STYTUT WYMIARU SPRAWIEDLIWO CI dzia Emil Szczepanik Wybrane zagadnienia egzekucji s dowej we Francji Warszawa 2014
Spis tre ci Bibliografia:... I Wprowadzenie... 1 Komornik (Hussier de justice)... 10 Koszty (wynagrodzenie komornika)... 11 Kwestionowanie kosztów komorniczych... 20 rodki obrony d nika... 22 dzia do spraw egzekucyjnych... 28 Kompetencja terytorialna s dziego egzekucyjnego... 30 ciwo rzeczowa s dziego egzekucyjnego... 34 Nadzór nad czynno ciami komorników... 40 Odpowiedzialno dyscyplinarna komornika... 41 Procedura dyscyplinarna przed Izb dyscyplinarn (procedura wewn trzna)... 46 Samorz d komorników... 49 Nabór na stanowisko komornika we Francji... 51 Dane statystyczne dotycz ce zawodu komornika... 54 Struktura s downictwa we Francji... 57
Bibliografia: Procédures civiles d exécution Voies d exécution ; Procédures de distribution Philippe Hoonakker, 3 e edition, Larcier 2014 Droit administratif, Philippe Foillard, 3 e édition, Larcier 2014 Droit et pratique des voies d exécution, sous la direction de Serge Guinchard et Tony Moussa, Dalloz 2012 Droit de l exécution Voies d exécution et procédures de distribution 2 e édition, Anne Leborgne, Dalloz 2014, Le tarif des huissiers de justice, le calcul du cout des actes (I), René Lauba Patricia Foucher, INC Hebdo, 2008; Le tarif des huissiers de justice (II), le contrôle des actes, René Lauba Patricia Foucher, INC Hebdo, 2008; Rapport No 2012 M 053 M 3, Les professions réglementées, Ministère de l économie et des finances, République Française; Code de procédure civile, 105 e edition, Dalloz 2014 ; Projet de loi no 2447 pour la croissance et l activité, wersja z 11 grudnia 2014 r., L huissier de justice aujourd hui. Dossier de presse, Chambre National des Huissiers de Justice.
Wprowadzenie W systemie francuskim, egzekucja s dowa, by a w ostatnich 25 latach przedmiotem powa nych zmian. Przede wszystkim chodzi o ustaw z dnia 9 lipca 1991 roku wprowadzaj nowe podej cie do post powa egzekucyjnych, co znalaz o odzwierciedlenie w zmianie nomenklatury. Wprowadzono poj cie cywilnych post powa egzekucyjnych w miejsce dróg egzekucyjnych. Reforma z 1991 roku obj a tylko egzekucj z ruchomo ci, a jej uzupe nienie w zakresie nieruchomo ci nast pi o dopiero w 2006 roku. G ównym przes aniem zmian by o wzmocnienie znaczenia tytu u wykonawczego i w ciwe rozmieszczenie akcentów, tak aby przy zabezpieczaniu praw d nika, w szczególno ci tego dzia aj cego w dobrej wierze, nie traci z oczu g ównego celu post powania egzekucyjnego jakim jest zapewnienie realizacji praw wierzyciela. Zmiana ta znalaz a potwierdzenie w nazwie nowego kodeksu Kodeks post powa egzekucyjnych, który wszed w ycie 1 czerwca 2012 roku i który stanowi ca ciow, z niewielkimi wyj tkami, regulacj problematyki egzekucji s dowej w ramach prawa cywilnego. Zmiana nazwy mia a odzwierciedla to, e nowy Kodeks, poza sfer prawa karnego i prawa administracyjnego, okre la procedury, w ramach których uwzgl dnia si prawa ka dego uczestnika post powania i d y si do wyegzekwowania decyzji lub tytu u prawnego zaopatrzonego w odpowiedni moc nadan prawem, obliguj c d nika do podporz dkowania si wspomnianej decyzji lub tytu owi prawnemu. Nowa nazwa odzwierciedla tak e pokrewie stwo z procedurami cywilnymi ale i zasadnicze ró nice, czego dowodem jest odr bna regulacja kodeksowa. przypadku procedur cywilnych zasad jest równo stron, podczas gdy w przypadku egzekucji wykorzystywany jest autorytet pa stwa dla usuni cia oporu d nika, a wi c w t procedur wpisana jest nierówno stron. Co jednak czy post powanie cywilne i post powanie egzekucyjne to ich komplementarno. Bez egzekucji nie dzie bowiem mo liwe wykonanie nawet najbardziej s usznego orzeczenia, chocia by dlatego, e bezkarno odmowy wiadczenia stanowi aby zach dla lekcewa enia przyj tych zobowi za. Tym samym rol egzekucji jest realizacja interesu konkretnego wierzyciela, ale przez to chodzi równie o zachowanie autorytetu Pa stwa.
