PAŃSTWOWA INSPEKCJA PRACY Okręgowy Inspektorat Pracy w Bydgoszczy SPRAWOZDANIE. Okręgowego Inspektora Pracy. z działalności w 2011 roku

PAŃSTWOWA INSPEKCJA PRACY Okręgowy Inspektorat Pracy w Bydgoszczy SPRAWOZDANIE Okręgowego Inspektora Pracy z działalności w 2011 roku Bydgoszcz - luty 2012

I. WSTĘP Państwowa Inspekcja Pracy stoi na straży przestrzegania prawa pracy, przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy w miejscu pracy. PIP jest organem sprawującym nadzór i kontrolę nad przestrzeganiem przepisów dotyczących legalności zatrudnienia. Okręgowy Inspektorat Pracy w Bydgoszczy, podobnie jak piętnaście pozostałych OIP w Polsce, co roku podejmuje działania w obszarze bezpieczeństwa i prawa pracy. W myśl nowych zapisów ustawy o PIP, równolegle prowadzone są działania prewencyjne i promocyjne zmierzające do zapewnienia przestrzegania prawa pracy. Podstawową przesłanką do realizacji zadań prewencyjno kontrolnych jest poprawa stanu bezpieczeństwa pracy, wyrażająca się w szczególności obniżeniem wskaźnika wypadków przy pracy jak również poprzez uzyskanie wyraźnej, potwierdzonej rekontrolami, poprawy stanu praworządności w stosunkach pracy. Program działania Państwowej Inspekcji Pracy oraz Okręgowych Inspektoratów Pracy na 2011 rok został opracowany na podstawie wnikliwej analizy dotychczasowej działalności urzędu oraz z uwzględnieniem zaleceń Rady Ochrony Pracy oraz komisji sejmowych. Podobnie jak w latach ubiegłych, wzięto również pod uwagę propozycje zgłaszane przez związki zawodowe i organizacje pracodawców, ministerstwa i urzędy centralne, organa nadzoru i kontroli warunków pracy oraz inne instytucje zajmujące się problematyką ochrony pracy. Wielość zadań zaplanowanych na miniony rok w Okręgowym Inspektoracie Pracy w Bydgoszczy oraz działań podejmowanych w trybie interwencyjnym, nie stanęła na przeszkodzie realizacji założeń, zarówno tych kontrolno nadzorczych jak i prewencyjno-promocyjnych. Wykonano je w ponad stu procentach. W 2011 roku inspektorzy pracy Okręgowego Inspektoratu Pracy w Bydgoszczy przeprowadzili 4 844 kontrole. Skontrolowano 3 383 pracodawców, a w wyniku tych kontroli wydano 15 358 decyzji, w tym w 433 przypadkach wydawano decyzje o wstrzymaniu prac, a w 211 przypadkach 486 pracowników skierowano do innych prac. Wstrzymano eksploatację 480 maszyn i zakazano wykonywania prac w 61 przypadkach. W 2011 roku wykryto ponad 2,5 tys. wykroczeń, a wobec odpowiedzialnych wyciągnięto konsekwencje według kompetencji PIP. W ramach realizacji celów prewencyjno-promocyjnych podejmowano szereg działań zmierzających do poprawy stanu praworządności i świadomości wśród zatrudnionych. Zgodnie z wspólnotową strategią na rzecz bezpieczeństwa i higieny pracy na latach 2007 2012, w ubiegłym roku inspektorzy oraz pracownicy merytoryczni Okręgowego Inspektoratu Pracy, podjęli tylko w branży budowlanej blisko pół tysiąca działań w ramach kampanii informacyjnoprewencyjnych. Prawie sto tego typu działań przeprowadzono w ramach kampanii Czas pracy a wypadki skierowanej do pracodawców i pracowników transportu drogowego. Nadal czyniono zabiegi, aby dotrzeć do jak największej liczby rolników indywidualnych i zachęcać ich do większej dbałości o bezpieczeństwo w swoich gospodarstwach. Jednak nadrzędnym celem w działaniach obejmujących ochronę pracy w rolnictwie indywidualnym, były spotkania i szkolenia dla dzieci i młodzieży z terenów wiejskich. Mając na uwadze publikowane w mediach informacje, wskazujące, że wypadkowość wśród dzieci i młodzieży jest największa, właśnie w sektorze rolniczym, pracownicy Okręgowego Inspektoratu Pracy w Bydgoszczy przeprowadzili prelekcje i pogadanki w szkołach dla blisko 4 tysięcy uczniów. Istotnym elementem działań prewencyjnych była organizacja konkursów zaadresowanych do pracodawców różnych branż, działaczy społecznej inspekcji pracy, uczniów, czy rolników. 1

Wszystkie podjęte w 2011 roku działania prewencyjno-promocyjne oraz kontrolno nadzorcze wynikały z przyświecającego nam celu - uzyskaniu wymiernych efektów w postaci trwałej poprawy stanu bezpieczeństwa pracy i przekonania pracodawców oraz pracowników, że bezpieczeństwo oznacza zysk. Podstawowe dane dotyczące Okręgowego Inspektoratu Pracy w Bydgoszczy Opis 2007 2008 2009 2010 2011 Liczba inspektorów 69 68 77 79 80 Liczba przeprowadzonych kontroli 4 155 4 015 4 398 5 254 4 844 Liczba skontrolowanych pracodawców 3 096 3 096 3 421 3 776 3 683 Liczba pracowników w kontrolowanych podmiotach 215 687 186 285 212 610 199 104 184 447 - kobiet 91 642 77 814 94 397 79 811 73 188 - młodocianych 1 469 1 865 1 583 1 621 1 557 Liczba wydanych decyzji ogółem 19 842 18 569 18 598 18 970 15 358 Liczba decyzji na piśmie 12 677 11 185 11 226 11 645 9 199 Liczba decyzji wstrzymania prac 595 616 590 646 433 Liczba decyzji skierowania do innych prac 199 150 168 251 211 L. prac. skierowanych do innych prac 480 367 387 444 486 Liczba decyzji nakazujących wypłaty należnych świadczeń 371 282 301 282 368 Kwota należnych świadczeń (w mln zł.) 5,667 5,077 6,296 7,523 5,190 Liczba wystąpień 2 598 2 741 2 954 3 208 3 040 Liczba wniosków 14 681 15 597 15 883 17 278 15 257 dotyczących stosunku pracy 4 644 4 370 4 935 4 859 4 415 dotyczących czasu pracy 2 456 2 333 2 273 2 265 2 023 dotyczących świadczeń i wynagrodzeń 1 424 1 427 1 563 1 661 1 522 dotyczących przygotowania do pracy 1 181 1 399 1 911 2 247 1 911 dotyczących innych zagadnień bhp 2 154 2 383 2 726 3 451 3 039 dotyczących urlopów 876 681 573 512 479 Liczba mandatów karnych 919 764 979 1 007 841 Liczba wykroczeń 3 217 2 754 3 384 3 227 2 540 Kwota nałożonych grzywien w mandatach (w zł.) 813 750 950 900 1 224 650 1 203 750 1 029 600 Liczba wniosków do sądu 204 320 283 235 171 Liczba wykroczeń we wnioskach do sądu 793 1 132 762 854 560 2

