Łódź, dnia 22 lipca 2017r. Prof. dr hab. inż. Jerzy Lewandowski Politechnika Łódzka Wydział Organizacji i Zarządzania Wydział Zarządzania P.Cz. Sekretariat RECENZJA rozprawy doktorskiej mgr Krystyny Jasińskiej pt.: Procesy zarządzania szkołami ponadgimnazjalnymi a fundusze unijne w województwie śląskim" napisanej pod kierownictwem dr hab. inż. Beaty Skowron - Grabowskiej prof. P. Cz. i promotora pomocniczego dr Igi Kott 1. Formalna podstawa opracowania recenzji Formalną podstawę opracowania recenzji stanowi Uchwała Rady Wydziału Zarządzania z dnia 27 czerwca 2017r. 2. Ogólna charakterystyka zawartości rozprawy Recenzowana rozprawa zawiera spis treści, wstęp, pięć rozdziałów, podsumowanie, streszczenie i streszczenie w języku angielskim. Rozdziały dotyczą następujących zagadnień: teoretyczne aspekty zarządzania oświatą, struktura szkolnictwa ponadgimnazjalnego w Polsce, fundusze europejskie w kontekście finansowania zadań edukacyjnych, analiza i ocena skuteczności pozyskiwania środków unijnych na zadania oświatowe w badanych JST i znaczenie funduszy unijnych w podnoszeniu konkurencyjności ofert kształcenia szkół ponadgimnazjalnych w województwie śląskim. Ponadto rozprawa zawiera bibliografię, spis tabel, spis rysunków i załączniki. Bibliografia obejmuje 85 pozycji literatury (w większości wydawnictw książkowych), z których 23, to pozycje w języku angielskim. Ponadto bibliografia zawiera 13 pozycji Dzienników Ustaw, 13 pozycji innych źródeł oraz 18 stron internetowych. Całość rozprawy liczy 217 stron, w tym 197, to strony zawierające treści merytoryczne. Strukturę rozprawy oceniam pozytywnie z uwagami. Pierwsza dotyczy skrótów, które Autorka stosuje w tekście rozprawy. Wskazane byłoby umieścić na początku rozprawy Wykaz oznaczeń i skrótów". Zabrakło mi również w rozprawie podsumowań i wniosków po każdym rozdziale. Chciałbym pokreślić, że uwagi te nie mają wpływu na wartości merytoryczne rozprawy. 3. Zakres tematyczny, cele, hipotezy i zakres pracy Jak stwierdza Doktorantka Podjęcie tematu dotyczącego wpływu środków unijnych na procesy zarządzania szkołami ponadgimnazjalnymi w województwie śląskim jest uzasadnione z kilku powodów". Autorka wymienia tu trzy powody. Pierwszy dotyczy wzmocnienia edukacji. W perspektywie finansowej 2007-2013 w skali kraju zostało wykorzystane 2,8 mld Euro, a w województwie śląskim 259,5 miliona euro. Drugi powód to środki z funduszy europejskich, które to środki nie są ujmowane w części oświatowej budżetu państwa i budżetów samorządów terytorialnych, które mogą być bardzo precyzyjnie skierowane w celu rozwiązywania największych problemów, doskonalenie procesów zarządzania, promowanie innowacji, unowocześnienie infrastruktury edukacyjnej i bazy dydaktycznej." Trzeci powód, to stwierdzenie Doktorantki, że różnie wygląda zaangażowanie organów prowadzących i szkół w realizację projektów". Na podkreślenie zasługuje fakt, że Doktorantka zwróciła uwagę na bardzo istotny problem, a mianowicie jaka jest rola Jednostek Samorządu Terytorialnego w różnych fazach realizacji projektów (od
