Pawe³ Koz³owski Wies³aw Zdziabek HISTORIA

Pawe³ Koz³owski Wies³aw Zdziabek HISTORIA PORADNIK METODYCZNY dla nauczyciela w dwuletnim uzupełniającym liceum ogólnokształcącym oraz w trzyletnim technikum uzupełniającym po zasadniczej szkole zawodowej

Projekt okładki: Joanna Plakiewicz Redaktor prowadzący: Danuta Samek ISBN 978-83-7141-692-2 Wydawnictwo REA s.j., Warszawa 2006 Wydawnictwo REA s.j. 01-217 Warszawa, ul. Kolejowa 9/11 tel./fax: 022 632-21-15, 022 631-94-23 http://www.rea-sj.pl e-mail: handlowy@rea-sj.pl Skład: HAPPY Studio DTP Wszystkie prawa zastrzeżone. Zakaz publikowania bez zgody Wydawcy zarówno całości, jak i fragmentów bez względu na technikę reprodukcji.

Spis treści 1. Wstęp... 5 2. Rozkład materiału - wykaz tematów... 7 3. Rozkład treści nauczania plan wynikowy... 10 4. Przykładowe scenariusze lekcji powtórzeniowych... 48 5. Testy sprawdzające postępy uczniów... 81 6. Przedmiotowy regulamin oceniania... 127 7. Proponowana literatura... 135 8. Wydawnictwa źródłowe... 157

Wstęp Szanowni Państwo, prezentujemy państwu Poradnik dla nauczyciela, który jest uzupełnieniem pakietu dydaktycznego do nauczania historii w dwuletnim uzupełniającym liceum ogólnokształcącym oraz trzyletnim technikum uzupełniającym po zasadniczej szkole zawodowej (Program nauczania, numer dopuszczenia DKOS-5002-64/04; Podręcznik autorstwa Pawła Kozłowskiego, Mariusza Menza i Wiesława Zdziabka). Poradnik zawiera: wykaz tematów, rozkład treści nauczania plan wynikowy, przykładowe scenariusze lekcji powtórzeniowych, testy sprawdzające postępy uczniów, przedmiotowy regulamin oceniania oraz proponowaną literaturę (bibliografię wydawnictw źródłowych, bibliografię artykułów popularnonaukowych). Ze szczególną starannością przygotowaliśmy szczegółowy rozkład materiału. Zawiera on spis tematów i plan wynikowy (przyporządkowane konkretnym jednostkom lekcyjnym osiągnięcia ucznia - podstawowe i ponadpodstawowe - oraz metody ich osiągania). Ponadto zamieściliśmy w nim wykaz najważniejszych pojęć, dat i nazwisk postaci historycznych. Nowoczesny sposób nauczania historii wymaga częstego odwoływania się do materiału źródłowego. Przedstawione w podręczniku źródła historyczne są bardzo reprezentatywne, ale ze względu na objętość podręcznika ich ilość jest ograniczona. Stąd bardzo bogata bibliografia wydawnictw źródłowych w niniejszym wydaniu Poradnika. Bibliografia przygotowana została z myślą o potrzebach dydaktyki i zawiera niezbędne przypisy i komentarze historyczne. Od lat dostrzegamy niepokojące zmniejszanie się czytelnictwa w Polsce. Ze wszech miar warto przeciwdziałać temu zjawisku. Dlatego m.in. przygotowaliśmy bibliografię artykułów z popularnonaukowego miesięcznika Mówią wieki (bibliografia wydawnictw zwartych jest powszechnie dostępna, np. jako załącznik do regulaminu Olimpiady Historycznej). Materiały bibliograficzne dobraliśmy do każdego rozdziału podręcznika - zgodne z jego treścią. Wyrażamy nadzieję, że konsekwentne zachęcanie uczniów do czytania (zwłaszcza krótkich tekstów popularnonaukowych, związanych z tematem lekcji) przyniesie wzrost zainteresowania książką, w tym poświęconej historii. W Poradniku zamieściliśmy trzy testy i trzy zestawy ćwiczeń źródłowych, których zakres treściowy odpowiada sześciu rozdziałom podręcznika. Testy wzorowane są na arkuszu pierwszym a ćwiczenia źródłowe na arkuszu drugim nowego egzaminu maturalnego. 5

Ilość zadań dostosowana jest do czasu trwania jednostki lekcyjnej. Niektóre z zadań są tak skonstruowane, aby łączyły treści zawarte w programie liceum i technikum uzupełniającego z treściami przyswojonymi w szkole zawodowej. Mogą być wykorzystane jako sprawdziany lub jako materiał pomocniczy do lekcji powtórzeniowych. Do każdego rozdziału podręcznika przygotowaliśmy również propozycje lekcji powtórzeniowych w postaci scenariuszy lekcji wraz z oprawą dydaktyczną. Uzupełnieniem Poradnika jest przykład przedmiotowego regulaminu oceniania. Regulamin ten opiera się na systemie ocen ważonych i odzwierciedla wyniki kilkuletnich eksperymentów. Jest jednak ściśle związany z konkretnym sposobem prowadzenia zajęć. Nauczyciel, który chciałby skorzystać z doświadczeń autorów, powinien dokładnie ten regulamin przestudiować, a następnie wprowadzić zmiany, dostosowujące tryb oceniania do indywidualnego warsztatu pracy i potrzeb edukacyjnych jego podopiecznych. Autorzy 6

Rozkład materiału wykaz tematów Starożytność: 1. Wprowadzenie do metodologii historii. 2. Specyfika cywilizacji Bliskiego Wschodu. 3. Struktury społeczne i polityczne państw Bliskiego Wschodu. 4. *Specyfika i warunki rozwoju gospodarek Grecji i Rzymu. 5. *Od monarchii przez republikę do monarchii. Ewolucja ustrojów politycznych antyku. 6. *Wojny obronne i zaborcze w świecie antycznym. 7. *Twórcze naśladownictwo i nowatorstwo kształtowanie się cywilizacji antycznej. 8. Chrześcijaństwo a inne religie starożytności. 9. Podsumowanie. 10. Sprawdzian. Wieki średnie: 1. Kształtowanie się zrębów Europy. 2. Feudalizm a system lenny. 3. Cesarstwo i papiestwo w walce o Dominium Mundi. 4. Kryzysy religijne i polityczne w średniowieczu. 5. *Początki Polski. 6. Polska między jednością a rozbiciem. 7. *Od rozbicia do zjednoczenia. Polska w XII XIV wieku. 8. Znaczenie unii w dziejach Polski średniowiecznej. 9. *Jagiellonowie wobec wyzwań epoki. 10. Wojskowość i wojny średniowiecza. 11. *Kultura średniowieczna jako odzwierciedlenie światopoglądu chrześcijańskiego. 12. Podsumowanie. 13. Sprawdzian. Czasy nowożytne: 1. Poszerzanie horyzontu geograficznego na przełomie średniowiecza i czasów nowożytnych. 2. Dualizm w rozwoju społeczno-gospodarczym Europy. 3. Humanizm a odrodzenie. 7

