SZACOWANIE POTENCJA U BIOMASY NA CELE ENERGETYCZNE DO BEZPOŒREDNIEGO SPALANIA PROBLEMY METODOLOGICZNE

160 B. Koœcik, STOWARZYSZENIE A. G³owacka, A. EKONOMISTÓW Kowalczyk-Juœko, T. ROLNICTWA Wy³upek I AGROBIZNESU Roczniki Naukowe l tom VII l zeszyt 7 Bogdan Koœcik, Aleksandra G³owacka, Alina Kowalczyk-Juœko, Teresa Wy³upek Instytut Nauk Rolniczych w Zamoœciu, Akademia Rolnicza w Lublinie SZACOWANIE POTENCJA U BIOMASY NA CELE ENERGETYCZNE DO BEZPOŒREDNIEGO SPALANIA PROBLEMY METODOLOGICZNE ESTIMATION OF BIOMASS POTENTIAL TO DIRECT BURN FOR ENERGY PURPOSES METHODOLOGY PROBLEMS S³owa kluczowe: energia odnawialna, biomasa, od³ogi, nieu ytkowane ³¹ki, roœliny energetyczne Key words: renevable energy, biomass, waste lands, waste grasslands Synopis. Biomasa jest uznawana za najbardziej perspektywiczne i efektywne pod wzglêdem ekonomicznym Ÿród³o energii. W Polsce udzia³ energii ze Ÿróde³ odnawialnych w ogólnej jej iloœci jest ma³y, ok. 2,6%. Zgodnie z najnowszymi regulacjami prawnymi wielkoœæ ta w 2010 roku powinna wzrosn¹æ do 9,0% i to wymusi na zak³adach energetycznych zainteresowanie mo liwoœciami pozyskania i wykorzystania biomasy. W pracy podjêto próbê opracowania metody szacowania potencja³u biomasy do bezpoœredniego spalania. Wstêp G³ównym Ÿród³em energii wykorzystywanej obecnie w Polsce s¹ surowce kopalne, tj. wêgiel, ropa naftowa, gaz ziemny. Zasoby tych surowców mog¹ kiedyœ ulec wyczerpaniu, a poza tym ich spalanie powoduje uwalnianie szkodliwych gazów (zwi¹zków siarki, wêgla i azotu) i niekorzystne zmiany w klimacie. Alternatyw¹ dla konwencjonalnych noœników energii jest pozyskiwanie jej ze Ÿróde³ odnawialnych, czyli: wiatru, wody, s³oñca, biomasy czy energii geotermalnej. Za najbardziej perspektywiczne i efektywne pod wzglêdem ekonomicznym Ÿród³o energii odnawialnej w Polsce uznaje siê biomasê. Decyduje o tym kilka czynników: wyprodukowanie jednostki energii z biomasy wymaga kilkakrotnie mniejszych nak³adów inwestycyjnych ni z innych rodzajów energii, biomasa, w zale noœci od jej sk³adu chemicznego, mo e byæ przeznaczana do bezpoœredniego spalania, do produkcji biogazu lub przetwarzana na paliwa silnikowe, w krajach rozwiniêtych gospodarczo wystêpuje nadprodukcja ywnoœci i uzasadnione jest wykorzystanie czêœci u ytków rolnych do produkcji biomasy na cele nie ywnoœciowe, nowe kierunki produkcji rolniczej tworz¹ miejsca pracy w rolnictwie i jego otoczeniu, stabilizuj¹ rynek artyku³ów rolnych, powiêkszaj¹ dochody w rolnictwie, a to stymuluje rozwój obszarów wiejskich, jest to paliwo ekologiczne, gdy przy spalaniu biomasy wydziela siê tylko tyle dwutlenku wêgla, ile zosta³o zu yte na jej wytworzenie w procesie fotosyntezy w ostatnim okresie. Pomimo to w Polsce na razie tylko nieznaczna czêœæ energii, tj. oko³o 2,6% [Kuœ, Smagacz 2004] jest pozyskiwana ze Ÿróde³ odnawialnych, w tym g³ównie biomasy. Sytuacja ta powinna ulegaæ zmianie, gdy ustawa Prawo energetyczne nak³ada na zak³ady energetyczne obowi¹zek

