PREFEROWANA WIZJA PANSTWA; POLITYCY I PARTIE REALIZUJACE OCZEKIWANIA SPOLECZNE Warszawa, sierpien 1999 W spoleczenstwie polskim funkcjonuja dwie wizje panstwa. Dominujacym, bo podzielanym przez ponad polowe Polaków (51%) jest poglad, ze polskie powinno przede wszystkim tworzyc dobre prawo i dbac o jego przestrzeganie. Dla przeszlo jednej trzeciej spoleczenstwa (35%) najblizsza jest wizja panstwa opiekunczego, którego glównym zadaniem jest troska o grupy najslabsze ekonomicznie. Znacznie mniejsza popularnoscia ciesza sie inne koncepcje panstwa: co dwudziesta osoba (5%) popiera liberalizm - uwaza, ze polskie powinno ograniczac swoja obecnosc w zyciu gospodarczym i spolecznym, a przez to stwarzac pole do dzialania dla poszczególnych obywateli, a czterech Polaków na stu (4%) oczekuje, ze powinno kierowac sie przede wszystkim wartosciami katolickimi i dbac o nasze interesy narodowe. Wskazanie polityka lub partii realizujacego popierana przez obywateli wizje panstwa sprawia jednak niemal polowie spoleczenstwa duze trudnosci. Stosunkowo najczesciej wymienianym politykiem byl Aleksander Kwasniewski (12%), a sposród partii politycznych SLD (18%).
Cytowanie, publiczne odtwarzanie, kopiowanie oraz wykorzystanie w innej formie danych, informacji i opracowan zamieszczanych w tej publikacji jest dozwolone pod warunkiem podania zródla. Ugrupowania polityczne, osoby zycia publicznego, rzadzacy ksztaltuja rzeczywistosc polityczna, spoleczna i gospodarcza w naszym kraju. Na ile ich wplyw na ksztalt panstwa polskiego zgodny jest ze spolecznymi wyobrazeniami i oczekiwaniami wobec panstwa polskiego? Czego Polacy oczekuja od swojego panstwa, realizacje jakich zadan uwazaja za priorytetowa? Kto z polityków i która z partii w swojej dzialalnosci najlepiej spelnia te postulaty? Odpowiedzi na te pytania przynosi sondaz OBOP 1. WIZJE PANSTWA W SPOLECZENSTWIE POLSKIM W spoleczenstwie polskim funkcjonuja dwie wizje panstwa. Dominujacym, bo podzielanym przez ponad polowe Polaków (51%) jest poglad, ze polskie powinno przede wszystkim tworzyc dobre prawo i dbac o jego przestrzeganie. Dla przeszlo jednej trzeciej spoleczenstwa (35%) najblizsza jest wizja panstwa opiekunczego, którego glównym zadaniem jest troska o grupy najslabsze ekonomicznie. Znacznie mniejsza popularnosc zyskuja inne koncepcje panstwa: co dwudziesta osoba (5%) popiera liberalizm - uwaza, ze polskie powinno ograniczac swoja obecnosc w zyciu gospodarczym i spolecznym, a przez to stwarzac pole do dzialania dla poszczególnych obywateli, a czterech Polaków na stu (4%) oczekuje, ze powinno kierowac sie przede wszystkim wartosciami katolickimi i dbac o nasze interesy narodowe. 2
OCZEKIWANIA WOBEC PANSTWA POLSKIEGO Ludzie maja rózne oczekiwania wobec panstwa. Które z wymienionych oczekiwan wobec panstwa polskiego jest Panu(i) najblizsze? powinno przede wszystkim tworzyc dobre prawo i dbac o to, by bylo ono przestrzegane powinno przede wszystkim troszczyc sie o grupy najslabsze ekonomicznie powinno ograniczac swoja obecnosc w zyciu gospodarczym i spolecznym, a przez to stwarzac pole do dzialania dla poszczególnych obywateli powinno przede wszystkim kierowac sie wartosciami katolickimi i dbac o nasze interesy narodowe trudno powiedziec 5% 51% 35% 5% 4% Poparcie dla koncepcji panstwa prawa jest tym wieksze, im wyzsze wyksztalcenie maja badani: akceptuje ja niecale dwie piate (38%) osób z wyksztalceniem podstawowym, polowa (51%) ankietowanych z wyksztalceniem