Doktryna socjalistyczna 1. Pojawienie się terminu socjalizm i jego różnorodnych zastosowań 2. Tzw. Socjaliści utopijni Claude Henri de Saint-Simon (1760-1825) Robert Owen (1771-1858) Charles Fourier (1772-1827) 3. Socjalizm naukowy - Karol Marks (1818-1883) i Fryderyk Engels (1820-1895) a) alienacja pracy i człowieka Rękopisy ekonomiczno-filozoficzne (1844) komunizm jako zniesienie alienacji b)materializm dialektyczny K.Marksa Heglowskie inspiracje historia ma cel, można odkryć prawa historii, dialektyka materialistyczna, filozofia dziejów według Marksa, c)uzasadnienie nieuchronności zniesienia kapitalizmu - wzrost świadomego siebie proletariatu, konieczność planowania, konieczność dyktatury proletariatu - Manifest Komunistyczny d)materialistyczne pojmowanie prawa jako wyrazu interesów klasy panującej 4. Leninizm marksizm według Lenina (1870-1924) a) rewizja tez K. Marksa - teoria słabego ogniwa - teoria imperializmu - leninowska teoria partii 5. Konsekwencje powstanie dwóch nurtów doktryny socjalistycznego i komunistycznego. 6. Teoretycy Komunizmu - antagoniści Lenina a) Róża Luksemburg (1870-1919) negacja samostanowienia narodów b) Lew Trocki (1879-1940) rewolucja permanentna
c) Antonio Gramsci (1897-1937) nowa hegemonia, odmienna rola inteligencji Teksty Claude Henri de Rouvroy de Saint-Simon (1760-1825) Katechizm industrialistów (1823-1824) Industrialiści staną się przodującą klasą społeczną.; najwybitniejsi z nich podejmą się bezpłatnie zarządzania majątkiem publicznym. Oni będą ustanawiać prawa,; oni określą Uszeregowanie wzajemne innych klas; oni przyznają znaczenie odpowiadające usługom wyświadczanym przez nią wytwórczości.. Praca jest źródłem wszystkich cnót. W najwyższej cenie powinna być praca najbardziej użyteczna. Tak więc zarówno moralność boska, jak i ludzka przeznacza klasę industrialną do odegrania przodującej roli w społeczeństwie. K.Marks, F.Engels, Manifest Partii Komunistycznej (1848) Widzimy zatem, że nowoczesna burżuazja sama jest wytworem długiego procesu rozwojowego, szeregu przewrotów w sposobie produkcji i wymiany. Każdemu z tych szczebli rozwoju burżuazji towarzyszyły odpowiednie zdobycze polityczne. Uciśniony stan, poddany władzy panów feudalnych, uzbrojone i samorządne zrzeszenia w komunie, tu niezależna republika miejska, ówdzie ponoszący ciężary podatkowe stan trzeci monarchii, później, w okresie manufaktury, przeciwwaga szlachty w monarchii stanowej albo absolutnej, główna podstawa wielkich monarchii w ogóle wywalczyła sobie wreszcie burżuazja od czasu powstania wielkiego przemysłu i rynku światowego wyłączne panowanie polityczne w nowoczesnym państwie parlamentarnym. Nowoczesna władza państwowa jest jedynie komitetem zarządzającym wspólnymi interesami całej klasy burżuazyjnej.. Pierwszym krokiem rewolucji robotniczej jest wydźwignięcie proletariatu do stanowiska klasy panującej, wywalczenie demokracji. Proletariat użyje swego panowania politycznego na to, by krok za krokiem wyrwać z rąk burżuazji cały kapitał, scentralizować wszystkie narzędzia produkcji w ręku państwa, tzn. w reku zorganizowanego jako klasa panująca proletariatu, i możliwie szybko zwiększyć masę sił wytwórczych.
w krajach najdalej w rozwoju zaawansowanych będą mogły na ogół znaleźć powszechne zastosowanie posunięcia następujące: 1) Wywłaszczenie własności ziemskiej i użycie renty gruntowej na wydatki państwowe. 2) Wysoka progresja podatkowa. 3) Zniesienie prawa dziedziczenia. 4) Konfiskata własności wszystkich emigrantów i buntowników. 5) Scentralizowanie kredytu w rękach państwa poprzez bank narodowy o kapitale państwowym i wyłącznym monopolu. 6) Scentralizowanie transportu w rękach państwa. 7) Zwiększenie liczby fabryk państwowych, narzędzi i produkcji, udostępnienie gruntów do uprawy i ich melioracja według społecznego planu. 8) Jednaki przymus pracy dla wszystkich, utworzenie armii przemysłowych, zwłaszcza dla rolnictwa. 9). Zespolenie rolnictwa i przemysłu, działanie w kierunku stopniowego usunięcia przeciwieństwa miedzy miastem a wsią. 10). Publiczne i bezpłatne wychowanie wszystkich dzieci. Zniesienie pracy fabrycznej dzieci w jej dzisiejszej postaci. Połączenie wychowania z produkcją materialną itd. Itd.. Włodzimierz Iljicz Lenin (1870-1924), O państwie W jakiekolwiek formy przyobleka się republika, choćby to była najbardziej demokratyczna republika, ale jeżeli jest ona burżuazyjna, jeżeli zachowała się w niej prywatna własność ziemi i fabryk, a kapitał prywatny utrzymuje całe społeczeństwo w niewolnictwie najemnym, tj. jeżeli w republice nie urzeczywistnia się tego, co głosi program naszej partii i konstytucja radziecka, to państwo takie jest maszyna do uciskania jednych przez drugich. I maszynę tę weźmiemy w ręce, weźmie ta klasa, która musi obalić władzę kapitału. Odrzucimy wszystkie dawne przesady, że państwo jest to powszechna równość jest to oszustwo; dopóki istnieje wyzysk, nie może być równości. Maszynę tę odebraliśmy kapitalistom, wzięliśmy ją sobie. Tą maszyną albo kłonicą rozgromimy wszelki wyzysk i gdy na świecie zniknie możliwość wyzysku, znikną właściciele ziemi, właściciele fabryk fabryk, nie będzie tak, że jedni mają nadmiar wszystkiego, inni zaś głodują- dopiero wtedy, gdy zniknie taka możliwość, maszynę tę wyrzucimy na szmelc. Nie będzie wtedy państwa, nie będzie wyzysku. Orto jest stanowisko naszej Partii Komunistycznej.
