MODEL PROGRAMU PROMOCJI ZDROWIA I/LUB PROFILAKTYKI CHORÓB Uwaga: Każdy z powiatów uprawniony do udziału w naborze może złożyć tylko jeden wniosek. Jednocześnie, dany powiat może być partnerem w nieograniczonej liczbie wniosków złożonych przez inne uprawnione powiaty. Reasumując: - powiat jako wnioskodawca: może realizować tylko jeden projekt, - powiat w roli partnera: może realizować kilka projektów. ETAP I: OKREŚLENIE CELU Celem planowanych projektów pilotażowych wdrażanych przez powiaty, dotyczących kompleksowych programów promocji zdrowia i/lub profilaktyki chorób opracowanych dla określonych grup docelowych, jest zapobieganie lub zmniejszanie zachorowalności na choroby związane ze stylem życia. Powyżej wymieniony rezultat Programu PL13 stanowi punkt odniesienia, którego uszczegółowienie ma nastąpić w opisie celu dokonywanym w etapie IV oceny potrzeb zdrowotnych oraz etapie I programu promocji zdrowia i/lub profilaktyki chorób. Cel ma stanowić odzwierciedlenie dokonanych w ocenie potrzeb zdrowotnych analiz i wyborów, w tym obszaru problemowego i grupy docelowej. Cele programu promocji zdrowia i/lub profilaktyki chorób, zgodnie z zasadą SMART: - nie powinny być ogólnikowe, - powinny być mierzalne, - powinny być osiągalne, - powinny być adekwatne do potrzeb, - powinny być jasno zdefiniowane w perspektywie czasowej. Ze względu na krótki okres trwania projektu konieczne jest, by zostały określone krótkookresowe cele możliwe do osiągnięcia w trakcie trwania projektu. Jednocześnie należy przedstawić długofalowy efekt realizacji programu z zakresu zdrowia publicznego, jak również efekty mnożnikowe. Wykazane efekty mnożnikowe muszą być spójne z opisanymi w punkcie 2.3. formularza wniosku aplikacyjnego. 1
UWAGA: po sformułowaniu celu i określeniu zmiany, jaka ma zostać osiągnięta dzięki realizacji programu promocji zdrowia i/lub profilaktyki chorób, należy uzupełnić część VII formularza wniosku aplikacyjnego, dotyczącą planowanych do osiągnięcia wskaźników. ETAP II: SZCZEGÓŁOWA CHARAKTERYSTYKA GRUPY DOCELOWEJ Kryteria i sposób kwalifikacji adresatów programu promocji zdrowia i/lub profilaktyki chorób. Na etapie oceny potrzeb zdrowotnych ustalono problem zdrowotny, w tym rozpowszechnienie czynników ryzyka oraz określono grupy docelowe. Na obecnym etapie należy opisać grupę/grupy pod kątem najważniejszych ich cech (na podstawie danych statystycznych, literatury, doświadczenia), w zakresie uszczegółowienia informacji, które nie były wcześniej analizowane, a związane są ze zdrowiem np. sposoby spędzania wolnego czasu, uzyskiwanie informacji dotyczących zdrowia, stosunek do opieki zdrowotnej. Istotnym elementem przekładającym się na powodzenie i skuteczność programu zdrowotnego jest właściwe określenie grupy docelowej oraz uwzględnienie jej charakterystyki, potrzeb i preferencji. Opis grupy docelowej cechy charakterystyczne, wynikające z danych statystycznych, przeglądu literatury, doświadczenia, takie jak: wiek, płeć, wykształcenie, przygotowanie zawodowe, status społeczny i materialny, styl życia, sposób spędzania wolnego czasu itp., specyficzne problemy i potrzeby grupy docelowej, kanały komunikacji właściwe grupie docelowej, sposób korzystania przez grupę docelową z dotychczas dostępnych usług medycznych, programów profilaktycznych i promocji zdrowia, dostępność grupy docelowej - liczebność grupy docelowej w kontekście obszaru realizacji projektu, jej terytorialne rozproszenie. Opis potrzeb, które mogą być zaspokojone dzięki realizacji projektu potrzeby grupy docelowej i całej społeczności, adekwatność zaplanowanych działań do potrzeb, 2