zasadniczym zawodowym, niemal trzy piate (57%) respondentów z wyksztalceniem srednim i ponad dwie trzecie (68%) absolwentów wyzszych uczelni. Akceptacja takiej wizji panstwa polskiego wzrasta równiez wraz z lepsza ocena wlasnej sytuacji materialnej - od 37% wsród osób, którym powodzi sie zle do 59% wsród zadowolonych ze swych warunków materialnych. Idea panstwa prawa jest ponadto blizsza prywatnym przedsiebiorcom (75%), kierownikom i specjalistom (70%), pracownikom szeregowym (61%) oraz uczniom i studentom (59%) niz przedstawicielom innych kategorii spoleczno-zawodowych. Oczekiwania tworzenia dobrego prawa i dbania o jego przestrzeganie formuluja pod adresem panstwa polskiego relatywnie najczesciej potencjalni wyborcy Unii Wolnosci (74%), blizsze sa one takze osobom o pogladach centrowych: centrolewicowych (66%) i centroprawicowych (66%) niz zwolennikom innych opcji politycznych. Tworzenie i dbanie o przestrzeganie prawa za najwazniejsze zadanie panstwa polskiego uwazaja czesciej mieszkancy Wielkopolski (62%) i Polski centralnej (57%) niz pozostalych regionów kraju, mieszkancy malych (60%) i najwiekszych (57%) osrodków miejskich niz osoby mieszkajace w sredniej wielkosci miastach (50%) czy na 1 Badanie przeprowadzono w dniach 29-31.05.1999 r. na reprezentatywnej losowej próbie mieszkanców Polski powyzej 15 roku zycia. Zrealizowano 1050 wywiadów. Maksymalny blad statystyczny wynosi +/-3% przy wiarygodnosci oszacowania równej 95%. 3
wsi (42%), osoby pracujace zawodowo (57%) niz nie pracujacy (46%), a takze mlodzi, dwudziestolatkowie (57%) niz pozostali. O tym, ze polskie powinno byc panstwem opiekunczym - przede wszystkim troszczyc sie o grupy najslabsze ekonomicznie, przekonane sa czesciej niz inni osoby, które nie sa zadowolone z wlasnej sytuacji materialnej (49%), zwolennicy lewicowych przekonan politycznych (48%), emeryci, rencisci (45%) i rolnicy (44%), mieszkancy sredniej wielkosci miast (43%), osoby z wyksztalceniem podstawowym (43%) i najstarsi, w wieku 60 i wiecej lat (41%). Takie oczekiwania wobec panstwa polskiego czesciej ponadto maja mieszkancy regionu pomorskiego (46%) i malopolskiego (40%) niz innych czesci Polski. POLITYK NAJLEPIEJ UTOZSAMIAJACY POPIERANA WIZJE PANSTWA W sondazu OBOP zapytal Polaków równiez o to, który z polityków obecnie lub po 1989 roku jest zwolennikiem najbardziej odpowiadajacego im typu panstwa. Polowa spoleczenstwa (49%) nie potrafila jednak odpowiedziec na takie pytanie. Stosunkowo najczesciej wymienianym politykiem byl Aleksander Kwasniewski - jest on postrzegany jako zwolennik panstwa prawa (15%), ale równiez - panstwa opiekunczego (11%) i liberalnego (7%). Na drugim miejscu znalazl sie Lech Walesa, wskazywany glównie przez zwolenników panstwa narodowego (10%), jak i opiekunczego (7%), czy panstwa prawa (5%). Inni politycy sa juz wyrazniej kojarzeni z któras sposród koncepcji panstwa: Jacek Kuron utozsamiany jest glównie z idea panstwa opiekunczego, Leszek Balcerowicz - postrzegany jest jako zwolennik panstwa liberalnego i - w nieco mniejszym stopniu - panstwa prawa, T. Mazowiecki - prawa i liberalne, J. Olszewski i M. Krzaklewski - narodowe. 4
