EkoTechProdukt Newsletter Wydanie 12, marzec 2012 r. Szanowni Czytelnicy, w tym wydaniu: Nowoczesne wyposażenie Pracowni Rizosfery Ekologia od strony rynku i kosztów Pakiet Badawczy PB 9 Zespół redakcyjny Szanowni Państwo, projekt EkoTechProdukt jest już na półmetku. Jest to dobry czas na zamieszczenie informacji dotyczących już zrealizowanych planów. Ich realizacja była możliwa dzięki nakładom finansowym pochodzącym ze współfinansowania przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Działania 1.3. Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, Poddziałanie 1.3.1., w ramach którego jest realizowany projekt pt. Opracowanie innowacyjnych produktów i technologii dla ekologicznej uprawy roślin sadowniczych. W związku z zaplanowanymi badaniami zmodernizowano i wyposażono Pracownię Rizosfery Zakładu Agrotechniki Instytutu Ogrodnictwa. Nowy sprzęt został wykorzystany m.in. do utworzenia SYMBIO BANKU kolekcji symbiotycznych grzybów mikoryzowych i bakterii naturalnie zasiedlających korzenie roślin sadowniczych. WYPOSAŻENIE PRACOWNI RIZOSFERY Zamrażarka 80 C Model U570-86, pojemność 570L z 5 sekcjami wewnętrznymi wyposażonymi w szuflady, maks. liczba probówek 2 ml 40 000 szt., firma New Brunswick Scientific. Służy do przechowywania izolatów: bakterii, grzybów (mikoryzowych bądź strzępkowych, inaczej mikroskopowych) oraz niektórych odczynników chemicznych. Bioreaktor BioFlo 415 Model BioFlo 415, pojemność do 15 l, firma New Brunswick Scientific. Służy do hodowli bakterii, drożdży i grzybów w płynnych podłożach przy określonych parametrach (stężenie rozpuszczonego tlenu DO, temperatura, szybkość mieszania, ph). Dodatkowo istnieje możliwość hodowli mikroorganizmów w atmosferze złożonej z różnych gazów. Bioreaktor posiada również funkcję automatycznej sterylizacji.
2 EkoTechProdukt Newsletter wydanie 12 marzec 2012 r. Komory laminarne Model SafeFlow 1.2 (II klasa bezpieczeństwa, o pionowym przepływie powietrza); HFsafe 1200 (II klasa bezpieczeństwa, o pionowym przepływie powietrza); ESCO PCR cabinet (o pionowym przepływie powietrza). Laminarny przepływ jałowego powietrza umożliwia pracę w warunkach sterylnych. Służą do badań mikrobiologicznych wymagających wysokiej czystości otoczenia, pracy z roślinnymi kulturami in vitro oraz nastawiania reakcji PCR. Suszarka liofilizacyjna (liofilizator) ALPHA 1-2 LDplus Model ALPHA 1-2 LDplus, firma CHRIST Służy ona do suszenia sublimacyjnego (bezpośredniego przechodzenia ze stanu stałego do gazowego) zamrożonych produktów, np. kultur bakteryjnych. Suszarka może pomieścić jednorazowo maks. 70 fiolek z zamrożonymi produktami, które następnie są umieszczane w próżniowej komorze suszenia w celu przeprowadzenia procesu. System Biolog System Biolog służy do identyfikacji i charakteryzacji mikroorganizmów (bakterii, drożdży i grzybów strzępkowych). Identyfikacja oparta jest na porównaniu zdolności do metabolizowania różnych źródeł węgla (w tym cukrów, heksozów, aminokwasów, kwasów karboksylowych, estrów i kwasów tłuszczowych) oraz wzrostu w obecności różnych związków chemicznych (antybiotyków, różnych stężeń NaCl, różnym ph). Zdolność do wzrostu lub metabolizowania zw. węgla sygnalizowana jest przez zmianę koloru (indykatorem potencjału redox są sole tetrazolu). Komory fitotronowe FD 711DD Model FD 711DD dwukomorowy z niezależnym sterowaniem każdej komory, pojemność 700 litrów, firma Biosell. Służą do hodowli roślin w warunkach kontrolowanych, takich jak: temperatura, wilgotność, cykle dzień/noc oraz z oświetleniem podpółkowym znajdującym się bezpośrednio nad materiałem hodowlanym.
