ANALIZA RENTOWNOŚCI PRZETWÓRSTWA RYBNEGO W POLSCE ANALYSIS OF PROFITABILITY FISH PROCESSING INDUSTRY IN POLAND

FOLIA UNIVERSITATIS AGRICULTURAE STETINENSIS Folia Univ. Agric. Stetin. 2007, Oeconomica 254 (47), 263 276 Barbara PIEŃKOWSKA ANALIZA RENTOWNOŚCI PRZETWÓRSTWA RYBNEGO W POLSCE ANALYSIS OF PROFITABILITY FISH PROCESSING INDUSTRY IN POLAND Zakład Ekonomiki Rybackiej, Morski Instytut Rybacki ul. Kołłątaja 1,81-332 Gdynia Abstract. The article presents the profitability of fish processing industry in Poland depending on the main commodity groups and the plant largeness. The analysis was carried out according to data collected through questionnaires RRW-20 about economic statement of fish processing plant in 2004 in conjunction with the implementation of the Programme for Statistical Research of the Public Statistics by Sea Fisheries Institute in Gdynia. According to the survey the most profitable were micro and small plants and the profitability rate was decreased depending on the plant largeness. Unprofitable was production of canned fish and plants without dominating product profile. Słowa kluczowe: koszty, przetwórstwo rybne, przychody, rentowność, wynik finansowy. Key words: fish processing industry, revenues, costs, financial result, profitability. WSTĘP Celem opracowania jest przeprowadzenie analizy rentowności przetwórstwa rybnego w Polsce w oparciu o dane ze sprawozdań RRW-20 o wynikach ekonomicznych zakładu przetwórstwa rybnego w 2004 r., gromadzonych w ramach Programu badań statystycznych statystyki publicznej przez Morski Instytut Rybacki w Gdyni. Sprawozdanie to opisuje, między innymi, przychody ze sprzedaży produktów oraz towarów według asortymentu, pozostałe przychody, a także koszty w układzie rodzajowym oraz przeciętne zatrudnienie. Informacje te pozwalają na analizę wyników finansowych zakładów przetwórstwa rybnego w zależności od głównego asortymentu produkcji oraz według liczby zatrudnionych. Dotychczas przeprowadzane analizy obejmowały łącznie zakłady przetwórstwa rybnego zatrudniające ponad 9 osób stałej załogi, które złożyły sprawozdania F-01 (Dróżdż 2005; Analizy Rynkowe 2005). MATERIAŁ I METODY Badanie wyników ekonomicznych zakładów przetwórstwa rybnego prowadzone jest w oparciu o sprawozdanie RRW-20 o wynikach ekonomicznych zakładu przetwórstwa rybnego. Obejmuje ono wszystkie osoby prawne i jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz ich jednostki lokalne, osoby fizyczne prowadzące działalność w zakresie przetwórstwa ryb (Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 23 marca 2004 r. zmieniające Rozporządzenie w sprawie programu badań statystycznych statystyki publicznej na rok 2004; Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 27 kwietnia 2004 r. zmieniające Rozporządzenie w sprawie określenia wzorów formularzy sprawozdawczych, objaśnień co do sposobu ich wypełniania oraz wzorów kwestionariuszy i ankiet statystycznych stoso-

264 B. Pieńkowska wanych w badaniach statystycznych ustalonych w programie badań statystycznych statystyki publicznej na rok 2004). Sprawozdania dostępne są w Morskim Instytucie Rybackim w Gdyni. W 2004 r. 99 (33%) przedsiębiorstw przysłało informacje za oba półrocza (9 przedsiębiorstw przysłało informację, że znajduje się w stanie likwidacji bądź nie prowadzi działalności lub nie zajmuje się przetwórstwem rybnym). Niektóre formularze zawierały niekompletne dane i po weryfikacji do przeprowadzenia analizy wykorzystano informacje nadesłane przez 83 zakłady przetwórstwa rybnego. Do przeprowadzenia analizy rentowności zostały wykorzystane dane o przychodach i kosztach prowadzenia działalności przez zakłady przetwórcze. Uwzględnione zostały przychody ze sprzedaży i zrównane z nimi, które obejmują: przychody ze sprzedaży produktów i usług wyprodukowanych przez przedsiębiorstwa; przychody ze sprzedaży towarów w ramach prowadzonej działalności handlowej; zysk ze zbycia środków trwałych; uzyskane dotacje i subwencje; koszt wytworzenia produktów na własne potrzeby; inne przychody operacyjne, np. odszkodowania, darowizny aktywów; zmianę stanu produktów. Korekta przychodów ze sprzedaży o różnicę stanu produktów informuje, że w przypadku, zmniejszenia stanu produktów sprzedano więcej produktów (z zapasów z okresu poprzedniego), niż ich wytworzono, i że w przypadku zwiększenia sprzedaż była mniejsza niż produkcja. Koszty uzyskania przychodów ujęte zostały w układzie rodzajowym i objęły: zużycie materiałów i energii (zużycie surowców do produkcji, opakowań, odzieży ochronnej, energii elektrycznej, cieplnej, pozostałych materiałów); usługi obce, np. remontowe, transportowe, budowlano-montażowe, najmu i dzierżawy, bankowe (z wyłączeniem prowizji i kredytów); podatki i opłaty, np. podatek