planowania, przez implementację, aż po ocenę końcowych efektów) i jak wyglqdajq mechanizmy finansowania". Problem ten jest szczególnie istotny w przypadku jakości absolwentów szkół ponadgimnazjalnych, a zwłaszcza efektów kształcenia, w późniejszych efektach po pierwszym roku studiów. Z moich spostrzeżeń mogę stwierdzić, że efekty te nie są zadowalające. Dość istotnym byłby problem korelacji między efektami kształcenia absolwentów szkół ponadgimnazjalnych z efektami kształcenia po pierwszym roku studiów. Doktorantka podjęła się rozwiązania problemów zarządzania szkołami ponadgimnazjalnymi w aspekcie wykorzystania funduszy unijnych na przykładzie województwa śląskiego. Stąd też Autorka cele oraz hipotezy sformułowała następująco: Za cel nadrzędny dysertacji uznano wykazanie wpływu funduszy europejskich na procesy zarzqdzania środkami ponadgimnazjalnymi poprzez prowadzenie rzetelnej diagnozy szkolnictwa, tworzenie strategii rozwoju oświaty, jakość kształcenia, wyposażenie i do zmieniajqcego się rynku pracy przez powiaty i miasta na prawach powiatu." Następnie Doktorantka sformułowała trzy cele szczegółowe. Celem teoretycznym jest przedstawienie możliwości pozyskiwania funduszy europejskich w obszarze realizacji zadań edukacyjnych." Celem badawczym pracy jest ocena wpływu środków unijnych na rozwój szkół ponadgimnazjalnych województwa ślqskiego." Celem utylitarnym pracy jest określenie i wyznaczenie zwięzku pomiędzy inwestycjami w edukację finansowanymi ze środków unijnych a świadomym realizowaniem zadań polityki edukacyjnej państwa." Hipoteza główna zakłada, że fundusze unijne wspierajq zarzqdzanie rozwojem szkół ponadgimnazjalnych." W pracy przyjęto także hipotezy szczegółowe, zakładajqce, że: - fundusze unijne w sposób znaczqcy określajq procesy zarzqdzania oświatę w jednostkach samorzędu terytorialnego; - istnieję różnice w ilości środków europejskich pozyskiwanych przez poszczególne jednostki samorzędu terytorialnego; - fundusze europejskie wspieraję jakość kształcenia oraz rozwój placówek oświatowych szkolnictwa zawodowego." Doktorantka w badaniach wykorzystała badania ankietowe w ujęciu jakościowym i ilościowym. Narzędzia badawcze, które opracowała Autorka to dwa kwestionariusze: Ankieta dla JST" i Ankieta do dyrektorów szkół". Ponadto Doktorantka przeprowadziła wywiady telefoniczne z przedstawicielami Europejskiego Funduszu Społecznego Urzędu Marszałkowskiego i dyrektorami wybranych szkół ponadgimnazjalnych województwa śląskiego. Przeprowadzona została również analiza danych zastanych obejmujących analizę istotnych dokumentów lokalnych oraz przeprowadzonych badań dotyczących wybranych jednostek samorządu terytorialnego. Realizacja celów rozprawy oraz weryfikacja hipotez wymagały wykorzystania następujących metod i narzędzi badawczych: analiza dokumentacji szkół i samorządów, Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej w Jaworznie, Urzędu Marszałkowskiego, analiza porównawcza, metody statystyczne, wywiad kwestionariuszowy. Analizy statystyczne zostały przeprowadzone przy użyciu programu komputerowego STATISTICA PL version 13.1. Pozytywnie oceniam sformułowane cele rozprawy zarówno cel nadrzędny oraz cele cząstkowe. Pozytywnie oceniam hipotezę główną oraz dwie hipotezy szczegółowe. Mam uwagę co do sformułowania w hipotezie pierwszej, w której należałoby słowo przedstawienie" zamienić na słowo 2