4. *W poszukiwaniu nowej duchowości reformacja a reforma Kościoła katolickiego. 5. Mapa polityczna nowożytnej Europy. 6. Rzeczpospolita Obojga Narodów. 7. Znaczenie wojen XVII wieku w historii Polski. 8. Człowiek baroku. 9. Kryzys Rzeczypospolitej w XVIII wieku. 10. Wzrost znaczenia sąsiadów Polski w XVIII wieku. 11. Upadek państwa polskiego. 12. Oświecenie i klasycyzm. 13. *Rewolucje i ich znaczenie w dziejach nowożytnego świata. 14. *Europa w okresie przewagi francuskiej za czasów Napoleona. 15. Podsumowanie. 16. Sprawdzian. Świat w XIX wieku: 1. System wiedeński w Europie i jego funkcjonowanie. 2. Zmiany gospodarczo-społeczne w XIX wieku. 3. Stare i nowe idee. 4. *Praca organiczna i działalność spiskowo-powstańcza w dziejach narodu polskiego w XIX wieku. 5. *Zmiany polityczne na świecie w II połowie XIX wieku. 6. Wpływ przemian ustrojowych w drugiej połowie XIX wieku na rozwój form aktywności społecznej. 7. *Wizje państwa i społeczeństwa w programach polskich partii politycznych. 8. Kultura europejska XIX wieku. 9. Podsumowanie. 10. Sprawdzian. Świat w okresie konfliktów globalnych: 1. *Znaczenie I wojny światowej w dziejach Europy i świata. 2. *Odbudowa Polski po I wojnie światowej. 3. Problemy gospodarcze dwudziestolecia międzywojennego. 4. Agresywna polityka państw totalitarnych w dwudziestoleciu międzywojennym. 5. *Druga wojna światowa. 6. Polityka okupantów podczas wojny. 7. Społeczeństwo polskie wobec okupacji. 8. Walka o kształt ustrojowy Polski. 9. Podsumowanie. 10. Sprawdzian. 8

Świat po II wojnie światowej: 1. *System jałtańsko-poczdamski na świecie po II wojnie światowej. 2. Europa na drodze ku integracji. 3. Budowa systemu komunistycznego w Polsce po II wojnie światowej. 4. *Kryzysy społeczno-gospodarcze i polityczne w PRL. 5. Znaczenie polskiej rewolucji Solidarność. 6. Kultura po II wojnie światowej. 7. Podsumowanie. 8. Sprawdzian. * - tematy przeznaczone do realizacji w ciągu dwóch godzin lekcyjnych 9

Rozkład treści nauczania plan wynikowy Temat. Główne zagadnienia Proponowane metody. Środki dydaktyczne Osiągnięcia ucznia (na poziomie podstawowym P, na poziomie ponadpodstawowym PP); Po zajęciach uczeń: Dział Numer lekcji Liczba godzin 1 1 Wprowadzenie do metodologii historii. Terminy historyczne. Daty. Postaci (P lub PP) STAROŻYTNOŚĆ Historia jako nauka. Nauki pomocnicze historii, Periodyzacja. Źródła historyczne. Wykład, rozmowa nauczająca; Podręcznik, tablica ścienna, przykładowe źródła historyczne (różne przedmioty znajdujące się w klasie). wyjaśnia terminy historyczne P lub PP, właściwie posługuje się terminami historycznymi P lub PP, wyjaśnia zakres zainteresowań historii jako nauki P, klasyfikuje źródła historyczne P, sprawnie posługuje się chronologią P, przedstawia periodyzację P, wskazuje na możliwe cezury miedzy epokami PP, wyjaśnia znaczenie narodzin Chrystusa dla naszej chronologii P, wyjaśnia w omawianym zakresie działalność lub znaczenie: Cycerona, Tukidydesa PP. historia, źródło historyczne, chronologia, cezura, periodyzacja, archeologia, paleolit, neolit, prahistoria P, dyplomatyka, genealogia, heraldyka, numizmatyka, paleografia, sfragistyka, hidżra PP; 753 r. p.n.e., 476 r., 622 r., 1453 r., 1492 r., 1918 r., 1945 r. PP; Jezus Chrystus P, Mahomet, Cycero, Tukidydes PP. 10

2 1 Specyfika cywilizacji Bliskiego Wschodu. Wpływ warunków naturalnych na życie ludzi w krajach Bliskiego Wschodu. Osiągnięcia cywilizacyjne. Problem przenikania się cywilizacji. Rozmowa nauczająca, zajęcia w grupach, praca pod kierunkiem; Podręcznik (narracja odautorska, mapy, ikonografia, źródła), mapy ścienne, arkusze papieru. wyjaśnia terminy historyczne P lub PP, właściwie posługuje się terminami historycznymi P lub PP, wyjaśnia w omawianym zakresie działalność lub znaczenie: Mojżesza, Hammurabiego i Herodota PP, wyjaśnia znaczenie rewolucji neolitycznej P, odczytuje informacje z mapy fizycznej oraz z ikonografii P, wnioskuje na podstawie mapy PP, formułuje hipotezy dotyczące wpływu środowiska geograficznego na życie ludzi PP, omawia osiągnięcia cywilizacyjne ludów Bliskiego Wschodu P, klasyfikuje osiągnięcia cywilizacyjne (na duchowe i materialne) PP. rewolucja neolityczna, pismo piktograficzne, pismo klinowe, hieroglify, Dekalog, Biblia, astrologia, alfabet, system irygacyjny, P; kanon, Talmud, Pięcioksiąg Mojżeszowy, kodeks, zikkurat PP; Sumerowie, Mojżesz P; Hammurabi, Herodot PP. 11

3 1 Struktury społeczne i polityczne państw Bliskiego Wschodu. Społeczeństwa Bliskiego Wschodu. Geneza i funkcjonowanie państw. Monarchia despotyczna. 4 2 Specyfika i warunki rozwoju gospodarek Grecji i Rzymu. Wykład, rozmowa nauczająca; Podręcznik (narracja odautorska, mapy, ikonografia, źródła), mapy ścienne. praca z mapą, wykład praca w grupach / prezentacja przygotowanych zagadnień wyjaśnia terminy historyczne P lub PP, właściwie posługuje się terminami historycznymi P lub PP, wyjaśnia w omawianym zakresie działalność lub znaczenie postaci PP, omawia strukturę społeczną państw starożytnego Wschodu P, omawia cechy charakterystyczne gospodarek państw Bliskiego Wschodu P, wyjaśnia genezę państwa PP, charakteryzuje monarchię despotyczną typu wschodniego P, charakteryzuje położenie jednostki wobec władzy w poszczególnych państwach Bliskiego Wschodu PP, korzysta z różnych źródeł informacji P, odtwarza strukturę społeczną Babilonii na podstawie Kodeksu Hammurabiego PP. wyjaśnia terminy historyczne P lub PP, właściwie posługuje się terminami historycznymi P lub PP, wyjaśnia w omawianym zakresie działalność lub znaczenie postaci P lub PP, porównuje ww. gospodarki PP, faraon, monarchia despotyczna, niewolnictwo P; wezyr, monarcha PP; Hammurabi PP. wychowanie spartańskie, patrycjusze, plebejusze, proletariat, gladiator, P heloci, periojkowie, system klientalny, popularowie, optymaci, dekurion, kolon, latyfundium PP; Spartakus P; 12

Wpływ warunków naturalnych na gospodarkę i życie ludzi w Helladzie i Italii. Konflikty społeczne. Ewolucja form niewolnictwa. 5 2 Od monarchii przez republikę do monarchii. Formy polis. Monarchia Aleksandra Wielkiego. Republika i cesarstwo w Rzymie. dotyczących form niewolnictwa; podręcznik, mapa, tablica ścienna, arkusze papieru / rzutnik optyczny lub multimedialny. wykład, praca w grupach, praca pod kierunkiem; podręcznik, mapa, tablica ścienna, arkusze papieru / rzutnik optyczny lub multimedialny. charakteryzuje położenie niewolników P, przedstawia ewolucję niewolnictwa w starożytności PP, omawia cechy charakterystyczne gospodarek Grecji i Rzymu P, omawia strukturę społeczną Grecji i Rzymu P, wyjaśnia genezę i przedstawia charakter typowych dla epoki starożytnej konfliktów społecznych: niewolnicy i ich posiadacze; drobni rolnicy i wielcy posiadacze ziemi PP. wyjaśnia terminy historyczne P lub PP, właściwie posługuje się terminami historycznymi P lub PP, wyjaśnia w omawianym zakresie działalność lub znaczenie postaci P lub PP, charakteryzuje podstawowe formy ustrojowe Grecji i Rzymu P, porównuje i ocenia formy ustrojowe świata antycznego PP, ukazuje ewolucję ustroju politycznego Aten oraz Rzymu PP, charakteryzuje położenie jednostki wobec władzy w poszczególnych typach państwa PP, korzysta z różnych źródeł informacji P. Solon, Klejstenes, Grakchowie PP. polis, monarchia, oligarchia, obywatel, zgromadzenie ludowe, ostracyzm, konsul, dyktator, senat, republika, cesarstwo, cesarz, prowincja, P; tyrania, metojkowie, geruzja, efor, archont, areopag, Rada Pięciuset, demagog, kolegialność, trybun ludowy, pretor, cenzor, pryncypat, dominat, diecezja, pretorianie PP; 753 r. p.n.e. P; 509 r. p.n.e., 338 r. p.n.e., 27 r. p.n.e. PP; Perykles, Aleksander Wielki, Cezar, Oktawian August, Teodozjusz Wielki P; Filip II Macedoński, Tarkwiniusz Pyszny, Mariusz, Dioklecjan PP. 13