od nieruchomości, od środków transportu, opłaty o charakterze podatkowym (np. skarbowe); wynagrodzenia brutto za pracę, bez względu na charakter stosunku pracy; ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia na rzecz pracowników, np.: składki z tytułu ubezpieczeń społecznych obciążające koszty pracodawcy, odpisy na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych, wydatki związane z bhp, szkolenie pracowników; amortyzację odpisy amortyzacyjne środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych; pozostałe koszty rodzajowe, np. składki z tytułu ubezpieczeń rzeczowych, koszty podróży służbowych, reklamy. Analizę przetwórstwa przeprowadzono dla zakładów pogrupowanych: 1) według wielkości zatrudnienia, gdzie wyodrębniono zakłady zatrudniające 9 pracowników i mniej, od 10 do 49 pracowników, od 50 do 249 pracowników, 250 pracowników i więcej; 2) według głównego asortymentu produkcji, z którego przychody stanowiły ponad połowę wielkości przychodów osiągniętych przez firmę. Wyodrębniono zakłady prowadzące ob-

Analiza rentowności przetwórstwa rybnego... 265 róbkę wstępną, produkujące ryby mrożone, wędzone, solone, marynaty, konserwy, wyroby garmażeryjne oraz prowadzące zróżnicowaną produkcję. Sytuacja ekonomiczna zakładów przetwórstwa rybnego została oceniona na podstawie rachunku wyników finansowych oraz wskaźników rentowności liczonych jako stosunek zysku ze sprzedaży, zysku z działalności operacyjnej oraz zysku brutto do wielkości przychodów. WYNIKI I DYSKUSJA 1. Charakterystyka sektora przetwórstwa rybnego Z chwilą przystąpienia Polski do Unii Europejskiej zakłady przetwórcze, które prowadzą działalność produkcyjną w zakresie przetwórstwa rybnego, zostały podzielone na trzy grupy: zakłady, które spełniają wymagania sanitarno-higieniczne, uregulowane Dyrektywą nr 91/493/EWG z dnia 22 lipca 1991 r. ustanawiającą warunki zdrowotne dotyczące produkcji i wprowadzania do obrotu produktów rybołówstwa, oraz posiadają wdrożony system kontroli własnej, w tym system HACCP; zakłady, które uzyskały okres przejściowy na dostosowanie do unijnych warunków sanitarno-higienicznych (maksymalnie do końca 2006 r.); zakłady uprawnione do sprzedaży bezpośredniej ryb, mięczaków i skorupiaków, które produkują na wyłącznie potrzeby lokalne. Rejestr zakładów rybnych, które uznane zostały przez Komisję Europejską za uprawnione do prowadzenia handlu wewnątrz Wspólnoty w momencie akcesji liczył 152 zakłady, a na koniec 2005 r. 198 zakładów przetwórstwa rybnego, przy czym trzy spółki posiadały po kilka zakładów przetwórczych (Wilbo S.A. 2 zakłady produkcji wyrobów mrożonych oraz jeden zakład produkcji konserw; Stanpol Sp. z o.o. 3 zakłady; Superfish S.A. 2 zakłady). Rozmieszczenie terytorialne przetwórni rybnych jest nierównomierne. Tradycyjnie ponad 60% zakładów zlokalizowanych jest w dwóch województwach nadmorskich pomorskim oraz zachodniopomorskim. W województwach obejmujących pas pojezierzy (warmińsko-mazurskim, kujawsko-pomorskim oraz wielkopolskim) znajdowało się 18% zakładów. Pozostałe zakłady rozmieszczone są na terenie całego kraju, z wyjątkiem województwa opolskiego, gdzie nie działała ani jedna przetwórnia rybna. Oprócz przetwórni rybnych na rynku działają również zakłady produkujące mięczaki i skorupiaki, które posiadają uprawnienia do handlu wewnątrz Wspólnoty. Ich liczba wzrosła z 4 w momencie akcesji do 7 na koniec 2005 r. Zakłady przetwórstwa rybnego, które uzyskały okres przejściowy na dostosowanie do unijnych warunków sanitarno-higienicznych, zostały wymienione w Dodatku B do Załącznika XII do Traktatu Akcesyjnego. Dla każdego zakładu podano listę braków oraz określono dzień osiągnięcia pełnej zgodności z wymaganiami unijnymi (maksymalnie do 2006 r.). Lista ta została rozszerzona Decyzją Komisji z 29 kwietnia 2004 r. uzupełniającą Dodatek B do Załącznika XII. Łącznie na obu listach umieszczono 63 zakłady przetwórstwa rybnego. Polska zobowiązała się do: zawieszenia działalności lub zamknięcia zakładów, które zadeklarowały dostosowanie się do wymogów UE do dnia akcesji, lecz nie dokonały tego;