II. WYPADKI PRZY PRACY przyczyny i okoliczności W 2011 roku do Okręgowego Inspektoratu Pracy w Bydgoszczy zgłoszono 148 wypadków, w tym 112 indywidualnych i 36 zbiorowych. W wypadkach pojedynczych 34 stanowiły zdarzenia śmiertelne, 74 powodujące ciężkie obrażenia ciała i 4 lżejsze obrażenia ciała. W wypadkach zbiorowych poszkodowane zostały 82 osoby, w tym śmierć poniosło 6 pracowników, 15 odniosło ciężkie obrażenia ciała oraz 61 lekkie urazy. Źródła, z których uzyskano informację o zdarzeniach to: zatrudniający 91 (59,9%), policja 48 (32,0%), inne 9 (5,9%), w toku czynności kontrolnych 1 (0,7%), inny OIP 1 (0,7%), administracja rządowa 1 (0,7%). W analizowanym okresie inspektorzy pracy zbadali okoliczności i przyczyny 151 wypadków, w tym 116 wypadków pojedynczych i 35 wypadków zbiorowych. W wypadkach pojedynczych 24 stanowiły zdarzenia śmiertelne, a 45 powodujące ciężkie obrażenia ciała. W wypadkach zbiorowych poszkodowanych zostało 79 osób, w tym śmierć poniosło 7 pracowników, 12 odniosło ciężkie obrażenia ciała, a 60 lekkie urazy. Badaniu poddano także wybrane wypadki lekkie zarejestrowane w kontrolowanych zakładach tj. 47 takich zdarzeń. Liczba wypadków zbadanych w OIP Bydgoszcz Okres Ogółem Śmiertelne Ciężkie Zbiorowe Lekkie 2011 r. 151 24 4 3 47 2010 r. 152 31 50 36 35 2009 r. 122 21 39 24 38 W 2011 roku z ogólnej liczby 195 poszkodowanych, 85% (165 osób) stanowili mężczyźni. Kobiety stanowiły 15% (30 osób) poszkodowanych w wypadkach. Zdecydowana większość poszkodowanych 177 osób (90,8%) posiada obywatelstwo polskie, 18 poszkodowanych (w tym 4 ofiary śmiertelne, 13 poszkodowanych w wypadkach ciężkich i 1 lżejsze obrażenia ciała) było obywatelami krajów należących do Unii Europejskiej (9,2% ogólnej liczby poszkodowanych). Poszkodowani w badanych wypadkach Okres Ogółem Śmiertelnie Ciężko Lekko 2011 r. 195 31 57 107 2010 r. 237 40 66 131 2009 r. 206 22 55 129 Poszkodowani w wypadkach zbiorowych Okres Ogółem Śmiertelnie Ciężko Lekko 2011 r. 79 7 12 60 2010 r. 121 9 16 96 20 9 r 108 1 16 91 3

W 2011 r. podobnie jak w latach ubiegłych najwięcej wypadków zaistniało w następujących gałęziach gospodarki: przetwórstwo przemysłowe 53 wypadki (35,1% wszystkich zgłoszonych wypadków), budownictwo 40 wypadków (26,5%), rolnictwo i leśnictwo 9 wypadków (6,0%), administracja publiczna i obrona narodowa 9 wypadków (6,0%) handel i naprawy 7 wypadków (4,6%) W zbadanych wypadkach w budownictwie na łączna liczbę 40 wypadków składały się 34 wypadki pojedyncze, w tym 8 śmiertelnych, 13 ciężkich i 13 tzw. lekkich oraz 6 wypadków zbiorowych. W sumie w tych wypadkach poszkodowanych zostało 47 osób, w tym 9 zginęło na miejscu lub w wyniku doznanych urazów, 18 odniosło ciężkie obrażenia ciała, a 20 lżejsze. Lp. Dział gospodarki Liczba wypadków 2011 ogółem 2010 2009 2011 % Ogółem, w tym: 151 152 84 100,0 100,0 100,0 Budownictwo (roboty bud. związ. ze wznoszeniem obiektów, roboty bud. 1. specjalistyczne i rob. bud. obiektów inż. 40 46 19 26,6 30,5 22,6 wod. i ląd.) Produkcja metalowych wyrobów gotowych 2. oraz maszyn i urządzeń 14 13 2 9,3 8,6 2,4 Administracja publiczna i obrona 3. narodowa 9 2 4 6,0 1,3 4,8 Produkcja artykułów spożywczych 4. i napojów 7 7 7 4,6 4,6 8,3 Uprawy rolne, chów i hodowla zwierząt 5. oraz łowiectwo 7 2 3 4,6 1,3 3,6 2010 % 2009 % Najwięcej wydarzeń wypadkowych w 2011 r. zarejestrowano: w miejscu produkcji przemysłowej (38,4%), miejscach i środkach komunikacji publicznej (24,5%) oraz na terenie budowy (19,2%) Czynności wykonywane przez poszkodowanych w chwili wypadku Liczba Lp. Czynności poszkodowanych % ogółu ogółem Ogółem, w tym: 195 100,0 1 Kierowanie środkami transportu lub obsługiwanie innych urządzeń ruchomych, z własnym napędem 33 16,9 2 Jazda środkami transportu w roli pasażera 31 15,9 3 Podawanie/odbieranie materiałów, półwyrobów, wyrobów 21 10,8 4 Inne czynności 18 9,8 5 Prace narzędziami zmechanizowanymi 11 5,6 6 Chodzenie, bieganie, wchodzenie na, schodzenie 11 5,6 4

Wnioski Szczegółowa analiza wypadków przy pracy zbadanych przez inspektorów pracy prowadzi do następujących wniosków: niezmiennie na czele statystyki znajdują się wypadki drogowe. W toku ich badania zdarza się ujawnienie przekroczenia norm czasu pracy przez kierowców, jednakże główną przyczyną ww. wypadków jest niezachowanie podstawowych przepisów ruchu drogowego oraz pośpiech i nieuwaga kierujących pojazdami, na które to przyczyny inspekcja pracy w żaden sposób nie ma możliwości oddziaływania. dokonana analiza wykazała, że dominującymi przyczynami mającymi wpływ na zaistnienie wypadków przy pracy - prawie 90% wszystkich przyczyn wypadków to przyczyny wynikające z nieprawidłowej organizacji pracy oraz z nieprawidłowego zachowania lub niewłaściwego stanu psychofizycznego poszkodowanych. Wśród przyczyn organizacyjnych na czoło wysuwa się brak nadzoru nad pracą wykonywaną przez pracowników oraz tolerowanie przez nadzór odstępstw od przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Należy podjąć działania zmierzające do eliminowania zjawiska tzw. pseudo solidarności pracowniczej pomiędzy pracownikami produkcyjnymi, a najniższym szczeblem nadzoru (majster, mistrz, brygadzista) ujawniającym się w tolerowaniu niebezpiecznych zachowań. Natomiast wśród przyczyn tzw. ludzkich dominującą jest lekceważenie zagrożenia (brawura, ryzykanctwo). Zasadnym jest uczulenie pracodawców na właściwe przeprowadzanie szkoleń z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy i informowanie pracowników o ryzyku zawodowym związanym z wykonywaną pracą oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami, jak również zachęcanie pracodawców do motywowania pracowników do wykonywania pracy w sposób bezpieczny, w 2011 r. notuje się nadal wysoki poziom liczby wypadków w grupie pracowników zatrudnionych rok i mniej 45,7% wszystkich poszkodowanych w wypadkach. Wśród ww. grupy pracowników są oczywiście ludzie młodzi, którzy rozpoczynają pracę i mają małe doświadczenie zawodowe, ale bardzo dużo wypadków wśród osób zatrudnionych poniżej roku miało miejsce w starszych grupach wiekowych. Świadczy to o dużych trudnościach adaptacyjnych związanych z koniecznością przekwalifikowania się w wyniku zmiany stanowiska lub rodzaju wykonywanej pracy oraz o niskim poziomie wstępnych szkoleń stanowiskowych przygotowujących do wykonywania konkretnych prac. utrzymuje się wysoki wskaźnik wypadków w budownictwie. Spowodowane jest to w głównej mierze poważnymi zaniedbaniami ze strony nadzoru. Większość wypadków odnotowano z powodu jego braku, oraz tolerowania przez nadzór odstępstw od zasad bezpiecznej pracy. Z powodu wysokiego wskaźnika bezrobocia do branży trafia wielu przypadkowych i nieprzygotowanych zawodowo pracowników. Obserwuje się nadal zjawisko zatrudniania przez pracodawców (głównie małych firm, zatrudniających do 9 pracowników), szczególnie na budowach, osób na innej podstawie niż umowa o pracę. Osoby świadczące pracę w ramach umów cywilnoprawnych (umów zlecenie) często są dopuszczane do wykonywania pracy bez szkoleń w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy, bez profilaktycznych badań lekarskich stwierdzających brak przeciwwskazań zdrowotnych do wykonywania pracy na określonym stanowisku. Osoby te nie posiadają dostatecznego przygotowania zawodowego i umiejętności (niedostateczną praktykę) w zakresie bezpiecznego wykonywania pracy. 5