W odniesieniu do przymusu podobnie jak w innych ustawodawstwach, prawo francuski przechodzi o ewolucj w kierunku ograniczenia przymusu wobec osoby na rzecz przymusu stosowanego wobec mienia. Zachowano jednak mo liwo tego typu egzekucji w przypadku obowi zku okre lonego zachowania lub obowi zku powstrzymania si od okre lonego dzia ania (de faire i de ne pas faire), ale na zasadzie wyj tku chodzi o sprawy, w których bezpo rednie oddzia ywanie na osob d nika pozostaje jedynym sposobem na osi gni cie poszukiwanego przez prawo skutku: s to sprawy dotycz ce eksmisji oraz sprawy o wydanie dzieci. Rozwi zaniem zast puj cym egzekucj na osobie d nika w systemie francuskim jest: egzekucja par equivalent oznacza przyznanie odszkodowania dla wierzyciela w przypadku braku wykonania orzeczenia, co wynika z art. 1142 Kodeksu cywilnego (FR). Orzecznictwo wskazuje jednak, e ten typ egzekwowania wykonania orzeczenia jest zastrze ony dla wierzytelno ci ci le zwi zanych z osob d nika (np.: zobowi zanie namalowania obrazu). W przypadku zwyk ego zobowi zania dzia ania lub zaniechania wierzyciel ma wybór mi dzy daniem wykonania zobowi zania w naturze lub w trybie odszkodowawczym ( par equivalent ). Egzekucja w naturze przybiera ró ne formy np. wydanie ruchomo ci (la saisieapprehension). Aby jednak unikn stosowania przymusu bezpo redniego, mo liwe jest stosowanie takich rodków oddzia ywania na d nika, aby przedmiot egzekucji zosta przez d nika wydany wierzycielowi. Stosuje si wówczas technik tzw. astreinte p atno ci obci aj cej d nika za ka dy dzie opó nienia w wiadczeniu lub wykonanie zast pcze, na mocy art. 1143 i 1144 Kodeksu cywilnego (FR). Wskazane wy ej przepisy pozwalaj wierzycielowi uzyska zezwolenie s du na wykonanie okre lonych prac na koszt d nika niewykonuj cego obowi zków wynikaj cych z tytu u wykonawczego. W ten sposób zobowi zanie do dzia ania lub zaniechania zast powane jest w ca ci lub w cz ci zobowi zaniem pieni nym, które z kolei jest egzekwowane wy cznie z maj tku nika. 2
W odniesieniu do zobowi za pieni nych przymus oddzia uj cy na osob d nika pozosta w przypadku odpowiedzialno ci z tytu u niezap acenia kar pieni nych w procedurze karnej. Kara aresztu mo e by wymierzona w zakresie od 20 dni do 3 miesi cy, przy czym nast puje jej natychmiastowe uchylenie w przypadku wp aty zaleg ci. Po wypuszczeniu na wolno osoba ta nie b dzie mog a by ponownie umieszczona w areszcie, mimo istnienia podstaw do dania zap aty. Podobnie, przymus wobec osoby jest mo liwy w przypadku, gdy niewykonywanie zobowi zania pieni nego b dzie stanowi jednocze nie przest pstwo tzw. opuszczenie rodziny brak p atno ci alimentacyjnych przez okres przekraczaj cy dwa miesi ce oraz doprowadzenie do niewyp acalno ci w przypadku obowi zku wiadczenia nie b cego zobowi zaniem o charakterze umownym (np. zobowi zania wynikaj ce z odpowiedzialno ci deliktowej, alimentacyjnej lub karnej). Egzekucja zwi zana z realizacj zobowi za pieni nych co do zasady odbywa si poprzez oddzia ywanie na maj tek d nika. Maj tek ten, tak e przysz y, ruchomy jak i nieruchomy, stanowi zabezpieczenie sp aty zobowi za pieni nych d nika. rodki stosowane w egzekucji dzieli si na rodki zabezpieczaj ce i rodki egzekucji przymusowej. rodki przymusu, poza eksmisj, oddzia uj na maj tek d nika i s okre lane jako zaj cia (saisie), gdy polegaj na przej ciu przez organy egzekucyjne maj tku w celu jego wydania lub sprzeda y. Prawo francuskie przewiduje tylko dwa przypadki wydania wierzycielowi zaj tego mienia. Chodzi o zaj cie ruchomo ci, któr d nik jest zobowi zany wyda wierzycielowi oraz sp at wierzytelno ci pieni nej przez zaj cie wierzytelno ci o tym samym charakterze przys uguj cej d nikowi wobec osoby trzeciej i przyznanie jej wierzycielowi. W przypadku innego mienia zaj tego w celu wyegzekwowania wierzytelno ci pieni nej, mo liwa jest jedynie sprzeda, aby umo liwi wierzycielowi odzyskanie rodków pieni nych. Dziel c rodki egzekucyjne wed ug charakteru wierzytelno ci podlegaj cej egzekucji lub maj tku podlegaj cego zaj ciu, mo na wyró ni rodki egzekucji przymusowej obejmuj ce sprzeda, rodki bez sprzeda y oraz rodki mieszane. 3
Wszystkie te rodki zak adaj, e wierzyciel dysponuje tytu em wykonawczym. W ramach procedur egzekucyjnych wyró nia si tak e rodki zabezpieczaj ce, które stosuje si w okresie poprzedzaj cym uzyskanie tytu u wykonawczego. rodki zabezpieczaj ce mog przybra dwie formy: rodki zabezpieczaj ce, które skutkuj obj ciem danego mienia przez organy egzekucyjne; s dowe rodki zabezpieczenia rzeczowego, które daj wierzycielowi prawo pierwsze stwa w egzekwowaniu. Prawo francuskie przewiduje, e wszystkie rodki egzekucyjne, czy to o charakterze zabezpieczaj cym czy te egzekucji przymusowej s ograniczone terminami, które mo na podzieli na terminy na dokonanie czynno ci lub w których nale y wstrzyma si z podejmowaniem czynno ci np. do drugiej kategorii nale terminy, w których nie mo na prowadzi eksmisji, (R. 322-10 oraz termin 8 dni, który biegnie od wezwania do zap aty przed zaj ciem w celu sprzeda y), do pierwszego z kolei - terminy przewidziane albo dla d nika albo dla wierzyciela dla sprawnego prowadzenia egzekucji, co czyni czasami post powanie egzekucyjne zb dnie skomplikowanym. Dochodz do tego wymogi formalne, których brak mo e powodowa niewa no czynno ci np. obowi zki informacyjne dla uczestników post powania, które musz by przedstawione w prostej i jasnej formie. W przypadku ich niedochowania, czynno mo e by dotkni ta niewa no ci, na ogólnych zasadach przewidzianych dla procedury cywilnej (art. 114 ust. 2 Kodeksu postepowania cywilnego podkre li trzeba przy tym, e aby stwierdzi niewa no czynno ci nale y tak e wykaza szkod po stronie skar cego (w tym przypadku nika). Przepisy dotycz ce post powa egzekucyjnych maj charakter norm bezwzgl dnie obowi zuj cych, ale ostatecznie ustawodawca francuski dopu ci mo liwo, w zakresie norm dotycz cych zabezpiecze rzeczowych, takich rozwi za umownych, które pozwalaj na zaspokojenie wierzyciela przez przej cie przedmiotu zabezpieczenia na w asno wierzyciela w przypadku braku sp aty d ugu (rozporz dzenie z 23 marca 2006 r. i z 21 kwietnia 2006 r.). Wierzyciel ci gle jednak nie mo e zawrze umowy uprawniaj cej do sprzeda y przedmiotu zabezpieczenia 4
