USZCZEGÓŁOWIENIE PROGRAMU PRAC KONSERWATORSKICH, DOTYCZĄCEGO ZADANIA:

USZCZEGÓŁOWIENIE PROGRAMU PRAC KONSERWATORSKICH, DOTYCZĄCEGO ZADANIA: REMONT POZOSTAŁOŚCI MURÓW OBWODOWYCH ZAMKU W OJCOWIE, REMONT ŚCIAN, DACHU I POSADZKI WIEŻY WRAZ Z ODTWORZENIEM DWÓCH STROPÓW, SCHODÓW I OKIEN, ODPROWADZENIE WODY DESZCZOWEJ Z DACHU BUDYNKU BRAMNEGO, BUDOWA BUDYNKU KASY, PRZYŁĄCZA WODOCIĄGOWEGO I KANALIZACYJNEGO, BUDOWA WEWNĘTRZNEJ PODZIEMNEJ ZASILAJĄCEJ LINII KABLOWEJ, PODZIEMNEJ INSTALACJI SŁABOPRĄDOWEJ, POMOSTU WIDOKOWEGO, SCHODÓW TERENOWYCH, OGRODZENIA WRAZ Z BRAMĄ I FURTKĄ, REMONT NAWIERZCHNI ŚCIEŻKI PROWADZĄCEJ DO ZAMKU. Ojców, kwiecień 2017 Opracował: Daniel Tylka

Podstawą niniejszego opracowania jest notatka z dnia 10.02.2017 r. sporządzona przez Rzeczoznawcę MKiDN prof. Ireneusza Płuskę, w obecności przedstawiciela Ojcowskiego Parku Narodowego Andrzeja Webera i autora programu konserwatorskiego Daniela Tylki. 1

Ojców 10.02.2017 r. Notatka służbowa, spisana przez Rzeczoznawcę MKiDN prof. Ireneusza Płuskę w obecności przedstawiciela Ojcowskiego Parku Narodowego, Andrzeja Webera i autora programu konserwatorskiego, Daniela Tylki dotycząca konserwacji ścian budynku bramnego i wieży ruin zamku w Ojcowie. Po zapoznaniu się z programem prac konserwatorskich zatwierdzonym przez Małopolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Krakowie oraz wizji lokalnej dokonanej na okoliczność uściślenia zakresu prac konserwatorskich oraz związanych z tym technologii i technik wykonania stwierdzono: A. Wieża zamkowa: prawidłowo sporządzony program prac konserwatorskich omawiający całość zagadnień restauracyjnych przy zewnętrznych murach zachowanych części architektonicznych zamku wymaga uściślenia i drobnych korekt technologicznych zachowując opracowane i wytypowane w programie zabiegi konserwatorskie należy ograniczyć lub uściślić do koncepcji konserwacji typowo zachowawczej z elementami o znaczeniu edukacyjnym; generalnie należy zachować wszystkie nośniki pamięci historycznej w postaci późniejszych, ale historycznych przebudów, uzupełnień i napraw. odczyszczenie murów należy ograniczyć do pokrytych czarną szkodliwą patyną partii murów, a w pozostałych partiach tylko do usunięcia luźnych naleciałości, należy pozostawić piaskowo-wapienne łaty pochodzące z XIX wieku pokrywające wszystkie większe ubytki w wątkach kamiennych murów, obecne ubytki należy również pokryć tynkami piaskowo-wapiennymi z niewielkimi dodatkami cementu portlandzkiego powtarzając analogicznie koncepcję łat XIX-wiecznych, dopuszcza się w niewielkim zakresie uzupełnienie większych ubytków wtórnikami kamiennymi pozyskanymi z oryginalnego gruzu kamiennego, należy usunąć wszystkie cementowe spoinowanie poza wymienionymi wcześniej XIX-wiecznymi łatami tynkowanymi, wzmocnienie strukturalne należy ograniczyć jedynie do poszczególnych wybranych ciosów charakteryzujących się szczególną dezintegracją (szacunkowo ocenia się zakres zabiegu na 2 % całości murów), 3