Szacowanie potencja³u biomasy na cele energetyczne do bezpoœredniego spalania... 161 zakupu energii ze Ÿróde³ odnawialnych, której udzia³ w ogólnej iloœci w 2010 roku powinien wzrosn¹æ do 9,0% [Dz. U. Nr 267, poz. 2656 ]. W zwi¹zku z tym, w pracy podjêto próbê opracowania metody szacowania potencja³u biomasy na cele energetyczne. Materia³y i metody Analizê przeprowadzono na przyk³adzie powiatu zamojskiego. W opracowaniu wykorzystano nastêpuj¹ce dane statystyczne z ostatniego Spisu Rolnego przeprowadzonego w 2002 roku: powierzchniê od³ogów i ugorów, powierzchniê ³¹k i pastwisk nieu ytkowanych rolniczo, wielkoœæ gospodarstw. Uwzglêdniono równie dane z Krajowego Programu Zwiêkszania Lesistoœci oraz waloryzacjê rolniczej przestrzeni produkcyjnej wykonan¹ przez IUNG. Szacuj¹c potencja³ biomasy konieczne jest uwzglêdnienie nastêpuj¹cych jej Ÿróde³: resztki roœlin uprawnych (g³ównie s³oma zbó i rzepaku), odpady leœne, trawy z ³¹k i pastwisk, roœlinnoœæ z od³ogów, celowe plantacje roœlin energetycznych. Tematyka dotycz¹ca mo liwoœci pozyskania biomasy z resztek roœlin uprawnych i lasów jest przedmiotem opracowañ innych autorów [Grzybek i in. 2001, Gradziuk (red.) 2003], st¹d te w niniejszej pracy skoncentrowano siê na oszacowaniu iloœci biomasy z pozosta³ych Ÿróde³. W celu szacunkowego okreœlenia iloœci biomasy mo liwej do pozyskania z jednostki powierzchni od³ogów zebrano próby materia³u roœlinnego (z powierzhni 1 m 2 ) w trzech reprezentacyjnych punktach pochodz¹cych z wybranych gmin powiatu zamojskiego. Podstaw¹ oszacowania biomasy z nieu ytkowanych ³¹k (dolina rzeki Wieprz, Por i Gorajec) by³o pobranie kilkudziesiêciu prób roœlinnych (z powierzchni 1 m 2 ) z siedmiu wybranych gmin analizowanego powiatu. Pobrane próby roœlinne wysuszono i obliczono plon suchej masy z hektara. Biomasa z ³¹k i pastwisk W Polsce udzia³ u ytków zielonych w strukturze UR (u ytków rolnych) jest relatywnie niski. Ogólna powierzchnia trwa³ych u ytków zielonych w 2004 roku wynosi³a 4063 tys. ha [Ochrona Œrodowiska 2004], czyli 21,2% powierzchni UR. Poza Wêgrami jest to najni szy wskaÿnik w Europie. W Holandii i Anglii udzia³ ten wynosi 55-62%. Powierzchnia trwa³ych ³¹k w 2004 roku zajmowa³a 2363 tys. ha i stanowi³a 58,2% trwa³ych u ytków zielonych, natomiast powierzchnia pastwisk wynosi³a 1700 tys. ha. W porównaniu z krajami o intensywnej produkcji rolniczej, gdzie powierzchnia wypasu stanowi od 50 do 70% trwa³ych u ytków zielonych oznacza to postêpuj¹c¹ intensyfikacjê produkcji na trwa³ych u ytkach zielonych. Obecnie stan wykorzystania polskich ³¹k i pastwisk jest bardzo z³y, a pielêgnacja i nawo enie runi budz¹ wiele zastrze eñ. Oko³o 50% ³¹k i pastwisk w skali ca³ego kraju jest niedostatecznie wykorzystanych, a ponad 20% stanowi¹ nieu ytki. Nieu ytkowane ³¹ki podlegaj¹ procesom sukcesji wtórnej, w wyniku czego ich walory przyrodnicze ulegaj¹ degradacji. Ju po kilku latach wykszta³caj¹ siê zbiorowiska zdominowane przez jeden lub kilka gatunków, np. bardzo pospolite na porzuconych œwie ych ³¹kach zbiorowisko z dominacj¹ pokrzywy i ostro enia polnego. W dalszej kolejnoœci ³¹ki zaczynaj¹ zarastaæ krzewami i drzewami. Na obszarach podmok³ych roœlinnoœæ typowa dla wilgotnych ³¹k i pastwisk jest zastêpowana przez turzyce i trzcinê. Tak wiêc nieu ytkowanie ³¹k ma negatywne skutki przyrodnicze, a ponadto bezproduktywnie marnowana jest olbrzymia iloœæ biomasy. Tabela 1. Szacunkowy plon suchej masy z ³¹k w wybranych dolinach rzecznych powiatu zamojskiego Dolina rzeczna Wieprz Por Gorajec Suma/Œrednio Liczba prób 12 19 23 54 w nawiasach podano œredni¹ Plon siana [Mg s.m.] 3,10-6,47 (4,63) 2,00-4,60 (2,90) 2,43-7,39 (4,70) 4,07