III. PREWENCJA I PROMOCJA Okręgowy Inspektorat Pracy w Bydgoszczy, równolegle z zadaniami kontrolnymi, prowadzi działania prewencyjne i prewencyjno promocyjne. Przemysł przetwórczy, budownictwo, rolnictwo i transport to gałęzie gospodarki, w których notuje się najwięcej wypadków przy pracy, dlatego w tych właśnie gałęziach prowadzonych było najwięcej działań informacyjno - promocyjnych. Przykładem jest prowadzony w mediach centralnych pod patronatem Głównego Inspektora Pracy i na budowach w całym kraju program prewencyjny Szanuj życie. Fot. Konferencja na temat kampanii Szanuj życie i Targi Pracy Doświadczenia lat poprzednich wskazują, że ta część działalności inspekcji pracy przynosi wymierne skutki w postaci wzrostu świadomości zarówno wśród pracodawców jak i pracowników. Sami pracodawcy coraz chętniej biorą aktywny udział w szkoleniach i konkursach promujących wiedzę z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy. Od pewnego czasu do działalności prewencyjno - promocyjnej angażowane są placówki szkolne, w tym uczniowie szkół podstawowych, gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych. W 2011 roku udało się, z pozytywnym skutkiem, dotrzeć do studentów ostatnich lat studiów czyli do osób, które wkrótce znajdą się na rynku pracy i będą miały bezpośredni wpływ na stan bezpieczeństwa pracy w środowisku pracy. Zakładamy, że w latach następnych ta praktyka będzie miała charakter wzrostowy i uda się dotrzeć do jeszcze większej grupy ludzi młodych przygotowujących się do wkroczenia w dorosłe życie zawodowe. Do standardowych działań prewencyjno-promocyjnych można zaliczyć organizowane przez Okręgowego Inspektora Pracy w Bydgoszczy konferencje, szkolenia i warsztaty zarówno dla pracodawców, jak i pracowników. W przypadku tej drugiej grupy spotkania odbywają się zazwyczaj w siedzibie pracodawców i najczęściej dotyczą terenów budów. W ramach tych spotkań i tzw. drzwi otwartych w siedzibie Okręgowego Inspektoratu Pracy w Bydgoszczy, przekazywano uczestnikom wiedzę na temat unikania lub likwidacji zagrożeń w środowisku pracy w formie wykładów, prelekcji, warsztatów oraz materiałów szkoleniowych, których bogatą ofertą dysponuje Państwowa Inspekcja Pracy. Inną formą kontynuowanej działalności prewencyjno-promocyjnej była organizacja konkursów skierowanych do dzieci, organizowanych w szkołach i podczas wypoczynku wakacyjnego, gdzie w przystępnej, często zabawowej formie, uczono dzieci i młodzież bezpiecznych nawyków i zachowań. Dla pracodawców czy rolników indywidualnych, organizowano konkursy takie jak: Bezpieczna budowa ; Zdobądź Dyplom PIP ; Bezpieczne gospodarstwo rolne, czy Pracodawca organizator pracy bezpiecznej. 6

Kontynuowano program adresowany do pracodawców właścicieli małych firm, zatrudniających do 20 pracowników pod tytułem Zdobądź Dyplom PIP. W ramach tego programu uczestnicy byli angażowani do samokontroli z wykorzystaniem przygotowanych przez inspekcję pracy narzędzi (listy kontrolne z komentarzem oraz materiały informacyjno-edukacyjne). Pracodawcy otrzymali również ekspercką pomoc ze strony inspektorów pracy. III.1. Stres w miejscu pracy i inne czynniki psychospołeczne związane z pracą w korporacjach W 2011 roku w do udziału w prowadzonym programie informacyjno-prewencyjnym zaproszono przedsiębiorców z terenu województwa kujawsko-pomorskiego wysyłając zawiadomienia o terminie i miejscu szkolenia wstępnego po wcześniejszym osobistym uzgodnieniu idei i zasad programu na spotkaniach z pracodawcami. Na spotkania w dniach 2 i 8 czerwca 2011r przybyło 75 uczestników reprezentujących 72 pracodawców i kierowników jednostek organizacyjnych, którzy zostali przeszkoleni przez inspektora pracy i otrzymali materiały pomocnicze w postaci kwestionariusza oraz broszur tematycznych. W ramach spotkań projektowych omówiono źródła stresu i innych czynników psychospołecznych oraz ich związek ze zdrowiem psychofizycznym, a także przekazano informacje o najlepszych praktykach w zakresie ograniczania poziomu stresu oraz metodach radzenia sobie ze stresem. Do 30 czerwca 2011r do dalszego etapu programu przystąpiło 20 podmiotów deklarując udział w przeprowadzeniu diagnozy poziomu obciążenia czynnikami psychospołecznymi. W dniach 16 i 17 listopada zorganizowano szkolenie połączone z przekazaniem raportów z badania Kwestionariuszem Stresu w Pracy. Szkolenie w formie warsztatów dla dwóch grup, prowadziła dr Elżbieta Kasprzak z Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy. Ostatecznie w diagnozie wzięło udział 18 pracodawców Grupy warsztatowe zostały podzielone z uwagi na dominujące stresory, które w jednej grupie skupiły się wokół konkretnych poleceń i zadań, incydentów w pracy i relacji w pracy a w drugiej wokół obciążenia pracą, tempem i ilością pracy. Uczestnicy warsztatów wskazywali na nabycie wiedzy i umiejętności w zakresie stosowania działań prewencyjnych prowadzących do zmniejszenia przyczyn stresu. Nie było wątpliwości, że stres powoduje ujemne skutki zdrowotne dla pracownika oraz straty dla pracodawców spowodowane między innymi absencją, fluktuacją kadr, wypadkami przy pracy. Zwiększenie świadomości uczestników pozwoli na zmniejszenie skutków stresu poprzez zapewnienie większej dbałości o bezpieczne i higieniczne warunki pracy, dostosowanie psychospołecznych warunków pracy do możliwości pracownika oraz zapewnienie pomocy dla pracowników doświadczonych skutkami zdrowotnymi stresu. Fot. Szkolenie inaugurujące zorganizowane w ramach programu dotyczącego stresu w miejscu pracy Tematykę obciążeń czynnikami psychospołecznymi omawiano również w ramach programu Zdobądź Dyplom PIP. 7

