MoŜliwości powiązania monitoringu rzecznych siedlisk sieci Natura 2 z monitoringiem stanu ekologicznego rzek Wojciech Puchalski wp112@wp.pl
Nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników kod Natura 2: 326 jedyne w Polsce siedlisko Natura 2 z wód płynących
włosienicznik rzeczny Ranunculus (Batrachium) fluitans
Znaczenie ekologiczne i biologiczne granica zasięgu właściwą granicą ekoregionu? Znaczące (nawet 1-krotne) zmniejszenie tempa erozji wgłębnej koryta rzeki. Poprawa jakości wody - rola aktywnego cały rok filtru dla zw, biogennych i zawiesiny z wód koryta rzek i wód podziemnych Buforowanie stęŝeń fosforanów w wodzie - stabilizacja środowiska chemicznego rzeki. Rola siedliskotwórcza dla duŝego zagęszcz. bezkręg. wodnych - róŝnorodność fauny, pokarm dla ryb Preferowane strefy występowania i rozrodu ryb, m.in. pstrąga potokowego Siedlisko (i tworzące go gatunki roślin) na wschodniej granicy zasięgu przebiegającej przez Polskę. Wyłączne występowanie gatunków roślin: krytycznie zagroŝonego (CR, Groenlandia densa) i naraŝonego (VU, Batrachium penicillatum). Występow. gat. bezkręg., minogów, ryb, ptaków i ssaków z Załączn. II Dyrekt. Siedliskowej i Załączn. I Dyrekt. Ptasiej
Pochłanianie nutrientów przez róŝne gatunki zespołu włosieniczników i rzęśli 3 25 2 15 1 5 P-PO4 low high -5 w1 w2 w3 w4 rz1 rz2 mo prz fon -1 1 low 8 6 N-NH4 high 14 12 1 8 N-NO2 NO2 NO3 4 6 2-2 -4 4 2-2 -4 w1 w2 w3 w4 rz1 rz2 mo prz fon
potocznik wąskolistny Berula erecta µgp.g -1.d -1 18 15 12 9 piasek+ił mata glonowa Cardamine amara Berula erecta Carex acuta 6 3-3 1 2 3 4 µgp.l -1 5-6
Zagęszczenie fauny bezkręgowej w zaroślach potocznika i manny 3 2 Gammarus sp. Ephemeroptera Plecoptera Trichoptera Diptera Mollusca 1 9 8 7 6 5 Gammarus sp. Ephemeroptera Plecoptera Trichoptera Diptera Mollusca 1 4 3 2 1 Berula erecta Glyceria maxima Berula erecta Glyceria maxima
Degradacja siedliska: wzrost mętności kolmatacja dna przerwanie ciągłości kontaktu wód powierzchniowych i hyporeicznych zanieczyszczenia organiczne wód podziemnych redukujące właściwości osadu brak wolnego CO 2 w wodzie (poniŝej eutroficznych jezior i zbiorn. zaporowych) zastąpienie włosieniczników i rzęśli przez rdestnice, moczarkę i in.
A Bez wycinania Płaty roślin Płaty roślin W rzekach silnie zeutrofizowanych, gdzie zarasta cała pow. koryta, konieczność wycinania roślin w celu: utrzymania stabilności siedliska niedopuszczania do deficytów tlenowych ochrony ryb reofilnych ochrony przeciwpowodziowej B C Miejsca dosadzenia roślin Jedna meandrująca linia wycięcia
Parametry monitoringu siedliska: [wspólne z wymaganymi przez RDW] występowanie i powierzchnia płatów poszczególnych gatunków roślin i glonów makroskopowych rozmieszczenie roślin w segmencie cieku - mapka morfologiczne wskaźniki kondycji roślin zagęszczenie i struktura fauny bezkręgowej ocena intensywności zasilania podziemnego charakterystyka chemiczna wód koryta i hyporeicznych (alkaliczność, tlen, ph, potencjał redox, przewodnictwo elektr., nieorganiczne formy N i P, Fe rozp., Corg. lub ChZT) MoŜliwości zdiagnozowania stanu ochrony - wskaźniki: % pokrycia pow. koryta przez roślinność stosunek "pokr. w sierpniu" / "pokr. w listopadzie", określający destrukcję siedliska przez toksyczne wody podziemne stosunek "pow. płatów rdestnic, moczarki i jeŝogłówki" / "pow. płatów roślin grupy I i II", określa degradację siedliska przez nadmierną kolmatacją dna, eutrofizację, niedobór CO 2, wysoką temp. lub zbyt intensywne wycinaniem roślin stosunek "pow. płatów rzęśli" / "pow. płatów włosieniczników - wskaźnik zmian reŝimu hydrolog. i sedymentacyjnego
Podsumowanie Siedlisko Natura 2: Nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników pełni istotna rolę w utrzymaniu i przywróceniu dobrego stanu ekologicznego rzek na obszarze jego występowania. Niektóre z silnych przekształceń hydromorfologicznych mogą wywierać znaczący wpływ na jego występowanie. Ochrona siedliska wymaga zintegrowanego podejścia do zachowania dobrego stanu zarówno wód powierzchniowych i podziemnych. Wpływ zbiorników wód stojących (jezior, zbiorników zaporowych) na roślinność siedliska w rzece poniŝej powinien być brany pod uwagę przy ocenie stanu / potencjału ekologicznego wód stojących. Zaproponowany monitoring siedliska oraz wymagany przez RDW system monitoringu rzek wzajemnie się uzupełniają. NaleŜy rozwaŝyć podział zadań monitoringowych w celu uniknięcia niepotrzebnego powtarzania tych samych procedur oraz koordynacji w czasie komplementarnych zadań monitoringu wód. Dokładniejsze poznanie ekologii funkcjonalnej roślin wodnych umoŝliwi pełniejsze zdiagnozowanie prawidłowości funkcji ekosystemu i ocenę stanu ekologicznego wód oraz znaczenia parametrów hydromorfologicznych, fizyczno-chemicznych i biologicznych w utrzymaniu jakości środowiska.
3.5 3 2.5 2 1.5 1.5 plant litter added dry reed wet reed wet reed unflood. wet Glyceria fine sediments added seepage sedim. unflood. sedim. A25 lake A25 dried no.salv.lake no.salv.dried m.salv.lake m.salv.dried flooded sedim. water 5 45 4 35 3 25 2 15 1 5 Salwinia pływająca: chroniona i zagroŝona roślina wymagająca ciągłości wód koryta rzeki i obszaru zalewowego. Przyczynia się do poprawy jakości wody przez bezpośrednie pochłanianie nutrientów i wspomaganie mikrobiologicznych przemian azotu. 15 1 µg.g -1.d -1 Pochłanianie (+) / uwalnianie (-) N-NO 3 5-5 4 d. 13 d. 62 d. 132 d. -1-15 oligo jasne oligo ciemne eutrof jasne eutrof ciemne