162 B. Koœcik, A. G³owacka, A. Kowalczyk-Juœko, T. Wy³upek Tabela 2. Mo liwoœæ zamojskiego G mina Udzia³ ³¹k w u ytkach rolnych [%] Adamów Grabowiec Komarów osada Krasnobród abunie Mi¹czyn Nielisz Radecznica Sitno Skierbieszów StaryZamoœæ Su³ów Szczebrzeszyn Zamoœæ m. Zamoœæ Zwierzyniec Razem/œrednio W powiecie zamojskim trwa³e u ytki zielone zajmuj¹ 18 366 ha, co stanowi ok.17% ogólnej powierzchni u ytków rolnych. W zdecydowanej wiêkszoœci s¹ to ³¹ki, z których prawie 25% nie jest u ytkowanych (tab. 2). Przeprowadzone badania na u ytkach zielonych doliny Wieprza, Poru i Gorajca pozwoli³y ustaliæ, i œredni plon siana z ³¹k nieu ytkowanych rolniczo kszta³towa³ siê na poziomie 4 Mg s.m. z hektara (tab. 1). Nale y jednak zaznaczyæ, i iloœæ biomasy pozyskana z ³¹k powiatu zamojskiego wynosz¹ca oko³o 15 432 Mg s.m. jest oszacowana na podstawie danych ze spisu rolnego 2002 roku dotycz¹cych powierzchni ³¹k nieu ytkowanych rolniczo. Nie przeprowadzono natomiast aktualnych badañ w³asnych dotycz¹cych oszacowania powierzchni ³¹k i pastwisk nieu ytkowanych rolniczo. Zak³adaj¹c, i wartoœæ energetyczna siana jest równowa na wartoœci s³omy, czyli 1,5 Mg siana pod wzglêdem opa³owym równowa ne jest oko³o 1 tonie wêgla kamiennego, to biomasa zebrana tylko z nieu ytkowanych ³¹k pod wzglêdem energetycznym odpowiada ok. 10 tys. ton wêgla. ¹ki s¹ po³o one g³ównie w dolinach rzek, tworz¹c kompleksy o du ych powierzchniach, co sprzyja wykorzystaniu du ego, specjalistycznego sprzêtu, zwiêksza jego wydajnoœæ oraz zmniejsza koszty pozyskania biomasy. Zainteresowaniu wykorzystaniem ³¹k na cele energetyczne powinno sprzyjaæ wprowadzanie w ramach Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich pakietu PO 1 Utrzymanie ³¹k ekstensywnych. Zak³ada on uzyskanie przez rolników znacznych dotacji pieniê nych (od 400 do 1000 z³ za hektar ³¹ki), pod warunkiem wykonywania na tych terenach okreœlonych zabiegów, a g³ównie przestrzegania terminów i sposobu koszenia. Ponadto, niezbêdnym warunkiem otrzymania tych dop³at jest usuniêcie skoszonej runi z ³¹ki. Grunty ugorowane i od³ogowane pozyskania biomasy z ³¹k powiatu 12,3 9,8 13,2 16,9 16,3 10,8 16,9 24,1 17,6 10,6 15,3 15,8 13,0 19,3 18,9 17,4 15,1 ¹ki nieu ytkowane powierz-- chnia 141 121 159 204 181 147 368 437 86 179 97 268 401 159 634 276 3858 % udzia³ 25,1 13,5 12,6 25,9 18,4 13,4 35,4 28,7 6,9 21,6 10,6 30,9 47,1 28,4 57,0 72,7 24,4 Iloœæ siana mo liwa do pozyskania [Mg s.m.] 564 484 636 816 724 588 1472 1748 344 716 388 1072 1604 636 2536 1104 15432 Przemiany gospodarczo-spo³eczne ostatnich lat spowodowa³y narastaj¹ce zjawisko wy³¹czania gruntów rolnych z