i zaspokojenia si z ceny, chyba e umowa taka zostanie zawarta po zaci gni ciu zobowi zania. Konstrukcja francuskiego Kodeksu post powa egzekucyjnych: sk ada si z cz ci ustawowej i wykonawczej, z tym samym podzia em dla obydwu cz ci na sze ksi g: o Ksi ga pierwsza zawiera rozwi zania wspólne dla wszystkich post powa ; o Ksi gi II IV dotycz rodków egzekucji przymusowej; Cz ogólna o Ksi ga V dotyczy rodków zabezpieczaj cych; o Ksi ga VI dotyczy terytoriów zamorskich. Kodeks post powa egzekucyjnych wprowadza norm, któr mo na by oby tak e wyprowadzi z ca ci regulacji post powa egzekucyjnych, a mianowicie, e ka dy wierzyciel mo e, na warunkach przewidzianych przez prawo, zmusi d nika, niewykonuj cego swych zobowi za, do ich wykonania na rzecz wierzyciela (art. L.111-1). W literaturze francuskiej podkre la si przy tym, e regulacje dotycz ce egzekucji maj tak e oparcie w prawie europejskim. Wskazuje si na orzeczenie Hornsby wydane 19 marca 1997 przez Trybuna Sprawiedliwo ci w Strasbourgu, które czyni z prawa do egzekucji prawo cz owieka w oparciu o art. 6.1 Konwencji europejskiej, a tak e szerzej w oparciu o art. 1 Protoko u dodatkowego. Odwo uj c si do tak zakre lonego prawa wierzyciela mo na wi c wymaga u ycia przymusu, ale tylko w granicach wyznaczonych przez prawo. W szczególno ci, nie jest dopuszczalne aby wierzyciel sam dokonywa czynno ci egzekucyjnych - musi odwo si do w ciwego, uprawnionego organu - co do zasady b dzie to komornik (l huissier de justice). Trzeba jednak mie na uwadze, e skoro prawo do korzystania z egzekucji jest chronione na poziomie europejskim, to granice jego stosowania musz by w ciwie zakre lone, tak aby istota tego prawa nie zosta a naruszona. W tym kontek cie, w literaturze francuskiej, zwraca si uwag na konieczno 5
poszukiwania w rozwi zaniach prawnych równowagi mi dzy prawami d nika wierzyciela. W odniesieniu do osoby d nika system francuski przewiduje ograniczenia egzekucyjne o charakterze ochronnym dotycz one spadkobrania oraz procedur upad ciowych. Innymi ograniczeniami s immunitety egzekucyjne: takim immunitetem obj te s osoby prawne prawa publicznego, w tym podmioty samorz dowe, a tak e ich wspólne podmioty tworzone dla celów przemys owych lub handlowych. Mimo e immunitety te maj charakter absolutny, to ustawodawca francuski wprowadzi rozwi zania maj ce wzmocni pozycj wierzyciela chodzi o mo liwo orzeczenia op aty za niewykonanie orzeczenia, któr b dzie musia pokry d nik obj ty immunitetem (astreinte). Zwraca si przy tym uwag, na konieczno uwzgl dnienia w ciwego wywa enia praw d nika i wierzyciela, pami taj c o mo liwo ci obj cia trudno ci w wykonaniu orzeczenia przeciwko podmiotom publicznym zakresem ochrony Europejskiego Trybuna u Praw Cz owieka w Strasbourgu. immunitet przedstawicieli dyplomatycznych, banków centralnych i pa stw obcych. System francuski przyjmuje zasad, e tylko maj tek d nika podlega zaj ciu. Wyj tki s zwi zane z prawem spadkowym i wynikaj cymi z tych uregulowa rozwi zaniami okre laj cymi przej cie maj tku na dziedzicz cych nast pców prawnych, którzy zaakceptowali spadek oraz z prawem zabezpiecze rzeczowych. Maj tek podlegaj cy zaj ciu Zasad jest, e w ca ci maj tek d nika podlega egzekucji na rzecz wierzyciela (art. 2284 Kodeksu cywilnego). Ciekawym wyj tkiem jest jednak mo liwo wprowadzenia ogranicze egzekucyjnych dla wierzycieli osoby fizycznej prowadz cej dzia alno gospodarcz, która mo e wskaza zakres swojego mienia, zarezerwowanego dla wierzycieli zwi zanych z prowadzon dzia alno ci i ten, który ma charakter maj tku osobistego. 6
Wierzyciel ma prawo wyboru rodków egzekucyjnych (art. 111-7 CPCE). Wierzyciel mo e nie tylko wybra mienie, które chce on zaj, ale tak e porz dek w którym chce prowadzi egzekucj. Owa wolno wyboru nie ma jednak charakteru bezwzgl dnego, jest ograniczona zasad proporcjonalno ci. L huissier de justice (komornik) Co do zasady, komornik ma monopol na prowadzenie przymusowej egzekucji. Przy czym nie jest on jedynym organem, który mo e interweniowa w tej procedurze, wyj tki w tym zakresie s jednak marginalne. W ramach monopolu na odzyskiwanie nale no ci, ustawodawca francuski powierzy komornikowi tak e prawo do poszukiwania informacji o maj tku d nika oraz miejsca przebywania d nika, dla ochrony interesu wierzyciela. Zakres monopolu jest on ograniczony przez obszar dzia alno ci danego komornika. Od reformy z 2007 roku, która wesz a w ycie 1 stycznia 2009 r., obszar dzia alno ci komornika zosta rozszerzony z obszaru s du rejonowego na obszar s du okr gowego. Komornik tym samym nie mo e dokona czynno ci dotycz cej egzekucji, je li akt ten mia by by przeprowadzony w obszarze innego s du okr gowego od w ciwo ci danego komornika. Trzeba jednak doda, e w pewnych przypadkach, w odniesieniu do czynno ci komornika dokonywanych drog elektroniczn, a wi c de facto z jego biura, ustawodawca francuski wprowadzi wyj tki od tej zasady: czynno ci zawiadamiania, dor czania drog elektroniczn mog by dokonywane równolegle przez komorników z obszarów gdzie jeden z adresatów czynno ci ma swoje miejsce zamieszkania, podobnie z czynno ci informowania o danej czynno ci osoby trzeciej wówczas mo e to czyni ten sam komornik, w ciwy dla g ównej czynno ci; je li zawiadomienia (dor czenia) dotycz osoby trzeciej, w rozumieniu procedury egzekucyjnej lub zabezpieczaj cej, w ciwym jest komornik miejsca zamieszkania d nika, chyba e jego miejsce zamieszkania jest zagranic. 7