Który ze znanych Panu(i) polityków jest obecnie lub byl po 1989 roku zwolennikiem najbardziej odpowiadajacego Panu(i) typu panstwa? prawa n=538 opiekuncze n=363 liberalne n=54 narodowe n=46 ogólem N=1051 Aleksander Kwasniewski 15 11 7 4 12 Lech Walesa 5 7 1 10 6 Jacek Kuron 2 7 2 0 4 Leszek Balcerowicz 5 1 9 0 3 Tadeusz Mazowiecki 5 2 4 2 3 Leszek Miller 3 3 4 3 3 Jan Olszewski 3 2 2 7 3 Jerzy Buzek 1 2 4 4 2 Wlodzimierz Cimoszewicz 2 2 3 0 2 Marian Krzaklewski 2 1 2 6 2 Andrzej Lepper 1 1 0 2 1 Józef Oleksy 1 1 0 0 1 Waldemar Pawlak 1 0 4 0 1 inni politycy 5 4 20 3 5 nikt, nie ma takiego 3 3 4 6 3 trudno powiedziec 46 53 34 53 49 dane w % Poniewaz zaden z polityków nie osiagnal znaczacej przewagi wsród zwolenników poszczególnych koncepcji panstwa, warto jeszcze zobaczyc czy i w jaki sposób posiadana wizja panstwa wplywa na sympatie 2 lub niechec wobec przedstawicieli zycia politycznego w Polsce. I tak Leszek Balcerowicz 3 jest czesciej darzony sympatia przez zwolenników panstwa liberalnego (32%) i przez zwolenników panstwa prawa (22%, wsród ogólu - 17%), a niechec wobec niego czesciej odczuwaja zwolennicy panstwa narodowego (64%) i opiekunczego (51%, wsród ogólu - 46%). 2 Dokladne przedstawienie wyników badania na temat stosunku do polityków zawarte sa w komunikacie OBOP Sympatia do polityków w ostatnich dniach maja 1999 r.. 3 Omówienia dotyczace poszczególnych polityków przedstawione sa w kolejnosci alfabetycznej, a nie wedlug liczby sympatyków. 5
Sympatie wobec Jerzego Buzka deklaruja czesciej zwolennicy panstwa narodowego (33%, wsród ogólu 27%), a niechec minimalnie czesciej zwolennicy panstwa opiekunczego (34%, podczas gdy wsród ogólu odsetek ten wynosi 31%). Wlodzimierz Cimoszewicz cieszy sie wieksza sympatia zwolenników panstwa liberalnego (30% w porównaniu do 25% wsród ogólu), niechec natomiast czesciej deklaruja osoby przekonane o tym, ze powinno przede wszystkim kierowac sie wartosciami katolickimi i dbac o nasze interesy narodowe (28%, wsród ogólu 19%). Bronislawa Geremka czesciej niz inni niechecia darza zwolennicy panstwa narodowego (18% w porównaniu do 14% wsród ogólu). Hanna Gronkiewicz-Waltz jest relatywnie bardziej lubiana przez zwolenników panstwa liberalnego (52%) i panstwa prawa (48%). Piotr Ikonowicz budzi szczególna niechec zwolenników panstwa liberalnego (33%, wsród ogólu 11%). Wojciech Jaruzelski wzbudza niechec czesciej zwolenników panstwa narodowego (35%) i liberalnego (33%), podczas gdy wsród ogólu udzial osób odczuwajacych wobec niego niechec wynosi 25%. Jaroslawa Kalinowskiego czesciej niz pozostali darza niechecia zwolennicy panstwa liberalnego (26%, wsród ogólu 11%), wzbudza on natomiast nieznacznie wieksza sympatie wsród osób, dla których najwazniejsze jest by troszczylo sie o grupy najslabsze ekonomicznie (20%, ogól 16%). Marian Krzaklewski jest szczególnie lubiany przez zwolenników panstwa narodowego (42%, wsród ogólu 21%). Jacek Kuron wzbudza wieksza niz wsród ogólu (8%) niechec zwolenników panstwa narodowego (17%). Sympatie wobec Aleksandra Kwasniewskiego deklaruja nieznacznie czesciej niz inni zwolennicy panstwa opiekunczego (68%, ogól 63%). Andrzej Lepper jest bardziej lubiany przez osoby oczekujace od panstwa przede wszystkim troski o najslabszych ekonomicznie niz pozostalych (29%, ogól 25%), niechec wobec niego czesciej natomiast odczuwaja Polacy, których zdaniem powinno ograniczac swoja obecnosc, a przez to stwarzac mozliwosc dzialania obywatelom (46%, podczas gdy wsród ogólu niechec deklaruje 33% osób). Sympatie wobec Tadeusza Mazowieckiego deklaruja czesciej zwolennicy panstwa liberalnego (41%, ogól 36%). 6
