Małgorzata MROZIK ANALIZA ROZBUDOWY SYSTEMU AUTOMATYCZNEGO POMIARU PRĘDKOŚCI W WOJEWÓDZTWIE ZACHODNIOPOMORSKIM Streszczenie Motoryzacja stanowi jeden z bardzo ważnych elementów życia gospodarczego i społecznego człowieka. Jej ciągły rozwój sprzyja powstawaniu nie tylko wielu dodatnich zjawisk, ale także i ujemnych zagrożeń. Najpoważniejsze z nich, dotyczące wypadków i kolizji drogowych, występują właśnie w dziedzinie bezpieczeństwa ruchu drogowego. Jedną z głównych przyczyn powstawania wypadków drogowych jest nadmierna prędkość pojazdów lub niedostosowanie jej do warunków panujących na drodze. To właśnie prędkość jest najczęstszą przyczyną powstawania wypadków drogowych. W artykule przedstawiono krótką charakterystykę wdrażania Systemu Automatycznego Pomiaru Prędkości i jego wpływu na bezpieczeństwo w ruchu drogowym w województwie zachodniopomorskim. WSTĘP Nadmierna prędkość jazdy jest najczęstszym czynnikiem mającym wpływ na wypadki drogowe zarówno w województwie zachodniopomorskim, jak i w całej Polsce, a dodatkowo ma ona zasadniczy wpływ na ich ciężkość. Zabici w wypadkach drogowych spowodowanych nadmierną prędkością stanowią około 30% wszystkich ofiar śmiertelnych. Na każde 100 wypadków tego typu przypada 16 osób zabitych. Z danych policyjnych wynika, że w Polsce przeciętnie co piąty wypadek związany był albo z nadmierną prędkością, albo z prędkością niedostosowaną do warunków panujących na drodze [4]. Obecnie bardzo często obserwuje się skłonność kierowców do lekceważenia istniejących ograniczeń prędkości. Spowodowane jest to głównie przez poczucie bezkarności, gdyż tylko niewielki odsetek kierujących łamiących ograniczenia prędkości jest karany. Najnowsze krajowe badania wykazują, że na większości dróg ponad 80% kierowców prowadzi pojazdy z prędkościami wyższymi niż dozwolone. W przypadku odcinków dróg poza terenem zabudowanym udział ten wynosi średnio około 50%, a w niektórych przypadkach sięga nawet 95% [4]. Prowadzone od 2004 roku przez Komendę Wojewódzką Policji w Szczecinie ustawiczne działania mające na celu obniżenie ofiar śmiertelnych w wypadkach drogowych na drogach publicznych w województwie zachodniopomorskim, spowodowały konieczność rozpoczęcia budowy systemu pod nazwą System Automatycznego Pomiaru Prędkości (SAPP). AUTOBUSY 295
1. WYPADKI DROGOWE I ICH SKUTKI W 2010 roku na drogach województwa zachodniopomorskiego odnotowano 1485 wypadków drogowych, w których 151 osób poniosło śmierć i 1802 osoby zostały ranne. Do Policji zgłoszono 17 189 kolizji drogowych [4]. W porównaniu do roku 2009 odnotowano [4]: spadek liczby wypadków o 333, tj. 18,3 %, spadek liczby zabitych o 55, tj. 26,7 %, spadek liczby rannych o 435, tj. 19,4 %, spadek liczby wypadków śmiertelnych o 55, tj. 28,9 %, oraz spadek liczby kolizji o 662, tj. 4,0 %. Tab. 1. Liczba wypadków drogowych w latach 2008-2010 na terenie województwa zachodniopomorskiego Lata 2008 2009 2010 Liczba wypadków 1860 1818 1485 Liczba zabitych 244 206 151 Liczba rannych 2342 2237 1802 Liczba wypadków śmiertelnych 211 190 135 Źródło: Opracowanie własne na podstawie [3]. Z winy kierującego w 2010 roku odnotowano 1146 wypadków drogowych, tj. 77,2 % ogółu wypadków (w porównaniu do ub.r. spadek o 196, tj. 14,6 %), w których 99 osób poniosło śmierć, tj. 65,6 % ogółu zabitych (w porównaniu do ub. roku spadek o 51, tj. 34 %) i 1446 osób doznało obrażeń ciała, tj. 80,2 % (spadek o 284, tj. 16,4 %). Głównymi przyczynami wypadków spowodowanych przez kierujących było przede wszystkim [4]: niedostosowanie prędkości do warunków ruchu 321 