6 2 Wojny obronne i zaborcze w świecie antycznym. Wojskowość uzbrojenie i taktyka jako pochodna rozwoju cywilizacyjnego. Wybrane konflikty (zmagania grecko-perskie, podboje Aleksandra Wielkiego, rozwój Imperium Rzymskiego, upadek Rzymu). praca z mapą, wykład, praca w grupach / prezentacja przygotowanych zagadnień, dotyczących uzbrojenia i wojowania; podręcznik, mapa, tablica ścienna, arkusze papieru / rzutnik optyczny lub multimedialny, Encyklopedia Kultur Starożytnych. Grecja, Optimus Pascal Multimedia S.A. 2000 oraz Encyklopedia Kultur starożytnych Rzym, Optimus Pascal Multimedia SA. 2001. wyjaśnia terminy historyczne P lub PP, właściwie posługuje się terminami historycznymi P lub PP, wyjaśnia w omawianym zakresie działalność lub znaczenie postaci P lub PP, omawia organizację i uzbrojenie armii greckiej oraz rzymskiej P, porównuje walory bojowe obu armii PP, wyjaśnia przyczyny najważniejszych konfliktów zbrojnych PP, rekonstruuje na podstawie mapy przebieg konfliktów persko greckich i rzymsko kartagińskich P, wyjaśnia znaczenie wojen unickich dla dziejów Rzymu PP, przedstawia na mapie etapy rozwoju Imperium Rzymskiego P, wyjaśnia przyczyny upadku Cesarstwa Zachodnio Rzymskiego P, przedstawia uprzednio przygotowaną prezentację (np. multimedialną), dotyczącą wojskowości Greków i Rzymian PP. hoplita, falanga, legion, szyk manipularny, barbarzyńcy P; triera PP; 476 r. p.n.e. 490 r. p.n.e., 480 r. p.n.e., 334 323 r. p.n.e., 264 146 r. p.n.e. PP; Aleksander Wielki, Oktawian August, P Filip II, Mariusz, PP. 14

7 2 Twórcze naśladownictwo i nowatorstwo kształtowanie się cywilizacji antycznej. Wpływ cywilizacji Bliskiego Wschodu. Kultura helleńska, kultura hellenistyczna. Kultura starożytnego Rzymu i ich związek z innymi cywilizacjami. wykład, praca w grupach / prezentacja przygotowanych zagadnień, dotyczących osiągnięć cywilizacyjnych antyku; podręcznik, mapa, tablica ścienna, arkusze papieru / rzutnik optyczny lub multimedialny, Encyklopedia Kultur Starożytnych. Grecja, Optimus Pascal Multimedia S.A. 2000 oraz Encyklopedia Kultur starożytnych Rzym, Optimus Pascal Multimedia SA. 2001. wyjaśnia terminy historyczne P lub PP, właściwie posługuje się terminami historycznymi P lub PP, wyjaśnia w omawianym zakresie działalność lub znaczenie postaci P lub PP, omawia cechy charakterystyczne kultury Grecji i Rzymu oraz ich sztandarowe dzieła P, wykazuje zależności między kulturą rzymską a kulturą grecką oraz zachodzące między nimi różnice PP, wyjaśnia na czym polega synkretyzm kultury hellenistycznej PP, charakteryzuje porządki architektoniczne na podstawie zamieszczonego schematu P, rozpoznaje porządki architektoniczne w prezentowanych ilustracjach P, omawia poglądy wybranych filozofów P, porównuje poglądy etyczne różnych szkół filozoficznych PP. kultura helleńska, kultura hellenistyczna, historiografia, dramat, tragedia, komedia, filozofia, etyka, zasada środka, porządek architektoniczny, system heliocentryczny, prawo P; cynizm, stoicyzm, epikureizm, system geocentryczny, weryzm, jurysprudencja PP; 776 r. p.n.e. P; Homer, Safona, Sofokles, Herodot, Tukidydes, Tacyt, Platon, Wergiliusz, Horacy, Sokrates, Arystoteles, Fidiasz P; Ajschylos, Eurypides, Owidiusz, Pindar z Teb, Ksenofont, Tytus Liwiusz, Demokryt z Abdery, Diogenes z Synopy, Epikur, Poliklet, Myron, Euklides, Ptolemeusz, Arystarch, Archimedes, Swetoniusz, PP. 15

8 1 Chrześcijaństwo a inne religie starożytności. Charakterystyka politeistycznych religii Wschodu i świata antycznego. Judaizm i chrześcijaństwo jako religie monoteistyczne. 9 1 Podsumowanie. Życie codzienne w antyku. 10 1 Sprawdzian. wykład, prezentacja wybranych zagadnień przygotowanych na podstawie literatury, mapa, podręcznik, foliogramy metoda projektu; plakaty, foliogramy, prezentacje multimedialne wyjaśnia terminy historyczne P lub PP, właściwie posługuje się terminami historycznymi P lub PP, wyjaśnia w omawianym zakresie działalność lub znaczenie postaci P lub PP, charakteryzuje podstawowe założenia religijne Egipcjan, Greków i Rzymian P, wymienia imiona przykładowych bogów egipskich, greckich i rzymskich P, wyjaśnia różnice między religiami politeistycznymi a religiami monoteistycznymi P, omawia ewolucję wierzeń rzymskich PP, wyjaśnia uwarunkowania sukcesu chrześcijaństwa PP, uogólnia fakty prezentowane w źródle Edykt mediolański PP. omawia wybrane obyczaje Greków i Rzymian P, omawia warunki życia codziennego P, porównuje życie Hellena i Rzymianina PP, porównuje formy spędzania wolnego czasu w obu cywilizacjach PP. politeizm, monoteizm, judaizm, dekalog, Biblia, chrześcijaństwo, apostoł, biskup, diecezja P; antropomorfizm, zoomorfizm, liturgia, patriarcha PP; 1 r. (ok. 6 7 r.p.n.e.) P; 313 r. PP; Jezus z Nazaretu, św. św. Piotr i Paweł, Konstantyn Wielki P; Teodozjusz Wielki PP. 16

11 1 Kształtowanie się zrębów Europy na gruzach Imperium Rzymskiego. Trzy kręgi cywilizacyjne i ich stosunek do antyku (państwa barbarzyńskie, Arabowie, Bizancjum). Cywilizacyjna rola Kościoła w pierwszych wiekach średniowiecza. wykład wprowadzający, praca z mapą; podręcznik, mapa, foliogramy wyjaśnia terminy historyczne P lub PP, właściwie posługuje się terminami historycznymi P lub PP, wyjaśnia w omawianym zakresie działalność lub znaczenie postaci P lub PP, omawia lokalizację, znaczenie oraz cechy charakterystyczne dla trzech ośrodków Europy wczesnośredniowiecznej P, rekonstruuje na podstawie mapy rozwój imperium arabskiego, rozwój terytorialny i rozpad państwa Franków P, wyjaśnia znaczenie ośrodków Europy wczesnośredniowiecznej PP, omawia rolę Kościoła we wczesnym średniowieczu P, ocenia rolę Kościoła w kształtowaniu się średniowiecznej Europy PP, wyjaśnia znaczenie monarchii karolińskiej dla dalszych dziejów Europy PP, porównuje trzy kręgi cywilizacyjne PP. kodyfikacja, katolicyzm, prawosławie, Koran, monarchia patrymonialna, hrabia, hrabstwo P; ikonodułowie, ikonoklaści (obrazoburcy), schizma, hidżra, majordom, margrabia, marchia PP; 622 r., 843 r., 1054 r. P; 496 r, 962 r. PP; Justynian Wielki, Mahomet, Karol Wielki P; Chlodwig, Pepin Krótki (Mały). Otto I PP. ŚREDNIOWIECZE 17