należy uzupełnić spoinowanie zaprawą piaskowo-wapienną z uwzględnieniem rodzaju wypełniacza i koloru zaprawy; spoiny należy kształtować równo z licem, odcinane, szorstkie, zrekonstruować opaskę tynkową wokół okna I kondygnacji zwieńczonego motywem trójliścia, całość zahydrofobizować w jednym cyklu roboczym. B. Budynek bramny 1. Elewacja zachodnia: wyeksponować obramienie portalu wjazdowego poprzez uzupełnienie górnego profilu łuku ostrego w tynku nawiązującym do koloru i faktury ciosów kamienia jurajskiego, wyeksponować również dolne fragmenty murów kamiennych uzupełniając i zastępując uzupełnienia ceglane dzikim kamieniem jurajskim, z nadbudowy ceglanej usunąć cementowe, mało estetyczne tynki ( baranek ) i całość potynkować nową zaprawą piaskowo-wapienną z niewielkim dodatkiem cementu portlandzkiego, tynki należy położyć cienko, fakturalnie, z zachowaniem ręcznego charakteru nakładania tzw. metodą krótkiej packi, tynki surowe, niemalowane, w ciepłej kolorystyce naturalnego tynku, tynkowane powierzchnie dotyczą wyłącznie nadbudowy ceglanej na wysokość dolnego odcinka kamiennego łuku portalu. 2. Elewacja południowa: należy wyeksponować wątki kamienne do wysokości rolki ceglanej ograniczającej górną kondygnację budynku, z górnej kondygnacji usunąć zdegradowane współczesne tynki i zastąpić je fakturowanymi piaskowo -wapiennymi tynkami analogicznie jak na elewacji zachodniej, elewacja kamienna nie wymaga konserwacji (prace były wykonane w 2005 r.); ewentualna konserwacja murów będzie realizowana w ramach przewidywanych w przyszłości konserwacji murów obwodowych 3. Ściana północna: usunięcie mało estetycznych współczesnych tynków cementowych i zastąpienie ich nowymi tynkami fakturalnymi wykonanymi metodą krótkiej packi analogicznie do pozostałych elewacji, betonowy przedsionek wymaga odczyszczenia i zachowania powierzchni w surowym betonie. 4. Elewacja wschodnia: wyeksponować należy tylko dolne ciosy kamienne w prawym narożniku i przyziemiu bramy, należy usunąć wadliwe tynki i zastąpić je tynkami fakturalnymi jak na poprzednich elewacjach, w przypadku struktury komina staranniej wyprowadzić geometryczną formę przy podstawie komina. 4

5. Sień: dolne fragmenty dotychczas odsłonięte eksponować w wątkach kamiennych, płaszczyzny tynkowane wymienić na nowe tynki piaskowo-wapienne z niewielkim dodatkiem cementu portlandzkiego i eksponować w naturalnym ciepłym kolorze tynku. 6. Ogólnie : Wszystkie zewnętrzne należy pokryć preparatem hydrofobowym; ze względu na znikomą nasiąkliwość wapienia skalistego; hydrofobizację należy wykonać w jednym cyklu roboczym, 7. Mury obwodowe rekonstruować i naprawiać w oparciu o tradycyjną zaprawę murarską piaskowo-wapienno-cementową uwzględniając wzmocnienie konstrukcyjne prętami ze stali nierdzewnej. 8. Ściany wewnętrzne wieży: tak jak elewacje lecz bez hydrofobizacji. Prof. Ireneusz Płuska Andrzej Weber Daniel Tylka 1 1 Zał. nr1. TEKST ORYGIALNEJ NOTATKI Prof. Ireneusz Płuska 5

A. WIEŻA ZAMKOWA. A.1. ELEWACJE BUDYNKU. Obecnie planowane prace konserwatorskie będą ograniczały się jedynie do wykonania konserwacji typowo zachowawczej z elementami o znaczeniu edukacyjnym, tzn. w jedynie koniecznym zakresie i z zastosowaniem jaknajbardziej zbliżonej technologii do oryginalnej, dlatego dopuszcza się tutaj: Stosowanie ręcznie sporządzonych, modyfikowanych zapraw piaskowo-wapiennych, tzn: mieszaniny piasku, ciasta wapiennego i dodatków: białego cementu portlandzkiego oraz pigmentów sypkich, w odpowiednich proporcjach. Wzmocnienie strukturalne kamienia gotowymi preparatami krzemianowymi dotyczyć będą jedynie sporadycznych, miejscowych zakresów, zwłaszcza w partii kamiennych ciosów z najniższej, pierwszej z trzech warstw chronologicznych budynku, narażonej w przeszłości najprawdopodobniej na działanie ognia (pożaru), Hydrofobizacja powierzchni kamiennego muru dotyczy całej powierzchni ścian elewacji budynku. Winna być przeprowadzona w jednym cyklu, tzn. wykonana w formie niskociśnieniowego oprysku lub naniesiona ręcznie, przy użyciu pędzli, do całkowitego wysączenia powierzchni zarówno kamiennych ciosów, spoinowania oraz łat tynkowych, po zakończeniu wszystkich działań na powierzchni elewacji. Dodatkowo sporządzono graficzne opracowanie zakresu podstawowych zabiegów konserwatorskich na fotograficzno-graficznej inwentaryzacji powierzchni elewacji budynku. 6