produkcji rolniczej. Ma ono najczêœciej pod³o e ekonomiczne, gdy ogólne obni enie op³acalnoœci produkcji rolniczej spowodowa³o, e przesta³o siê op³acaæ gospodarowaæ g³ównie na glebach lekkich, czyli z regu³y ma³o urodzajnych [Marks, Nowicki, 2002]. Nie jest to zjawisko korzystne, gdy na gruntach nie uprawianych zaczyna siê naturalna sukcesja, prowadz¹ca do w³aœciwego dla danego siedliska zespo³u leœnego, leœno-zaroœlowego lub zroœlowo- ³¹kowego. Zaniedbane od³ogi maj¹ niekorzystny wp³yw na krajobraz oraz zwiêkszaj¹ zachwaszczenie s¹siednich pól uprawnych [Malicki i wsp. 2002]. Byæ mo e wejœcie Polski do Unii Europejskiej zachêci rolników, jeœli nie do ponownego w³¹czenia od³ogów do uprawy, to przynajmniej do utrzymywania ich w dobrej kulturze, gdy jest to warunkiem otrzymania dop³at bezpoœrednich. Od³ogi zasiedlane, zw³aszcza w pierwszych latach od zaprzestania uprawy roœlinnoœci¹ zieln¹ mog¹ byæ pewnym Ÿród³em biomasy. Wstêpne badania w³asne oraz wyniki innych badañ

Szacowanie potencja³u biomasy na cele energetyczne do bezpoœredniego spalania... 163 prowadzonych w Instytucie (dane niepublikowane) wskazuj¹, i z jednego hektara takich terenów mo na zebraæ œrednio ok. 3,5-4 ton suchej masy. Na terenie powiatu zamojskiego jest blisko 10 tys. hektarów gruntów od³ogowanych, z których wed³ug wstêpnych szacunków mo na zebraæ 44 tys. ton biomasy (tab. 3). Jest to jednak wartoœæ szacunkowa, wymagaj¹ca dalszych badañ i dok³adniejszego okreœlenia. Poza tym jest to oczywiœcie potencja³ biologiczny, trudniej natomiast okreœliæ potencja³ techniczny, czyli mo liwy do zebrania przy u yciu sprzêtu, jak i ekonomiczny czyli op³acalny. Grunty od³ogowane Tabela 3. Mo liwoœæ zamojskiego Gmina Powierz- chnia od³ogów [ha] Adamów Grabowiec Komarów osada Krasnobród abunie Mi¹czyn Nielisz Radecznica Sitno Skierbieszów StaryZamoœæ Su³ów Szczebrzeszyn.Zamoœæ Zwierzyniec Razem/œrednio pozyskania biomasy 1142 210 346 1476 252 451 343 478 351 477 330 262 991 1500 1104 9713 Udzia³ od³ogów w u ytkach rolnych [%] 20,7 2,0 3,1 26,3 3,5 3,8 4,8 5,8 4,1 5,3 4,6 4,1 13,2 9,6 35,0 7,8 czêsto s¹ po³o one w terenach o niekorzystnym ukszta³towaniu lub w ma³ych rozdrobnionych dzia³kach, co utrudnia i podra a koszty zbioru. Chc¹c zatem okreœliæ potencja³ techniczny nale a- ³oby uwzglêdniæ stopieñ rozdrobnienie gospodarstw. W niniejszym opracowaniu odrzucono gminy, w których udzia³ gospodarstw o powierzchni do 5 hektarów przekracza 70% ogólnej iloœci (tab. 3) zak³adaj¹c, e na terenach o przewadze ma³ych gospodarstw grunty nieu ytkowanê równie bêd¹ wystêpowa³y na dzia³kach o ma³ych powierzchniach. Poza tym roœlinnoœæ porastaj¹ca od³ogi jest niejednorodna i mog¹ wyst¹piæ pewne trudnoœci przy zbiorze z u yciem tradycyjnych maszyn wykorzystywanych do zbioru siana i s³omy. Przyjmuj¹c, e 1 tona takiej biomasy by³aby równa cenowo 1 tonie s³omy, czyli ok. 18,0 z³ (od 7,5 do 27,0 z³) [Gradziuk 2004], to korzyœci ekonomiczne raczej nie zachêcaj¹ do takiego wykorzystywania od³ogów. Rozpatruj¹c potencja³ ekonomiczny warto jednak zwróciæ uwagê na aspekt ekologiczny wykorzystania biomasy