Niechec wobec Leszka Millera odczuwaja przede wszystkim osoby przekonane, ze glównym zadaniem panstwa jest dbanie o interesy narodowe i kierowanie sie wartosciami katolickimi (37%) oraz ci, którzy od naszego panstwa oczekuja wycofywania sie z zycia gospodarczego i spolecznego (34%), podczas gdy wsród ogólu spoleczenstwa niechec wobec tego polityka deklaruje 23% respondentów. Józef Oleksy z wieksza niechecia spotyka sie wsród zwolenników panstwa stojacego na strazy naszych interesów narodowych (37%, wsród ogólu spoleczenstwa 28%). Jan Olszewski wzbudza sympatie relatywnie najczesciej wsród osób oczekujacych od panstwa polskiego glównie dbania o interesy narodowe i kierowania sie wartosciami katolickimi (31%, ogól 19%), niechec wobec niego deklaruja natomiast czesciej niz pozostali zwolennicy panstwa liberalnego (22%, ogól spoleczenstwa - 17%). Waldemar Pawlak jest szczególnie nielubiany przez osoby popierajace liberalna wizje panstwa (34%, niechec wsród ogólu deklaruje 22% osób). Izabela Sierakowska wzbudza wieksza niechec wsród osób oczekujacych od panstwa polskiego przede wszystkim pozostawienia jak najwiekszego pola dzialania dla samych obywateli (28%) niz wsród ogólu spoleczenstwa (16%). Adam Slomka - niechec liberalów (28%, ogól 20%). Janusz Tomaszewski jest czesciej darzony sympatia przez zwolenników panstwa narodowego (13%) niz pozostalych (8% wsród ogólu spoleczenstwa). Sympatie wobec Lecha Walesy deklaruja czesciej respondenci, którzy od panstwa polskiego oczekuja glównie dbania o nasze interesy narodowe (33%) niz pozostali (21% wsród ogólu spoleczenstwa), niechec wobec niego odczuwaja natomiast nieznacznie czesciej ci, których zdaniem powinno przede wszystkim tworzyc i dbac o przestrzeganie dobrego prawa (44%) niz pozostali (40% wsród ogólu). 7
PARTIA POLITYCZNA NAJLEPIEJ REALIZUJACA POPIERANA WIZJE PANSTWA Nie tylko poszczególni politycy slabo kojarzeni sa z wybrana wizja panstwa, trudnosc sprawilo respondentom równiez wskazanie ugrupowania politycznego, którego dzialalnosc najbardziej zblizona jest do oczekiwan wobec panstwa. Prawie polowa Polaków (48%) nie potrafila wymienic partii, której polityka bylaby zgodna z ich oczekiwaniami wobec panstwa. Co dwudziesty ankietowany (5%) stwierdzil natomiast, ze nie ma takiego ugrupowania. W spontanicznych odpowiedziach relatywnie najczesciej wymieniano SLD zarówno przez zwolenników panstwa opiekunczego (21%), jak i panstwa prawa (19%) czy liberalizmu (15%). Bardziej spójny wizerunek maja inne ugrupowania: AWS jest partia, której polityka najlepiej odzwierciedla wizje panstwa kierujacego sie wartosciami katolickimi i dbania o interesy narodowe (24%), Unia Wolnosci kojarzona jest glównie z idea panstwa ograniczajacego swoja obecnosc w zyciu gospodarczym i spolecznym (15%), ale równiez z idea panstwa prawa (9%). Wsród zwolenników panstwa liberalnego bardzo czesto przywolywano równiez Unie Polityki Realnej (17%). Która z partii politycznych prowadzi lub prowadzila po 1989 r. polityke najbardziej zgodna z Pana(i) oczekiwaniami wobec panstwa? prawa n=538 opiekuncze n=363 liberalne n=54 narodowe n=46 ogólem N=1051 SLD 19 21 15 4 18 AWS 7 7 4 24 7 UW 9 4 15 0 7 Solidarnosc 4 4 2 7 4 PSL 4 3 7 2 3 ROP 2 2 0 4 2 UPR 2 0 17 0 2 inne partie 4 3 1 0 4 zadna, nie ma takiej 5 4 6 2 5 trudno powiedziec 44 52 33 57 48 dane w % 8
Analiza odpowiedzi wskazuje, ze partia polityczna wymieniana przez zwolenników poszczególnych wizji panstwa, to relatywnie najczesciej to samo ugrupowanie, na które respondent wskazuje odpowiadajac na pytanie o aktualne preferencje wyborcze. 9