Wyj tki co do wykonywania czynno ci w post powaniu egzekucyjnym przez komorników s nast puj ce: wpisywania zabezpiecze rzeczowych w ramach zabezpieczenia s dowego w post powaniu egzekucyjnym czynno ci te mog by dokonywane przez samego wierzyciela lub jego pe nomocnika; zaj cie wierzytelno ci wynikaj cych z wynagrodzenia mo e by dokonane przez sekretarza s du pracy (greffier), to jest na poziomie s du rejonowego; sprzeda maj tku w ramach procedury egzekucyjnej sprzeda y mog dokonywa np. profesjonalni licytatorzy s dowi (odr bna profesja w systemie francuskim), notariusze, sekretarze s dów handlowych (greffier). Inne przypadki ograniczenia monopolu zwi zane s z prowadzeniem egzekucji przez organy w adzy publicznej. I tak, art. L111 3 punkt 6 Kodeksu post powania egzekucyjnego podaje, e tytu em wykonawczym s tak e tytu y wydane przez osoby prawne prawa publicznego lub decyzje, którym prawo nadaje moc orzeczenia. Norma ta dotyczy tytu ów wydawanych przez pa stwo, jednostki samorz du terytorialnego i podmioty publiczne wyposa one w przywilej wydania tytu u wykonawczego bez uprzedniej s dowej kontroli. Kontrola ta jest wykonywana dopiero po wydaniu tytu u, przy za eniu e organy publiczne co do zasady dzia aj w granicach prawa. W praktyce wyst puje du a liczba tytu ów pochodz cych od organów publicznych, mo na je ogólnie podzieli na: tytu y o charakterze fiskalnym, które z kolei dziel si ze wzgl du na typ podatków bezpo rednich i po rednich; w sprawach tego typu wierzytelno ci ciwy jest s d administracyjny s dzia do spraw podatkowych w odniesieniu do sporów co do istnienia podatku i jego wysoko ci. W fazie wykonawczej, co do prawid owo ci czynno ci egzekucyjnych, w ciwy jest jednak ju s dzia egzekucyjny (JEX). Charakterystyczne jest tak e dla tej procedury, e przed przekazaniem sprawy do rozstrzygni cia s du, obligatoryjna jest faza polubowna; orzeczenia o zaleganiu z podatkiem; dotycz one podmiotów, które zobowi zane s do rozliczenia powierzonych im rodków publicznych. 8
W tym zakresie spory rozstrzygane s przez s downictwo administracyjne, a zaskar anie tytu u nie wywo uje efektu zawieszaj cego egzekucj ; nakazy zap aty okre laj ce obowi zek zap aty na rzecz pa stwa, niestanowi cy podatku. Nakazy te podlegaj podobnej procedurze co zobowi zania o charakterze fiskalnym, z podzia em kompetencji do rozstrzygania sporów mi dzy s dy administracyjny badaj ce istot sporu i s dziego egzekucyjnego w zakresie prawid owo ci prowadzenia czynno ci egzekucyjnych. Nale y przy tym zaznaczy, e monopol komorników w zakresie egzekucji wierzytelno ci publicznych jest ograniczony, gdy prawo daje organom pa stwowym mo liwo pos ugiwania si w odniesieniu do tego typu wierzytelno ci inspektorami finansów publicznych. Osoby te maj takie same uprawnienia jak komornicy, nie przys uguj im wi c adne dodatkowe prerogatywy w ramach prowadzonych czynno ci egzekucyjnych. Dany podmiot prawa publicznego nie musi jednak pos ugiwa si inspektorami finansów publicznych przy prowadzeniu egzekucji, mog c z zlecenie komornikowi. 9
Komornik (Hussier de justice) Komornik obj ty jest podwójnym statusem - statusem ministerialnym (officier ministeriel) oraz statusem funkcjonariusza publicznego (officier public). Z pierwszego statusu wynika, e komornik jest dzier ycielem urz du, co do którego przys uguje mu prawo przedstawienia swego nast pcy celem powo ania przez Ministra Sprawiedliwo ci tzw. charge prawo do wskazania nast pcy. Jednocze nie, ze statusem tym wi e si obowi zek dzia ania w ramach udzielonego przez wierzyciela pe nomocnictwa - co do zasady komornik nie mo e odmówi przyj cia pe nomocnictwa. Drugi status (officier public) wi e si z prawem do nadawania dokumentom mocy urz dowej lub sporz dzania dokumentów wymaganych przez prawo (kategoria officier public jest szersza i obejmuje kr g podmiotów maj cych status ministerialny). Nale y przy tym pami ta, e komornik we Francji jest jednocze nie wykonawc woli wierzyciela, przez udzielone mu pe nomocnictwo (mandataire). Jest tak e przedsi biorc. 10
Koszty (wynagrodzenie komornika) Egzekucja orzecze jest zwykle kosztowna, co ustawodawca francuski wzi pod uwag reformuj c system egzekucji w 1991 r., staraj c si ograniczy zwi zane z ni obci enia finansowe poprzez zdefiniowanie niezb dnych czynno ci dla ka dej procedury egzekucyjnej i ich odpowiednie przypisanie do taryfikatora. Ma to swój wyraz w cis ej zale no ci mi dzy Kodeksem post powa egzekucyjnych i taryfikatorem czynno ci komornika. W systemie francuskim obowi zuje zasada darmowego dost pu do s du, ale to oznacza tylko tyle, e wymiar sprawiedliwo ci sprawowany przez s d nie jest op acany przed pods dnego (op acie nie podlega wydanie orzeczenia ani koszty obs ugi sekretariatu). Nie oznacza to jednak, aby wszystkie czynno ci procesowe, w tym te dokonywane w ramach post powania egzekucyjnego, by y darmowe. Op acie bowiem podlegaj, z nielicznymi wyj tkami obejmuj cymi s dy pracy, ubezpiecze spo ecznych i sprawy zwi zane z dzier aw roln, zawezwanie do s du inicjuj ce post powanie s dowe oraz dor czenie (notyfikacja) orzeczenia, co musi odby si za po rednictwem komornika (l huissier de justice). Komornik (L huissier), cho jest funkcjonariuszem publicznym, nie jest wynagradzany przez Pa stwo. Koszt wype niania przez niego obowi zków zwi ksza d ug, który stanowi przyczyn wszcz cia post powania egzekucyjnego. Zwraca si przy tym uwag, e wierzyciel mo e czasami rezygnowa z przymusowego egzekwowania swych nale no ci, je li nie jest pewny faktycznej wyp acalno ci d nika w nie ze wzgl du na koszty postepowania egzekucyjnego. Tym t umaczy si potrzeb szczegó owej regulacji czynno ci, za które nale y si wynagrodzenie. wynagrodzenia komorników, precyzyjnie okre laj cej System wynagrodzenia komorników zawarty jest w dekrecie nr 96-1080 z 12 grudnia 1996 o taryfach komorników. Akt ten obejmuje regulacj wynagrodzenia za dostarczenie dokumentów wynikaj cych z obowi zuj cej procedury (faza dochodzenia roszczenia) oraz egzekwowanie wierzytelno ci. Wspomniany dekret okre la wynagrodzenie komornika w relacji do charakteru i skomplikowania jego udzia u w sprawie, wskazuj c w dwóch tabelach ponad 150 aktów i czynno ci, z przypisanymi do nich taryfami. System ten mia zapobiec 11