12 1 Feudalizm a system lenny. Formowanie się systemu lennego. Rozdrobnienie feudalne. 13 1 Cesarstwo i papiestwo w walce o Dominium Mundi. Rywalizacja dwóch uniwersalizmów. Cezaropapizm. Papocezaryzm. Koncepcje cesarstwa. wykład, elementy rozmowy nauczającej, praca ze źródłami; mapa, podręcznik, źródła w podręczniku lub inne związane z tematyką. wykład, praca z podręcznikiem pod kierunkiem; mapa, podręcznik, foliogramy. wyjaśnia terminy historyczne P lub PP, właściwie posługuje się terminami historycznymi P lub PP, wyjaśnia w omawianym zakresie działalność lub znaczenie postaci P lub PP, omawia strukturę społeczeństwa feudalnego P, omawia strukturę hierarchii lennej P, wyjaśnia funkcjonowanie systemu lennego PP, rekonstruuje strukturę włości feudalnej PP, rozróżnia system lenny od systemu feudalnego (feudalizmu) P. wyjaśnia terminy historyczne P lub PP, właściwie posługuje się terminami historycznymi P lub PP, wyjaśnia w omawianym zakresie działalność lub znaczenie postaci P lub PP, omawia programy polityczne papiestwa i cesarstwa P, wyjaśnia przyczyny konfliktu papiestwa z cesarstwem P, ocenia rolę papiestwa i cesarstwa jako sił integrujących Europę PP, ocenia różnorodne skutki rywalizacji papiestwa i cesarstwa dla tych instytucji i Europy PP lenno, senior, wasal, system lenny, feudał, feudalizm, chłop P; komendacja, prekaria, inwestytura, suzeren, system poddańczy PP; IX w., 1066 r. PP; Wilhelm Zdobywca. cezaropapizm, papocezaryzm, celibat, konkordat P; kongregacja, reformy gregoriańskie, prawo kanoniczne, symonia, beneficjum PP; 1122 r. P; 1077 r. PP; Grzegorz VII, Henryk IV P. 18

14 1 Kryzysy religijne i polityczne w średniowieczu. Kryzys Kościoła i niewola awiniońska papiestwa. Wielka schizma i ruch soborowy. Husytyzm. wykład, praca z podręcznikiem pod kierunkiem; mapa, podręcznik, foliogramy. wyjaśnia terminy historyczne P lub PP, właściwie posługuje się terminami historycznymi P lub PP, wyjaśnia w omawianym zakresie działalność lub znaczenie postaci P lub PP, omawia i ocenia program ruchu husyckiego PP, omawia przyczyny i charakter wielkiej schizmy w Kościele katolickim P, ocenia znaczenie i rolę ruchu soborowego dla Kościoła katolickiego PP. schizma, sobór, husytyzm P; żakeria, niewola awiniońska Kościoła, koncyliaryści, kurialisci, kalikstyni, taboryci PP; 1415 r., 1434 r. PP; Jan Hus P; Wat Tyler, Klemens V, Prokop Wielki, Zygmunt Luksemburski PP. 19

15 2 Problem początków państwa polskiego na tle sytuacji międzynarodowej. Wewnętrzne i międzynarodowe przesłanki powstania państwa. Chrześcijaństwo i Kościół jako czynniki integrujące. Pierwsi Piastowie w walce o miejsce Polski w Europie. wykład wprowadzający, praca z mapą i podręcznikiem pod kierunkiem, rozmowa nauczająca; podręcznik, mapa, foliogramy / prezentacja multimedialna. wyjaśnia terminy historyczne P lub PP, właściwie posługuje się terminami historycznymi P lub PP, wyjaśnia w omawianym zakresie działalność lub znaczenie postaci P lub PP, rekonstruuje na podstawie mapy proces kształtowania się terytorium państwa polskiego P, omawia najważniejsze osiągnięcia pierwszych Piastów P, ocenia znaczenie przyjęcia chrztu oraz koronacji Bolesława Chrobrego dla dalszych dziejów Polski P, wyjaśnia i ocenia wewnętrzne przesłanki oraz międzynarodowe uwarunkowania powstania państwa polskiego PP, charakteryzuje położenie międzynarodowe Polski wczesnopiastowskiej PP, ocenia relacje Polski z cesarstwem i papiestwem PP, ocenia wkład poszczególnych władców w budowę pozycji międzynarodowej Polski PP, klasyfikuje osiągnięcia i porażki pierwszych Piastów PP. chrystianizacja, biskupstwo, diecezja, arcybiskupstwo, archidiecezja P; kanonizacja PP; 966 r., 1000 r., 1025 r., 1076 r. P; 1018 r. PP; Mieszko I, Bolesław Chrobry, biskup Wojciech, Otto III, Mieszko II, Kazimierz Odnowiciel, Bolesław Śmiały (Szczodry), biskup Stanisław P; Radzim Gaudenty, Henryk II, Bezprym, Brzetysław czeski PP. 20

16 1 Polska między jednością a rozbiciem. Rozbicie dzielnicowe jako naturalny etap ewolucji wczesnośredniowiecznego państwa. Separatyzmy dzielnicowe. praca z podręcznikiem i mapą pod kierunkiem; podręcznik, mapa, foliogramy / prezentacja multimedialna. wyjaśnia terminy historyczne P lub PP, właściwie posługuje się terminami historycznymi P lub PP, wyjaśnia w omawianym zakresie działalność lub znaczenie postaci P lub PP, omawia działalność Bolesława Krzywoustego P, rekonstruuje na podstawie mapy podział ziem polskich, wynikający ze statutu Bolesława Krzywoustego P, przyporządkowuje dzielnice synom Bolesława Krzywoustego (na podstawie mapy i tablicy genealogicznej; s. 357) P, wyjaśnia społeczne i gospodarcze przyczyny rozbicia dzielnicowego PP. Zasada pryncypatu, zasada senioratu; 1109 r., 1138 r. P; 1102 1123 r. PP; Bolesław Krzywousty, Władysław Wygnaniec P; Władysław Herman, Zbigniew, Henryk V, Bolesław Kędzierzawy, Mieszko III, Henryk Sandomierski, Kazimierz Sprawiedliwy, Salomea PP. 21

17 2 Od rozbicia do zjednoczenia. Polska od XII do XIV wieku. Proces pogłębiania się rozbicia. Wzrost zagrożenia zewnętrznego. Zmiany terytorialne. Przesłanki zjednoczenia. Proces jednoczenia państwa. Praca w grupach, praca z podręcznikiem i mapą, prezentacja przygotowanych zagadnień, rozmowa nauczająca; podręcznik, mapa, arkusze papieru. wyjaśnia terminy historyczne P lub PP, właściwie posługuje się terminami historycznymi P lub PP, wyjaśnia w omawianym zakresie działalność lub znaczenie postaci P lub PP, omawia przesłanki zjednoczenia i czynniki sprzyjające temu procesowi P, rekonstruuje za pomocą mapy zmiany terytorialne w czasie rozbicia dzielnicowego P, porównuje na podstawie map obszar Polski z XII i XIV w. P, omawia proces odbudowy państwa polskiego P, omawia najważniejsze osiągnięcia polityki wewnętrznej i zagranicznej Kazimierza Wielkiego P, charakteryzuje i ocenia etapy jednoczenia Polski po rozbiciu dzielnicowym PP, ocenia wkład ostatnich Piastów w proces odbudowy państwa polskiego PP. Krzyżacy, statuty, monarchia patrymonialna, monarchia stanowa P, Złota Orda PP, 1180 r., 1226 r., 1295 r., 1320 r., 1331 r., 1343 r. P; 1241 r., 1300 r., 1335 r. 1339 r., 1348 r., 1364 r. PP; Kazimierz Sprawiedliwy, Konrad Mazowiecki, Przemysł II, Władysław Łokietek, Kazimierz Wielki P; Bolesław Kędzierzawy, Mieszko III, Henryk Sandomierski, Fryderyk I Barbarossa, Henryk Pobożny, św. Jadwiga, św. Stanisław, św. Wojciech, Wacław II, Karol Robert, Jan Luksemburski PP. 22