z od³ogów na cele energetyczne. Od³ogi nie koszone s¹ powa nym Ÿród³em zachwaszczenia s¹siednich upraw, miejscem bytowania szkodników i czynników chorobotwórczych roœlin uprawnych, bardzo niekorzystnie wp³ywaj¹ na walory krajobrazowe terenów, tak wiêc ich koszenie i zbieranie roœlinnoœci mia³oby du e znaczenie przyrodnicze. Celowe plantacje energetyczne z od³ogów powiatu Biomasa z gruntów od³ogowanych potencja³ biologiczny 3 997 735 1211 5 166 882 1 578 1 200 1 673 1 228 1 669 1 155 917 3 468 5 250 3 864 33 995 potencja³ techniczny 735 5166 882 1578 1200 1673 1228 1669 1155 917 11 366 Zbieranie roœlinnoœci z od³ogów jest ekonomicznie nieuzasadnione, wiêc mo na je przeznaczyæ pod uprawê roœlin alternatywnych wykorzystywanych do produkcji energii. W celu oszacowania potencjalnej powierzchni gruntów mo liwych do uprawy roœlin energetycznych na danym terenie nale y przeprowadziæ wielostopniow¹ analizê. Wyjœciowymi danymi powinna byæ powierzchnia gruntów ugorowanych i od³ogowanych. Plantacje powinny byæ w pierwszej kolejnoœci zak³adane na takich gruntach, gdy z jednej strony grunty orne musz¹ byæ wykorzystywane do produkcji na cele ywnoœciowe, z drugiej zaœ rolnicy nie s¹ sk³onni, przynajmniej na razie, do przeznaczania u ytkowanych gruntów ornych do nasadzeñ trwa³ych, np. wierzby.

164 B. Koœcik, A. G³owacka, A. Kowalczyk-Juœko, T. Wy³upek Nastêpnie trzeba wzi¹æ pod uwagê wartoœæ rolnicz¹ badanych terenów, któr¹ najlepiej okreœla wspó³czynnik waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej. Wspó³czynnik ten okreœla warunki glebowe, wodne oraz ukszta³towania terenu odrzuciæ nale y gminy maj¹ce wspó³czynnik mniejszy ni 60. Aby uprawa wierzby by³a ekonomicznie uzasadniona, gleby przeznaczane pod jej uprawê musz¹ siê charakteryzowaæ odpowiedni¹ jakoœci¹, a g³ównie dostateczn¹ iloœci¹ wody. Nie nale y zatem zak³adaæ plantacji na glebach zbyt suchych, jak te okresowo zalewanych, gdy uzyskiwane plony bêd¹ niskie i uprawa mo e okazaæ siê nieop³acalna. Odrzuciæ nale y równie grunty od³ogowane po³o one na terenie gmin miejskich du ych aglomeracji, gdy pomimo znacznych powierzchni nieu ytkowanych, tereny te s¹ przeznaczone w wiêkszoœci pod zabudowê. Plantacje wierzby powinny byæ u ytkowane przez 20-30 lat, st¹d te ich zak³adanie na takich gruntach jest niecelowe. Analizuj¹c mo liwoœci uprawy roœlin energetycznych uwzglêdniæ nale y równie stopieñ rozdrobnienia gospodarstw rolnych. Uprawa roœlin na powierzchniach przynajmniej kilkuhektarowych daje mo liwoœæ wykorzystania specjalistycznego sprzêtu oraz uzyskania wiêkszej jego wydajnoœci. St¹d te powinno siê uwzglêdniæ gminy, gdzie znajduje siê du a liczba gospodarstw o powierzchni przekraczaj¹cej 20 ha lub s¹ gospodarstwa wielkoobszarowe o powierzchni przekraczaj¹cej 100 ha. Trudno zak³adaæ, i gospodarstwa o powierzchni 10 czy wiêcej hektarów by³yby zainteresowane upraw¹ roœlin energetycznych, chyba e na w³asne potrzeby. Znaczna czêœæ gruntów od³ogowanych, zw³aszcza na glebach najs³abszych, jest przeznaczona pod zalesienie. W Krajowym Programie Zwiêkszania Lesistoœci wskazane s¹ punkty preferencyjne dla poszczególnych gmin, okreœlaj¹ce ocenê ka dej z nich pod k¹tem przydatnoœci do zalesieñ. Gminy szczególnie preferowane posiadaj¹ wspó³czynnik powy ej 15 (do oko³o 30) i w tych gminach nale a³oby odj¹æ 20% powierzchni gruntów od³ogowanych zak³adaj¹c, i zostan¹ one wkrótce zalesione. W gminach o liczbie punktów poni ej 15 przyjêto, i pod zalesienie zostanie przeznaczone 10% od³ogów. W ten sposób mo na uzyskaæ powierzchniê potencjalnie dostêpn¹ do nasadzeñ roœlin energetycznych. Powierzchnie te nale y przemno yæ przez œredni plon mo liwy do uzyskania z hektara. W powiecie zamojskim po przeprowadzeniu wy ej opisanej selekcji pozosta³o 3158 hektarów od³ogów pod uprawê roœlin energetycznych (tab. 4). Przyjmuj¹c œredni plon na poziomie 15 Mg/ha s.m. rocznie, istnieje mo liwoœæ pozyskania ponad 47 tys. ton biomasy, co stanowi równowartoœæ energetyczn¹ 27,5 tys. ton wêgla kamiennego. Uzyskanie wysokiego wolumenu plonu biomasy nie jest ³atwe. Dlatego celowe plantacje powinny byæ obsadzane gatunkami o wysokim potencjale plonowania. Do takich roœlin nale ¹: trawy szybko rosn¹ce, zw³aszcza miskant olbrzymi (Miscanthus sinensis Giganteus), miskant cukrowy (Miscanthus sacchariflorus), a tak e spartina preriowa (Spartina pectinata). Gatunki te s¹ jeszcze w trakcie badañ rejestracyjnych i niemo liwa jest ich uprawa na szerok¹ skalê. Inne gatunki mo liwe do wykorzystania do nasadzeñ na plantacjach energetycznych, to: wierzba wiciowa, tzw. konopianka (Salix viminalis) oraz ró a bezkolcowa (Rosa multiflora). Wierzba wiciowa, to gatunek ju doœæ dok³adnie zbadany, opracowano technologie sadzenia, pielêgnacji i zbioru oraz konwersji na energiê [Szczukowski, Tworkowski 1999; Szczukowski i in. 1999]. Ró a bezkolcowa przygotowywana by³a do nasadzeñ w celu zwiêkszenia pojemnoœci ³owisk dla zwierzyny dzikiej oraz do obsady obrze y lasów, nieu ytków i remiz [Antecka, Ob³oñ 2004]. Gatunek ten Tabela 4. Powierzchnia od³ogów, któr¹ mo na przeznaczyæ pod uprawê roœlin energetycznych Gmina Grabowiec Komarów osada abunie Mi¹czyn Radecznica Sitno Skierbieszów StaryZamoœæ Su³ów Razem Powierzchnia od³ogów [ha] 210 346 252 452 478 350 477 330 263 3158 Biomasa roœlin energetycznych [ton s.m.] 3 150 5 190 3 780 6 780 7 170 5 250 7 155 4 950 3 945 47 370

Szacowanie potencja³u biomasy na cele energetyczne do bezpoœredniego spalania... 165 znosi skrajne warunki suszy, roœnie na wydmach i ubogich glebach piaszczystych V i VI klasy, czyli mo e byæ uprawiany tam, gdzie uprawa wierzby by³aby nieop³acalna ze wzglêdu na niskie plony. Obie te roœliny zosta³y w 2005 roku w³¹czone w system dop³at bezpoœrednich dla rolnictwa, co jest dodatkowym plusem przemawiaj¹cym za ich upraw¹. Podsumowanie Oszacowanie mo liwoœci pozyskania biomasy wymaga zgromadzenia wielu informacji oraz wieloetapowej ich analizy. Okreœlenie potencja³u biologicznego jest doœæ proste, trudniej natomiast okreœliæ potencja³ techniczny i ekonomiczny. W powiecie zamojskim na ³¹kach nieu ytkowanych rolniczo marnotrawione jest ok. 15 tys. ton siana, co stanowi równowartoœæ 10 tys. ton wêgla