Socjalizm demokratyczny (socjaldemokracja) a) Eduard Bernstein (1850-1932) i jego Zasady socjalizmu i zadania socjaldemokracji a) krytyka pojęcia klasy społecznej b) teza o możliwości reformowania kapitalizmu c) pochwała demokracji d) cel jest niczym, ruch jest wszystkim b) Tezy Międzynarodówki Socjalistycznej z 1951 roku (Frankfurt nad Menem) a) uznanie nierozerwalnego związku między demokracją a socjalizmem b) odejście od marksizmu jako podstawy filozoficznej socjalizmu c) nie-klasowy charakter partii socjalistycznych c) Socjaliści polscy a) Bolesław Limanowski (1835-1935), istotą socjalizmu jest demokracja, negacja walki klas b) Kazimierz Kelles Krauz (1872-1905) : prawo retrospekcji przewrotowej, ideał przeszłości pierwotna wspólnota społeczeństwa bezklasowego; walka klas połączona z niepodległością państwa c) Stanisław Brzozowski (1878-1911) etos pracy, pochwała proletariatu, krytyka szlachetczyzny d) Ignacy Daszyński (1866-1936) Eduard Bernstein (1850-1932), Zasady socjalizmu i zadania socjaldemokracji (1898) Czy ma na przykład sens powtarzanie frazesu o dyktaturze proletariatu wówczas, gdy przedstawiciele socjaldemokracji we wszystkich możliwych przypadkach biorą faktyczny udział w pracy parlamentarnej, w reprezentacji proporcjonalnej, w narodowym
prawodawstwie? Przecież to wszystko jest sprzeczne z dyktaturą. Obecnie jest ona na tyle przeżyta, że tylko wówczas może mieć jakiś związek z rzeczywistością, jeżeli słowo dyktatura pozbawi się jego faktycznego znaczenia, a nada się mu jakąkolwiek bądź inną, bardziej złagodzoną treść. Cała działalność praktyczna socjaldemokracji sprowadza się do tego, by stworzyć takie warunki i okoliczności, które uzyniłyby możliwe i konieczne przekształcenie współczesnego ustroju społecznego w wyższy, bez żadnych wstrząsów konwulsyjnych. Natomiast dyktatura klasowa jest przejawem niższej kultury i niezależnie od pytania, czy odpowiada ona celowi i czy możliwa jest do urzeczywistnienia trzeba ją uważać za cofanie się wstecz. Atawizmem politycznym jest założenie, że przekształcenie społeczeństwa kapitalistycznego w socjalistyczne musi się dokonać koniecznie według metody z tej epoki, kiedy jeszcze wcale lub tylko w znikomym stopniu znane były współczesne metody propagandy i agitacji, służące do wywalczenia nowych praw, i kiedy brakowało koniecznych do tego organów.. Socjaldemokracja nie ma wcale na myśli zniesienia tego społeczeństwa i przekształcenia jego członków w proletariuszy; dąży raczej do tego, by podnieść robotnika z położenia proletariusza do poziomu obywatela i w ten sposób uczynić obywatelstwo dostępnym dla wszystkich. Nie chce ona \na miejsce obywatelskiego (bürgerlich) społeczeństwa ustanowić proletariackie, chce ona jedynie przekształcić kapitalistyczny ustrój społeczny w socjalistyczny. Anarchizm i anarchiści 1. Związek między anarchizmem a ideą socjalizmu i komunizmu - dążenie do sprawiedliwego społeczeństwa bez wyzysku. Podstawowa różnica dążenie do zniesienia państwa (an-arche) 2. Prekursorzy: William Godwin (1756-1836), pastor, żonaty z feministką Mary Wollstonecraft, autor An inquiry concerning the Principles of Political Justice, and its Influence on General Virtue and Happiness - liberalno-utylitarystyczna wizja społeczeństwa bezpaństwowego, - optymistyczna wizja człowieka, - likwidacja wojen, - równość majątkowa,
- zniesienie instytucji małżeństwa, - likwidacja kary śmierci, - zamiast represji środki wychowawcze, - całkowita decentralizacja władzy (parafia), - zmiany powolne, uzależnione od poziomu moralnego społeczeństwa 3. Odmiany anarchizmu i ich protagoniści: 3a) Anarchoindywidualizm Pierre Joseph Proudhon (1809-1865) Własność to kradzież - mutualizm 3b) Anarchokolektywizm (anarchizm gminny) - Michaił Bakunin (1814-1877) hasło anarchizm- kolektywizm- ateizm, piewca przemocy dla zburzenia państwa 3c) Anarchokomunizm - Piotr Kropotkin (1842-1921) : wiara w postęp i w dobroć natury ludzkiej pomoc wzajemna jako czynnik rozwoju - każdemu według potrzeb 3d) Anarchosyndykalizm George Sorel (1847-1922) Rozważania o przemocy 1908 Społeczeństwo oparte na syndykatach (związkach zawodowych) Mit strajku generalnego 4. Metody osiągnięcia celu w różnych odmianach anarchizmu