wypadków, w których zginęły 44 osoby i 462 osoby zostały ranne. W porównaniu do ub.r. odnotowano spadek liczby wypadków o 100, tj. 23,7 %, spadek liczby ofiar śmiertelnych o 32, tj. 42,1 %, spadek liczby rannych o 143, tj. 23,6 %. nieprawidłowe zachowanie wobec pieszych (nieprawidłowe przejeżdżanie przejść dla pieszych, nieudzielenie pierwszeństwa pieszemu) 252 wypadki, w których 9 osób zginęło i 263 osoby zostały ranne. W porównaniu do ub.r. odnotowano spadek liczby wypadków o 11, tj. 4,2 %, spadek liczby zabitych o 9, tj. 50 %, liczba osób rannych na tym samym poziomie. nieudzielenie pierwszeństwa przejazdu - 230 wypadków, w których 11 osób poniosło śmierć i 280 osób zostało rannych. W porównaniu do ub.r. odnotowano spadek liczby wypadków o 51, tj. 18,1 %, spadek liczby zabitych o 5, tj. 31,3 % i spadek liczby rannych o 89, tj. 24,1 %. 2. METODY KONTROLI PRĘDKOŚCI W województwie zachodniopomorskim stosowane są następujące metody kontroli prędkości [3, 4]: metoda stacjonarna widoczna (eksponowana). Jest to metoda która wykorzystuje widoczne patrole policji ustawione przy drodze. W wielu przypadkach stosuje się automatyczny sprzęt rejestrujący prędkość pojazdów. Kierowcy jadący za szybko są zatrzymywani i karani mandatem oraz punktami karnymi, bądź poprzestaje się na ostrzeżeniu. Metodę tę stosuje się też do kontrolowania stanu trzeźwości kierujących pojazdami; 296 AUTOBUSY
metoda stacjonarna ukryta. Ta metoda wykorzystuje nieoznakowane jednostki policji, ukryte przy drodze. Na ogół z ukrycia rejestruje się prędkość pojazdów za pomocą fotoradaru. Kierowcy nie są zatrzymywani. Otrzymują mandat pocztą z załączonym zdjęciem z fotoradaru, które służy jako dowód popełnienia wykroczenia wysłany na adres właściciela pojazdu; metoda ruchoma i oznakowana. W tej metodzie jeżdżące, oznakowane radiowozy są rozmieszczone na pewnym odcinku drogi lub w pewnym fragmencie sieci drogowej. Policja zatrzymuje popełniających wykroczenie kierowców, a następnie przystępuje do postępowania przewidzianego procedurą odpowiednią do popełnionego wykroczenia; metoda ruchoma i nieoznakowana. Jest to metoda analogiczna do opisanej powyżej, z tym że pojazdy z urządzeniami pomiarowymi nie są oznakowane. Metody te są bardzo ważne w profilaktyce bezpieczeństwa ruchu drogowego. Ale problemem jest przede wszystkim całodobowy nadzór nad prędkością pojazdów na drogach publicznych, szybka rejestracja popełnionego wykroczenia przez kierującego i oczywiście nieuchronność kary. Skuteczne zarządzanie prędkością jest jednym z najbardziej efektywnych środków poprawy bezpieczeństwa ruchu drogowego, a w tym redukcji liczby ofiar śmiertelnych. Jednym ze środków obniżenia rzeczywistych prędkości jest właśnie automatyczny nadzór nad prędkością. Bardzo ważny jest właściwy wybór lokalizacji urządzeń automatycznego nadzoru oraz powiązanie miejsca tego nadzoru z rzeczywistym zagrożeniem bezpieczeństwa ruchu. Tylko w takich przypadkach, poza wymuszeniem oczekiwanych z uwagi na prawne ograniczenia prędkości zachowań kierujących, osiągnięty będzie najważniejszy cel nadzoru, jakim jest zmniejszenie liczby wypadków a przede wszystkim ich ofiar. Poza właściwą lokalizacją urządzeń automatycznego nadzoru, ważne jest także dotarcie do uczestników ruchu z właściwą informacją o powodach stosowania takiego nadzoru. Pojawienie się w sieci dróg dużej liczby urządzeń automatycznego nadzoru prędkości powinno wywrzeć dodatkowy efekt psychologiczny i profilaktyczny, zwiększający poziom akceptacji ogólnych i lokalnych ograniczeń prędkości na wszystkich drogach [3, 4]. 