18 1 Znaczenie unii w dziejach Polski średniowiecznej. Znaczenie rządów Andegawenów w Polsce. Geneza unii polsko-litewskiej. Ewolucje związku polsko- -litewskiego. wykład, praca z mapą i źródłem pisanym, rozmowa nauczająca; podręcznik, mapa, foliogramy / prezentacja multimedialna. wyjaśnia terminy historyczne P lub PP, właściwie posługuje się terminami historycznymi P lub PP, wyjaśnia w omawianym zakresie działalność lub znaczenie postaci P lub PP, omawia postanowienia unii w Krewie P, wyjaśnia przyczyny unii polsko litewskiej P, omawia główne przywileje szlacheckie P, ocenia zasady unii polsko węgierskiej i polsko litewskich w średniowieczu PP, sporządza bilans kosztów i zysków związku polsko litewskiego PP, ocenia znaczenie przywilejów szlacheckich PP. unia personalna, przywilej stanowy, magnateria P; łan, folwark, PP; 1374 r., 1380 r. 1430 i 1433 r., 1454 r., 1505 r, P; 1370 r., 1401 r., 1413 r., 1422 r., 1423 r., 1496 r., 1501 r., PP; Ludwik Węgierski, Jadwiga, Władysław Jagiełło P; Wilhelm Habsburg, Kazimierz Jagiellończyk, Jan Olbracht, Aleksander Jagiellończyk PP. 23

19 2 Jagiellonowie wobec wyzwań epoki. Problem krzyżacki i jego rozwiązanie. Polityka dynastyczna w XV wieku. praca z podręcznikiem i mapą; podręcznik, mapa, arkusz pytań do mapy foliogramy / prezentacja multimedialna. wyjaśnia terminy historyczne P lub PP, właściwie posługuje się terminami historycznymi P lub PP, wyjaśnia w omawianym zakresie działalność lub znaczenie postaci P lub PP, rekonstruuje na podstawie mapy przebieg Wielkiej Wojny z Zakonem i zmiany terytorialne w wyniku wojny trzynastoletniej P, rekonstruuje na podstawie ikonografii strukturę władz Zakonu Krzyżackiego P, omawia przebieg konfliktów polsko krzyżackich (wielka wojna i wojna trzynastoletnia) P, ocenia różnorodność metod rozwiązywania konfliktu (procesy, mediacje, wojny) P, ocenia pierwszy i drugi traktat toruński PP, ocenia skuteczność polityki dynastycznej Jagiellonów PP. hufiec, wojsko zaciężne, pospolite ruszenie, Związek Pruski, hołd P, PP; 15 lipca1410 r., 1411 r., 1454 1466 r., 1444 r. P; 1409 1411 r., 1440 r., 1471 i 1490 r. PP; Władysław Jagiełło, Kazimierz Jagiellończyk P; Piotr Dunin, Zbigniew Oleśnicki, Murad II, Władysław Jagiellończyk, Jerzy z Podiebradu, Maciej Korwin PP. 24

20 1 Wojskowość i wojny średniowiecza. Uzbrojenie i taktyka. Wybrane wojny (krucjaty, wojna stuletnia, podboje tureckie). praca z podręcznikiem i mapą pod kierunkiem; podręcznik, mapa, foliogramy / prezentacja multimedialna. wyjaśnia terminy historyczne P lub PP, właściwie posługuje się terminami historycznymi P lub PP, wyjaśnia w omawianym zakresie działalność lub znaczenie postaci P lub PP, charakteryzuje uzbrojenie i taktykę wojsk średniowiecznych P, rekonstruuje na podstawie mapy przebieg krucjat i rekonkwisty P, ocenia znaczenie najważniejszych konfliktów zbrojnych epoki: krucjat i wojny stuletniej PP, porównuje mongolską, turecką i europejską sztukę wojenną PP. jazda, zbroja, łuk, kusza, kopia, miecz, krucjata P; kolczuga, zbroja płytowa, rekonkwista PP; 1096 1292 r., 1492 r., 1453 r. P; 1095 r., 1346 r., 1415 r. PP; Dżyngis chan (Temudżyn), Urban II, Ryszard Lwie Serce, Joanna d Arc, Osman, P; Saladyn, Filip August, Fryderyk II, Edward III, Filip VI Walezjusz, Karol VII PP. 25

21 2 Kultura średniowieczna jako odzwierciedlenie światopoglądu chrześcijańskiego. Szkolnictwo. Kultura umysłowa w średniowieczu. Sztuka romańska i gotycka. Horyzont geograficzny człowieka średniowiecza. Wykład, praca w grupach, analiza źródeł ikonograficznych; podręcznik, mapa, foliogramy / prezentacja multimedialna (ikonografia). wyjaśnia terminy historyczne P lub PP, właściwie posługuje się terminami historycznymi P lub PP, wyjaśnia w omawianym zakresie działalność lub znaczenie postaci P lub PP, omawia na podstawie ikonografii cechy charakterystyczne sztuki romańskiej i gotyckiej P, omawia zabytki architektury średniowiecznej swojego regionu P, uzasadnia pogląd o uniwersalistycznym charakterze kultury średniowiecznej PP, klasyfikuje wg stylów typowe obiekty, opisuje budowlę na podstawie jej rzutu poziomego (czyta plany budowli) PP, ocenia wkład swojego regionu w rozwój kultury polskiej PP, rekonstruuje obraz społeczeństwa na podstawie dzieł kultury (literatura piękna, sztuki plastyczne) PP. kultura uczona, uniwersytet, rotunda, bazylika, romanizm (styl romański), gotyk, sklepienie, przypory, witraże P; siedem sztuk wyzwolonych, triwium, quadrivium, scholastyka, ciosy kamienne, portal, sklepienie kolebkowe, krzyżowe, sklepienie krzyżowo żebrowe PP; Augustyn z Hippony, Tomasz z Akwinu, Marco Polo P; Izydor z Sewilli, Jan Piano Carpini, Benedykt Polak PP. 26

22 1 Podsumowanie. Przemiany społeczno- -gospodarcze w średniowieczu. 23 1 Sprawdzian. Praca ze źródłami, prezentacja przygotowanych zagadnień na podstawie literatury; mapa, źródła statystyczne i aktowe, związane z tematem. omawia gospodarkę naturalną P, omawia gospodarkę towarowo pieniężną P, charakteryzuje i ocenia przemiany form gospodarowania w średniowieczu PP, wyszukuje informacje w źródłach P, określa rodzaj źródła P, omawia na podstawie źródeł statystycznych zmiany społeczne P, porównuje i ocenia na podstawie źródeł lokacje miast i wsi na prawie polskim oraz niemieckim PP, przygotowuje prezentację PP. gospodarka naturalna, gospodarka towarowo pieniężna, lokacja, immunitet, czynsz, pańszczyzna P; prawo polskie, prawo niemieckie, łan PP. 27