EkoTechProdukt Newsletter wydanie 12 marzec 2012 r. 3 Mikroskop epifluorescencyjny Nikon Eclipse 80i Model Eclipse 80i z kamerą Fi1c i oprogramowaniem NIS-ELEMENTS BR Mikroskop z możliwością wymiany obiektywów z innymi mikroskopami. Używany do przeglądania preparatów mikroskopowych zarówno korzeniowych, bakteryjnych, jak i grzybowych. Może pracować w trybie fluorescencji oraz w kontraście Nomarskiego. Dodatkowo wyposażony w kamerę DS Fi1c umożliwiającą dokumentację fotograficzną przeglądanych preparatów. Współpracuje z oprogramowaniem NIS-ELEMENTS BR. Autoklawy o różnych pojemnościach Służą do sterylizacji niektórych narzędzi, podłoży mikrobiologicznych i odpadów laboratoryjnych w 121 0 C przez 15-20 minut. Niektóre podłoża lub przedmioty wymagają innej temperatury i/lub czasu sterylizacji. Model VARIOKLAV CLASSIC, pojemność 85 l, firma HP Medizintechnik Model ELV 3870, pojemność 85 l, firma Tuttnauer Kamera minirizotronowa BTC100X Kamera minirizotronowa BTC100X z oprogramowaniem BTC I-CAP Image Capture System, Producent: Bartz Technology Corporation, 6440 Via Real, Unit #2, Carpinteria, CA. 93013 Kamera minirizotronowa z oprogramowaniem BTC I- CAP służącym do zapisu i katalogowania zdjęć w minirizotronach (przezroczystych tubach umieszczonych w strefie korzeniowej roślin). Kamera jest zasilana i sterowana jednostką sterującą, która pozwala na sterowanie oświetleniem i ostrością kamery. Zmienna ogniskowa kamery pozwala na powiększenie obrazu i szczegółowy podgląd obrazu. Jednostka sterująca do kamer minirizotronowych wraz z komputerem do zapisu i katalogowania zdjęć. Model CLASSIC 210001, pojemność 9 l, firma Prestige Medical Zestaw do krioprezerwacji Model 35VHCB-11M (3 sztuki), model 35LDB (2 sztuki), model CXR 500-0 (1 sztuka) Służy do przechowywania mikroorganizmów w ciekłym azocie (około -196 0 C). W tej temperaturze bakterie mogą być przechowywane do 15 lat bez utraty żywotności (zdolności do wzrostu).
4 EkoTechProdukt Newsletter wydanie 12 marzec 2012 r. Automatyczny system monitoringu wymiany CO2 w glebie ACE Producent ADC Scientific Ltd. 1st Floor Charles House, Furlong Way, Great Amwell, Herts SG12 9TA, England System ACE (Automatyczny System Monitoringu Wymiany CO2) firmy ADC BioScientific umożliwia długoterminowy, bezobsługowy monitoring wymiany gazowej gleby. Oddychanie gleby można zdefiniować jako ilość CO2 netto produkowanego przez glebę. Wartość wymiany gazowej gleby jest często używana jako wskaźnik aktywności mikrobiologicznej gleby, co określa jej stan i żywotność. Na stopień wymiany gazowej gleby wpływa wiele różnych czynników środowiskowych, a w szczególności zawartość związków organicznych, wilgotność i temperatura. System jest prosty w obsłudze i instalacji oraz odporny na zewnętrzne warunki atmosferyczne. Jednostki systemu mogą pracować pojedynczo lub w sieci, zdalnie sterowane i zasilane przez główny zespół kontrolny. Urządzenia mogą być zasilane z akumulatorów 12 V lub 24 V DC lub z sieci 230 V. Główny zespół kontrolny ACE monitoruje wszystkie stacje połączone w sieci i sygnalizuje ewentualne problemy. Termocykler do reakcji PCR w czasie rzeczywistym Model Rotor-Gene Q, firma Qiagen, Amplifikacja DNA w reakcji PCR w czasie rzeczywistym (real time PCR) pozwala na oszacowanie ilości produktu na początku reakcji, co jest niemożliwe w konwencjonalnej metodzie PCR. Metoda ta jest stosowana między innymi w mikrobiologii, na przykład do oceny ilościowej DNA grzybów mikoryzowych zasiedlających tkankę gospodarza, oceny ilościowej DNA bakterii PGPR i grzybów obecnych w glebie rizosferowej. Robot do izolacji DNA Model QIAcube, firma Qiagen Robot służy do automatycznej izolacji kwasów nukleinowych z bakterii, grzybów i roślin przy użyciu komercyjnych zestawów odczynników. Aparatura umożliwia szybką i wydajną ekstrakcję kwasów nukleinowych. II SPRZĘT DO ANALIZ MOLEKULARNYCH Termocykler Model S1000 TM, firma Bio-Rad, Aparat do elektroforezy poziomej z zasilaczem Model SGU-2626T-02, firma C.B.S. Scientific Company Inc. Aparat do elektroforezy poziomej jest wykorzystywany w technikach molekularnych. Aparat służy do rozdziału produktów uzyskanych w wyniku PCR, po trawieniu enzymami restrykcyjnymi oraz do oceny ilościowej i jakościowej wyizolowanego DNA. Termocykler jest podstawową aparaturą wykorzystywaną w badaniach z użyciem technik molekularnych i służy do przeprowadzania reakcji PCR w celu identyfikacji gatunków grzybów i bakterii rizosferowych na podstawie analizy DNA.