sporom co do wysoko ci kosztów, u atwi okre lenie zb dnych czynno ci lub nadp aconych czynno ci i pozwoli wierzycielom przewidzie koszty czynno ci zabezpieczaj cych lub egzekucyjnych. Z drugiej strony powsta o ryzyko generowania czynno ci niewymaganych przez prawo, a nawet w domy le usuni tych z obowi zków proceduralnych, po to tylko aby uzyska status czynno ci obj tej taryfikatorem. Sprzyja temu mo liwo odwo ania si do u ytych w regulacjach generalnych poj, takich jak nag danego przypadku lub szczególne trudno ci, uzasadniaj cych wykonanie okre lonej, obj tej taryfikatorem czynno ci. Dodatkowo, podstaw wynagrodzenia komornika jest ustawa nr 2010-1609 z 22 grudnia 2010 i dekret nr 2011-1043 z 1 wrze nia 2011, dla czynno ci zabezpieczaj cych podj tych po otwarciu spadku. Generaln zasad okre laj sposób podzia u kosztów post powania egzekucyjnego wprowadzono w art. L.111-8 wynika z niego, e koszty te obci aj nika, z dwoma wyj tkami: cz ciowo wierzyciel pokrywa wynagrodzenie komornika zwi zane z realizacj p atno ci na rzecz wierzyciela w zwi zku z otrzymanym pe nomocnictwem na warunkach okre lonych w art. 10 dekretu nr 96-1080 z 12 grudnia 1996 r. Nale y zaznaczy, e d nik b dzie jednak ponosi w ca ci ci ar wynagrodzenia komornika w przypadku wierzytelno ci powsta ej w zwi zku z naruszeniem praw w asno ci intelektualnej, egzekwowania administracyjnych tytu ów wykonawczych, tytu ów wykonawczych wynikaj cych z umowy o prac oraz wiadcze alimentacyjnych. Nadto, w sprawach mi dzy konsumentem i profesjonalist, dzia mo e, tak e z urz du, maj c na uwadze zasady s uszno ci lub sytuacj ekonomiczn profesjonalisty w na wierzyciela ca wynagrodzenia obj tego regu proporcjonalnego podzia u, d nika nie obci aj koszty, które okaza y si nieuzasadnione w sposób oczywisty w momencie podj cia czynno ci. Koszty te obci aj komornika. Je li chodzi o ci ganie wierzytelno ci przez komornika w trybie zwyk ej umowy z wierzycielem, nieopartej o tytu u egzekucyjny, koszty realizacji nale no ci ponosi 12
wierzyciel. Co istotne, regu a ta ma charakter normy imperatywnej, a wi c nie mo e by zmieniona umow stron, z dwoma wyj tkami: czynno ci, które s wymagane prawem jako przyk ad podaje si obowi zkowe wezwanie do zap aty, które wed ug prawa musi poprzedza wypowiedzenie najmu nieruchomo ci mieszkaniowej lub handlowej; decyzja s du na wniosek wierzyciela, który wskazuje na dzia anie d nika w z ej wierze. Przedstawione wy ej zasady dotycz ce kosztów post powania egzekucyjnego maj charakter norm generalnych, od których mo liwe s wyj tki w przypadku poszczególnych procedur egzekucyjnych i zabezpieczaj cych. Przechodz c do szczegó ów wynagradzania komorników, mo na wskaza pi typów wynagradzania: 1) Sta e wynagrodzenie powstaje w zwi zku ze spe nieniem wymogów formalnych i dostarczeniem okre lonych aktów zwi zanych z procedur dow (wezwanie do stawienia si w s dzie, dor czenie) lub z czynno ciami zabezpieczaj cymi lub egzekucyjnymi (sporz dzenie protoko u, wezwanie w ramach procedury egzekucyjnej); na sta e wynagrodzenie sk ada si : a. kwota bazowa obecnie 2,2 euro, b. mno nik okre lony dla ka dej czynno ci lub formalno ci, zawarty w dwóch tabelach za czonych do dekretu. Otrzymane w ten sposób wynagrodzenie, mo e by dookre lone wspó czynnikiem zmiennym w zale no ci od warto ci dochodzonej wierzytelno ci, je li czynno ci dotycz wierzytelno ci okre lonej kwotowo. Tym niemniej, czynno ci które zmierzaj do eksmisji (protokó eksmisyjny, wezwanie do opuszczenia pomieszczenia, zawiadomienie prefekta (wojewody), nie mog wi za si z u yciem wspó czynnika zmiennego, mimo e eksmisja mo e by wynikiem niep acenia czynszu. Ka da czynno komornika ma swój koszt, który pokrywany jest w ramach sta ego wynagrodzenia, obejmuj c ca prac i stara wykonywanych przez 13
komornika, podobnie jak ca kosztów przez niego ponoszonych, chyba e przewiduje si w tym przypadku wyj tki. 2) Wynagrodzenie proporcjonalne a. jest ono nale ne w zwi zku z egzekwowaniem kwot w ramach ogólnego pe nomocnictwa do dochodzenia nale no ci; wynagrodzenie to przyjmuje form wynagrodzenia p aconego od otrzymanych atno ci, w degresywnej skali, z górnym limitem, stanowi c okre lony procent od wyegzekwowanej kwoty g ównej; b. je li pe nomocnictwo do egzekwowania nale no ci oparte jest na decyzji s dowej, wynagrodzenie obci a d nika i wierzyciela; je li jednak chodzi o pe nomocnictwo do egzekucji dobrowolnej, wynagrodzenie obci a tylko wierzyciela; w tym ostatnim przypadku, wynagrodzenie to jest wy sze od wynagrodzenia obci aj cego nika i mo e podlega czeniu, w przypadku prowadzenia egzekucji wiadczenia przed uzyskaniem tytu u egzekucyjnego; nale y przy tym zwróci uwag, e cz ciowo rozwi zanie to zosta o uznane przez Rad Pa stwa za niezgodne z zasad, e koszty egzekucji przymusowej s pokrywane przez d nika; ostatecznie jednak, dopuszczono, na zasadzie wyj tku, mo liwo obci ania wynagrodzeniem tak e wierzyciela dochodz cego swych nale no ci na podstawie tytu u egzekucyjnego. Wynagrodzenie, które obci a wierzyciela obliczane jest nast puj co: 12% do kwoty 125, 11% powy ej 125 - do 610, 10,5% powy ej 610 do 1525, 4% powy ej 1525. Wynagrodzenie to nie mo e by ni sze ni 10-krotno kwoty bazowej (20,20 ) ani przekracza 1000-krotno ci kwoty bazowej (2 200 ). Wynagrodzenie obci aj ce d nika ustala si wed ug nast puj cych zasad: 14