24 1 Poszerzanie horyzontu geograficznego na przełomie średniowiecza i czasów nowożytnych. Naukowe i technicznie przesłanki odkryć geograficznych. Odkrycia geograficzne. Podział świata. Europa wobec odkrytych cywilizacji. 25 1 Dualizm w rozwoju społeczno- -gospodarczym Europy. Wpływ odkryć geograficznych na przemiany gospodarcze. Rola Polski w gospodarce europejskiej. praca z podręcznikiem i mapą, rozmowa nauczająca; podręcznik, mapa, foliogramy / prezentacja multimedialna. wykład, elementy rozmowy nauczającej; podręcznik, mapa, foliogramy / prezentacja multimedialna. wyjaśnia terminy historyczne P lub PP, właściwie posługuje się terminami historycznymi P lub PP, wyjaśnia w omawianym zakresie działalność lub znaczenie postaci P lub PP, wymienia wybrane przyczyny i skutki wypraw odkrywczych P, wyjaśnia przyczyny i ocenia skutki odkryć geograficznych dla Europejczyków i ludności autochtonicznej PP, rekonstruuje na podstawie mapy szlaki podróżników i odkrywców P. wyjaśnia terminy historyczne P lub PP, właściwie posługuje się terminami historycznymi P lub PP, wymienia cechy gospodarki zachodnio i środkowoeuropejskiej P, wyjaśnia dualizm społeczno gospodarczy w Europie PP, określa i ocenia miejsce Polski w gospodarce europejskiej PP, analizuje dane statystyczne P. gospodarka towarowo pieniężna, papiery wartościowe, czeki, siatka kartograficzna, kompas P; weksle, karawela, karraka, astrolabium PP; 1492 r., 1497 1499 r., 1519 1522 r. P; 1577 1580 r. PP; Krzysztof Kolumb, Vasco da Gama, Ferdynand Magellan, Amerigo Vespucci, Henryk Żeglarz, Bartłomiej Diaz, John Żabot, Jacques Cartier, Francis Drake, Ferdynand Cortez, Francisco Pizarro PP. rewolucja cen, dualizm społeczno gospodarczy, czynsz, pańszczyzna, folwark pańszczyźniany, manufaktura, gospodarka ekstensywna, gospodarka intensywna, jarmarki, targi P; połownictwo, grodzenie, system nakładczy, chałupnictwo PP. CZASY NOWOŻYTNE 28

26 1 Humanizm a odrodzenie. Nowa koncepcja człowieka i świata. Wizerunek świata w twórczości artystycznej. Metoda projektu, elementy rozmowy nauczającej; prezentacje plastyczne, multimedialne przygotowane przez uczniów / słuchaczy. wyjaśnia terminy historyczne P lub PP, właściwie posługuje się terminami historycznymi P lub PP, wyjaśnia w omawianym zakresie działalność lub znaczenie postaci P lub PP, wymienia cechy charakterystyczne sztuki renesansowej P, wymienia przedstawicieli renesansu europejskiego i polskiego oraz ich przykładowe dzieła P, ocenia wkład Polaków w kulturę renesansową PP, porównuje renesansowy i średniowieczny ideał człowieka PP, omawia treść źródeł ikonograficznych (korzysta z tego rodzaju źródeł) P, określa przesłanie ideowe źródeł ikonograficznych PP. humanizm, humanista, antropocentryzm, ruchoma czcionka, teoria heliocentryczna, absolutyzm, fresk P; utopia PP; Jan Guttenberg, Mikołaj Kopernik, Niccolo Machiavelli, Andrzej Frycz Modrzewski, Erazm z Rotterdamu, Leonardo da Vinci, Michał Anioł, Albrecht Dürer, Bartłomiej Berrecci, Franciszek Florentczyk, Jan Chrzciciel, Giovanni di Quadro P; Giordano Bruno, Galileusz, Jean Bodin, Tomasz More, Donato Brammante, Rafael Santi, Pieter Bruegel, El Greco PP. 29

27 2 W poszukiwaniu nowej duchowości reformacja i reforma Kościoła. Kryzys Kościoła. Społeczne, ideologiczne i polityczne podłoże reformacji. Główne nurty reformacji. Wojna i propaganda religijna. Reforma Kościoła i kontrreformacja. praca z podręcznikiem i mapą, praca w grupach; podręcznik, mapa, arkusze papieru foliogramy / prezentacja multimedialna. wyjaśnia terminy historyczne P lub PP, właściwie posługuje się terminami historycznymi P lub PP, wyjaśnia w omawianym zakresie działalność lub znaczenie postaci P lub PP, wymienia wybrane przyczyny reformacji, wymienia głównych przedstawicieli reformacji i ich poglądy P, porównuje i ocenia doktrynę oraz organizację Kościołów reformowanych PP, ocenia przejawy kryzysu Kościoła katolickiego PP, ocenia program reformy wewnętrznej Kościoła katolickiego PP, omawia na podstawie mapy zasięg poszczególnych wyznań w Europie, i w Rzeczpospolitej P, wyjaśnia źródła polskiej tolerancji religijnej PP, omawia wojny religijne PP, porównuje przejawy tolerancji religijnej PP, wyjaśnia rolę kultury i sztuki dla kontrreformacji P, charakteryzuje przesłanie ideowe źródeł ikonograficznych PP. reformacja, protestanci, luteranie, kalwini, anglikanie, sobór, kontrreformacja, jezuici P; bulla, inkwizycja, indeks ksiąg zakazanych, PP; 1517 r., 1545 1563 r., 1555 r., 1573 r. P; 1524 1525 r.,1529, r., 1534 r., 1540 r., 1572 r., 1598 r. PP; Marcin Luter, Jan Kalwin, Henryk VIII, Ignacy Loyola P. 30

28 1 Mapa polityczna nowożytnej Europy. Polityka dynastyczna Habsburgów i Jagiellonów, Zagrożenie tureckie, wojna trzydziestoletnia. Wzrost znaczenia sąsiadów Polski. wykład, praca z mapą; podręcznik, mapa, foliogramy / prezentacja multimedialna. wyjaśnia terminy historyczne P lub PP, właściwie posługuje się terminami historycznymi P lub PP, wyjaśnia w omawianym zakresie działalność lub znaczenie postaci P lub PP, omawia najważniejsze konflikty zbrojne epoki P, ocenia wpływ rozpowszechnienia się broni palnej na charakter działań zbrojnych P, omawia na podstawie mapy wzrost terytorialny nowych potęg i proces rozkładu starych PP, wyjaśnia przyczyny wzrostu znaczenia sąsiadów Rzeczypospolitej PP. Liga Katolicka, Unia Ewangelicka P; 1515 r., 1618 1648 r., 1683 r. P; 1526 r., 1556 r., 1571 r., 1582 r., PP; Gustaw Adolf, Ludwik XIV, Jan III Sobieski P; Maksymilian I, Ludwik Jagiellończyk, Sulejman Wspaniały, Kara Mustafa, Iwan IV Groźny PP. 31

29 1 Rzeczpospolita Obojga Narodów. Unia lubelska. Rzeczpospolita jako kraj wielu kultur i religii. Organizacja i funkcjonowanie państwa. Polska między Wschodem i Zachodem. 30 1 Znaczenie wojen XVII wieku w historii Polski. Przyczyny wojen, terytorialne skutki wojen. Charakterystyka działań wojennych. praca z podręcznikiem i mapą pod kierunkiem; podręcznik, mapa, foliogramy / prezentacja multimedialna. wykład, praca z mapą; podręcznik, mapa, foliogramy / prezentacja multimedialna (uzbrojenie); fragmenty filmów (np. sceny walk wyjaśnia terminy historyczne P lub PP, właściwie posługuje się terminami historycznymi P lub PP, wyjaśnia w omawianym zakresie działalność lub znaczenie postaci P lub PP, wymienia postanowienia unii lubelskiej P, ocenia skutki unii polsko litewskiej P, charakteryzuje Rzeczpospolitą Obojga Narodów pod względem wyznaniowym i etnicznym PP, wyjaśnia różnice między unią realną a unią personalną PP, porównuje unie polsko litewskie z XIV XVI w. pod względem przyczyn, postanowień i skutków PP. wyjaśnia terminy historyczne P lub PP, właściwie posługuje się terminami historycznymi P lub PP, wyjaśnia w omawianym zakresie działalność lub znaczenie postaci P lub PP, wymienia najważniejsze przyczyny oraz skutki konfliktów Polski z sąsiadami w XVII w. P, wyjaśnia na tle międzynarodowym przyczyny wojen Rzeczypospolitej w XVII w. PP, unia realna, sejm walny, sejmiki, posłowie ziemscy, senatorowie, hetman, kanclerz P; antytrynitarze (arianie), wolna elekcja, kasztelan, wojewoda, podskarbi PP; 1569 r., 1573 r. P; Zygmunt August P. inkorporacja P; dymitriady PP; 1605 r., 1619 r.,1621 r. 1648 r. 1655 1660 r., 1672 r., 1673 r., 1683 r., 1686 r., 1699 r. P; 1561 r.1600 r., 1610 r., 1620 r., 1622 r., 1632 1634 r., 1654 r., 1657 r., 1658 r., 1660 r., 1667 r. PP; 32