3. AUTOMATYZACJA POMIARU PRĘDKOŚCI System Automatycznego Pomiaru Prędkości stosowany jest od lat w wielu krajach. Skuteczność takiej metody kontroli jest wysoko oceniana w wielu państwach europejskich, zwłaszcza w Wielkiej Brytanii i w Niemczech. Urządzenia wykorzystywane do automatycznego pomiaru prędkości rejestrują przekroczenia prędkości w sposób umożliwiający identyfikację pojazdu oraz osoby kierującego, z odnotowaniem czasu i miejsca wykroczenia. Szybkość działania daje możliwość rejestracji wszystkich pojazdów przekraczających przepisy na określonej linii pomiaru, niezależnie od wielkości natężenia ruchu. Urządzenia mogą być wykorzystywane w sposób stacjonarny, poprzez umieszczanie ich w odpowiednich obudowach umożliwiających rejestrowanie przewinień na szczególnie zagrożonych miejscach dróg lub ulic, w których stosowanie tradycyjnej kontroli nie byłoby możliwe. Istnieje również możliwość instalowania wielu obudów rozmieszczonych w odpowiednich miejscach, oraz przemieszczania go między tymi miejscami. Znajomość lokalizacji tych punktów wymusza na kierowcach ograniczenie prędkości na całym nadzorowanym obszarze, gdyż nie znają oni miejsca aktualnego położenia urządzenia. Kolejne możliwości tworzą przenośne wersje urządzeń, pozwalające na swobodny dobór punktów kontrolnych (skrzyżowania, przejścia przez jezdnie, rejony szkół, czarne punkty itp.) [3]. AUTOBUSY 297
Wyróżniamy dwa rodzaje systemów automatycznego pomiaru prędkości [2, 3]: punktowe, które rejestrują prędkość w ściśle określonej strefie przed urządzeniem i mogą pełnić funkcję rejestratora lub dodatkowo także przekazywać ostrzeżenia. Automatyczny pomiar prędkości nie zawsze musi być kojarzony z kontrolą i karaniem wykraczających kierowców. Działanie urządzeń pomiarowych może być koordynowane z wyświetlaniem odpowiednich informacji cyfrowych (zmierzona, faktyczna prędkość namierzanego pojazdu) lub tekstowych ( Zwolnij, Twoja prędkość została skontrolowana itp.). Uzyskuje się w ten sposób efekty prewencyjne bez stosowania środków karania, antagonizujących kierowcę w stosunku do kontroli. Połączeniem dwóch form działania może być rejestrator ostrzegający sygnałem (dźwiękowym lub świetlnym) o przekroczeniu dozwolonej prędkości, wykonujący zdjęcie wówczas, gdy kierowca nie zareaguje na urządzenia punktowe ostrzeżenie i nie zmniejszy prędkości (rys. 1). liniowe system liniowy pomiaru prędkości polega na rejestracji czasu przejazdu pojazdów pomiędzy wyznaczonym przekrojami o znanej odległości (rys. 2). W momencie przejazdu przez punkt pomiarowy nr 1 (MP1) każdy pojazd jest rozpoznawany i oznaczany poprzez nadanie mu numeru identyfikacyjnego ID (związanego z jego tablicą rejestracyjną) oraz dokładną datę i czas, w którym nastąpił przejazd. Sytuacja taka powtarza się na punkcie pomiarowym nr 2 (MP2). Następnie obliczana jest prędkość średnia na odcinku MP1-MP2. Bardzo ważną sprawą jest jednoznaczne rozróżnienie pojazdów na poszczególnych punktach pomiarowych. Jest to możliwe poprzez wykorzystanie wysokiej jakości systemu automatycznego rozpoznawania tablic rejestracyjnych, opartego na kamerach rejestrujących z lampami błyskowymi pracującymi w paśmie podczerwieni. Proces porównywania pomiarów z poszczególnych punktów pomiarowych jest wykonywany przez jednostkę porównującą (MS). Rys. 1. Widok urządzeń ostrzegających i rejestrujących pojazdy jadące z nadmierną prędkością Źródło: [1]. 298 AUTOBUSY