wskazanie grup wysokiego ryzyka w świetle zbadanych problemów, wskazanie grup, do których szczególnie powinny być skierowane działania w sytuacji, gdy zapotrzebowanie znacznie przewyższa możliwe do realizacji działania, określenie grup, których potrzeby są największe. ETAP III: ZDEFINIOWANIE INTERESARIUSZY I PODEJMOWANYCH WOBEC NICH DZIAŁAŃ Programy w zakresie zdrowia publicznego można realizować za pomocą co najmniej trzech różnych rodzajów działań systemowych ukierunkowanych na uzyskanie pożądanej mierzalnej zmiany na poziomie całej ludności (populacji) powiatu, co ilustruje poniższa rycina. Rada ds. Zdrowia Zarówno w fazie przygotowania jak i realizacji programu konieczne jest współdziałanie różnych instytucji działających w powiatach. Współpraca, przywództwo Uwaga: pojęcie interesariuszy należy odróżnić od pojęcia oficjalnych partnerów, realizujących wspólnie projekt. Jego zakres definicyjny jest znacznie szerszy i obejmuje podmioty, które działają w obszarze, w jakim prowadzony będzie program, posiadają istotne z tego względu informacje czy doświadczenia oraz są zainteresowane wynikami jego wdrożenia. Ich przewidywane włączenie w program ma charakter konsultacyjny, 3
opiniotwórczy. W przeciwieństwie do beneficjenta i partnerów nie ponoszą oni bezpośredniej odpowiedzialności za realizację projektu, nie uczestniczą w jego rozliczaniu. Jednak prowadzone przez nich, niezależnie od projektu, działania mogą wchodzić w interakcje z działaniami przewidzianymi do realizacji w projekcie. Z tego względu wskazane jest przeprowadzenie konsultacji w tym zakresie i wypracowanie wspólnej z interesariuszami, szerszej niż projekt, strategii. Punktem wyjścia powinna być analiza interesariuszy, zdefiniowanie poszczególnych podmiotów oraz ich roli w wybranym obszarze problemowym będącym przedmiotem programu promocji zdrowia i/lub profilaktyki chorób. Następnie należy określić kanały komunikacji z nimi oraz zakres wymienianych informacji i sposób prowadzenia współpracy przed, w trakcie oraz po zakończeniu realizacji projektu. Przywództwo, koordynację i współpracę na szczeblu lokalnym najlepiej można osiągnąć poprzez ustanowienie Rady do Spraw Zdrowia. Powołana Rada powinna się opierać na silnym sojuszu sił lokalnych, w którym będą współpracować liderzy kluczowych organizacji. Korzystając z dostępnych dla wszystkich członków Rady informacji, powinni oni uzgodnić wspólne priorytety, cele, zadania odnośnie zaspokojenia potrzeb w zakresie zdrowia publicznego w powiecie i sposoby, które mają do tego doprowadzić. Utworzenie Rady powinno umożliwić właściwą współpracę osób odpowiedzialnych za zdrowie i pomoc społeczną, jak również osób odpowiedzialnych za kluczowe elementy społecznych uwarunkowań zdrowia (edukację, zatrudnienie, mieszkalnictwo), w zależności od potrzeb i możliwości powiatu. Rada może włączyć do swoich prac także inne osoby: pracowników urzędu powiatowego, Powiatowe Stacje Sanitarno- Epidemiologiczne, przedstawicieli gmin, przedstawicieli (szczebla wojewódzkiego): NFZ ZUS WSSE przedstawicieli świadczeniodawców, organizacje pozarządowe, innych, np. ekspertów zewnętrznych. 4
W przypadku określania działań w ramach współpracy i przywództwa należy w szczególności wziąć pod uwagę następujące kwestie: a) Jakie rozwiązania dotyczące przywództwa (kierowania) i koordynacji, a także powiązań są/będą przyjęte w powiecie - stanowiące odpowiednik Rady do Spraw Zdrowia: Jakie podmioty będą uczestniczyły w pracy Rady i jakie stanowiska zajmują osoby uczestniczące w Radzie? Czy przyjęte rozwiązanie zakłada stworzenie niewielkiej grupy podejmującej decyzje i liczniejszej grupy w celu zapewniania szerokiego uczestnictwa w Programie i silniejszego identyfikowania się z nim? Czy powiązania między osobami zarządzającymi Programem są jasne? W jaki sposób w strukturze Rady uwzględniono kontraktujących usługi i świadczeniodawców w ramach Programu? Czy jasne jest kto zarządza i ponosi ogólną odpowiedzialność oraz składa sprawozdania Radzie w zakresie każdego z przyjętych priorytetów/zadań? b) Czy uwzględniono problem wymiany informacji między podmiotami realizującymi Program: zagregowana informacja na poziomie strategicznym dla potrzeb planowania i oceny, wymiana informacji o pacjentach i ich rodzinach pomiędzy podmiotami uczestniczącymi w Programie (np. pomiędzy pomocą społeczną i ochroną zdrowia). W przypadku określania działań w ramach populacyjnych programów zdrowotnych należy w szczególności wziąć pod uwagę następujące kwestie: 1) W jaki sposób Program wykorzystuje możliwości istniejące na poziomie władz powiatowych? 