266 B. Pieńkowska odrębnego znakowania produktów pochodzących z zakładów będących w okresie przejściowym (kwadratowym znakiem zdrowotności) oraz produktów pochodzących z zakładów spełniających wymogi UE (owalny znak zdrowotności); zagwarantowania, że świeże ryby i przetworzone produkty rybne, pochodzące z zakładów, które uzyskały okres przejściowy na dostosowanie się, nie będą wprowadzane do zakładów, które takiej derogacji nie uzyskały; zagwarantowania, że świeże nieopakowane ryby, pochodzące z zakładów, które uzyskały okres przejściowy na dostosowanie się, będą sprzedawane wyłącznie końcowemu konsumentowi na obszarze danego powiatu, w którym znajduje się zakład. Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi dopuścił ponadto możliwość sprzedaży bezpośredniej dla trzech rodzajów działalności obejmujących połowy i przetwórstwo rybne (Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 18 maja 2004 r. w sprawie sprzedaży bezpośredniej): patroszenie, odgławianie, porcjowanie, filetowanie i odskórzanie ryb oraz ich sprzedaż, wykonywane przez uprawnionego do rybactwa w rozumieniu przepisów o rybactwie śródlądowym lub przez wykonującego rybołówstwo morskie w rozumieniu przepisów o rybołówstwie morskim; produkcję lub sprzedaż wędzonych, smażonych oraz grilowanych ryb, tuszek i filetów rybnych; sprzedaż ryb, mięczaków i skorupiaków, prowadzoną przez uprawnionego do rybactwa w rozumieniu przepisów o rybactwie śródlądowym lub przez wykonującego rybołówstwo morskie w rozumieniu przepisów o rybołówstwie morskim. Prowadzenie sprzedaży bezpośredniej może nastąpić po uzyskaniu zgody powiatowego lekarza weterynarii na prowadzenie tego rodzaju działalności. Lista, obejmująca zakłady produkujące na potrzeby lokalne, na koniec 2005 r. obejmowała 46 firm (tab. 1). Tabela 1. Zakłady przetwórstwa rybnego w Polsce w latach 2004 2005 Województwo Zakłady produkujące mięczaki i skorupiaki uprawnione do handlu w UE w okresie przejściowym Zakłady rybne uprawnione do sprzedaży bezpośredniej razem 2004 2005 2004 2005 2004 2005 2005 2004 2005 Dolnośląskie 5 6 3 3 8 9 Kujawsko-pomorskie 1 9 9 3 9 13 Lubelskie 2 3 3 2 5 5 Lubuskie 1 1 1 1 2 2 Łódzkie 2 2 2 2 1 4 5 Małopolskie 4 5 1 5 5 Mazowieckie 4 5 5 3 3 9 11 Opolskie 1 1 Podkarpackie 1 1 3 1 1 2 5 Podlaskie 3 4 1 1 4 4 9 Pomorskie 59 66 17 10 7 76 83 Śląskie 6 8 3 16 8 25 Świętokrzyskie 3 5 1 4 5 Warmińsko-mazurskie 2 1 9 9 6 5 2 17 17 Wielkopolskie 2 11 18 2 1 13 21 Zachodniopomorskie 1 1 39 56 13 7 5 53 69 Razem 4 7 152 198 63 34 46 219 285 Źródło: opracowanie na podstawie materiałów Głównego Inspektoratu Weterynarii.

Analiza rentowności przetwórstwa rybnego... 267 Zakłady przetwórcze zwykle wytwarzają kilka wyrobów jednocześnie, z dominującym udziałem jednego z nich. Małe, często rodzinne, zakłady koncentrują się na produktach wytwarzanych prostymi technologiami, takimi jak obróbka wstępna, wędzenie czy solenie ryb. Średnie i duże zakłady produkują wyroby oparte na bardziej złożonych technologiach, takich jak mrożenie czy produkcja marynat oraz konserw. Przystąpienie Polski do UE spowodowało odwrócenie malejącej tendencji w produkcji przetwórstwa rybnego w latach 2002 2003. W 2004 r. nastąpił wzrost produkcji o 53 tys. t do poziomu ponad 300 tys. t, tj. o 21% w stosunku do roku poprzedniego. Przyrost produkcji odnotowano we wszystkich grupach wyrobów. Największy przyrost produkcji, o 14,5 tys. t, nastąpił w grupie wyrobów mrożonych, co stanowiło wzrost o ponad 26%. Mimo znacznego wzrostu produkcja ryb, filetów, paluszków oraz mięsa mrożonego nadal była niższa o prawie 13 tys. t w stosunku do poziomu z 2001 r. Produkcja marynat zwiększyła się o 12,4 tys. t, tj. o 23%, ryb wędzonych o 9,9 tys. t, tj. o prawie 42% (głównie za sprawą rozwoju przetwórstwa łososia norweskiego), ryb solonych o 6,6 tys. t, tj. o ponad 43%. Produkcja konserw oraz pozostałych wyrobów wzrosła po 4,3 tys. t, tj. odpowiednio o prawie 9% i 20%. W niewielkim stopniu zwiększyła się produkcja prezerw oraz świeżych i chłodzonych filetów oraz mięsa rybiego odpowiednio o 0,6 tys. t oraz 0,4 tys. t. W 2005 r. całkowita produkcja przekroczyła 340 tys. t (tab. 2). Tabela 2. Produkcja przetwórstwa rybnego w latach 2000 2005 1 Wyszczególnienie 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Produkcja wyrobów konsumpcyjnych, w tym: 250,8 268,3 257,1 247,8 300,8 342,0 filety i mięso świeże 17,1 23,6 23,1 22,3 22,7 27,7 ryby, filety i mięso rybie mrożone 69,8 83 75,8 55,6 68,3 78,9 ryby solone 14,8 16,5 15,8 15,1 21,7 23,0 ryby wędzone 23,4 20,5 17,2 23,6 33,5 52,1 marynaty 55,1 48,7 50,2 54,0 66,4 67,7 konserwy 47,7 52,3 50,3 49,8 54,1 50,6 prezerwy 8,6 8 7,6 5,6 6,2 6,5 pozostałe wyroby 2 14,3 15,8 17,1 21,8 27,9 35,5 1 2 W zakładach zatrudniających 10 i więcej osób. Wyroby kulinarne, garmażeryjne, sałatki, pasztety, paprykarze. Źródło: opracowano na podstawie niepublikowanych danych GUS. tys. t Produkcja skoncentrowana jest w województwach nadmorskich, gdzie wyprodukowano ponad 63% wszystkich wyrobów rybnych. Udział tych województw w produkcji krajowej wykazuje tendencję malejącą (w 2004 r. wynosił 63%, podczas gdy w 2001 r. 77%). Spośród województw położonych w głębi kraju najwięcej przetworów rybnych produkuje się w województwie wielkopolskim w 2004 r. 16% wielkości produkcji krajowej. Znacznie mniejszy był udział w produkcji pozostałych województw, który nie przekraczał 7% (rys 1).