określenie" i do hipotezy trzeciej, która jest hipotezą złożoną. Weryfikując hipotezę stwierdzamy fakt zgodna czy niezgodna, pozytywna czy niepozytywna ewentualnie: tak lub nie. Zabrakło mi w rozprawie informacji dotyczącej metody doboru próby badawczej oraz metody losowania próby badawczej. Rozdział pierwszy został poświęcony teoretycznym aspektom zarządzania oświatą. Rozważania teoretyczne Autorka rozpoczęła od zagadnienia dotyczącego współczesnych poglądów na koncepcje zarządzania. Zaproponowane przez Doktorantkę słowa koncepcja zarządzania" odnoszą się raczej do koncepcji Just in Time, koncepcji Lean, Produktywności i innych. Wskazana byłaby zamiana wyrażenia koncepcja zarządzania" na: problemy zarządzania. Kolejnym problemem omawianym przez Autorkę są zadania jednostek samorządu terytorialnego w polskim systemie oświaty. W oparciu o literaturę Doktorantka podjęła się zidentyfikowania modeli zarządzania oświatą. Skoncentrowała się na ogólnym ujęciu strategii zarządzania oświatą na poziomie regionalnym i lokalnym, a w szczególności jej doskonaleniu. W pewnym zakresie Doktorantka zaprezentowała modele zarządzania oświatą. Rozdział pierwszy zakończyła informacja o niektórych wyzwaniach dotyczących zarządzania szkołami ponadgimnazjalnymi w wieku XXI. Rozdział pierwszy oceniam pozytywnie z uwagą dotyczącą braku podsumowania i wniosków. Rozdział drugi został zatytułowany następująco: Struktura szkolnictwa ponadgimnazjalnego w Polsce". Autorka podkreśliła fakt innego spojrzenia na strukturę szkoły w momencie wprowadzenia w bieżącym roku reformy edukacji. Następnie skoncentrowała się na założeniach modernizacji szkolnictwa zawodowego i ustawicznego. Problem ten przedstawiła w ujęciu historycznym". Podrozdział zakończyła syntetycznym omówieniem kolejnej zmiany szkolnictwa zawodowego w wyniku wprowadzenia reformy systemu edukacji z 2017 roku. Ostatnim zagadnieniem, które analizowała Doktorantka jest szkolnictwo ponadgimnazjalne w województwie śląskim. W oparciu o dane statystyczne dotyczące liczby szkół, uczniów i słuchaczy szkół ponadgimnazjalnych prowadzonych przez powiaty i miasta na prawach powiatu w latach 2005-2015, została opracowana strategia Rozwoju Województwa Śląskiego. Zapisy zawarte w tej strategii zostały wykorzystane w Strategii Rozwoju Edukacji Województwa Śląskiego. Pozytywnie oceniam rozdział drugi. Rozdział ten miał charakter odtwórczy w oparciu o literaturę. Zabrakło mi tu jednak podsumowania i wniosków. Kolejny rozdział dotyczył funduszy europejskich w kontekście finansowania zadań edukacyjnych. Pierwszy podrozdział Doktorantka poświęciła genezie powstania unijnych perspektyw finansowych. Kolejne dwa podrozdziały zawierały charakterystykę unijnej perspektywy finansowej w latach 2007-2013, zaś drugi podrozdział dotyczył lat 2014-2020. Fundusze unijne na zadania oświatowe w latach 2007-2013 i 2014-2020 były przedmiotem rozważań Doktorantki. Zwróciła uwagę na środki przewidziane na edukację w latach 2014-2020 jako programy operacyjne. Z kolei z funduszy europejskich zagwarantowanych w Programie Operacyjnym Wiedza, Edukacja, Rozwój zaplanowane zostało finansowanie określonych działań. Rozwinięcie zagadnienia poprzedniego podrozdziału przełożone zostało na fundusze unijne w kontekście realizacji zadań oświatowych w województwie śląskim. Województwo śląskie na realizację zadań na obszarze w perspektywie finansowej 2007-2013 otrzymało środki w ramach dwóch Programów Operacyjnych: Program Operacyjny Kapitał Ludzki i Racjonalny Program Operacyjny Województwa Śląskiego. Określoną kwotę podzielono na poszczególne działania. Z kolei określone zostały cele szczegółowe realizowane w ramach Programu IX, które zawierały zaplanowane Działania i Poddziałania. Drugi program Regionalny Program Operacyjny Województwa Śląskiego otrzymał określoną kwotę. Podział środków został przyznany na określone obszary tematyczne. W perspektywie finansowej 2014-2020 w województwie śląskim środki na edukacje zawarte zostały w trzech programach: Program Operacyjny Wiedza Edukacja Rozwój, Regionalny Program Operacyjny dla województwa śląskiego oraz inne możliwości wsparcia edukacji - uzupełniającego w stosunku do funduszy europejskich. Fundusze unijne w poszczególnych programach zostały podzielone na określone działania z celami szczegółowymi. Pozytywnie oceniam rozdział trzeci, Który ma charakter odtwórczy na podstawie literatury. Zabrakło mi tu podsumowania i wniosków. 3