Proponowane zakresy zabiegów konserwatorskich na elewacjach wieży zamku w Ojcowie. Nazwa zabiegu konserwatorskiego Elewacja nr 1 Elewacja nr 2 Elewacja nr 3 1* Usunięcie szkodliwych, cementowych 8 % pow. 25 % pow. 30 % pow. spoin 2 Czyszczenie metodami ręcznymi np.: szczotkowanie, przemywanie 3 Czyszczenie metodami mechanicznymi np.: hydrodnamiczną, dynamicznocierną 4 Dezynfekcja powierzchni muru poprzez przemywanie i inpregnację środkiem glono-, grzybo-, bakteriobójczym 5 Impregnacja wzmacniająca specjalistycznym preparatem 6 Uzupełnianie większych ubytków kamienia wtórnikami pozyskanymi z oryginalnego gruzu kamiennego np.: w formie taszli (dotyczy przede wszystkim części przyziemia) 7* Uzupełnianie ubytków kamienia tynkiem piaskowo-wapiennego modyfikowanego niewielkim dodatkiem cementu portlandzkiego (analogicznie do łat istniejących) 8* Uzupełnienie ubytków spoinowania modyfikowaną zaprawą piaskowowapienną 9* Uzupełnianie ubytków łat tynowych, modyfikowaną zaprawą piaskowo-wapienną, nakładanych cienkowarstwowo, w technice tzw. krótkiej pacy 10 Hydrofobizacja powierzchni jednokrotna 60 % pow. 40 % pow. 60 % pow. 40 % pow. 100 % pow. ścian i kamieniarki 2% powierzchni muru 2 miejsca szacunkowo 2 % pow. 40 % pow. 20 % pow. 2 miejsca szacunkowo 15 % pow. 30 % pow. 55% pow. 80 % pow. 20 % pow. 2 miejsca szacunkowo 15 % pow. 55% pow. 100 % pow. ścian i kamieniarki 25 % pow. Elewacja nr 4 0 % pow. 75 % pow. 25 % pow. 5 miejsc szacunkowo 5 % pow. 55% pow. 30 % pow. * szacunkowe % ujęte w tabelach dotyczą obszaru działań na ścianie. Realnie powierzchnia zabiegu konserwatorskiego jest odpowiednio mniejsza, stosownie do rodzaju zabiegu. 23

Proponowane zakresy zabiegów konserwatorskich na elewacjach wieży zamku w Ojcowie. Nazwa zabiegu konserwatorskiego Elewacja nr 5 Elewacja nr 6 Elewacja nr 7 1* Usunięcie szkodliwych, cementowych 0 % pow. 20 % pow. 70 % pow. spoin 2 Czyszczenie metodami ręcznymi np.: szczotkowanie, przemywanie 3 Czyszczenie metodami mechanicznymi np.: hydrodnamiczną, dynamicznocierną 4 Dezynfekcja powierzchni muru poprzez przemywanie i inpregnację środkiem glono-, grzybo-, bakteriobójczym 5 Impregnacja wzmacniająca specjalistycznym preparatem 6 Uzupełnianie większych ubytków kamienia wtórnikami pozyskanymi z oryginalnego gruzu kamiennego np.: w formie taszli (dotyczy przede wszystkim części przyziemia) 7* Uzupełnianie ubytków kamienia tynkiem piaskowo-wapiennego modyfikowanego niewielkim dodatkiem cementu portlandzkiego (analogicznie do łat istniejących) 8* Uzupełnienie ubytków spoinowania modyfikowaną zaprawą piaskowowapienną 9* Uzupełnianie ubytków łat tynowych, modyfikowaną zaprawą piaskowo-wapienną, nakładanych cienkowarstwowo, w technice tzw. krótkiej pacy 10 Hydrofobizacja powierzchni jednokrotna 85 % pow. 15 % pow. 80 % pow. 20 % pow. 100 % pow. ścian i kamieniarki 2 % powierzchni muru 4 miejsca szacunkowo 5 % pow. 25 % pow. 60 % pow. 2 miejsca szacunkowo 5 % pow. 40 % pow. 40 % pow. 75 % pow. 25 % pow. 2 miejsca szacunkowo 7 % pow. 93% pow. 0 % pow. 100 % pow. ścian i kamieniarki Elewacja nr 8 40 % pow. 70 % pow. 30 % pow. 5 miejsc szacunkowo 5 % pow. 25% pow. 60 % pow. * szacunkowe % ujęte w tabelach dotyczą obszaru działań na ścianie. Realnie powierzchnia zabiegu konserwatorskiego jest odpowiednio mniejsza, stosownie do rodzaju zabiegu. 24