268 B. Pieńkowska 120 [tys.ton] 100 80 60 40 2002 r. 2003 r. 2004 r. 20 0 Pomorskie Zachodniopomorskie Wielkopolskie Kujawsko- Pomorskie Śląskie Małopolskie Pozostałe województwa Rys. 1. Produkcja przetwórstwa rybnego według województw Źródło: opracowano na podstawie niepublikowanych danych GUS. 2. Przychody w zakładach przetwórstwa rybnego W 2004 r. w zakładach przetwórstwa rybnego, które odesłały sprawozdania RRW-20, wielkość przychodów ze sprzedaży i zrównanych z nimi przekroczyła 2,5 mld zł. Udział eksportu bezpośredniego w przychodach stanowił 29,5% (tab. 3). Tabela 3. Struktura przychodów ze sprzedaży w badanych zakładach w 2004 r. Wyszczególnienie Ogółem Eksport bezpośredni mln zł Przychody ze sprzedaży, w tym: 2 515,4 741,3 sprzedaż produktów 2 187,7 714,9 zmiana stanu produktów 9,0 koszt wytworzenia produktów na własne potrzeby 12,5 sprzedaż materiałów i towarów 324,2 26,4 Źródło: opracowano na podstawie sprawozdań RRW-20. W strukturze przychodów przedsiębiorstwa przetwórstw rybnego dominowały przychody ze sprzedaży produktów, które wyniosły prawie 2,2 mld zł (87,0%). W 2004 r. przychody ze sprzedaży produktów zostały skorygowane, w wyniku zmiany stanu produktów, o 9 mln zł. Udział eksportu bezpośredniego w wielkości przychodów ze sprzedaży produktów wynosił 32,7%, a towarów i materiałów 8,1%. Niemal połowa wielkości przychodów (1,2 mld zł) została wypracowana przez zakłady zatrudniające ponad 250 pracowników, a ponad jedna trzecia (0,9 mld zł) w firmach

Analiza rentowności przetwórstwa rybnego... 269 średnich o zatrudnieniu w przedziale 50 249 osób. Udział przetwórni małych i najmniejszych w przychodach wynosił 14,5% (ok. 0,4 mld zł) rys. 2. zartudnienie <9 0,4% zartudnienie 10-49 14,1% zatrudnienie >250 49,8% zatrudnienie 50-249 35,7% Rys. 2. Struktura przychodów według wielkości zatrudnienia w badanych zakładach w 2004 r. Źródło: opracowano na postawie sprawozdań RRW-20. Udział eksportu bezpośredniego w wielkości przychodów ze sprzedaży produktów wzrastał wraz z wielością zakładu. Zakłady najmniejsze nie eksportowały swoich produktów prawie w ogóle. W zakładach małych (10 49 zatrudnionych) eksport bezpośredni stanowił jedną piątą przychodów, w średnich (50 249 zatrudnionych) 31,3%, a w dużych (ponad 250 zatrudnionych) 37,2%. Udział eksportu bezpośredniego w przychodach z prowadzonej działalności handlowej (sprzedaż towarów i materiałów) był największy w firmach małych i wynosił 23,1%, w zakładach największych stanowił 12,5% wielkości przychodów, a w średnich 6,9% (tab. 4). Tabela 4. Przychody ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów w badanych zakładach wg wielkości zatrudnienia w 2004 r. Kategoria zakładu wg wielkości zatrudnienia ogółem produktów eksport bezpośredni Przychody ze sprzedaży towarów i materiałów ogółem eksport bezpośredni mln zł produktów, towarów i materiałów razem eksport bezpośredni <9 9,1 1,3 0,3 10,4 0,3 10 49 293,3 58,6 58,0 0,6 351,3 59,2 50 249 758,6 237,1 136,8 9,5 895,4 246,6 >250 1 126,8 419,2 128,1 16,0 1 254,9 435,2 Razem 2 187,8 714,9 324,2 26,4 2 512,0 741,3 Źródło: obliczenia własne na podstawie sprawozdań RRW-20. Ponad 1/4 przychodów przetwórstwa rybnego (650 mln zł) zrealizowały zakłady przetwórcze, w których ponad połowę udziału w sprzedaży miały produkty mrożone. Przychody

270 B. Pieńkowska zakładów, w których dominuje produkcja marynat, konserw oraz firmy o produkcji wieloasortymentowej, przekraczały 400 mln zł, a ich udział w ogólnych przychodach wynosił po 17 16%. Udział firm, prowadzących obróbkę wstępną, oraz wędzarni w przychodach przetwórstwa rybnego wynosił po 11%, a ich przychody osiągnęły po ok. 280 mln zł. Udział firm, zajmujących się głównie produkcją wyrobów garmażeryjnych oraz ryb solonych, w przychodach był najmniejszy i wynosił 1 2% (rys. 3). ryby w ędzone ryby św ieże 11% 11% ryby solone 2% różne produkty 16% wyroby garmażeryjne 1% ryby mrożone 26% konserw y rybne 16% marynaty 17% Rys 3. Struktura przychodów