Skutki demograficzne i gospodarcze wojen. 31 1 Człowiek baroku. Sztuka w służbie religii. Estetyka epoki. Osiągnięcia naukowe. Sarmatyzm jako polski wkład w kulturę baroku. z Ogniem i mieczem, Potopu). rozmowa nauczająca, wykład z wykorzystaniem ikonografii; podręcznik, mapa, foliogramy / prezentacja multimedialna (zabytki architektury i sztuki barokowej). omawia na podstawie map wybrane konflikty zbrojne Polski z sąsiadami w XVII w. P, rekonstruuje na podstawie mapy zmiany terytorialne, będące skutkami wojen (I i II połowa XVII w.) P, ocenia konsekwencje społeczno gospodarcze wojen XVII w. PP. wyjaśnia terminy historyczne P lub PP, właściwie posługuje się terminami historycznymi P lub PP, wyjaśnia w omawianym zakresie działalność lub znaczenie postaci P lub PP, wymienia głównych przedstawicieli baroku i oświecenia P, wymienia cechy charakterystyczne sztuki baroku P, odróżnia zabytki sztuki barokowej od zabytków z poprzednich okresów PP, ocenia wkład Polski w sztukę baroku europejskiego PP, przedstawia genezę i charakteryzuje sarmatyzm PP, omawia źródła ikonograficzne pod względem treści i formy P, określa przesłanie ideowe źródeł ikonograficznych PP. Zygmunt III Waza, Jan Karol Chodkiewicz, Stefan Czarniecki, Stanisław Żółkiewski, Bohdan Chmielnicki P; Betlem Gabor, Aleksander Losowski PP. sarmatyzm P; kontusz, żupan PP; Giovanni Bernini, Francisco Borromini, Peter Paul Rubens, Kartezjusz P; Diego Velazquez, Anton van Dyck, Giordano Bruno, Johannes Kepler PP. 33

32 1 Kryzys Rzeczypospolitej w XVIII w. Tendencje oligarchiczne jako konsekwencje wojen XVII wieku. Polska za Sasów. Ograniczenie suwerenności państwa. Koncepcje reform. 33 1 Wzrost znaczenia sąsiadów Polski w XVIII wieku. Reformy wewnętrzne. Wpływ wojny północnej na układ sił w Europie Środkowej. wykład z elementami rozmowy nauczającej; mapa, foliogramy ukazujące koncepcje reform. Rozmowa nauczająca (analiza i porównanie reform w trzech państwach), wykład; Foliogramy (reformy w Rosji, Austrii i Prusach), wyjaśnia terminy historyczne P lub PP, właściwie posługuje się terminami historycznymi P lub PP, wyjaśnia w omawianym zakresie działalność lub znaczenie postaci P lub PP, wymienia przejawy kryzysu politycznego Rzeczpospolitej w czasach saskich P, charakteryzuje źródła i przejawy kryzysu państwa polskiego w XVIII wieku, omawia w podstawowym zakresie programy reform państwa P, ocenia nowe koncepcje polityczne i ustrojowe PP. wyjaśnia terminy historyczne P lub PP, właściwie posługuje się terminami historycznymi P lub PP, wyjaśnia w omawianym zakresie działalność lub znaczenie postaci P lub PP, omawia w podstawowym zakresie wybrane reformy w państwach ościennych P, klasyfikuje i porównuje reformy w państwach ościennych PP, oligarchia magnacka, liberum veto, familia P; karmazyn, królewszczyzny, rokosz, posesjonaci, nieposesjonaci, szlachta gołota PP; 1652 r. P; 1697 r., 1700 1721 r., 1705 r., 1709 r., 1715 r., 1733 r. PP; Władysław Siciński, Jan III Sobieski, August II Sas, Stanisław Leszczyński, Szymon Konarski P; Janusz Radziwiłł, August III Sas PP. gubernie, józefinizm P; elektor, Duma Bojarska, Senat Rządzący, junkrzy PP; 1721 r., 1715 r., 1740 r., PP; Piotr I Wielki, Katarzyna II, Maria Teresa, Józef II, Fryderyk Wilhelm I, Fryderyk II P; Fryderyk III Hohenzollern Fryderyk I, Karol I Habsburg, PP. 34

34 1 Upadek państwa polskiego. Próby ratowania państwa. Rozbiory Polski. podręcznik, mapa. wykład z elementami rozmowy nauczającej, prezentacja: przyczyny upadku Rzeczpospolitej w XVIII wieku; podręcznik, mapa, foliogramy (reformy Sejmu Wielkiego, Konstytucja 3 Maja); plakat lub prezentacja multimedialna. wyjaśnia wpływ reform na międzynarodowe znaczenie Rosji, Prus i Austrii PP, wyjaśnia znaczenie wojny północnej dla sytuacji politycznej w Europie Środkowej i Wschodniej PP. wyjaśnia terminy historyczne P lub PP, właściwie posługuje się terminami historycznymi P lub PP, wyjaśnia w omawianym zakresie działalność lub znaczenie postaci P lub PP, omawia w podstawowym zakresie przyczyny upadku Rzeczypospolitej P, ocenia różne postawy Polaków wobec problemów wewnętrznych kraju (np. targowica i konfederacja barska, powstanie kościuszkowskie) PP, charakteryzuje i ocenia położenie międzynarodowe Polski w XVIII wieku PP, ocenia przemiany wewnętrzne doby oświecenia w Rzeczpospolitej PP, omawia główne założenia Konstytucji 3 Maja P, ocenia znaczenie Sejmu Wielkiego i Konstytucji 3 Maja PP. prawa kardynalne, Komisja Edukacji Narodowej, konstytucja P; Szkoła Rycerska, stolnik, Szkoła Główna, szkoły wydziałowe, szkoły podwydziałowe PP; 1764 r., 1772 r., 1788 1792 r., 3 maja 1791 r., 1793 r., 1794 r., 1795 r. P; 1773 r. PP; Stanisław August Poniatowski, Szymon Konarski P; Mikołaj Repnin, Tadeusz Rejtan, Otto von Stackelberg P. 35

35 1 Oświecenie i klasycyzm. Umysłowość oświecenia. Myśl społeczna i polityczna. Idee oświecenia i ich wpływ na koncepcje państwa. Nowe koncepcje estetyczne. wykład wprowadzający, praca pod kierunkiem; podręcznik, źródła (poglądy myślicieli oświecenia myśl społeczna i polityczna), foliogramy / prezentacja multimedialna (zabytki architektury i sztuki barokowej oraz klasycystycznej). wyjaśnia terminy historyczne P lub PP, właściwie posługuje się terminami historycznymi P lub PP, wyjaśnia w omawianym zakresie działalność lub znaczenie postaci P lub PP, omawia główne idee oświecenia i ich przedstawicieli P, wyszukuje w źródłach aktowych sformułowania powstałe pod wpływem ideologii oświecenia P, wyjaśnia wpływ idei oświecenia na koncepcje polityczne i ustrojowe PP, wymienia cechy charakterystyczne sztuki klasycyzmu P, porównuje sztukę baroku i klasycyzmu PP, rekonstruuje obraz społeczeństwa na podstawie dzieł kultury (literatura piękna, sztuki plastyczne) PP. racjonalizm, empiryzm, zasada trójpodziału władzy państwowej, teoria suwerenności narodu, teoria umowy społecznej, liberalizm polityczny i gospodarczy, mechanizm rynkowy, neoklasycyzm P; wolnomularstwo, fizjokratyzm, absolutyzm oświecony, rokoko, neogotyk, styl empire PP; Kartezjusz, Monteskiusz, Jean Jacques Rousseau, John Locke, Ludwik XIV P; Immanuel Kant, Adam Smith, François Quesnay, Denis Diderot PP. 36