10 % do kwoty 125, 6,5 % do kwoty 610, 3,5 % powy ej 610 i do kwoty 1 525. c. wynagrodzenie to nie mo e by ni sze od 2 kwot bazowych (4,4 ) ani przekroczy kwoty 250 kwot bazowych 500 ; w ostatecznym brzmieniu art. 10 13 dekretu, zmienionych w 2001 r., ustawodawca francuski przes dzi, e wierzyciele z tytu u podatków, wiadcze spo ecznych oraz nale no ci alimentacyjnych, a tak e wierzyciele z umów o prac nie ponosz kosztów wynagrodzenia proporcjonalnego. W praktyce, przyjmuje si wskazanych wyj tków. cis wyk adni d. co istotne, prawo do proporcjonalnego wynagrodzenia powstaje po stronie komornika w zwi zku z p atno ci dokonan na skutek jego dzia, niezale nie od tego, czy rodki wp yn y na jego konto, czy te bezpo rednio na konto wierzyciela. e. w przypadku p atno ci sukcesywnych w wyniku egzekwowania tytu u wykonawczego, komornik otrzymuje wynagrodzenie na podstawie ca ci p atno ci, a nie na podstawie poszczególnych transz; oznacza to, e prawo do wynagrodzenia proporcjonalnego powstaje przy zako czeniu egzekucji, co w szczególno ci wymaga w ciwej oceny dla danego przypadku, np. w sytuacji niewyp acalno ci d nika; f. kwestionowanie kosztów komornika o charakterze proporcjonalnym do egzekwowanej kwoty musi by poprzedzone procedur weryfikacyjn przewidzian w Kodeksie post powania cywilnego (FR) art. 704 i nast pne. W przeciwnym przypadku, nie jest mo liwe kwestionowanie kosztów przed s dem. 3) Wynagrodzenie zwi zane z rozpocz ciem egzekucji. Wynagrodzenie to jest nale ne komornikowi w zwi zku z wykonaniem ci le okre lonych czynno ci zawartych w Tabeli I, za czonej do dekretu, je li s zwi zane z egzekwowaniem nale no ci pieni nej okre lonej kwotowo. Obliczane jest w procencie i transzami w odniesieniu do kwot nale nych. Wynagrodzenie to mo e by pobrane tylko raz, w przypadku egzekwowania nale no ci. 15
Wynagrodzenie to jest przyznawane niezale nie od rezultatu czynno ci, przy czym uwzgl dnia si je przy prawie do wynagrodzenia opisanego wy ej w punkcie 2 (albo obci a d nika albo wierzyciela, je li koszt danej czynno ci obci a tego ostatniego). 4) Wynagrodzenie zwi zane z kosztami prowadzenia sprawy. Jest ono nale ne w przypadku przyznania wyd onego terminu sp aty dla d nika, od którego dochodzona jest zap ata wynikaj ca z tytu u egzekucyjnego. Kwota wynagrodzenia wynosi 3 stawki bazowe, do ka dej cz ciowej p atno ci. Nale na jest po up ywie 6 miesi cy od pierwszej p atno ci dokonanej po przedstawieniu tytu u wykonawczego. Wynagrodzenie to nie mo e przekroczy 15 stawek bazowych. 5) Wynagrodzenie wyj tkowe. Jest przyznawane w zwi zku z niektórymi czynno ciami okre lonymi w Tabeli I, za czonej do dekretu, w przypadku gdy komornik dzia w wyj tkowych okoliczno ciach koszty te obci aj zlecaj cego czynno ci. Czynno podj ta w okoliczno ciach uzasadniaj cych dodatkowe wynagrodzenie musi by uzgodniona z wierzycielem, ewentualnie z s dzi orzekaj cym w sprawach kosztów post powania (juge taxateur). Komornik powinien wszelkimi sposobami poinformowa zlecaj cego o na eniu dodatkowego wynagrodzenia. Jedynie wyj tkowe okoliczno ci uzasadniaj przyj cie, e zgoda wierzyciela nie by a wymagana, a ocena tej okoliczno ci nale y do s dziego. Ci ar dowodu, e wierzyciel zosta poinformowany o dodatkowym wynagrodzeniu, obci a komornika. Mo liwe jest tak e stosowanie innych taryfikatorów, je li komornik wykonuje czynno ci, które le w gestii innych podmiotów. Stosuje si wówczas taryfikatory przewidziane dla zast powanych podmiotów (np. sprzeda ruchomo ci, która co do zasady dokonywana jest przez komisarzy aukcyjnych commissaire-priseur). Dodatkowe wynagrodzenie mo e by pobrane z tytu u czynno ci nietaryfikowanych, takich jak konsultacja prawna, przygotowanie dokumentu, pomoc przy stawieniu si w s dzie, sprzeda w formie aukcji w trybie dobrowolnym. Wynagrodzenie jest wówczas ustalana przez strony danej 16
czynno ci, w braku takiego ustalenia, przez s dziego ustalaj cego koszty (juge taxateur), wed ug kryteriów okre lonych w post powaniu cywilnym (art. 720 721 kodeksu post powania cywilnego). Obowi zuje przy tym zasada, e klient musi by poinformowany o odp atnym charakterze zlecanych czynno ci, a ci ar dowodu poinformowania klienta spoczywa na komorniku. Ponadto, komornicy maj prawo do: zwrotu kosztów transportu odnosz si one do ka dego dokumentu podlegaj cego dor czeniu i do ka dego sporz dzonego protoko u. rodki nale ne z tego tytu u s okre lane dla ka dego biura za po rednictwem Krajowej Izby Komorników; zwrotu wydatków koszty, które poniós komornik, nie obj te taryfikatorami, ale które powinien ponie d nik ze wzgl du na przebieg egzekucji. Do wydatków tych nale : o obci enia podatkowe, koszty wysy ek pocztowych, koszty zatrudnienia lusarza, firmy transportowej, mechanika, przechowawcy, koszty zwi zane z obs ug eksmisji z u yciem si porz dkowych, koszty zwi zane z obecno ci wiadka czynno ci komorniczych. Sumy te powinny by udokumentowane rachunkami i podlega uzasadnieniu w przypadku pyta lub na potrzeby post powania kwestionuj cego wysoko poniesionych kosztów. Komornicymog, zanim przyst pi do czynno ci, za da zaliczki, która pozwoli pokry ich wynagrodzenie i koszty. Przyjmuje si, e komornik mo e wstrzyma si z podj ciem czynno ci do czasu otrzymania zaliczki, nawet je li nie poinformowa wierzyciela o skutkach niez enia zaliczki. Zaliczka musi jednak mie ci si w granicach okre lonych przez prawo musi odpowiada kosztom zwi zanym z czynno ciami, które nale y podj niezw ocznie. Komornik korzysta tak e z prawa zatrzymania przej tych dokumentów i przelanych kwot od d nika, tytu em zabezpieczenia p atno ci jego wynagrodzenia, przy czym uprawnienie to nie przys uguje, je eli komornik dzia a na rzecz wierzyciela publicznego. 17