przetwórstwa rybnego według głównego asortymentu produkcji w badanych zakładach w 2004 r. Źródło: opracowano na podstawie sprawozdań RRW-20. Zakłady, które wytwarzały wyroby garmażeryjne oraz ryby solone, nie eksportowały bezpośrednio swoich produktów ani nie prowadziły działalności handlowej. Natomiast w przetwórniach, w których głównym asortymentem były wyroby mrożone oraz ryby wędzone, udział eksportu bezpośredniego przekraczał połowę przychodów ze sprzedaży produktów. Tabela 5. Przychody ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów w badanych zakładach wg głównego asortymentu produkcji w 2004 r. Kategoria zakładu wg wielkości zatrudnienia ogółem produktów eksport bezpośredni Przychody ze sprzedaży towarów i materiałów ogółem eksport bezpośredni mln zł produktów, towarów i materiałów razem Wyroby garmażeryjne 25,4 25,4 eksport bezpośredni Konserwy rybne 379,1 86,0 30,3 0,7 409,4 86,7 Marynaty 393,0 80,1 33,9 0,8 426,9 80,9 Ryby mrożone 566,5 303,8 85,9 22,1 652,4 325,9 Wieloasortymetowe 303,1 15,2 99,8 1,6 402,9 16,8 Ryby solone 22,0 16,3 38,3 Obróbka wstępna 242,7 96,0 31,5 1,2 274,2 97,2 Ryby wędzone 255,9 133,8 26,6 0,1 282,5 133,9 Razem 2 187,7 714,9 324,3 26,5 2 512,0 741,4 Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań RRW-20.

Analiza rentowności przetwórstwa rybnego... 271 W firmach prowadzących obróbkę wstępną ryb udział ten wynosił 39,6%, w zakładach produkujących konserwy rybne 22,7%, produkujących marynaty 20,4%, a w wytwarzających różne asortymenty 5,0%. Również w przychodach ze sprzedaży towarów i materiałów udział eksportu bezpośredniego był najwyższy w zakładach produkujących ryby mrożone (25,7%). W zakładach produkujących pozostałe asortymenty udział ten był znacznie mniejszy i wynosił od 0,4% w firmach produkujących ryby wędzone do 3,5% w prowadzących obróbkę wstępną (tab. 5). Oprócz przychodów z działalności podstawowej zakłady przetwórcze osiągały przychody ze sprzedaży środków trwałych i otrzymywały dotacje. W 2004 r. wyniosły one łącznie 38,5 mln zł. Firmy przetwórcze uzyskały ponadto przychody finansowe w wysokości 40,9 mln zł. 3. Koszty uzyskania przychodów w zakładach przetwórstwa rybnego W 2004 r. koszty uzyskania przychodów w zakładach przetwórstwa rybnego przekroczyły 2,4 mld zł. W strukturze kosztów produkcji dominowały koszty zakupu materiałów i energii, które wyniosły ponad 1,5 mld zł, tj. 72,1% kosztów produkcji oraz 64,4% kosztów operacyjnych. Spośród nich największy udział miały koszty zakupu surowców, które przekroczyły 1,3 mld, tj. 61,0% kosztów produkcji oraz 54,5% kosztów operacyjnych (tab. 6). Tabela 6. Koszty działalności operacyjnej w badanych zakładach w 2004 r. Wyszczególnienie Ogółem Struktura tys. zł % Koszty działalności operacyjnej 2 414,9 100,0 Koszt wytworzenia sprzedanych produktów, w tym: 2 175,2 89,3 zużycie surowców 1 315,7 54,5 zużycie opakowań 209,8 8,7 usługi obce 221,8 9,2 wynagrodzenia 194,3 8,0 ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia 42,2 1,7 amortyzacja 50,2 2,1 zużycie energii 28,8 1,2 zużycie odzieży 5,1 0,2 podatki i opłaty 13,8 0,6 pozostałe koszty rodzajowe 75,5 3,1 Koszty zakupu sprzedanych towarów i materiałów 257,7 10,7 Źródło: opracowanie na podstawie sprawozdań RRW-20. Analiza kosztów produkcji, w zależności od wielości zatrudnienia w zakładach, wykazuje, że koszty zakupu surowców stanowiły dominującą pozycję we wszystkich kategoriach zakładów. Ich udział w strukturze kosztów maleje wraz z wielkością zakładu z 84,6% w zakładach zatrudniających do 9 pracowników do 56,3% w zakładach o zatrudnieniu przekraczającym 250 osób. Wraz ze wzrostem zakładu zwiększa się udział opakowań w kosztach produkcji (z 2,9 do 12,8%) oraz usług obcych (z 1,5 do 11%). Udział wynagrodzeń wraz z ubezpieczeniami społecznymi w zakładach mikro i małych wynosił 5,9%, a w zakładach średnich i dużych 11,8%. Udział kosztów energii we wszystkich typach zakładów stanowił ok. 1 1,4% kosztów produkcji (rys. 4).