Pracownicy Okręgowego Inspektoratu Pracy uczestniczyli w licznych imprezach otwartych, na których udostępniano broszury dotyczące stresu. Były to m.in.: Targi pracy organizowane przez Biuro Karier Uniwersytetu Technologiczno- Przyrodniczego w Bydgoszczy. Stoisko informacyjno-konsultacyjne w TESCO w Bydgoszczy w ramach programu Poznaj swoje prawa w pracy Stoisko informacyjno-konsultacyjne w ramach Ogólnopolskiej Konferencji Polski Transport Drogowy Konferencja zorganizowana na terenie Cementowni Lafarge Zarządzanie bezpieczeństwem pracy-współdziałanie z firmami świadczącymi usługi na terenie zakładu Konferencja Kujawsko-Pomorski Program Promocji Zdrowia Psychicznego w Miejscu Pracy-profilaktyka wypalenia zawodowego W czasie szkoleń, warsztatów i spotkań rozdano ponad 3500 broszur : Stres w pracy przykłady dobrych praktyk - 567 sztuk Stres, poradnik dla pracownika 1014 sztuk Stres w pracy, poradnik dla pracodawcy 996 sztuk Ocena ryzyka zawodowego czynniki psychospołeczne - 693 sztuki Jak ocenić ryzyko zawodowe 315 sztuk Informacje dotyczące skutków stresu wynikających ze złych warunków pracy, mobbingu, konfliktów międzyludzkich oraz metody i środki profilaktyczne przeciwdziałające przeciążeniom psychicznym i stresowi w miejscu pracy były przedmiotem publikacji w dziennikach Nowości (25.03.2011 i 18.10.2011), Express Bydgoski (28 i 29.03.2011 oraz 16.11.2011). W dniu 16.11.2011r w Radiu PiK przeprowadzono rozmowę z koordynatorem programu w OIP oraz prowadzącą warsztaty dr Elżbietą Kasprzak przybliżając idee programu i metody walki ze stresem w organizacjach. III.2. Program edukacyjny Kultura Bezpieczeństwa Celem tego programu jest poprawa świadomości w zakresie prawa pracy oraz bezpieczeństwa i higieny pracy wśród młodych ludzi. Do grupy odbiorców należą nauczyciele przedmiotów zawodowych, zaś grupę docelową stanowią uczniowie, którzy w czasie roku szkolnego uczęszczają na lekcje przeprowadzane w oparciu o pomoce dydaktyczne przekazane przez OIP. W roku szkolnym 2011/12 OIP w Bydgoszczy kontynuuje edycję programu Kultura Bezpieczeństwa realizowanego w latach poprzednich. W programie uczestniczy obecnie 88 nauczycieli z 27 szkół ponadgimnazjalnych tj. dwukrotnie więcej niż w latach poprzednich. W ramach programu oprócz lekcji przeprowadzonych przez nauczycieli, odbywają się szkolenia i prezentacje organizowane przez pracowników OIP zarówno w siedzibie OIP, jak i bezpośrednio w szkołach. Wizytacje zakładów pracy są trafionym pomysłem, o czym świadczą wypowiedzi i opinie zadowolonych uczestników. Praktyczne lekcje zdecydowanie bardziej przemawiają do wyobraźni młodych ludzi, niż skupianie się wyłącznie na przekazywaniu wiedzy teoretycznej. Przykładem może być wycieczka dla młodzieży szkolnej - uczniów klasy maturalnej Zespołu Szkół Gastronomicznych w Bydgoszczy, zorganizowana we wrześniu 2011 w trakcie, której zapoznano młodzież z nowoczesnymi technologiami i trendami rozwoju przemysłu piekarniczego, w tym oceny jakości zbóż, mąki i wyrobów piekarniczych oraz działalności kulinarnej z uwzględnieniem elementów bezpieczeństwa pracy w Zakładzie Badawczym Przemysłu Piekarskiego w Bydgoszczy, oraz z procesem produkcji piekarniczej w typowej piekarni rzemieślniczej i działalności gastronomicznej w kawiarni i restauracji w Nakle n. Notecią. 8

Fot. Wycieczka dla młodzieży zorganizowana w ramach programu Kultura Bezpieczeństwa W ramach obecnie realizowanej edycji programu Kultura bezpieczeństwa nauczyciele przeprowadzają lekcje na bazie otrzymanych materiałów, a jednocześnie są wspomagani merytorycznie przez specjalistów z OIP. W edycji realizowanej w roku akademickim i szkolnym 2011/12 prezentacje i prelekcje odbyły się między innymi w Uniwersytecie Technologiczno- Przyrodniczym w Bydgoszczy, Zespole Szkół Chemicznych w Bydgoszczy, Zespole Szkół Leśnych w Tucholi, Zespole Szkól w Rypinie i Zespole Szkół Żeglugi Śródlądowej w Nakle n. Notecią. Podczas spotkań z uczniami i studentami omawiane były zarówno kwestie związane z bezpieczeństwem i higieną w przyszłym miejscu pracy oraz obowiązki i uprawnienia wynikające z Kodeksu pracy. Ogromne zainteresowanie nauczycieli i uczniów oraz ich pozytywne oceny potwierdzają potrzebę kontynuacji programu Kultura Bezpieczeństwa w kolejnych latach w szkołach i placówkach kształcących w zawodach związanych z dużym ryzykiem zawodowym ale również w szkołach ogólnokształcących, ekonomicznych czy informatycznych. III.3. Ochrona pracy w rolnictwie indywidualnym Cele i priorytety w działalności Okręgowego Inspektoratu Pracy w Bydgoszczy w działalności promocyjno-prewencyjnej w rolnictwie nie zmieniają się znacząco od wielu lat. Nadal czynione są zabiegi, aby dotrzeć do jak największej liczby odbiorców w tej grupie społecznej. Zmieniły się natomiast środki jakimi posługuje się Inspekcja Pracy w celu osiągnięciu pożądanych efektów. Obok spotkań bezpośrednich z rolnikami i młodzieżą szkolną pochodzącą ze środowisk wiejskich, doszły kontakty z wykorzystaniem mediów tj. telewizji, dzienników lokalnych, periodyków rolniczych oraz internetu. Do współpracy zostali zaproszeni przedstawiciele instytucji obsługujących sektor rolniczy, w tym przedstawiciele lokalnych władz samorządowych, nauczyciele, pedagodzy, harcerze zrzeszeni w ZHP oraz straży pożarnej. Wspólne działania stwarzały możliwość urozmaicenia formy przekazu, np. o projekcję filmów przygotowanych przez KRUS. Fot. Zajęcia dla najmłodszych pochodzących z terenów wiejskich 9

Kontynuowana jest współpraca z Kujawsko Pomorskim Ośrodkiem Doradztwa Rolniczego i innymi instytucjami i organizacjami działającymi na rzecz poprawy warunków pracy w rolnictwie. Polega ona na wspólnym organizowaniu konkursu wiedzy z zakresu bezpieczeństwa pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym dla uczniów ze szkół województwa kujawskopomorskiego, kształcących się w zawodach rolniczych. Współuczestniczeniu w komisji konkursu Bezpieczne Gospodarstwo Rolne czy uczestnictwie w organizowanych przez KPODR w Minikowie targach rolnych i innych masowych imprezach dla rolników indywidualnych. Kujawsko-Pomorska Izba Rolnicza od kilku już lat jest stałym współorganizatorem konkursu Bezpieczne Gospodarstwo Rolne natomiast Agencja Nieruchomości Rolnych organizatorem Ogólnokrajowego Konkursu Bezpieczne gospodarstwo rolne w kategorii gospodarstw wielkotowarowych. Kontynuowana jest współpraca także z Państwową Strażą Pożarną w Toruniu i Tucholi, której przedstawicieli zapraszamy na organizowane przez nas szkolenia rolników indywidualnych, przyjmujących u siebie uczniów szkół rolniczych na praktykę zawodową Jedną ze skuteczniejszych form współpracy z rolnikami jest wizytowanie gospodarstw rolnych podczas wykonywania prac polowych. Rolnicy z roku na rok coraz chętniej pozwalają na przeprowadzenie takich wizytacji. Nie kojarzą już tego z czynnościami kontrolnymi, a raczej z możliwością uzyskania instrukcji na przykładzie własnego podwórka. Często rolnicy nie zauważają np. potrzeby zorganizowania dla dzieci bezpiecznego miejsca zabaw, zabezpieczenia schodów, studzienek, otworów technologicznych itp. Często też dbałość o bezpieczeństwo kojarzona jest z dużymi wydatkami jakie trzeba ponieść na zakup nowych maszyn czy urządzeń. Wizyta inspektora uświadamia rolnikom, że niektóre czynności są w stanie wykonać we własnym zakresie lub przy niewielkich nakładach finansowych. Wizytowani bardzo chętnie korzystają z wydawnictw PIP, takich jak: Dźwigaj bezpiecznie - informator dla sektora rolnictwa czy Pracuj bezpiecznie- poradnik dla rolników. Fot. Wizytacja na terenie gospodarstwa rolnika indywidualnego Od lat niezawodnym sposobem utrzymywania kontaktów z rolnikami jest uczestnictwo OIP w targach rolnych oraz wszelkiego rodzaju przedsięwzięciach organizowanych dla branży rolnej. Stoisko informacyjne jest każdorazowo organizowane w przyjaznych warunkach, gdzie swobodnie można usiąść, porozmawiać a nawet zrobić notatki. III.4. Program prewencyjny Zdobądź Dyplom PIP Innym kontynuowanym programem adresowanym do pracodawców właścicieli małych firm (zatrudniających do 20 pracowników) jest program Zdobądź Dyplom PIP. Jego ideą jest poprawa warunków pracy w ramach prowadzonej samokontroli z wykorzystaniem przygotowanych przez Inspekcję Pracy narzędzi (listy kontrolne z komentarzem oraz materiały informacyjno - edukacyjne). Pracodawcy korzystając z list kontrolnych sami wyszukiwali nieprawidłowości, 10

