborów dokonywanych z lewej do prawej.
Gramatyka generatywna 1, czyli gramatyka skończenie stanowa:
Gramatyka generatywna 1, czyli gramatyka skończenie stanowa: maszyna generująca zdanie, która przechodzi przez skończoną liczbę stanów; zdania są generowane przez skończoną liczbę wyborów dokonywanych z lewej do prawej. Problem: zdania z własnością odbicia zwierciadlanego (tzw. nielokalne zależności gramatyczne, zanurzenie). Anyone who says that girls who deny that boys who wear pink T-shirts are childish are wrong is foolish. a + b + c + + z + y + x
Gramatyka generatywna 2, czyli gramatyka struktur frazowych: mocniejsza od gramatyki skończenie stanowej;
Gramatyka generatywna 2, czyli gramatyka struktur frazowych: mocniejsza od gramatyki skończenie stanowej; reguły frazowe mają postać X Y, czyli przepisz X jako Y, gdzie X jest pojedynczym elementem, a Y jest szeregiem elementów.
Gramatyka generatywna 2, czyli gramatyka struktur frazowych: (i) (ii) (iii) (iv) (v) (vi) Sentence NP + VP NP T + N VP Verb + NP T the N {man, ball, } Verb {hit, took, }
Gramatyka generatywna 2, czyli gramatyka struktur frazowych: (i) (ii) (iii) (iv) (v) (vi) Sentence NP + VP NP T + N VP Verb + NP T the N {man, ball, } Verb {hit, took, } szereg terminalny, derywacja zdania, znacznik frazowy (nawiasowania lub drzewo), składnik bezpośredni, dominacja.
Gramatyka generatywna 3, czyli gramatyka transformacyjna: Dygresje: reguły kontekstowe: X Y /W-V czyli przepisz Y za X w kontekście, gdzie z lewej strony jest W, a z prawej V np: s / NP sing Present { 0 / wszędzie indziej
Gramatyka generatywna 3, czyli gramatyka transformacyjna: Dygresje: słaba/mocna równoważność gramatyk: bezkontekstowa gramatyka struktur frazowych, kontekstowa gramatyka struktur frazowych, gramatyka transformacyjna.
Gramatyka generatywna 3, czyli gramatyka transformacyjna: reguły frazowe + reguły transformacyjne.
Gramatyka generatywna 3, czyli gramatyka transformacyjna: (1) Sentence NP + VP (2) VP Verb + NP (3) NP {NP sing, NP pl } (4) NP sing T + N (5) NP pl T + N + s (6) T the (7) N {man, ball, door, dog, book, } (8) Verb Aux + V (9) V {hit, take, bite, eat, walk, open, } (10) Aux Tense (+ M) (+ have + en) (+ be + ing) (11) Tense {Present, Past} (12) M {will, can, may, shall, must, } the + man + Present + may + have + en + open + the + door
Gramatyka generatywna 3, czyli gramatyka transformacyjna: the + man + Present + may + have + en + open + the + door (13) NP 1 + Aux + V + NP 2 NP 2 + Aux + be + en + V + by + NP 1 wyjściowy versus derywowany znacznik frazowy
Gramatyka generatywna 3, czyli gramatyka transformacyjna: the + man + Present + may + have + en + open + the + door (13) NP 1 + Aux + V + NP 2 NP 2 + Aux + be + en + V + by + NP 1 wyjściowy versus derywowany znacznik frazowy transformacje obligatoryjne versus transformacje fakultatywne (14) Present { s / NP sing 0 / wszędzie indziej Tense M M Tense (15) { en } + { have } { have } + { en } ing be be ing V V
Gramatyka generatywna 3, czyli gramatyka transformacyjna: (i) (ii) (iii) (iv) (v) (vi) (vii) (viii) The man opened the door. The man did not open the door. Did the man open the door? Didn't the man open the door? The door was opened by the door. The door was not opened by the man. Was the door opened by the man? Wasn't the door opened by the man? Transformacje fakultatywne: passive, negative, interrogative.
Gramatyka generatywna 3, czyli gramatyka transformacyjna: struktura głęboka versus struktura powierzchniowa
Gramatyka generatywna 3, czyli gramatyka transformacyjna: (a) (b) Harry is willing to help. Harry is difficult to help.
Gramatyka generatywna 3, czyli gramatyka transformacyjna: (a) (b) (d) (e) Harry is willing to help. Harry is difficult to help. Harry is willing to help one. Harry is difficult for one to help.
Gramatyka generatywna 3, czyli gramatyka transformacyjna: (a) (b) (d) (e) Harry is willing to help. Harry is difficult to help. Harry is willing to help one. Harry is difficult for one to help.
Gramatyka generatywna 3, czyli gramatyka transformacyjna: (a) (b) (d) (e) (f) (g) Harry is willing to help. Harry is difficult to help. Harry is willing to help one. Harry is difficult for one to help. Harry is willing for Harry to help one. It is difficult for one to help Harry.
Gramatyka generatywna 3, czyli gramatyka transformacyjna: (a) (b) (d) (e) (f) (g) Harry is willing to help. Harry is difficult to help. Harry is willing to help one. Harry is difficult for one to help. Harry is willing for Harry to help one. It is difficult for one to help Harry. Transformacje: usunięcie zaimek one, usunięcie identycznego podmiotu, przesunięcia rzeczownika z pozycji głębokostrukturalnej w zdaniu podrzędnym na pozycji powierzchniowostrukturalną.
przypomnienie DWA FAKTY: twórczy charakter zwykłej praktyki językowej (ang. the creative aspect of normal language use); zatem: użyciem języka rządzą reguły rekurencyjne, które generują nieskończony zbiór wszystkich i tylko zdań tego języka; ubóstwo bodźca (ang. poverty of stimulus); zatem: istnieje genetycznie uwarunkowany narząd nabywania języka (ang. language acquisition device, LAD).
FAKT # 2 Argumenty: z ubóstwa bodźca, z kreolizacji: języki pidżynowe języki kreolskie.
FAKT # 2 Dwa modele nabywania języka: (wcześniejszy) model potwierdzania hipotez, (późniejszy) model zasad i parametrów. zob: R. Beckwith i M. Rispoli, Aspekty teorii umysłu. Rozmowa z Noamem Chomskym, w: Z. Chlewiński (red.), Modele umysłu, Warszawa 1999, s. 79-99.
Model zasad i parametrów liczba możliwych języków (= gramatyk) jest skończona UG I-language
Model zasad i parametrów liczba możliwych języków (= gramatyk) jest skończona UG I-language Parametry: zaimek zwrotny odsyła albo tylko do podmiotu (np. j. polski), albo do podmiotu lub dopełnienia (np. j. angielski) John told Bill about himself.
Model zasad i parametrów liczba możliwych języków (= gramatyk) jest skończona UG I-language Parametry: czy możliwy jest podmiot domyślny? tak: np. j. polski, j. włoski nie: np. j. angielski, j. francuski
Model zasad i parametrów liczba możliwych języków (= gramatyk) jest skończona UG I-language Parametry: główny element frazy albo na końcu (np. j. japoński) albo na początku (np. j. angielski) Piotr książkę czyta Piotr czyta książkę
Literatura: Zdzisław Chlewiński (red.), Modele umysłu, Warszawa 1999 (stamtąd: wywiad z N. Chomskym). John Lyons, Chomsky, Warszawa 1998. Barbara Stanosz (red.), Język w świetle nauki, Warszawa 1980 (stamtąd: artykuły N. Chomsky ego, P.M. Postala oraz J.J. Katza).