A.2. ŚCIANY WEWNĘTRZNE. Jak wynika z notatki planowane prace konserwatorskie wewnątrz budynku wykonywane będą w analogicznym zakresie do elewacji budynku, a dodatkowo nie przewiduje się zabiegu hydrofobizacji powierzchni kamiennj. A.3. DACH BUDYNKU. Jak wynika z ustaleń i uzgodnień dotyczących warunków p.poż., konieczne będzie zastosowanie conajmniej dwóch rodzajów preparatów (środków) do zabezpieczenia drewnianych elementów obecnie zachowanej więźby dachowej i nowego gontowego pokrycia dachowego: wszystkie obecnie dopuszczone do stosowania preparaty zabezpieczające powierzchnię drewna budowlanego do stopnia NRO, wymuszają stosowanie ich na czystą powierzchnię drewna, co jednocześnie wyklucza zastosowanie odrębnych środków biochronnych i ogniochronnych. Proponuje się zastosowanie preparatów na zewnętrznej, eksponowanej stronie pokrycia gontowego w formie np.: lakieru ognioochronnego w ciemnej tonacji barwnej, charakterystycznej dla tego typu pokrycia, stosowanego zgodnie z instrukcją producenta. Natomiast wszystkie wewnętrzne, nieeksponowane powierzchnie drewna, proponuje się zabezpieczyć, przy użyciu np.: preparatu ochrony drewna przed szkodliwym działaniem drewnojadów, mikroorganizmów oraz spełniajacych warunki przeciwogniowe NRO, z tym że, w przypadku braku na rynku preparatów kojarzonych posiadających odpowiednie dopuszczenia, nadrzędnym staje się zabezpieczenie przeciwogniowe drewna. 2 Koniecznym będzie zatem dodatkowe oczyszczenie powierzchni, zachowanej obecnie, więźby dachowej z pozostałości, wykonanych w przeszłości, szkodliwej warstwy środków biochronnych (ksylamit?). Proponuję się zastosowanie mechanicznych metod czyszczenia np.: dynamicznej w postaci piaskowania powierzchni lub ciernej przy użyciu papierów ściernych itp. 2 Zgodnie z USZCZEGÓŁOWIENIE PROJEKTU BUDOWLANEGO, mgr inż. arch. Mirosław Macioszek 25

B. BUDYNEK BRAMNY. B.1. ELEWACJE BUDYNKU. Obecnie planowane prace konserwatorskie będą ograniczały się jedynie do wykonania konserwacji typowo zachowawczej z elementami o znaczeniu edukacyjnym, tzn. w jedynie koniecznym zakresie. Bydynek bramny stanowi integralną część murów obwodowych wzgórza zamkowego, w partii elewacji południowej, brak jest jednoznaczej linii podziału pomiędzy budynkiem, a murami obwodowymi, dlatego przewiduje się że prace te dotyczyc będą jedynie elewacji budynku do poziomu gruntu przejazdu, natomiast pozostała część realizowana będzie w trakcie prac dotyczących murów obwodowych. Proponuje się także, zastosowaniem jaknaj bardziej zbliżonej technologii do oryginalnej, dlatego dopuszcza się tutaj stosowanie ręcznie sporządzonych, modyfikowanych zapraw piaskowo-wapiennych, tzn: mieszaniny wysokiej jakości piasku, ciasta wapiennego i dodatków: białego cementu portlandzkiego oraz pigmentów sypkich, w odpowiednich proporcjach. proponuje się wykonanie nowych tynków, przede wszystkim w partii piętra budynku, w technice krótkiej packi tzn: gładzonych tynków wapiennych, założonych w oszczędny sposób z czytelną, naturalnie falujacą linią powierzchni muru pod warstwą tynków. Zabieg hydrofobizacji dotyczy całej powierzchni ścian elewacji budynku. Zarówno tynków, jak i kamiennego muru. Winien być przeprowadzony w jednym cyklu, tzn. wykonany w formie niskociśnieniowego oprysku lub naniesiony ręcznie preparat, przy użyciu pędzli, do całkowitego wysączenia powierzchni, po zakończeniu wszystkich działań na tej powierzchni elewacji. W przypadku historycznych uzupełnień wątków kamiennych, np.: cegłami lub piaskowcem, proponuje się pozostawienie owych uzupełnień, na elewacjach budynku, a jedynie wymianę kilku rażących i wadliwych uzupełnień i ich cementowego spoinowania w partii frontowej elewacji wschodniej, na uzupełnienia pojedynczych kamienia pozyskanego z gruzu kamiennego zalegającego na lub w okolicach wzgórza, osadzonych przy użyciu wapiennych zapraw. Dopuszcza się również zastosowanie uzupełnień w formie taszli tzn.: uzupełnienia fragmentu poszczególnych kamieni. Dodatkowo sporządzono graficzne opracowanie zakresu podstawowych zabiegów konserwatorskich na fotograficzno- graficznej inwentaryzacji powierzchni elewacji budynku. 26