36 2 Rewolucje i ich znaczenie w dziejach nowożytnego świata. Rewolucja w Anglii w XVII wieku. Powstanie Stanów Zjednoczonych. Rewolucja francuska. Praca w grupach, rozmowa nauczająca; podręcznik, mapy, arkusze papieru, foliogramy. wyjaśnia terminy historyczne P lub PP, właściwie posługuje się terminami historycznymi P lub PP, wyjaśnia w omawianym zakresie działalność lub znaczenie postaci P lub PP, wymienia główne przyczyny walki o niepodległość Ameryki oraz rewolucji francuskiej P, wymienia główne wydarzenia związane z powstaniem Stanów Zjednoczonych i rewolucją francuską P, charakteryzuje ustrój republiki prezydenckiej w świetle konstytucji z 1787 r. P, omawia przemiany społeczno gospodarcze i polityczne w Anglii spowodowane rewolucją w XVII wieku PP, charakteryzuje ewolucję ustroju Francji okresu rewolucji PP, ocenia działalność władz francuskich w okresie rewolucji PP, wyjaśnia wpływ ideologii oświecenia na wydarzenia w Ameryce i Francji PP. Kongres, prezydent, władza federalna, władza stanowa, stan pierwszy / drugi / trzeci P; gentry, Akty Nawigacyjne, Habeas Corpus Act, restauracja, sławetna rewolucja, gubernator, Izba Reprezentantów, Senat, Legislatywa PP; 4 lipca 1776 r., 1787 r., 1789 1799 r., 1789 r. P; 1645 r., 1651 r., 1660 r. 1679 r., 1688 r., 1781 r., 1783 r., 1794 r. PP; Jerzy Waszyngton, Maksymilian Robespierre, Napoleon Bonaparte P; Karol I Stuart, Olivier Cromwell, Tadeusz Kościuszko, Kazimierz Pułaski, Georges Danton, Ludwik XVI PP. 37

37 2 Europa w okresie przewagi francuskiej za czasów Napoleona. Reformy napoleońskie we Francji. Supremacja Francji w Europie. Sprawa polska w polityce napoleońskiej. Polacy w walce o odbudowę państwa. Praca z mapą, praca w grupach, rozmowa nauczająca, wykład podsumowujący; podręcznik, mapa, arkusz pytań do mapy. wyjaśnia terminy historyczne P lub PP, właściwie posługuje się terminami historycznymi P lub PP, wyjaśnia w omawianym zakresie działalność lub znaczenie postaci P lub PP, wymienia i omawia w podstawowym zakresie reformy prawne i administracyjne Napoleona P, ocenia działalność wewnętrzną Napoleona PP, rekonstruuje na podstawie mapy zmiany terytorialne w Europie, będące skutkiem wojen napoleońskich P, charakteryzuje na podstawie mapy sytuację polityczną w Europie w epoce napoleońskiej (wyjaśnia system napoleoński w Europie) PP, omawia powstanie i wybrane działania legionów polskich w Italii P, wyjaśnia odwołania historyczne w Mazurku Dąbrowskiego P, omawia powstanie i rozwój Księstwa Warszawskiego P, ocenia działania Napoleona w sprawie polskiej PP. Kodeks Cywilny, system napoleoński, Wielkie Cesarstwo, Mazurek Dąbrowskiego P; departament, gmina, prefekt, podprefekt, mer, KC, KK, KH, KPC, KPK PP; 1797 r.1804 r., 1805 r., 1812 r., 1813 r., 1815 r. P; 1806 r., 1807 r., 1809 r., PP; Napoleon Bonaparte, Aleksander I, Jan Henryk Dąbrowski, Józef Wybicki P; Horacy Nelson PP. 38

38 1 Podsumowanie. Demokracja szlachecka w Polsce w XVI XVIII wieku. 39 1 Sprawdzian. 40 1 System wiedeński w Europie i jego funkcjonowanie. Zasady kongresu. Nowa mapa Europy. Święte Przymierze. Znaczenie wojny krymskiej. praca ze źródłami historycznymi; zestaw źródeł / arkusz pracy źródłowej. wykład, praca z mapą i źródłem historycznym; mapa, podręcznik. omawia główne etapy rozwoju i upadku demokracji szlacheckiej P, odczytuje informacje ze źródeł historycznych P, wyjaśnia przyczyny zmian ustroju PP, ocenia ustrój demokracji szlacheckiej PP. wyjaśnia terminy historyczne P lub PP, właściwie posługuje się terminami historycznymi P lub PP, wyjaśnia w omawianym zakresie działalność lub znaczenie postaci P lub PP, omawia genezę i zasady kongresu wiedeńskiego P, wymienia główne decyzje kongresu (przedstawia zmiany na mapie politycznej Europy w wyniku kongresu wiedeńskiego) P, przedstawia na podstawie tekstu źródłowego cele Świętego Przymierza P, ocenia założenia i realizację systemu wiedeńskiego PP, ocenia działalność Świętego Przymierza PP, wyjaśnia konsekwencje polityczne wojny krymskiej PP. Sejm Walny, bezkrólewie, wolna elekcja, liberum veto, prawa kardynalne, sejmiki, głosowanie większościowe P; rokosze, konfederacje, obstrukcja sejmowania, sejm konwokacyjny, sejmiki kapturowe PP; 1493 r., 1505 r., 1569, 1572 1573 r., 1652 r., 1788 1792 r., 1791 r. P. legitymizm, równowaga europejska, Święte Przymierze, system wiedeński, Wiosna Ludów P; restauracja PP; 1814 1815 r., 1815 r., 1848 r., 1853 1856 r. P; 1830 r. PP; Napoleon Bonaparte, Aleksander I, Klemens Metternich, Maurycy de Talleyrand P; Franciszek I, Robert Castlereagh, Artur Wellington, Karol Nesselrode, Karl Hardenberg, Fryderyk August III, Fryderyk Wilhelm III, Ludwik Filip PP. ŚWIAT W XIX WIEKU 39

41 1 Zmiany społeczno- -gospodarcze w XIX wieku. Rewolucja agrarno- -przemysłowa. Społeczne skutki rewolucji przemysłowej. Walka robotników o lepsze warunki pracy i płacy. Wystąpienia chłopów przeciw pańszczyźnie. wykład; podręcznik, foliogramy (m.in. źródła statystyczne). wyjaśnia terminy historyczne P lub PP, właściwie posługuje się terminami historycznymi P lub PP, wyjaśnia w omawianym zakresie działalność lub znaczenie postaci P lub PP, omawia zmiany w rolnictwie i przemyśle P, wymienia główne wynalazki i osiągnięcia służące rozwojowi gospodarki P, wyjaśnia znaczenie rewolucji agrarno przemysłowej PP, omawia formy walki najniższych grup społecznych o poprawę bytu P, ocenia formy walki klasowej (chłopów i robotników) pod względem ich skuteczności i pod względem etycznym PP. rewolucja agrarna, rewolucja przemysłowa, fabryka, elektryczność, monopol, koncern, kapitalizm wolnokonkurencyjny, kapitalizm monopolistyczny, imperializm kolonialny, burżuazja, robotnicy, związki zawodowe, rabacja galicyjska, uwłaszczenie chłopów P; maltuzjanizm, płodozmian, melioracja, luddyzm, czartyści PP; 1846 r., 1864 r. P; 1824 r., 1861 r. PP; Jamek Watt, Jakub Szela P; Thomas Malthus, Richard Arkwright, Edmund Cartwright, Jamek Hargreaves, George Stephenson PP. 40