272 B. Pieńkowska [%] 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 <9 10-49 50-249 >250 Ogółem amortyzacja zużycie surowców zużycie energii zużycie opakowań zużycie odzieży ochronnej usługi obce podatki i opłaty wynagrodzenia ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia pozostałe koszty rodzajowe wartość sprzedanych towarów i materiałów Rys. 4. Koszty działalności operacyjnej w badanych zakładach według wielkości zatrudnienia w 2004 r. Źródło: opracowanie na podstawie sprawozdań RRW-20. Struktura kosztów w zakładach przetwórczych, produkujących różne asortymenty wyrobów, jest bardziej zróżnicowana. Główną pozycję we wszystkich kategoriach zakładów stanowiły koszty surowców, ale ich udział w kosztach produkcji był zróżnicowany i wynosił od 41,7% w zakładach produkujących konserwy do 77,7% w zakładach produkujących wyroby mrożone. Firmy, w których dominuje produkcja ryb solonych oraz produkujących różne asortymenty produkcji, oprócz przetwórstwa prowadzą na większą skalę działalność handlową; udział kosztów zakupu sprzedanych towarów i materiałów w kosztach operacyjnych wynosił odpowiednio 30,3 oraz 20,7%. W pozostałych zakładach udział ten wynosił od 1,6% w firmach produkujących wyroby garmażeryjne do 11,1% w zakładach z dominującą produkcją ryb mrożonych. Widoczne było zróżnicowanie kosztów opakowań, w zależności od asortymentu produkcji od 1,4% w firmach zajmujących się obróbką ryb świeżych do 21,6% w produkujących konserwy rybne. Zróżnicowany był również udział kosztów usług obcych, który wynosił od 5,7% w zakładach produkujących ryby wędzone do 31,0% w zakładach produkujących wyroby garmażeryjne. Udział wynagrodzeń, łącznie z ubezpieczeniem społecznym, zmieniał się w niewielkim stopniu i wynosił od 8,0% w zakładach z dominującą produkcją ryb mrożonych do 14,3% w produkujących konserwy rybne. Koszty amortyzacji miały niewielki udział w kosztach produkcji (od 1,6 do 3,5%), podobnie jak zużyta energia (od 0,8 do 1,9%) rys. 5. Pozostałe koszty operacyjne oraz koszty finansowe w badanych zakładach przetwórczych były zbliżone i wynosiły odpowiednio 44,3 mln oraz 45,1 mln zł. Większość tych kosztów (odpowiednio 86,1 oraz 91,3%) generowały zakłady średnie i duże, zatrudniające ponad 49 osób. Pozostałe koszty operacyjne oraz koszty finansowe generowały głównie zakłady produkujące konserwy, różnorodne asortymenty, marynaty i ryby wędzone. Udział tych zakładów w całkowitych pozostałych kosztach operacyjnych przetwórstwa wynosił od 23,2 do 16,9%, a w całkowitych kosztach finansowych od 23,2 do 17,5%.

Analiza rentowności przetwórstwa rybnego... 273 [%] 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Wyroby garmażeryjne Konserwy rybne Marynaty Ryby mrożone Wieloasortymentowe Ryby solone Obróbka wstępna Ryby wędzone Razem amortyzacja zużycie surowców zużycie energii zużycie opakowań zużycie odzieży ochronnej usługi obce podatki i opłaty wynagrodzenia ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia pozostałe koszty rodzajowe wartość sprzedanych towarów i materiałów Rys. 5. Koszty działalności operacyjnej w badanych zakładach według głównego asortymentu produkcji w 2004 r. Źródło: opracowanie na podstawie sprawozdań RRW-20. 4. Rentowność zakładów przetwórstwa rybnego W 2004 r., według danych uzyskanych ze sprawozdań RRW-20, zakłady przetwórstwa rybnego osiągnęły zysk na sprzedaży w wysokości 100,8 mln zł, z działalności operacyjnej w wysokości 95,0 mln zł; ich zysk brutto z działalności gospodarczej wyniósł 90,6 mln zł. Wartość dodana, wytworzona w przetwórstwie rybnym, wyniosła 422,5 mln zł. Rentowność sprzedaży wyniosła 4,0%, a rentowność brutto 3,6%. Prawie 45% zysku brutto wypracowały zakłady średnie zatrudniające od 50 do 249 osób. Ich rentowność przekraczała średnią i wynosiła dla sprzedaży 5,7%, a brutto 4,5%. Najwyższą rentowność osiągnęły firmy najmniejsze zatrudniające do 9 osób. W tej grupie zakładów rentowność sprzedaży wyniosła 16%, a rentowność brutto 12,3%. Najmniej rentowne były zakłady największe ich zysk brutto stanowił 2,2% osiągniętych przychodów (tab. 7). Rentowność produkcji poszczególnych grup asortymentów była bardzo zróżnicowana. Najwyższą rentownością brutto, wynoszącą 6,6 6,7%, charakteryzowały się produkcja ryb wędzonych, obróbka ryb świeżych oraz produkcja ryb solonych. Rentowność brutto produkcji marynat oraz wyrobów garmażeryjnych była znacznie niższa i wynosiła 2,7 2,8%, a w zakładach, które wytwarzały różnorodne wyroby tylko 1,1%. W tych ostatnich rentowność sprzedaży była ujemna i wynosiła 0,1%. Zyski z całokształtu działalności powstały dzięki osiąganym pozostałym przychodom. Nierentowna była produkcja konserw, a wskaźnik rentowności brutto wyniósł 1,3% (tab. 8).