kamiennego. Biomasa ta jest dostêpna do wykorzystania ju dziœ, po stworzeniu odpowiedniej organizacji zbioru i mo liwoœci przetwarzania. Wa nym jednak aspektem jest okreœlenie sk³adu gatunkowego tych terenów, gdy badania naukowe wskazuj¹ na to, i tylko tereny pokryte trzcin¹ lub roœlinnoœci¹ turzycow¹ mog¹ byæ wykorzystane do spalania. Wykorzystanie biomasy z od³ogów ma g³ównie aspekt ekologiczny, a okreœlenie potencja³u technicznego i ekonomicznego wymaga dok³adniejszych badañ. Du y potencja³ tkwi w celowych plantacjach roœlin energetycznych, które mog¹ byæ zak³adane na gruntach od³ogowanych. Literatura Antecka A., Ob³oj T. 2004: Ró ana plantacja. Agroenergetyka, nr 2(8), 20-21. Borowiec J., Urban D. 1997: ¹ki cz. II. Kondycja geochemiczna siedlisk ³¹kowych Lubelszczyzny. Œrodowisko Przyrodnicze Lubelszczyzny. Gradziuk P. (red) 2003: Biopaliwa. Wyd. Wieœ Jutra, Warszawa 2003. Grzybek A., Gradziuk P., Kowalczyk K. 2001: S³oma energetyczne paliwo. Wyd. Wieœ Jutra, Warszawa. Jab³oñski R. 2004: Ciep³o pachn¹ce ró ¹. Agroenergetyka. nr 2(8), Jankowska-Huflejt H., Zastawny J., Wróbel B., Burs W. 2004: Przyrodnicze i ekonomiczne uwarunkowania rozwoju ³¹karskich gospodarstw ekologicznych w Polsce. Mat. Sem. 49, wyd. IMiUZ Falenty, 37-51. Koœcik B., Kalita E. 2000: Analiza celowoœci zagospodarowania gruntów wy³¹czonych z rolniczego u ytkowania wieloletnimi gatunkami traw. Pam. Pu³. materia³y konferencji. Zesz.120/I, 233-238. Kuœ J., Duer I. 1998: Problem ugorowania nisko urodzajnych gleb piaskowych. Bibl. Fragm. Agron. 5/98, 283-292. Kuœ J., Smagacz J. 2004: Ocena mo liwoœci produkcji biomasy na cele energetyczne na lubelszczyÿnie. Mat. Konf. Gospodarka energetyczna gmin lubelszczyzny. Malicki L., Kurus J., Pa³ys E., Podstawka-Chmielewska E. 2002: Fitocenoza od³ogu na glebie lekkiej i ciê kiej jako element krajobrazu rolniczego. Fragm. Agron. Nr 1(73), 32-40. Marks M., Nowicki J. 2002: Aktualne problemy gospodarowania ziemi¹ rolnicz¹ w Polsce. Cz. I. Przyczyny od³ogowania gruntów i mo liwoœæ ich rolniczego zagospodarowania. Fragm. Agron. Nr 1(73), 58-67. Ochrona Œrodowiska. 2004: G³ówny Urz¹d Statystyczny, Warszawa. Szczukowski S., Tworkowski J., Kwiatkowski J., Sobotka W. 1999: Wp³yw materia³u rozmno eniowego Salix sp. na wzrost roœlin, plon biomasy oraz wartoœæ kaloryczn¹ drewna. Zesz. Prob. Post. Nauk Rol., z.468, 453-463. Szczukowski S., Tworkowski J. 1999: Gospodarcze i przyrodnicze znaczenie krzewiastych wierzb Salix sp. Zesz. Prob. Post. Nauk Rol., z.468, 69-77. Gradziuk P. 2004: Organizacja i koszty zbioru s³omy na cele energetyczne. Rocz. Nauk Rol., seria G t.91 z. 2, 69-75. Summary Biomass is the most effective and perspective source of renewable energy. In Poland only 2,6% off the total energy is gain from renewable sources. According to new regulation in 2010 year it should be 9,0%. The paper presents method of estimating biomass value for combustion. Adres do korespondencji Prof. dr hab. Bogdan Koœcik Instytut Nauk Rolniczych w Zamoœciu ul. Szczebrzeska 102 22-400 Zamoœæ tel. (0 84) 639 60 31 e-mail: bkoscik@inr.edu.pl