EkoTechProdukt Newsletter wydanie 12 marzec 2012 r. 5 System do elektroforezy pionowej Model DCode TM System, firma Bio-Rad System elektroforezy pionowej jest przeznaczony do badań nad oceną zróżnicowania bakteryjnego gleby technikami molekularnymi. System umożliwia rozdział produktów PCR w żelu poliakrylanmidowym, a tym samym analizę DNA za pomocą technik SSCP i DGGE. Wirówka z chłodzeniem Model Z326 K, firma Hermle Labortechnik GmbH Wirówka z chłodzeniem jest niezbędna do wykonywania badań technikami molekularnymi, na przykład do izolacji DNA, oczyszczania produktów PCR itp. Wirówka jest przystosowana do probówek typu Eppendorf 1,5/2 ml, 0,2 ml, probówek typu Falcon 15 ml i 50 ml oraz płytek do PCR. Wirówka posiada zakres prędkości obrotowych od 200 do 18000 rpm oraz możliwość ustawienia temperatury od -20 o C do 40 o C. System do dokumentacji żeli Model GelDoc-It TM Imaging System W/GEL HR CAM, firma UVP, oprogramowanie DOC-IT LS System dokumentacji żeli jest wykorzystywany do technik molekularnych, w których stosuje się żele agarozowe, np. oceny jakościowej/ilościowej wyizolowanego DNA, odróżniania (fingerprint) szczepów bakterii (rep-pcr), określania profili RFLP gatunków grzybów mikoryzowych, sprawdzanie produktów PCR przeznaczonych do sekwencjonowania. System służy do wykonywania zdjęć żeli barwionych w bromku etydyny lub barwniku SYBR Green. System składa się z kamery cyfrowej, transiluminatora, ciemni i komputera z oprogramowaniem, które umożliwia między innymi wyszukiwanie ścieżek i fragmentów DNA w żelach oraz obliczenie wielkości Termoblok Firma Benchmark Termoblok jest wykorzystywany w technikach molekularnych, gdy istnieje potrzeba utrzymania określonej temperatury prób w probówkach typu Eppendorf 1,5/2 ml (do 150 o C), np. podczas izolacji DNA lub trawienia produktu PCR enzymami restrykcyjnymi. Łaźnia wodna Model Julabo TW12, firma Julabo Komora PCR Firma ESCO Komora czystej pracy, służy do przygotowywania PCR. Komora z pionowym przepływem powietrza zabezpiecza próbki przed kontaminacją czynnikami zewnętrznymi. Łaźnia wodna służy do przeprowadzania badań technikami molekularnymi, w których konieczne jest utrzymanie określonej temperatury (do 99 o C). Łaźnia jest przystosowana do probówek typu Eppendorf 1,5/2 ml, probówek typu Falcon 15 ml i 50 ml oraz innych naczyń i pojemników. Łaźnia wodna służy również do utrzymywania odpowiednich warunków podczas barwienia korzeni roślin na gorąco.