Rozdział czwarty poświęcony został analizie i ocenie skuteczności pozyskiwania środków unijnych na zadania oświatowe w badanych JST. Charakterystyka jednostek samorządu terytorialnego była przedmiotem rozważań podrozdziału pierwszego. Charakterystyka ta zawierała rok utworzenia powiatu, jego powierzchnię i liczbę ludności. Kolejny podrozdział dotyczył skuteczności JST w pozyskiwaniu środków unijnych na zadania. Autorka przedstawiła we wstępie podrozdziału liczbę i wartość dofinansowania projektów edukacyjnych realizowanych w ramach działania 8.2 i 8.3 w podziale na powiaty i miasta na prawach powiatu. Jest dość znacząca liczba powiatów, które miały dofinansowania projektów edukacyjnych. W przypadku działania 8.2 liczba ta wyniosła 16 na 36 powiatów. Natomiast w przypadku działania 8.3 liczba projektów wyniosła 11 na 36 powiatów. W kolejnych rozważaniach Autorka przyjęła hipotezę pomocniczą: lstniejq różnice w ilości środków europejskich pozyskiwanych przez poszczególne powiaty i miasta na prawach powiatu. Hipoteza ta została zweryfikowana pozytywnie w oparciu o dane opracowane statystycznie. Zaproponowane przez Autorkę histogramy nabrałyby przejrzystości, gdyby zostały opisane odpowiednio osie wykresu. Kolejne wywody dotyczące finansowania projektów wymagały stwierdzenia, jakie trudności wystąpiły w pozyskiwaniu funduszy europejskich na edukację. W wyniku przeprowadzonych badań Autorka szczegółowo omówiła przyczyny, które zniechęcają zainteresowanych do opracowywania wniosków. Podrozdział trzeci zawierał analizę programów unijnych realizowanych w obszarze edukacji w badanych JST w latach 2007-2013. W wyniku analizy Doktorantka dokonała analizy projektów edukacyjnych zrealizowanych ze środków EFS w ramach PO KL priorytet IX w perspektywie finansowej 2007-2013 w województwie śląskim. Podobnie dokonała zestawienia liczby zrealizowanych projektów (VIII RPO WSL + IXPO KL) w perspektywie finansowej 2007-2013 w województwie śląskim. Następnie Autorka dokonała analizy liczby uczestników projektu Mam zawód - mam pracę" w regionie z podziałem na powiaty. W projekcie realizowano działania wynikające z zapisów Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego oraz dokumentów programowych PO KL. Kolejne działania Autorki w ramach analizy dotyczyły zadań zrealizowanych w projekcie systemowym Mam zawód - mam pracę. Autorka w wyniku badań wykonała zestawienie wartości całkowite oraz kwoty dofinansowania projektów w poszczególnych Działaniach Priorytetu VIII LPO WSL na lata 2007-2013. Z kolei aktywność poszczególnych JST objętych zadaniami Doktorantka zaprezentowała w ujęciu tabelarycznym projekty złożone przez badane JST w perspektywie finansowej 2017-2013 (Działanie 8.2.). Sądzę, że chodzi o lata 2007-2013. Ze złożonych projektów dofinansowanie otrzymało 16 projektów. Następne badania dotyczyły liczby poszczególnych typów projektów realizowanych w szkołach ponadgimnazjalnych w województwie śląskim w latach 2007-2013 w podziale na zadania. Sumarycznie zrealizowano 