W przypadku wynagrodzenia taryfikowanego, komornik nie mo e pobra wi cej ni wynika z regulacji, ale tak e musi ci gn od wierzyciela nale ne kwoty, je li op aty wyp acone mu tytu em zaliczki by y ni sze (ma to znacznie w relacjach z wierzycielami instytucjonalnymi). Tytu wykonawczy, stanowi cy podstaw egzekucji, stanowi jednocze nie podstaw do bezpo redniego dochodzenia od d nika kosztów egzekucji. Komornik nie jest zobowi zany do ich uprzedniej weryfikacji przez sekretariat du (greffe). Przyjmuje si, e do ich weryfikacji konieczna jest inicjatywa nika. W przypadku zakwestionowania kosztów, ich zwrot nast pi stosowanie do tzw. certyfikatu wydanego przez sekretariat s du, a w przypadku odwo ania, na podstawie zarz dzenia prezesa s du (a wi c b dzie to s dzia egzekucyjny JEX). Sumy przekazane komornikowi przez d nika powinny zosta przekazane wierzycielowi w maksymalnym czasie 3 tygodni w przypadku p atno ci gotówk i sze ciu miesi cy w ka dym innym przypadku. Ka da p atno gotówk musi stanowi podstaw do wydania rachunku. Dekret z 12 grudnia 1996 roku zawiera szereg regulacji maj cych zapewni ciwy przekaz informacji dla wierzyciela i d nika co do sposobu obliczenia wynagrodzenia komornika: ka da czynno musi by przedstawiona wraz z jej kosztem, rubryka po rubryce, z zaznaczeniem odpowiedniego punktu taryfikatora; pod gro sankcji dyscyplinarnej, komornik musi przedstawi ka dej ze stron szczegó owy rachunek, okre laj cy sumy wymagaj ce zap aty, z dowodami dokonania wydatków na ich konto. Zestawienie powinno okre la w czytelny sposób wynagrodzenie obj te taryfikatorem, koszty przejazdów, wydatki poniesione na rzecz osób trzecich, wynagrodzenie nieobj te taryfikatorem. na danie klienta, komornik ma obowi zek wyda dowody uzasadniaj ce poniesione na jego rzecz wydatki; 18
Ka da z wojewódzkich izb komorniczych i ka dy z komorników jest zobowi zany do posiadania taryfikatora przeznaczonego dla osoby zainteresowanej, a w ramach statusu podmiotu wykonuj cego zadania z zakresu w adztwa publicznego, ka dy komornik ma tak e obowi zek udzielenia porady i informacji osobie zlecaj cej podj cie czynno ci, jak i osobie przeciwko której podejmowane czynno ci egzekucyjne. W przypadku korzystania z pe nego zakresu pomocy prawnej, wynagrodzenie dla komornika ustalane jest z uwzgl dnieniem charakteru podejmowanych czynno ci, w oparciu o zestawienie taryf okre lone w art. 94 dekretu nr 91-1266 z 19 grudnia 1991 r., dotycz cego pomocy prawnej. W przypadku cz ciowej pomocy prawnej, cz wnoszona przez pa stwo ustalana jest jako okre lony procent liczony od pe nej kwoty pomocy prawnej, wed ug tabeli przedstawionej w art. 98 wspomnianego dekretu, która odnosi procent przyznanej pomocy do wysoko ci rodków, którymi dysponuje beneficjent. Art. 100 dekretu wskazuje z kolei, e p atno ci dokonywane przez beneficjenta s ustalane wed ug ogólnej taryfy z pomniejszeniem o kwoty przekazane przez pa stwo w ramach pomocy prawnej, przewidzianej w art. 98 dekretu. 19
Kwestionowanie kosztów komorniczych Zakres sporów jakie mog wynika z kwestionowania kosztów czynno ci komornika wykracza poza ramy post powania egzekucyjnego, gdy w systemie francuskim komornik ma szerszy zakres obowi zków, przede wszystkim zwi zany z etapem post powania s dowego i dokonywanymi w jego ramach dor czeniami, wezwaniami i zabezpieczeniami dowodów. W przypadku sporu co do wysoko ci kosztów przedstawionych przez komornika w zwi zku z post powaniem cywilnym (przed faz wykonawcz ), post powanie to jest w pierwszej kolejno ci prowadzone przed sekretarzem s dowym (greffier) i w przypadku dalszego sporu przed s dzi w ciwym ze wzgl du na charakter sprawy, której dotyczy spór o koszty. W odniesieniu do kosztów, które zosta y poniesione poza post powaniem s dowym, a wi c ten przypadek obejmie tak e koszty przedstawione przez komornika w ramach post powania egzekucyjnego, sprawy tego typu s w ciwe, zgodnie z warto ci kwestionowanych kosztów, albo dla s dów rejonowych (juge d instance), do kwoty 10 000 EUR i prezesa s du okr gowego, dla spraw o warto ci przedmiotu sporu przekraczaj cej t kwot. dem w ciwym miejscowo jest wówczas ten s d, w okr gu którego komornik wykonuje swoje obowi zki. Tak e w tym przypadku, orzeczenie s dziego nast puje dopiero wówczas, kiedy kwestionowana jest weryfikacja dokonana przez sekretarza dowego. Wyj tkiem jest przypadek zaskar enia wynagrodzenia komornika, które pozostaje poza taryfikatorem - jest ono bezpo rednio badane przez prezesa s du ciwego dla siedziby komornika. Procedura weryfikacji jest uproszczona przez to, e nie wymaga zwyk ego w sprawach cywilnych trybu zawezwania do s du. Sprawa wszczynana jest przez enie zwyk ego pisma, z potwierdzeniem odbioru, przy czym pismo inicjuj ce spraw musi by zaopatrzone w szczegó owe zestawienie kosztów. Ten kto za da weryfikacji kosztów, informuje o dokonanym sprawdzeniu swego przeciwnika, który z kolei ma miesi czny termin na jego zaskar enie. Terminy i inne wymagania zwi zane z kwestionowaniem kosztów musz by wskazane w notyfikacji. Dodatkowo, pismo to musi zawiera pouczenie, e w przypadku braku zaskar enia 20