Proponowane zakresy zabiegów konserwatorskich na elewacjach budynku bramnego Zamku w Ojcowie. Nazwa zabiegu konserwatorskiego Elewacja nr 1 Elewacja nr 2 Elewacja nr 3 1 Usunięcie szkodliwych, cementowych 75 % pow. 75 % pow. 85 % pow. spoin i tynków 2 Czyszczenie metodami ręcznymi np.: szczotkowanie, przemywanie 3 Czyszczenie metodami mechanicznymi np.: hydrodnamiczną, dynamicznocierną 4 Dezynfekcja powierzchni muru poprzez przemywanie i inpregnację środkiem glono-, grzybo-, bakteriobójczym 5 Reperacja zozluźnionego muru ceglanego np.: przemurowanie 6 Uzupełnianie większych ubytków kamienia wtórnikami pozyskanymi z oryginalnego gruzu kamiennego np.: w formie taszli (dotyczy przede wszystkim części przyziemia) 7 Uzupełnienie spoinowania modyfikowaną zaprawą piaskowowapienną 8 Rekonstrukcja tynków, modyfikowaną zaprawą piaskowo-wapienną, nakładanych cienkowarstwowo, w technice tzw. krótkiej pacy 9 Hydrofobizacja powierzchni jednokrotna 15 % pow. 10 % pow. 25 % pow. 15 % pow. Nie dotyczy 5 % pow. 100 % pow. ścian i betonowej dobudówki Elewacja nr 4 80 % pow. 20 % pow. 100 % betonowej dobudówki 3 miejsca 4 miejsce 1 miejsce 1 miejsce 8 szt. Nie dotyczy Nie dotyczy Nie dotyczy 15 % pow. 75 % pow. 15 % pow. 60 % pow. 1 % pow. 85 % pow. 100 % pow. ścian i betonowej dobudówki Nie dotyczy 80 % pow. 35

B.2. PRZEJAZD W związku z ustaleniami zawartymi z notatce z dnia 10.02.2017 r. przewiduje się, pozostawienie formy wnęki w ścianie południowej przejazdu oraz podziałów na odsłonięte wątki kamienne i powierzchnie tynkowane. Dopuszcza się stosowanie ręczych modyfikowanych zapraw piaskowo-wapiennych, jednak proponuje się zastosowanie nowoczesnych tynkow renowacyjnych, solochłonnych, ze wzglądów na brak izolacji poziomej i pionowej w partii północnej narażonej szczególnie na niekontrolowane przesiąkanie wody atmosferycznej. Tutaj także przewiduje się wykonanie tynków w technice krótkiej pacy. 36

C. MURY OBWODOWE. Zgodnie z notatką z dnia 10.02.2017 r. Do uzupełnienia rdzenia murów obwodowych, dopuszcza się stosowanie modyfikowanych zapraw piaskowo-wapiennych tzn: mieszaniny piasku, ciasta wapiennego lub wapna hydratyzowanego i dodatków: gruzu kamienia wapiennego, różnego kalibru, białego cementu portlandzkiego; w odpowiednich proporcjach, sporządzonych in situ. Z związku z wykonaniem nowej, bardziej dokładnej inwentaryzacji architektonicznej pozostałości murów obwodowych budynku mieszkalnego, a także z uwzględnieniem inwentaryzacji architektonicznej z pocz. lat 90 XX wieku, proponuje się poprawiony zakres rekonstrukcji korony tych partii murów. 3 opracował : mgr Daniel Tylka, konserwator dzieł sztuki 3 Zał. nr 2. INWENTARYZACJA ARCHITEKTONICZNO-BUDOWLANA Ruiny budynku mieszkalnego na zamku w Ojcowie, mgr inż. arch. Weronika Wrzak- Skalska 37