oceniali ich skalę i usuwali je w ustalonych przez siebie terminach. W trakcie trwania programu korzystali z eksperckiej pomocy inspektorów pracy, którzy udzielali im praktycznych porad i wskazówek. Do udziału w programie zaproszonych zostało w 2011 r. 57 przedsiębiorców z terenu województwa kujawsko-pomorskiego, do których wysyłano zawiadomienia o terminie i miejscu szkolenia wstępnego. Na spotkania przybyło 37 ok. 65% zapraszanych pracodawców z czego tylko 31 zgłosiło chęć dalszej współpracy, którzy po przeszkoleniu przez inspektorów pracy, otrzymali materiały pomocnicze tj. broszury Lista kontrolna z komentarzem i Ocena ryzyka zawodowego, oraz płytę CD Mniej dźwigaj. Aby kręgosłup nie był ciężarem. Zgodnie z założeniami programu, po upływie około sześciu miesięcy przeprowadzono wizytacje w zakładach, które przystąpiły do programu. Celem audytów była ocena spełniania przez pracodawców obowiązków wynikających z przepisów prawa pracy oraz omówienie efektów prowadzonych działań. W wyniku audytów w 2011 roku, inspektorzy pracy pozytywnie ocenili działania 26 pracodawców, zatrudniających łącznie 238 pracowników, tak więc na 31 podmiotów zgłoszonych do programu 26 uzyskało dyplomy. Wśród wyróżnionych znalazły się zakłady produkcyjne z różnych branż, pracodawcy prowadzący działalność handlową oraz usługową. Pracodawcy nagrodzeni Dyplomem Państwowej Inspekcji Pracy zapewniają, że udział w programie zmienił ich nastawienie do Państwowej Inspekcji Pracy, a podejście prewencyjno informacyjne uświadomiło im odpowiedzialność jaką ponoszą za stan bezpieczeństwa w prowadzonych zakładach. III.5. Konkursy promujące pożądane postawy w zakresie ochrony pracy Istotnym elementem działań prewencyjnych jest organizowanie lub współorganizowanie konkursów, na różnych szczeblach, skierowanych do pracodawców, działaczy społecznej inspekcji pracy, rolników indywidualnych, uczniów szkół ponadgimnazjalnych różnych branż, dzieci ze szkół obszarów wiejskich oraz młodzieży zatrudnionej przez rzemieślników. Największym prestiżem i zasięgiem cieszą się konkursy adresowane do pracodawców, rolników i społecznych inspektorów pracy takie jak: 1. Pracodawca-organizator pracy bezpiecznej, 2. Bezpieczne gospodarstwo Rolne, 3. Bezpieczna Budowa, 4. Konkurs na najaktywniejszego zakładowego społecznego inspektora pracy. Fot. Gala podsumowująca konkursy zorganizowane przez OIP Bydgoszcz Uczestnicy poszczególnych konkursów są rekrutowani poprzez bezpośredni kontakt podczas różnego rodzaju imprez, w tym targów regionalnych, spotkań z pracodawcami, a także podczas kontroli prowadzonych przez inspektorów pracy. Ponadto informacje na temat konkursów i ich zasad przekazywane są w mediach, na stronie internetowej Okręgowego 11

Inspektoratu Pracy oraz podczas spotkań i szkoleń prowadzonych przez pracowników OIP. Wielu uczestników zgłosiło chęć wzięcia udziału w konkursach i programach podczas targów regionalnych prowadzonych na terenie województwa Kujawsko-Pomorskiego. Stwierdzić należy iż ciągle znacznym zainteresowaniem wśród pracodawców cieszy się program Zdobądź dyplom PIP, a małym konkurs Na najaktywniejszego Zakładowego Społecznego Inspektora Pracy. Dzieje się tak mimo szeregu spotkań i szkoleń przeprowadzonych przez inspektorów pracy z inicjatywy organizacji związkowych dla Społecznych Inspektorów Pracy. Największym zainteresowaniem w 2011 roku cieszyły się konkursy skierowane do mieszkańców wsi oraz dzieci i młodzieży. Mimo, że Państwowa Inspekcja Pracy nie może prowadzić czynności kontrolno - nadzorczych u rolników indywidualnych nie zatrudniających pracowników, to jednak udział tej grupy zawodowej w działaniach prewencyjnych jest stosunkowo duży. Podobnie sytuacja przedstawia się w konkursach organizowanych dla dzieci i młodzieży. Tradycją są już konkursy organizowane wspólnie z Kujawsko-Pomorską Izbą Rzemiosła i Przedsiębiorczości w Bydgoszczy jak i Centrum Kształcenia Ustawicznego w Grudziądzu. Konkursy te skierowane są do młodzieży szkól ponadgimnazjalnych, a ich celem jest przekazanie w atrakcyjny i przystępny sposób wiedzy o zasadach ergonomii, fizjologii i socjologii pracy. Inspektorzy pracy i pracownicy merytoryczni Okręgowego Inspektoratu Pracy docierają do grup zawodowych i społecznych, które stykają się z dużymi zagrożeniami zawodowymi i wypadkowymi w środowisku pracy ale również w miejscu zamieszkania czy nawet wypoczynku. Jest do działalność profilaktyczna, której bazę stanowią rozeznane już zagrożenia i nieprawidłowości. Nowym wyznacznikiem i wyzwaniem jest na pewno prowadzenie tej działalności w obszarach gdzie zagrożenia jeszcze nie zidentyfikowane, potencjalnie mogą wystąpić w przyszłości. Działalność profilaktyczna bardziej musi podkreślać korzyści wynikające z bezpiecznych metod i warunków pracy oraz z ograniczania zagrożeń wypadkowych. Programy innowacyjne realizowane przez różne podmioty gospodarcze, w tym również uczelnie wyższe, nie zawierają takich zagadnień. Brak więc przekonania, że bezpieczeństwo to zysk, to wręcz dobry interes. 12