274 B. Pieńkowska Tabela 7. Wyniki finansowe badanych zakładów przetwórstwa rybnego w 2004 r. według wielkości zatrudnienia Wyszczególnienie Kategoria zakładu wg zatrudnienia <9 10 49 50 249 >250 Ogółem Przychody ze sprzedaży [mln zł], w tym: 10,6 354,5 897,7 1 252,7 2 515,5 sprzedaż produktów 9,1 293,3 758,6 1 126,8 2 187,7 sprzedaż materiałów i towarów 1,3 58,0 136,8 128,1 324,2 Koszty działalności operacyjnej [mln zł], w tym: 8,9 333,5 846,4 1 226,0 2 414,7 koszty wytworzenia sprzedanych produktów 8,7 287,8 738,3 1 122,2 2 157,1 wartość sprzedanych towarów i materiałów 0,2 45,7 108,1 103,8 257,7 Zysk (strata) ze sprzedaży [mln zł] 1,7 21,0 51,3 26,7 100,8 Pozostałe przychody operacyjne [mln zł] 0,0 4,4 9,8 24,3 38,5 Pozostałe koszty operacyjne [mln zł] 0,4 5,7 14,7 23,5 44,3 Zysk (strata) z działalności operacyjnej [mln zł] 1,3 19,7 46,4 27,5 95,0 Przychody finansowe [mln zł] 0,0 5,2 11,3 24,4 40,9 Koszty finansowe [mln zł] 0,0 3,9 17,0 24,3 45,3 Zysk (strata) brutto [mln zł] 1,3 21,0 40,7 27,6 90,6 Wartość dodana [mln zł] 2,0 46,6 159,2 214,7 422,5 Rentowność sprzedaży [%] 16,0 5,9 5,7 2,1 4,0 Rentowność operacyjna [%] 12,3 5,6 5,2 2,2 3,8 Rentowność brutto [%] 12,3 5,9 4,5 2,2 3,6 Źródło: opracowanie na podstawie sprawozdań RRW-20. Prezentowane wyniki uzyskane w oparciu o dane z 83 przetwórni rybnych, które w 2004 r. złożyły sprawozdania RRW-20, o wynikach ekonomicznych zakładu przetwórstwa rybnego były nieco niższe od uzyskanych na podstawie sprawozdań statystycznych F-01 o przychodach, kosztach i wyniku finansowym oraz o nakładach na środki trwałe. Rentowność brutto 86 zakładów przetwórstwa rybnego, które złożyły sprawozdania F-01 wyniosła w 2004 r. 4,6%, a rentowność operacyjna osiągnęła 7,6%. Zakłady te zatrudniały ponad 9 osób stałej załogi, osiągnęły 2 771 mln zł przychodów, a wytworzona wartość dodana wyniosła 468,8 mln zł (Dróżdż 2005; Analizy Rynkowe 2005). Sytuacja ekonomiczna zakładów przetwórstwa rybnego była lepsza niż pozostałych sektorów przetwórstwa produktów zwierzęcych. W 2004 r. rentowność zakładów przetwórstwa mięsa osiągnęła 1,29%, przetwórstwa mleka 2,95% oraz łącznie przetwórstwa produktów pochodzenia zwierzęcego 2,05% (Dróżdż 2005). PODSUMOWANIE W 2004 r. rentowność sprzedaży brutto w zakładach przetwórstwa rybnego, które złożyły sprawozdanie RRW-20, wyniosła 3,6%. Poziom rentowności był zróżnicowany w zależności od wielkości zakładu oraz głównego produkowanego asortymentu. Najbardziej rentowne były zakłady najmniejsze oraz małe odpowiednio 12,3 oraz 5,9%. Wraz ze wzrostem wielkości zakładu rentowność zmalała do 2,2% w przedsiębiorstwach największych zatrudniających ponad 250 pracowników.