16 projektów dotyczących Działania 8.2. Natomiast w ramach Działania 8.3 zostało zrealizowane 11 projektów. Kolejne badania dotyczyły projektów zrealizowanych przez badane JST w perspektywie finansowej 2017-2013 (Działanie 8.3) - sądzę, że chodzi o lata 2007-2013. Autorka dokonała tu oceny efektów Działania 8.3 w skali od 1 do 10. Ostatni podrozdział zawierał analizę realizowanych programów unijnych w obszarze edukacji w badanych JST w lata 2014-2020. W oparciu o dokumentacje Doktorantka zidentyfikowała projekty unijne realizowane i złożone przez powiaty czy miasta na prawach powiatu w perspektywie finansowej 2014-2020 w obszarze edukacji. Rozdział czwarty oceniam pozytywnie z uwagą: brak podsumowania i wniosków. Rozdział piąty poświęcony został znaczeniu funduszy unijnych w podnoszeniu poziomu zdawalności egzaminu zawodowego. Pierwsze zagadnienie dotyczyło kwantyfikacji jakości kształcenia. Doktorantka skoncentrowała się na porównaniu wyników egzaminów z aktywnością poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego w pozyskiwaniu funduszy unijnych. Na podstawie analizy dokumentów Autorka zaprezentowała zdawalność egzaminu zawodowego w latach 2009-2013 na przykładzie wybranych miast - powiatów (wybrano 6 miast/powiatów) biorących udział w projekcie systemowym realizowanych w ramach PO KL PRIORYTET IX Mam zawód - mam pracę w regionie. Mam pytanie: według jakiego kryterium zostało wybrane 6 miast/ powiatów? Kolejna analiza dotyczyła zdawalności egzaminu zawodowego w technikach dla młodzieży w województwie śląskim w latach 2009-2015 wyrażona w liczbach i procentach. Podobnej 4
analizy dokonała Doktorantka w przypadku zasadniczych szkół zawodowych dla młodzieży. Kolejna analiza dotyczyła zawalności egzaminów potwierdzających kwalifikacje zawodowe w powiatach województwa śląskiego w latach 2014-2015. W odniesieniu do poprzednio przeprowadzonych analiz Autorka przeprowadziła badania dotyczące opinii uczestników wpływu projektu Mam zawód - mam pracę w regionie na wyniki egzaminu zawodowego. Mam pytanie, dlaczego Autorka przeprowadziła badania w różnych okresach czasu, np.: 2009-2013 czy 2014-2015? Przedstawione wyżej wyniki analiz poddane zostały obróbce statystycznej. Jak już wcześniej wspomniano analizy statystyczne przeprowadzone zostały przy użyciu programu komputerowego STATISTICA PL version 13.1. Drugie zagadnienie rozdziału piątego dotyczyło inwestycji w zakresie bazy dydaktycznej kształcenia zawodowego. Doktorantka dla potrzeb oceny wprowadza wykaz wskaźników z obszaru projektów edukacyjnych zrealizowanych ze środków EFS w województwie śląskim w ramach Priorytetu IX PO KL, Działanie 9.2, Mam zawód - mam pracę. Do zbadania zależności pomiędzy wysokością otrzymanego dofinansowania a liczbą zaplanowanego doposażenia pracowni wykorzystano test chi 2 Pearsona. Analiza statystyczna wyników testu potwierdziła taką zależność. Kolejny przeprowadzony test dotyczył wpływu pułapu zaplanowanych środków finansowych na pułap realizacji doposażenia pracowni. Wyniki testu potwierdziły tę zależność. Wyniki analizy statystycznej potwierdziły istnienie zależności pomiędzy zaplanowanym pułapem środków finansowych a realizacją zakupu materiałów dydaktycznych. Dla ustalenia zależności pomiędzy wysokością dofinansowania a liczbą materiałów dydaktycznych, doposażonych pracowni i doposażonych szkół wykonano analizę korelacji Spermana. Doktorantka stwierdziła, że przeprowadzona analiza statystyczna dostarczyła informacji