IV. KONTROLE I NADZÓR IV.1. DZIAŁANIA WYNIKAJĄCE Z USTAWY O PAŃSTWOWEJ INSPEKCJI PRACY I PROGRAMU DZIAŁANIA NA 2011 ROK. IV.1.1. Szkolenie w dziedzinie bhp Inspektorzy pracy okręgu bydgoskiego w 2011 r. przeprowadzili kontrole dotyczące szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy u 208 pracodawców, w tym u 195 pracodawców sektora prywatnego. W kontrolowanych zakładach pracowało ogółem 11.822 osób, w ramach stosunku pracy 11.228 pracowników, w tym 2.859 kobiet i 52 pracowników młodocianych. Kontrole przeprowadzono: w 83 zakładach zatrudniających do 9 pracowników (ogółem zatrudnionych 457 pracowników), w 83 zakładach zatrudniających od 10 do 49 pracowników (2062 pracowników), w 34 zakładach zatrudniających od 50 do 249 pracowników (3474 pracowników), w 8 zakładach zatrudniających powyżej 250 pracowników (5829 pracowników). Najwięcej kontroli (76) przeprowadzono w zakładach przetwórstwa przemysłowego, następnie w handlu i naprawach (70 kontroli), w budownictwie (18) i po 6 kontroli w transporcie i składowaniu oraz dostarczaniu wody. U 95 pracodawców organizatorem szkolenia okresowego swoich pracowników był pracodawca, natomiast 114 pracodawców zleciło szkolenia okresowe jednostce organizacyjnej (zewnętrznej). Zastosowane środki prawne decyzji ogółem: 277 liczba wystąpień 113 W stosunku do winnych wykroczeń zastosowano środki przewidziane prawem tj. wniosek do sądu (1) i 23 mandaty karne na kwotę 30.000 zł. W toku prowadzonych kontroli udzielono 781 porad prawnych i 1047 porad technicznych. Jak wynika z ujawnionych nieprawidłowości ponad 50% pracodawców nie poddało pracowników szkoleniom okresowym w zakresie bhp. Szkoleń tych nie posiadał prawie co 10 pracownik, często też okresy pomiędzy poszczególnymi szkoleniami były wydłużane. Prawie co 10 pracodawca nie zapewnił swoim pracownikom szczegółowego instruktażu stanowiskowego. Pracodawcy również z opóźnieniem przeprowadzali instruktaż, jak również czas przeznaczony na szkolenie stanowiskowe był zbyt krótki. W wielu przypadkach szkolenia okresowe i instruktaż stanowiskowy prowadziły osoby, które nie posiadały zaświadczenia o ukończeniu wymaganego szkolenia w dziedzinie bhp, jak również nie posiadały odpowiednich kwalifikacji. Brak programów szkoleń wykryto u prawie co 20 pracodawcy. Uzyskane efekty W wyniku realizacji195 decyzji (tj. 70,3 %ogółu wydanych) w 107 zakładach i 160 wniosków (tj. 67.5 %) w 79 zakładach, wyeliminowano większość nieprawidłowości w zakresie szkoleń bhp, m.in: 13

Sprawozdanie z działalności OIP Bydgoszcz w 2011 roku w 17 zakładach 43 pracownikom udzielono instruktażu ogólnego, w 24 zakładach 78 pracownikom udzielono instruktażu stanowiskowego, szkolenie okresowe w zakresie bhp ukończyło 488 pracowników w 62 zakładach. Najczęściej występującymi przyczynami naruszeń prawa są: nieznajomość przepisów przez pracodawców, w tym wymogów dotyczących przeprowadzenia szkoleń, zwłaszcza wstępnych, pierwszego szkolenia okresowego oraz częstotliwości szkoleń okresowych na stanowiskach robotniczych wydłużanie znacznie czasokresów przeprowadzania tych szkoleń, brak w małych zakładach osób dysponujących odpowiednią wiedzą i kwalifikacjami zawodowymi oraz przeszkoleniem w zakresie metod prowadzenia instruktaży, powierzanie spraw bhp osobom zatrudnionym na innym stanowisku, osobom tym skoncentrowanym na wykonywaniu swojej pracy często umyka dopilnowanie spraw związanych z bhp, prowadzenie spraw obowiązków służby bhp przez osoby spoza zakładu, co powoduje brak ciągłości nadzoru nad sprawami z zakresu bhp. Często osoby te zatrudniane są do ściśle określonych zadań, minimalizowanie kosztów związanych z działalnością zakładu, zwłaszcza przy zatrudnianiu nowych pracowników. Podsumowanie Najmniej nieprawidłowości dotyczących szkoleń z zakresu bhp stwierdzono w zakładach dużych i tzw. spółdzielczości. Pracodawcy mniejszych zakładów wykazują znikome zainteresowanie sprawami związanymi ze szkoleniem bhp. Najczęściej rzetelność, forma i zakres szkolenia uzależniona jest od zaangażowania pracownika służby bhp. Pracodawcy bardzo często poza zaświadczeniami ze szkoleń nie posiadają innych niezbędnych związanych ze szkoleniami dokumentów np. programów szkoleń, dzienników zajęć. Wynika to z faktu, że w małych zakładach brak etatowej służby bhp. Brak w zakładzie wzorów dokumentów dot. szkoleń. Pracodawcy najczęściej posiadają programy szkoleń będących kopią programów ramowych z rozporządzenia w sprawie szkoleń bhp. Często opracowane programy nie są przechowywane w aktach zakładu posiadają je pracownicy prowadzący szkolenie. Brak też jest jednoznacznego stwierdzenia, czy pracodawca konsultuje z pracownikami lub ich przedstawicielami zagadnienia związane ze szkoleniami bhp. Duży odsetek nieprawidłowości dotyczy też błędów i braków formalnych w prowadzonych, obowiązujących, dokumentach (brak podpisu, daty, grupy zawodowej, wymiaru szkolenia). Wnioski W celu poprawy istniejącego stanu w dziedzinie szkoleń bhp niezbędna jest dalsza działalność kontrolna w tym zakresie, oraz działalność prewencyjna OIP polegająca na organizacji spotkań z pracodawcami oraz z osobami wykonującymi zadania służby bhp w zakładach. Należałoby się zastanowić nad zmianą rozporządzenia dotyczącego szkoleń w zakresie bhp w takim kierunku aby pracodawcy sami ustalali zakres i terminowość szkoleń na poszczególnych stanowiskach pracy, w zależności od wyników oceny ryzyka zawodowego, a rozporządzenie powinno określać kwalifikacje osób szkolących (certyfikaty) oraz ramowe programy szkoleń. Pracodawcy powinni prowadzić szkolenia wstępne i okresowe dla poszczególnych grup pracowniczych. Odpowiedzialność za prawidłowość szkoleń powinna w całości spoczywać na pracodawcach. Przy takim stanie prawnym, biorąc pod uwagę ocenę ryzyka zawodowego, pracodawcy mogliby szkolić w zakresie bardzo ograniczonym pracowników, 14