Tabela 8. Wyniki finansowe badanych zakładów przetwórstwa rybnego w 2004 r. według głównego asortymentu produkcji Wyszczególnienie wyroby garmażeryjne konserwy rybne Kategoria zakładu wg głównego asortymentu produkcji marynaty ryby mrożone różne produkty ryby solone ryby świeże ryby wędzone mln zł Przychody ze sprzedaży [mln zł], w tym: 25,4 413,6 434,0 650,2 398,3 40,2 273,6 280,2 2 515,5 sprzedaż produktów 25,4 379,1 393,0 566,5 303,1 22,0 242,7 255,9 2 187,7 sprzedaż materiałów i towarów 30,3 33,9 85,9 99,8 16,3 31,5 26,6 324,2 Koszty działalności operacyjnej [mln zł], w tym: 24,5 414,6 414,9 614,7 398,8 37,4 255,5 254,3 2 414,7 koszty wytworzenia sprzedanych produktów 24,1 389,1 384,8 545,6 316,5 26,0 236,3 234,7 2 157,1 wartość sprzedanych towarów i materiałów 25,5 30,1 69,1 82,4 11,4 19,2 19,7 257,7 Zysk (strata) na sprzedaży [mln zł] 0,9 1,0 19,1 35,5 0,5 2,8 18,1 25,9 100,8 Pozostałe przychody operacyjne [mln zł] 0,5 7,8 6,2 5,5 10,2 0,2 6,6 1,5 38,5 Pozostałe koszty operacyjne [mln zł] 0,5 10,3 7,6 5,3 9,1 0,2 3,8 7,5 44,3 Zysk (strata) na działalności operacyjnej [mln zł] 0,9 3,5 17,7 35,7 0,6 2,8 20,9 19,9 95,0 Przychody finansowe [mln zł] 0,0 6,2 4,7 13,0 7,9 0,2 2,1 6,8 40,9 Koszty finansowe [mln zł] 0,2 7,9 10,5 9,5 4,0 0,3 4,6 8,3 45,3 Zysk (strata) brutto [mln zł] 0,7 5,2 11,9 39,2 4,5 2,7 18,4 18,4 90,6 Wartość dodana [mln zł] 4,6 68,0 76,6 103,6 50,6 5,5 53,6 60,4 422,5 Rentowność sprzedaży [%] 3,5 0,2 4,4 5,5 0,1 7,0 6,6 9,2 4,0 Rentowność operacyjna [%] 3,5 0,8 4,1 5,5 0,2 7,0 7,6 7,1 3,8 Rentowność brutto [%] 2,8 1,3 2,7 6,0 1,1 6,7 6,7 6,6 3,6 Źródło: obliczenia na podstawie sprawozdań RRW-20. Ogółem

276 B. Pieńkowska Najwyższą rentowność sprzedaży brutto (9,2%) miały zakłady, w których dominowała produkcja ryb wędzonych, następnie ryb solonych (7,0%) oraz świeżych (6,6%). Nierentowna była produkcja konserw rybnych oraz produkcja zakładów niemających dominującego profilu produkcji. Te ostatnie zakłady, mimo strat na sprzedaży, w ogólnym rozrachunku (po uwzględnieniu pozostałych przychodów) okazały się również rentowne. Duży udział kosztów surowców (w większości pochodzących z importu) w kosztach produkcji, który przekraczał 60%, oraz znaczny udział przychodów z eksportu bezpośredniego (ponad 30%) w przychodach ze sprzedaży produktów powoduje, że przetwórstwo rybne jest wrażliwe na zmiany cen surowców na rynkach światowych oraz zmiany kursu walut. Wzrost cen surowców oraz silny złoty mogą spowodować pogorszenie rentowności przetwórstwa rybnego w przyszłości. PIŚMIENNICTWO Analizy Rynkowe. 2005. Ser. Rynek Ryb. Stan i perspektywy 3, 15 17. Analizy Rynkowe. 2005. Ser. Rynek Ryb. Stan i perspektywy 4, 17 19. Decyzja Komisji z 29 kwietnia 2004 r. uzupełniająca Dodatek B do Załącznika XII Traktatu Akcesyjnego z 2003 r. w celu włączenia pewnych zakładów w sektorach mięsnym, mleczarskim i rybnym w Polsce na listę przedsiębiorstw w okresie przejściowym. Dz. Urz. WE z 30 kwietnia 2004 r., nr L 156. Dodatek B do Załącznika XII Traktatu Akcesyjnego. DzU z 30 kwietnia 2004 r., nr 90, poz. 846. Dróżdż J. 2005. Sytuacja ekonomiczno-finansowa przemysłu spożywczego w latach 2001 2004, Stud. Monogr. IERiGŻ-PIB 126, 11 13. Dróżdż J. 2005. Analiza stanu ekonomiczno-finansowego przemysłu spożywczego w latach 2003 2005. IERiGŻ-PIB, Warszawa, 30 33. Dyrektywa nr 91/493/EWG z dnia 22 lipca 1991 r. ustanawiająca warunki zdrowotne dotyczące produkcji i wprowadzania do obrotu produktów rybołówstwa. Dz.Urz. WE z 24 września 1991 r., nr L 268. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 18 maja 2004 r. w sprawie sprzedaży bezpośredniej. DzU z 8 czerwca 2004 r., nr 130, poz. 1393. Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 27 kwietnia 2004 r. zmieniające Rozporządzenie w sprawie określenia wzorów formularzy sprawozdawczych, objaśnień co do sposobu ich wypełniania oraz wzorów kwestionariuszy i ankiet statystycznych stosowanych w badaniach statystycznych ustalonych w programie badań statystycznych statystyki publicznej na rok 2004. Dz U z 30 kwietnia 2004 r., nr 95, poz. 957. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 23 marca 2004 r. zmieniające Rozporządzenie w sprawie programu badań statystycznych statystyki publicznej na rok 2004. Dz U z 7 kwietnia 2004 r., nr 56, poz. 543.