6 EkoTechProdukt Newsletter wydanie 12 marzec 2012 r. Zamrażarka do -20 o C Model MDF-136(T), firma Sanyo Zamrażarka jest wykorzystywana w technikach molekularnych do przechowywania próbek oraz odczynników. Spektrofotometr Model Biowave II 80-3003-75, firma Panalytica III SPRZĘT DO POZOSTAŁYCH POMIARÓW LABORATORYJNYCH Mikroskop biologiczny Nikon Eclipse E200 Mikroskop z możliwością wymiany obiektywów z innymi mikroskopami. Posiada możliwość podłączenia kamery. Używany do przeglądania preparatów mikroskopowych zarówno korzeniowych, jak i akteryjnych oraz grzybowych. Spektrofotometr umożliwia oznaczenie ilościowe i jakościowe wyizolowanych kwasów nukleinowych DNA, RNA, a także pomiary gęstości komórek bakteryjnych (600 nm) oraz białek metodami UV, BCA, Bradford, Lowry i biuretową. System oczyszczania wody Firma Thermo Scientific TKA System oczyszczania wody produkuje na żądanie wodę ultraczystą na potrzeby biologii molekularnej z wody, która została wstępnie oczyszczona na drodze odwróconej osmozy lub destylacji. System jest wyposażony w moduł ultrafiltracji w celu otrzymywania wody apyrogennej i wolnej od nukleaz. Wody ultraczystej używa się do przeprowadzania PCR oraz do sporządzania buforów do elektroforezy. Mikroskop stereoskopowy SMZ 800 Model SMZ 800 z portem do kamery DS-Fi1, dodatkowo wyposażony w port do podłączenia kamery umożliwiającej dokumentację fotograficzną przeglądanych korzeni i preparatów. Binokular używany do przeglądania preparatów mikroskopowych w celu identyfikacji spor grzybów mikoryzowych, pozyskiwania spor tych grzybów bezpośrednio z gleby oraz analizy korzeni pod kątem grzybów ektomikoryzowych. Płatkarka Firma Scotsman Urządzenie wytwarzające lód, wykorzystywane do badań technikami molekularnymi. Układ makrofotografii z aparatem Nikon D60 W skład układu wchodzi statyw firmy Keiser, lampy oraz aparat lustrzanka cyfrowa firmy Nikon. Służy do dokumentacji fotograficznej korzeni pod kątem obecności ektomikoryz oraz namnożonych na szalkach Petriego grzybów i bakterii.
EkoTechProdukt Newsletter wydanie 12 marzec 2012 r. 7 Mikroskop fluorescencyjny Nikon Eclipse 50i Model Eclipse 50i z kontrastem fazy, z kamerą DS Fi1 umożliwiającą dokumentację fotograficzną przeglądanych preparatów i z oprogramowaniem NIS- ELEMENTS BR. Mikroskop ma możliwość wymiany obiektywów z innymi mikroskopami, może pracować w trybie fluorescencji oraz w kontraście fazy. Używany do przeglądania preparatów mikroskopowych zarówno korzeniowych, jak i bakteryjnych oraz grzybowych. Skaner korzeniowy EPSON EXPRESSION 10000 XL Model EPSON EXPRESSION 10000 XL z oprogramowaniem WinRhizo Używany zarówno w celu określenia cech wzrostu roślin (część nadziemna i korzenie), jak również do analiz ektomikoryz w korzeniach. Oprogramowanie WinRhizo umożliwia komputerową analizę otrzymanych wyników. Chłodziarka wolnostojąca Gorenje 390 l Typ HS 3966 System oczyszczania wody I stopnia TKA Pacyfic UPW Służy do przechowywania korzeni, spor i innych prób do dalszych analiz. Służy do pozyskiwania wody oczyszczonej I stopnia czystości (używanej do analiz laboratoryjnych) Waga precyzyjna WLC 3/A2/C2 Waga precyzyjna z możliwością odważania produktów do 3 kg. Służy do odważania odczynników chemicznych, materiału roślinnego oraz gleby do analiz laboratoryjnych. Łaźnia wodna z wytrząsaniem Model 3018 Służy do hodowli mikroorganizmów w płynnych podłożach (bulionach) w ściśle określonej temperaturze oraz do prowadzenia reakcji chemicznych w stałej temperaturze.