dla których ryzyko zawodowe jest minimalne, a jednocześnie zobowiązani byliby zapewnić skuteczne szkolenie pracowników, dla których ryzyko zawodowe jest duże. Fot. Seminarium Zarządzanie Bezpieczeństwem Pracy - współdziałanie z firmami świadczącymi usługi na terenie zakładu. IV.1.2. Ocena ryzyka zawodowego W 2011 roku inspektorzy pracy przeprowadzili 182 kontrole dotyczące przestrzegania przez pracodawców przepisów dotyczących oceny ryzyka zawodowego. Wśród kontrolowanych podmiotów 41,7% to zakłady produkcyjne zajmujące się wytwarzaniem wyrobów z drewna, metalu i gumy, a także artykułów spożywczych. Pozostałe podmioty prowadziły działalność handlową (39 zakładów), budowlaną (22 zakładów) i usługową (21 zakładów). Największą grupę (48,9% ogółu zakładów) stanowiły małe firmy, zatrudniające od 10 do 49 pracowników oraz mikroprzedsiębiorstwa (26,9%) zatrudniające do 9 pracowników, a także firmy o zatrudnieniu powyżej 50 pracowników (19,8%). Ponad 4% kontroli przeprowadzono w zakładach zatrudniających powyżej 250 pracowników. W kontrolowanych zakładach zatrudnionych było łącznie 11.455 pracowników, w tym 3816 kobiet i 126 młodocianych. Najczęstsze przyczyny naruszeń prawa - w ocenie pracodawców ocena i dokumentowanie ryzyka zawodowego należy do zadań pracowników służby bezpieczeństwa i higieny pracy, a ostateczny dokument niczemu nie służy, gdyż często jest opracowany w tak skomplikowany i zawiły sposób, że nie próbują nawet zapoznać się z opracowanym materiałem dotyczącym bezpieczeństwa na zorganizowanych przez siebie stanowiskach pracy. Prowadzi to do absurdalnych przypadków, kiedy to ocena ryzyka zatwierdzona przez właściciela firmy dotyczy stanowisk i zagrożeń jakie nie występują u niego w zakładzie np. z oceny dla stanowiska administracyjno biurowego w Zespole Obsługi Szkół wynika, że pracownik powinien stosować ochronniki słuchu w związku z istniejącym hałasem, a opiekun dzieci podczas transportu powinien uważać na zagrożenia związane z wyhaczeniem się zawiesia podczas transportu pionowego oraz stosować hełmy i rękawice robocze jako środki ochrony osobistej. - w ocenie inspektorów pracy przyczyn stwierdzonych nieprawidłowości należy upatrywać w niedostatecznym przygotowaniu do oceny ryzyka zawodowego pracowników służb bezpieczeństwa i higieny pracy, którzy traktują ocenę jako obowiązek formalny i czysto dokumentacyjny. Rozdają pracodawcom powielane dokumentacje oceny ryzyka zawodowego dla stanowisk ocenionych w oderwaniu od rzeczywistych warunków w jakich jest wykonywana praca. Wiele błędów w ocenie ryzyka powstaje właśnie w wyniku takiego podejścia służb odpowiedzialnych za jej właściwe przeprowadzenie, gdyż pracodawcy całkowicie polegają na ich 15

wiedzy i doświadczeniu. Przyczyny nieprawidłowości wynikają również z traktowania oceny ryzyka jako jednorazowego obowiązku bez dokonywania jej aktualizacji i weryfikacji po zaistniałym wypadku przy pracy czy przeprowadzeniu badań i pomiarów czynników szkodliwych w środowisku pracy. Błędem jest również znikome korzystanie z konsultacji z pracownikami, którzy pracują na stanowisku podlegającemu ocenie. Takie działanie wpływa na braki w dokumentacji oceny ryzyka i nieuwzględnienie wszystkich użytkowanych maszyn i urządzeń, opisu wykonywanych czynności oraz zagrożeń związanych z pracą. Uzyskane efekty W celu doprowadzenia do stanu zgodnego z przepisami inspektorzy pracy wydali 104 nakazy na piśmie zawierające 247 decyzji oraz 137 wystąpień zawierających 397 wniosków. Do dnia 09.01.2012 pracodawcy wykonali 85,1% wydanych decyzji. Najczęściej wydawane decyzje regulowały nieprawidłowości dotyczące braku udokumentowanej oceny ryzyka zawodowego (31,1%), bądź wymaganego zakresu tej oceny (35,3%) oraz informowania pracowników o ryzyku, które wiąże się z wykonywana pracą ( 17,6%). Pracodawcy poinformowali o realizacji 76,1% wniosków zawartych w wystąpieniach. Wnioski regulowały nieprawidłowości w zakresie ocen ryzyka, które nie uwzględniały podstawowych zasad normatywnych wskazanych w przepisach (26,9% wszystkich wydanych wniosków), w tym właściwych zapisów i formy dokumentacji oceny ryzyka, jak również uzupełnienie oceny ryzyka o zagrożenia jakie występują na stanowisku, a nie zostały zidentyfikowane. Wobec 21 pracodawców wszczęto postępowanie w sprawie popełnienia wykroczenia i nałożono mandaty w łącznej wysokości 9800,00zł. Lp. 1. 2. 3 4. 5. Uzyskane efekty (przykłady) Oceniono i udokumentowano ryzyko zawodowe związane z wykonywaną pracą. Dokonano aktualizacji i uzupełnienia oceny ryzyka zawodowego Uzupełniono oceny ryzyka o zagrożenia wcześniej nie zidentyfikowane Uzupełniono dokumentację oceny ryzyka zawodowego o zapisy dotyczące użytkowanych maszyn, urządzeń i stosowanych środków profilaktycznych Usunięto nieprawidłowości związane z informowaniem o ryzyku zawodowym` Liczba zakładów, w których uzyskano efekty Liczba pracowników, których uzyskany efekt dotyczy 26 732 22 3151 18 309 39 3131 18 177 Podsumowanie Wyniki kontroli są zbliżone do wyników z lat poprzednich i potwierdzają, że efektywna ocena ryzyka zawodowego to ocena opracowana dla konkretnego pracodawcy i stanowisk, a nie przedruki z czasopism czy kopiowane z internetu. Ocena ryzyka musi stanowić element spójnej polityki przedsiębiorcy ukierunkowanego na poprawę i utrzymanie bezpiecznych warunków pracy. Pracodawcy nie widzą faktycznego związku jaki występuje pomiędzy wypadkami przy pracy zwłaszcza z tych samych przyczyn - a oceną ryzyka zawodowego na stanowisku, na którym 16

zdarzył się wypadek. Wnioski profilaktyczne, zapobiegawcze lub korygujące, będące najważniejszym etapem i celem oceny ryzyka zawodowego muszą wynikać z porównania stanu faktycznego z obowiązującymi wymaganiami prawnymi i odnosić się do konkretnego stanowiska pracy lub wykonywanych czynności. W praktyce oceny ryzyka są zbiorem wymagań prawnych, których spełnienie zapewni pracodawcy akceptowalny poziom ryzyka zawodowego czyli stanowią specyficzny materiał szkoleniowy do faktycznej oceny ryzyka zawodowego, której ani pracodawca ani służby bhp już nie przeprowadzają. Źródeł tych błędów i nieprawidłowości należy szukać w braku zaangażowania pracodawców i kierownictwa zakładów, w ich małej wiedzy na temat roli i celu oceny ryzyka zawodowego. Zespoły oceniające ryzyko zawodowe zbyt rzadko korzystają z wiedzy i doświadczenia pracowników zatrudnionych na stanowiskach, które podlegają ocenie nie konsultując się z nimi w trakcie przeprowadzania oceny. Wnioski Prowadzone kontrole potwierdzają konieczność dalszej popularyzacji wiedzy dotyczącej oceny ryzyka zawodowego, a zwłaszcza podkreślania celu i miejsca oceny w systemie zarządzania bezpieczeństwem. Na przebieg i jakość oceny ryzyka zawodowego większy wpływ niż sytuacja ekonomiczna zakładów ma zaangażowanie i wiedza pracodawców, osób kierujących oraz pracowników służb bhp stąd tak istotne wydaje się oddziaływanie poprzez kampanie i programy prewencyjne propagujące ocenę ryzyka zawodowego. Zasadne jest dalsze łączenie czynności kontrolnych z czynnościami prewencyjnymi, aby przekonać pracodawców do oceny ryzyka zawodowego i jej roli w ograniczaniu ilości wypadków i chorób zawodowych. Pracodawcy muszą mieć świadomość,że ocena ryzyka jest procesem ciągłym, podlegającym weryfikacji i aktualizacji po każdej zmianie warunków wykonywania pracy, dokonanych pomiarach środowiskowych czy wypadkach przy pracy do których doszło w wyniku aktywizacji zagrożeń nie uwzględnionych w ocenie ryzyka zawodowego. Celowe wydaje się łączenie kontroli z zakresu oceny ryzyka zawodowego z kontrolami dotyczącymi badania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy aby wykazać pracodawcom związek pomiędzy oceną ryzyka zawodowego często niepełną i oderwaną od rzeczywistych warunków w jakich jest wykonywana praca - a poziomem bezpieczeństwa pracy w zakładzie. IV.1.3. Przestrzeganie przepisów dotyczących zatrudniania osób niepełnosprawnych W województwie kujawsko-pomorskim jest 190 zakładów posiadających status zakładu pracy chronionej oraz 5 posiadających status zakładu aktywności zawodowej. W wyniku przeprowadzonych kontroli OIP w Bydgoszczy skierował do wojewody 1 pismo w sprawie uchylenia decyzji dotyczącej zpch z powodu niespełnienia warunków, o których mowa w art. 28 ust.1 pkt 2 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych oraz 1 pismo informujące wojewodę o nieprawidłowościach innych niż niespełnienie warunków, o których mowa w art. 28 ust. 1 pkt 2 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Żaden z zakładów nie utracił statusu zakładu pracy chronionej. IV.1.3.1. Zakłady pracy chronionej Kontrole przeprowadzono w 67 zakładach pracy chronionej, których siedziby znajdują się na terenie działania OIP w Bydgoszczy, tj. zgodnie z przyjętym harmonogramem na rok 2011 r., w tym w 9 zakładach posiadających oddziały na terenie działania innych okręgowych inspektoratów pracy. W zakładach tych zatrudniano (wg. danych z kart kontrolnych zbiorczych) 17