2) W jakim stopniu Program uwzględnia interwencje na poziomie populacji (ludności powiatu)? np. poprzez porozumienie z: władzami gmin, publicznymi instytucjami i organizacjami pozarządowymi (np. pomocą społeczną) nie zajmującymi się zdrowiem. 5
UWAGA: Nie jest obowiązkowe ustanawianie Rady do Spraw Zdrowia w związku z projektem planowanym do realizacji w ramach Programu PL13, jednak powiat powinien przedstawić w etapie III programu promocji zdrowia i/lub profilaktyki chorób sposób uwzględnienia różnych interesariuszy przy realizacji programu, np. poprzez organizację procesu konsultacji, wymiany informacji w ramach zdiagnozowanego obszaru problemowego. ETAP IV: OPIS DZIAŁAŃ PRZEWIDZIANYCH DO REALIZACJI W PROGRAMIE Biorąc pod uwagę założony w etapie I cel projektu, charakterystykę grupy docelowej przedstawioną w etapie II, jak również zdefiniowanych w III etapie interesariuszy, należy dokonać wyboru odpowiednich działań. Należy pamiętać, że muszą one być komplementarne i istotne z punktu widzenia zdiagnozowanych problemów. Liczba, nazwy oraz opis działań muszą być spójne z wymienionymi w formularzu wniosku aplikacyjnego. Dokonując opisu działań przewidzianych w ramach programu z zakresu zdrowia publicznego, należy uwzględnić w szczególności: narzędzia dostosowane do specyfiki grupy docelowej oraz uzasadnienia wyboru narzędzi w odniesieniu do zidentyfikowanych problemów/deficytów (na etapie oceny merytoryczno-technicznej oceniany będzie dobór narzędzi, ich wpływ na rozwiązanie zdiagnozowanego problemu oraz czy charakteryzują się wysoką jakością, adekwatnością, innowacyjnością, są komplementarne względem siebie), zasady udzielania świadczeń w ramach programu i sposób powiązania działań programu ze świadczeniami zdrowotnymi finansowanymi ze środków publicznych o ile świadczenia zostały przewidziane, bezpieczeństwo planowanych interwencji o ile świadczenia zdrowotne zostały przewidziane, warunki niezbędne do realizacji programu, w tym kompetencje wykonawców, zaangażowane podmioty, jakie szczegółowe działania zostaną podjęte w celu odniesienia się do społecznych nierówności w zdrowiu? 6
w jaki sposób ma być mierzone korzystanie ze świadczeń przez grupy osób do których adresowane są działania i jak grupy te są wspierane/zachęcane, do skorzystania z tych działań? planowane rezultaty do osiągnięcia w podziale na działania, sposób oceny efektywności przedstawionego programu poszczególnych działań, kanały komunikacji z adresatami programu (konieczne jest zachowanie w tym zakresie spójności z informacjami podanymi w formularzu wniosku aplikacyjnego. Efektywność działań uwaga ogólna Efektywność oznacza, że zrealizowanie działania umożliwiło osiągnięcie założonego celu. W procesie planowania działań na rzecz poprawy stanu zdrowia istotne jest wzięcie pod uwagę również innych aspektów niż świadczenia zdrowotne, gdyż np. poprawa warunków życia, takich jak żywienie, higiena czy zmiana stylu życia może przynieść wiele korzyści zdrowotnych. Podejmowane działania na rzecz zdrowia publicznego powinny być oparte na faktach, efektywne, adresowane do właściwych grup docelowych i przez nie akceptowane. Należy również zwrócić uwagę, by koszty i inne zaangażowane środki były adekwatne do osiąganych korzyści zdrowotnych. Dokument powstał przy wykorzystaniu opracowania wytworzonego w ramach zawartej pomiędzy MZ a WHO umowy BCA 2012-13. 7