8 EkoTechProdukt Newsletter wydanie 12 marzec 2012 r. Inkubator Firma PolEko Służy do hodowli bakterii i grzybów w ściśle określonej temperaturze. Suszarka laboratoryjna Model SLW 115 wersja STD o pojemnośćci 115 l, zakresie temperatur: od +5 0 C powyżej temperatury otoczenia do 300 0 C Służy do suszenia lub sterylizacji narzędzi laboratoryjnych. Licznik kolonii Model Count Plus z wyposażeniem dodatkowym: nasadką dla szalek 90 mm, lampą LED, lupą powiększającą 3 i 8 razy, płytką do zliczania metodą Wolffhuegela. Firma Schuett-Biotec, Służy do liczenia kolonii bakteryjnych i grzybowych wyrosłych na podłożach agarowych. ph-metr Model SG-8 SevenGo pro, firma Mettler Toledo. Przenośny ph-metr służy do pomiaru ph korzeni. Miernik Minolta SPAD-502 Model SPAD-052, firma Konica Minolta, Służy do badania ilości chlorofilu zawartego w liściach roślin.
EkoTechProdukt Newsletter wydanie 12 marzec 2012 r. 9 Ekologia od strony rynku i kosztów. W ciągu ostatnich trzech lat w Polsce bardzo się zmienił rynek detaliczny spożywczych produktów ekologicznych. Praktycznie w każdym większym mieście pojawiły się punkty handlowe ze zdrową żywnością, często mające w swojej ofercie produkty z upraw ekologicznych. Powstało kilkanaście sklepów internetowych sprzedających certyfikowaną żywność ekologiczną. Ponadto pojawiły się sieci, w których podaż owoców, w tym zwłaszcza jabłek, z produkcji ekologicznej ma trwały charakter. Najbardziej dynamicznie rozwija się sieć Organic Farma Zdrowia, w skład której wchodzi już ponad dwadzieścia sklepówdelikatesów z żywnością ekologiczną zlokalizowanych głównie w centrach handlowych w Warszawie i w największych miastach. Niestety, w masowej sprzedaży brakuje owoców ekologicznych z krajowych gospodarstw. W większości przypadków w polskich sklepach sprzedawane są jabłka z produkcji ekologicznej z Włoch i Niemiec. Nawet w niektórych sklepach dyskontowych (np. Lidl) w ostatnim okresie wprowadza się owoce i warzywa z upraw ekologicznych (fot. 1-4), niestety również wyprodukowane za granicą. Taka sytuacja jest spowodowana brakiem ciągłości podaży polskich owoców (praktycznie występują jedynie jesienią) oraz ich znacznie gorszą jakością. Produkcja krajowa w konfrontacji z owocami importowanymi nie wytrzymuje konkurencji zarówno jakościowej, jak i długości okresu podaży. Gorsze warunki fitosanitarne w naszym kraju powodują, że owoce z produkcji ekologicznej znacznie krócej się przechowują i krócej mogą być eksponowane w warunkach sklepowych w porównaniu z pochodzącymi z Włoch i Niemiec. Badania nad kosztami produkcji ekologicznej jabłek, wiśni i truskawek prowadzimy od roku 2009. W tym okresie ekologicznej od pracy maszyn przy odchwaszczaniu oraz od kosztów pracy ludzi. W badanych gospodarstwach produkcja ekologiczna jabłek i wiśni charakteryzowała się nakładami koszty ekologicznej produkcji tych owoców wzrosły w większym stopniu niż dla porównywalnych pod względem intensywności nasadzeń kosztów w produkcji konwencjonalnej. Wynika to z większej zależności produkcji siły pociągowej o około 50% większymi niż porównywalna produkcja konwencjonalna, a w przypadku ekologicznej produkcji truskawek nakłady te były o około 20% wyższe (rys. 1).