na temat trafności planowania przez JST na etapie wnioskowania o przyznanie środków unijnych a etapem realizacji projektów. Rozdział piąty oceniam pozytywnie z poprzednią uwagą dotyczącą braku podsumowania i wniosków. Zabrakło mi także sformułowania przez Autorkę rekomendacji, które podniosłyby efektywność kształcenia w stosunku do pozyskiwanych funduszy unijnych. Należałoby zastanowić się, jakie strumienie funduszy wpłynęłyby na poprawę jakość kształcenia, która przygotuje absolwentów do studiów wyższych czy pracy zawodowej. Rozprawę kończy podsumowanie, w którym Doktorantka odnosi się do sformułowanych celów pracy i hipotez badawczych. Stwierdza, że cele zostały osiągnięte, hipoteza główna została udowodniona (sądzę, że raczej zweryfikowana) hipotezy szczegółowe zostały zweryfikowane pozytywnie. W zakończeniu podsumowania Doktorantka stwierdza fakty dotyczące finansowania Jednostek Samorządu Terytorialnego (JST), a w szczególności realizowania zapisów Strategii Województwa Śląskiego. Podsumowanie rozprawy oceniam pozytywnie z uwagą dotyczącą zapisu... w okresie 20017-2013... Sądzę, że chodzi o lata 2007-2013. 4. Uwagi krytyczne Istnieją różnice w sformułowanych hipotezach szczegółowych. 1. fundusze unijne w sposób znaczący określają procesy zarządzania oświatą w jednostkach samorządu terytorialnego" (str. 6) 2. istnieją różnice w ilości środków europejskich pozyskiwanych przez jednostki samorządu terytorialnego" (str. 6) istnieją różnice w ilości środków pozyskiwanych przez poszczególne jednostki samorządów terytorialnych na rozwój szkolnictwa ponadgimnazjalnego" (str. 111). fundusze unijne w sposób znaczący określają procesy zarządzania oświatą w jednostkach samorządu terytorialnego". 3. fundusze europejskie wspierają jakość kształcenia oraz rozwój placówek oświatowych szkolnictwa zawodowego" (str. 6). fundusze unijne wspierają jakość kształcenia oraz rozwój placówek oświatowych" (str. 153). 5
fundusze europejskie wspierają jakość kształcenia i rozwój placówek oświatowych szkolnictwa zawodowego" (185) Pewne uwagi i pytania zawarłem w treści recenzji. Drobne uwagi redakcyjne przekazałem bezpośrednio Doktorantce. 5. Główne osiągnięcia naukowo-badawcze Doktorantki Doktorantka podjęła się rozwiązać problem dotyczący procesów zarządzania szkołami ponadgimnazjalnymi w aspekcie funduszy unijnych w województwie śląskim. Chciałbym stwierdzić, że obszar naukowo-badawczy będący przedmiotem rozważań Doktorantki mieści się w dyscyplinie naukowej Nauki o zarządzaniu". Osiągnięcia naukowo-badawcze Doktorantki. 1. Doktorantka pozytywnie zweryfikowała hipotezę główną mówiącą, że fundusze unijne wspierają zarządzanie rozwojem szkół ponadgimnazjalnych. 2. Wyniki przeprowadzonych badań potwierdzają hipotezy szczegółowe. 3. Rozprawa ma pewne wartości utylitarne. 6. Wniosek końcowy Na podstawie dokonanej oceny stwierdzam, że rozprawa doktorska mgr Krystyny Jasińskiej pt.: Procesy zarządzania Szkołami ponadgimnazjalnymi a fundusze unijne w województwie śląskim napisana pod kierunkiem naukowym dr hab. inż. Beaty Skowron-Grabowskiej, prof. P. Cz. i promotora pomocniczego dr Igi Kott spełnia ustawowe kryteria wymagane od rozprawy doktorskiej określone w art. 13, ust. 1 Ustawy z dnia 14 marca 2003r. o tytule i stopniach naukowych oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. 2005, Nr 65, poz. 595 z późn. zm.). Stąd wnoszę o przyjęcie i dopuszczenie rozprawy doktorskiej mgr Krystyny Jasińskiej do publicznej obrony. 6