MP1 MP2. distance Rys. 2. Zasada działania liniowego systemu automatycznej kontroli prędkości Źródło: [1]. PODSUMOWANIE Dotychczasowe doświadczenia zagraniczne potwierdzają skuteczność systemów automatycznego nadzoru prędkości pojazdów zarówno w odniesieniu do zmniejszenia prędkości, jak i redukcji liczby wypadków po wprowadzeniu tego systemu. Na podstawie ich analizy można stwierdzić, że: bezpośrednio po instalacji urządzeń rejestrujących spada prędkość pojazdów, w miejscach nadzoru urządzeniami rejestrującymi praktycznie wyeliminowano przypadki dużych przekroczeń dopuszczalnych prędkości, o ponad 25 km/h, przy urządzeniu rejestrującym tylko dla jednego z kierunków, zjawisko redukcji prędkości występuje także na kierunku bez tych urządzeń, w rejonach instalacji urządzeń automatycznego pomiaru prędkości spada nie tylko liczba wypadków, ale także ich ciężkość, zaobserwowano znaczne uproszczenie procedury nakładanych kar, rośnie przede wszystkim świadomość kierujących o nieuchronności kary za przekroczenie dozwolonej prędkości, występuje eliminacja przypadków nasuwających wątpliwości kierującym co do prawidłowości przeprowadzonej interwencji z użyciem radarowych mierników prędkości (RMP), oraz eliminacja przypadków mogących nasuwać przypuszczenia o przyjmowaniu korzyści majątkowych przez policjantów ruchu drogowego (skargi obywateli, pomówienia, odczucia społeczne). AUTOBUSY 299
Najważniejszą zaletą systemu działającego w opisany powyżej sposób jest to, że nie jest w nim możliwe przekraczanie narzuconego ograniczenia prędkości bez wykrycia tego faktu. W przypadku systemów tradycyjnych, opartych na punktowym rozmieszczeniu wzdłuż drogi urządzeń rejestrujących (fotoradary) egzekwowanie tego ograniczenia nie jest w pełni skuteczne. Kierowcy znają miejsca, w których urządzenia te są zainstalowane i zwalniają poniżej prędkości dopuszczalnej, natomiast po ich przejechaniu ponownie przyśpieszają, łamiąc tym samym przepisy. BIBLIOGRAFIA 1. Gaca S. Jamroz K., Ząbczyk K. i in.: Analiza wybranych aspektów zachowania użytkowników dróg raport końcowy, Signalco-Trafik-Heusch Boesefeldt, Krajowa Rada Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego, Warszawa 2003. 2. Gaca S., Tracz M. i in.: Lokalizacja fotoradarów na sieci dróg krajowych w celu uzyskania maksymalnej redukcji liczby ofiar śmiertelnych. Raport GDDKiA, Kraków-Gdańsk 2007. 3. Materiały Wydziału Ruchu Drogowego Komendy Wojewódzkiej Policji w Szczecinie: Wypadki drogowe w województwie zachodniopomorskim, Szczecin 2011. 4. Mrozik M.: Nadzór nad prędkością w województwie zachodniopomorskim, Materiały XII Konferencji Naukowo-Technicznej nt. Innowacje w motoryzacji a ochrona środowiska, Wydawnictwo: Starostwo Powiatowe w Słupsku, Słupsk 2009. Artykuł powstał w ramach Projektu Badawczego nr N N509 517240 Finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki. ANALYSIS OF THE EXPANSION OF THE AUTOMATIC MEASUREMENT OF SPEED IN THE WESTPOMERANIAN Abstract Motorization is one of the most important elements of human s economic and social life. Its continuing development favors the formation of many not only positive phenomena, but also the negative risks. The most serious of them, for road accidents, is an area of road safety. One of the main circumstances of road accidents is excessive speed or failure of vehicles to the road conditions. This is the speed that is the most frequent cause of road accidents. The article presents a brief description of the implementation of automatic speed measurement system and its impact on road safety in Westpomerania. Autor: dr inż. Małgorzata Mrozik Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie 300 AUTOBUSY