10 EkoTechProdukt Newsletter wydanie 12 marzec 2012 r. Jabłka Jabłka Truskawki Truskawki Wiśnie Wiśnie 0 10 20 30 40 50 60 70 cnh/ha 0 200 400 600 800 1000 1200 1400 rbh/ha Produkcja ekologiczna Produkcja konwencjonalna Produkcja ekologiczna Produkcja konwencjonalna Rys. 1. Nakłady pracy maszyn w porównywanych nasadzeniach w latach 2009-2011 Rys. 2. Nakłady pracy ludzi w porównywanych nasadzeniach w latach 2009-2011 Tabela 1. Średnie ceny detaliczne jabłek ekologicznych w Polsce w latach 2009-2012 Miesiące Jabłka ekologiczne [zł/kg] Wskaźnik 2009 2010 2011 2012 zmian cen 2011/2010 Wskaźnik zmian cen 2012/2011 Styczeń - 5,06 6,95 7,07 137,4 101,7 Luty - 5,06 7,43 6,93 146,8 93,3 Marzec - 5,06 8,03 6,83 158,7 85,1 Kwiecień 5,45 5,11 6,38-124,9 - Maj 5,45 5,23 7,52-143,8 - Czerwiec 5,45 5,91 7,38-123,4 - Lipiec 5,04 6,98 7,09-101,6 - Sierpień 5,04 6,57 7,01-106,7 - Wrzesień 4,89 5,90 7,04-119,3 - Październik 5,04 6,57 6,78-103,2 - Listopad 5,29 6,36 6,84-107,5 - Grudzień 5,33 6,31 6,91-109,5 - Źródło: Badania własne na podstawie sprzedaży detalicznej prowadzonej przez sklepy internetowe: Smak Natury, Biovert, Ekosfera24 Delikatesy Ekologiczne, Pyszne i Zdrowe, Free Delikatesy
EkoTechProdukt Newsletter wydanie 9 czerwiec 2011 r. 11 owoców ekologicznych (rys. 2). Gdy w wytypowanych gospodarstwach rozpoczynaliśmy nasze badania nad produkcją ekologiczną w roku 2009 koszty produkcji jabłek i wiśni w odniesieniu do 1 ha były tam nieco niższe niż w porównywalnych nasadzeniach z produkcją konwencjonalną, obecnie wskutek m.in. wzrostu kosztów pracy maszyn koszty te się wyrównały lub są nieco wyższe. Dlatego każdy wzrost kosztów paliw przekładał się przede wszystkim na wzrost kosztów produkcji ekologicznej. Podobna zależność dotyczy kosztów pracy ludzi, które w przypadku produkcji ekologicznej są o kilkanaście procent większe niż w przypadku produkcji konwencjonalnej, jednak przy znacznie niższych plonach Wzrost zapotrzebowania ze strony rynku na owoce z upraw ekologicznych powoduje wzrost ich cen zarówno w hurcie, jak i w detalu. W obrocie masowym, który w roku 2011 bardzo wyraźnie wzrósł, niestety coraz mniejszy udział mają polskie owoce. Jest to szczególnie zauważalne w przypadku jabłek, stąd dominacja w ofercie produktów importowanych powoduje bardzo istotną zwyżkę cen (tab. 1) tego gatunku w stosunku do roku 2009 i 2010. Krzysztof Zmarlicki, Piotr Brzozowski, Małgorzata Karmańska Instytut Ogrodnictwa Kalendarium najbliższych wydarzeń Wystawa Instytutu Ogrodnictwa i KNO PAN pt. Nauka a praktyka ogrodnicza w ramach obchodów 60-lecia PAN, Ogród Botaniczny, Powsin/Warszawa 24 27 maja 2012 r., Dzień Otwartych Drzwi na polach doświadczalnych upraw warzywnych Skierniewice, Instytut Ogrodnictwa 19 lipca 2012 r. Manewry Ogrodnicze w ramach XV Dnia Otwartych Drzwi w Sadzie Doświadczalnym Instytutu Ogrodnictwa, Sad Doświadczalny IO w Dąbrowicach 14 czerwca 2012 r. Szkolenia Ekologiczne współorganizowane z Stowarzyszeniem EkosystEM Dziedzictwo Natury oraz z Dolnośląskim Centrum Mikroorganizmów Opole, 13 kwietnia 2012 r. Słaborowice/Ostrów Wielkopolski, 25 kwietnia 2012 r. Rzeszów, 27 maja 2012 r.
12 EkoTechProdukt Newsletter wydanie 12 marzec 2012 r. Kontakt Kierownik projektu: dr Lidia Sas Paszt, tel.: 46 8345235, e-mail: Lidia.Sas@inhort.pl Koordynator projektu: dr Eligio Malusá, e-mail: malusa@inrete.it Biuro projektu: mgr Agnieszka Pełka, tel. 46 8345306, e-mail: Agnieszka.Pelka@inhort.pl mgr Barbara Klimczyk, tel. 46 8345306, e-mail: Barbara.Klimczyk@inhort.pl Dział promocji i upowszechniania projektu: dr Barbara Michalczuk, tel.: 46 8345377, e-mail: Barbara.Michalczuk@inhort.pl Egzemplarz bezpłatny współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Działania 1.3. Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, Poddziałanie 1.3.1. www.inhort.pl/ekotechprodukt.html