łącznie 4432 osoby niepełnosprawne, w tym 2201 osób z lekkim stopniem niepełnosprawności oraz 1575 kobiet. W oddziałach (jednostkach organizacyjnych poza siedzibą zakładu) zatrudnione były 1754 osoby niepełnosprawne, w tym o lekkim stopniu niepełnosprawności 942 osoby. Techniczne bezpieczeństwo pracy Czynniki szkodliwe, niebezpieczne, uciążliwe W trakcie kontroli ustalono, że spośród 1428 pracowników objętych kontrolą 126 pracownikom nie wydano odzieży i obuwia roboczego. Przy badaniu zagadnienia dotyczącego środków ochrony indywidualnej stwierdzono naruszenia przepisów w stosunku do 13 pracowników, na 842 zbadanych. W porównaniu do danych z roku 2010 stwierdzono, że zwiększyła się liczba pracowników, którzy nie otrzymali odzieży roboczej i obuwia. Wprawdzie w roku 2011 r. objęto kontrolą o 17,6% więcej pracowników, jednakże liczba osób, których nieprawidłowość dotyczy wzrosła aż o 42,8%. Obiekty i pomieszczenia pracy W 2 zakładach nie dostosowano obiektów i pomieszczeń pracy do wymagań pod względem wysokości, powierzchni i kubatury (dotyczy 3 obiektów/pomieszczeń na 689 skontrolowanych i 10 pracowników). W 17 zakładach stwierdzono niewłaściwy stan techniczny elementów obiektów i pomieszczeń pracy (dotyczy 27 obiektów/pomieszczeń i 580 pracowników). Nieprawidłowości dotyczyły głównie niewłaściwego stanu technicznego ścian i posadzek 64%. Zaplecze higieniczno sanitarne Nieprawidłowości dotyczące zaplecza higieniczno sanitarnego (np. liczby, wielkości, wysokości, usytuowania) stwierdzono w 14 przypadkach. Najwięcej z nich dotyczyło niewłaściwego stanu technicznego pomieszczeń i urządzeń higieniczno sanitarnych w 8 zakładach (dotyczy 356 pracowników). Kontrole przeprowadzone w roku 2010 również wykazały najwięcej nieprawidłowości przy badanym zagadnieniu. Niewłaściwe lub nieodpowiednie wyposażenie pomieszczeń higieniczno sanitarnych dotyczyło 17 przypadków i 356 pracowników. Bariery architektoniczne Najwięcej nieprawidłowości stwierdzono przy kontroli zagadnienia dot. zabezpieczenia i właściwego oznakowania miejsc niebezpiecznych (stosownie do wymagań dotyczących poszczególnych grup niepełnosprawności osób zatrudnionych). Na 45 zbadane przypadki nieprawidłowości (braki/uchybienia) stwierdzono w 10 przypadkach. W porównaniu do danych z roku 2010 wzrosła liczba zakładów, gdzie stwierdzono uchybienia przy spadku liczby zbadanych przypadków. W 2 zakładach stwierdzono, że 5 pomieszczeń higieniczno sanitarnych (na 297 zbadanych) nie było przystosowanych do potrzeb 2 pracowników niepełnosprawnych. W obu zakładach stwierdzono brak uchwytów przy umywalkach dla osób z dysfunkcją narządów ruchu, posiadających ograniczenia w poruszaniu się. Wentylacja, ogrzewanie, oświetlenie. Oceną dotyczącą wentylacji ogólnej pomieszczeń objęto 667 obiektów/pomieszczeń. Nieprawidłowości stwierdzono w odniesieniu do 21 badanych przypadków. Najwięcej dotyczyło niewłaściwej wymiany powietrza w pomieszczeniach pracy (w 9 zakładach, dotyczy 63 pracowników). Kontrole pozostałych zagadnień nie wykazały większych uchybień. Stanowiska i procesy pracy 18

Na 1312 zbadanych stanowisk pracy w zakresie ich organizacji i wyposażenia (bhp, ergonomia, sposób wykonywania pracy), uchybienia stwierdzono w 20 przypadkach. Kontrole wykazały, że na 17 stanowiskach pracy, spośród 1007 zbadanych brak było instrukcji bezpieczeństwa i higieny pracy (uchybienia stwierdzono na 7 stanowiskach pracy). Nie stwierdzono natomiast braków w zakresie wyposażenia stanowisk pracy. Uwzględniały one potrzeby zatrudnionych na nich osób niepełnosprawnych, biorąc pod uwagę specyfikę techniczną i technologiczną wykonywanej pracy. W większości przypadków stanowiska pracy nie wymagały ich przystosowywania. Rodzaj schorzeń i stopień niepełnosprawności pozwalał osobom niepełnosprawnym na wykonywanie pracy na stanowiskach pracy spełniających ogólne wymagania pod względem bhp. Maszyny i urządzenia techniczne Jak co roku inspektorzy pracy stwierdzili rażące naruszenia przepisów prawa jeżeli chodzi o wyposażenie maszyn w urządzenia ochronne. Kontrole przeprowadzone w roku 2011 wykazały, że spośród 730 zbadanych maszyn, 27 nie posiadało urządzeń ochronnych, a w 13 urządzenia te były nieodpowiednie. Pracodawcy narazili w ten sposób na bezpośrednie zagrożenie zdrowia i życia aż 50 pracowników. Urządzenia i instalacje energetyczne Kontrole przeprowadzone w zakładach wykazały, że pracodawcy nadal lekceważą zagrożenia związane z użytkowaniem urządzeń i instalacji energetycznych. W 11 zakładach stwierdzono brak pomiarów skuteczności ochrony przeciwporażeniowej przed dotykiem pośrednim (dotyczy aż 355 pracowników). Najczęściej pracodawcy nie wykonywali w terminie kolejnych pomiarów. Brak skutecznej ochrony przed dotykiem bezpośrednim stwierdzono w 3 zakładach (dotyczy 120 pracowników). Przykład rażącego naruszenia przepisów dot. badanego zagadnienia (uszkodzone gniazdo 230V). Zarządzanie bezpieczeństwem i zdrowiem Jednym z zagadnień, gdzie wystąpiło najwięcej nieprawidłowości jest przygotowanie pracowników do pracy i tak: w zakresie szkoleń bhp, spośród 1153 zbadanych pracowników nieprawidłowości dotyczyły 180 pracowników, w tym 81 nie odbyło szkoleń, w zakresie badań lekarskich nieprawidłowości dotyczyły 21 pracowników, w tym 15 dopuszczanych było do pracy bez badań lekarskich, spośród 1017 osób objętych kontrolą. 19