decyzji ustalaj cej koszty post powania, tak sprawdzone zestawienie koszów mo e zosta uznane przez sekretarza s dowego za tytu wykonawczy. Orzecznictwo przyjmuje jednak, e w przypadku kosztów egzekucyjnych komornika, ten ostatni nie jest zobowi zany do ich weryfikowania za po rednictwem sekretarza dowego, aby obj je tytu em wykonawczym. Przyjmuje si, e w tym przypadku to nik powinien wszcz procedur kontroli prawid owo ci ustalenia kosztów komorniczych. Zaskar enie zweryfikowanego zestawienia wydatków nast puje przez za danie wydania zarz dzenia ustalaj cego koszty (odronnance de taxe). Decyzj w tej sprawie podejmuje prezes w ciwego s du (lub osoba przez niego delegowana), po zebraniu o wiadcze przez zainteresowane strony. Nie jest konieczne posiedzenie wyja niaj ce, wystarczaj ca jest pisemna wymiana stanowisk, chyba e s dzia zdecyduje inaczej. Orzecznictwo przyjmuje jednak, e dzia prowadz cy spraw musi si upewni, e wzajemne zastrze enia uczestników zosta y im rzeczywi cie przekazane. Zakres rozstrzygni cia s dziego obejmuje nie tylko weryfikacj zgodno ci z taryfikatorem, ale równie potrzeb dokonania danej czynno ci, czy te zarzut, e czynno by a niewa na. Rozstrzygni cie prezesa s du o kosztach podlega dalszemu zaskar eniu w ciwym do rozpoznania za alenia jest pierwszy prezes du apelacyjnego. Termin do wniesienia za alenia wynosi miesi c. Tak e w przypadku rozstrzygni cia prezesa s du pierwszej instancji, musi by ono zaopatrzone w pouczenie o mo liwo ci i sposobie wniesienia za alenia do s du apelacyjnego. W przypadku kwestionowania wynagrodzenia komornika nieobj tego taryfikatorem, a wi c bezpo rednio przed w ciwym s dzi, bez wcze niejszej weryfikacji przez sekretarza s dowego, post powanie prowadzone jest na zasadach przewidzianych dla kosztów taryfikowanych. Termin przedawnienia roszcze komornika z tytu u wynagrodzenia za przeprowadzone czynno ci wynosi 5 lat. Orzecznictwo przyjmuje, e przedawnieniem tym obj te s koszty czynno ci, wynagrodzenie, zwrot 21
poczynionych wydatków. Nie dotyczy to jednak wy onych zaliczkowo przez komornika rodków na czynno ci wykraczaj ce poza przeprowadzone przez komornika dzia ania np. koszty na wpisanie hipoteki na rzecz swojego klienta. rodki obrony d nika Nale y podkre li, e co do zasady wierzycielowi przys uguje prawo skierowania egzekucji do ca ego maj tku d nika, z czym wi e si swoboda wyboru rodków egzekucyjnych, pod warunkiem jednak nienadu ywania swych uprawnie. nik jednak mo e przeciwstawi si wierzycielowi poprzez z enie rodka zaskar enia do s dziego egzekucyjnego (JEX). Zgodnie z Art. L 213-6 pierwszy akapit COJ (ustawy o organizacji s dów) - JEX rozstrzyga wszystkie sprawy zwi zane z tytu ami wykonawczymi i ich kwestionowaniem, za wyj tkiem zagadnie pozostaj cych poza w ciwo ci s dów powszechnych. Dotyczy to kwestionowania tytu u wykonawczego (egzekucyjnego) co do zasady, co do formy oraz inne zarzuty, które mog wskazywa na niew ciwo przyj tej drogi egzekucyjnej. ówny podzia to: Przeszkody obiektywne wynikaj ce z relacji umownych mi dzy d nikiem i wierzycielem (przedawnienie, potr cenie, potwierdzenie dokonania zap aty). Przeszkody subiektywne zwi zane z sytuacj d nika co uniemo liwi lub opó ni procedur egzekucyjn (procedury upad ciowe, dodatkowy termin na spe nienie wiadczenia). Podobnie jak w prawie polskim, ustawodawca francuski przewidzia tak e przypadki wy cze spod egzekucji. W orzecznictwie francuskim wskazuje si przy tym, e nie istnieje zasada wy czenia z egzekucji i w razie w tpliwo ci, dany sk adnik maj tku powinien by uznany jako podlegaj cy egzekucji przyk adowo, w tpliwo ci dotyczy y mo liwo ci obj cia egzekucj udzia ów w spó ce osobowej notariuszy. W praktyce uwzgl dnia si przypadki wy czenia z egzekucji z istoty sk adników maj tku d nika, co cz ciowo znajduje oparcie w regulacjach prawnych np.: 22
wy czenie z egzekucji dla ruchomo ci, które ze wzgl du na przeznaczenie s uznawane za sk adnik nieruchomo ci meble kuchenne na wymiar, zwierz ta, które zosta y obj te jedn umow zwi zan z dzier aw gospodarstwa rolnego, wyposa enie przedsi biorstwa. Na klauzul cis ego zwi zku z nieruchomo ci mo e jednak powo si tylko przedsi biorca ciciel, a nie leasingobiorca. Klauzula ta nie b dzie te mia a zastosowania, gdy b dzie wa ne zastrze enie w asno ci ruchomo ci na rzecz sprzedawcy. wy czenie manuskryptów literackich, muzycznych, korespondencji (art. 9 Kodeksu cywilnego) problemy w praktyce mog dotyczy takich tre ci, które mo na bez trudu przenie na inny no nik wówczas pierwotny no nik mo e podlega egzekucji. przedmioty niezb dne dla osób kalekich lub chorych (L.112-2, nr 7 K.p.egz.); przedmioty (nieruchomo ci, ruchomo ci) niezb dne do przeprowadzania zgromadze zwi zkowych (L.2134-5 Kodeksu pracy). W nauce prawa egzekucyjnego, w systemie francuskim, wyró nia si przedmioty, które nie mog zosta obj te egzekucj ze wzgl du na wol cz owieka: przedmioty wy czone spod egzekucji wol testatora lub donatora, przy czym prawo okre la granice, w których wy czenie z egzekucji b dzie obowi zywa o. Co do np. wierzycieli nast pczych w odniesieniu do czynno ci gratyfikacyjnej, JEX mo e w okre lonym przez siebie zakresie zezwoli na egzekucj. Zawsze jednak ograniczenie to przestaje obowi zywa w przypadku mierci obdarowanego lub w przypadku przeniesienia w asno ci tego przedmiotu, pozostaj cego w dyspozycji obdarowanego. g ówne miejsce zamieszkania przedsi biorcy - osoby fizycznej lub inne jego mienie nieprzeznaczone na dzia alno gospodarcz. Prawo francuskie umo liwia takie wy czenie poprzez deklaracj w formie aktu notarialnego, poddanego publikacji. Ograniczenie egzekucji dotyka wy cznie tych wierzycieli, których prawa powsta y w zwi zku z prowadzeniem dzia alno ci gospodarczej d nika, w okresie po publikacji wy czenia. Tak forma aktu 23
notarialnego jak i publikacja w rejestrze przedsi biorców i w rejestrze nieruchomo ci jest niezb dna dla wa no ci tej klauzuli. wy czenia zwi zane z ruchomo ciami niezb dnymi do ycia, co odpowiada rozwi zaniom przyj tym w Polsce (ubrania, po ciel, zastawa sto owa, ywno, przedmioty niezb dne do utrzymania czysto ci i porz dku w domu, przedmioty niezb dne do przechowywania, przygotowywania i spo ywania posi ku, urz dzenia niezb dne do ogrzewania mieszkania, stó i krzes a pozwalaj ce na wspólny posi ek, mebel niezb dny do u enia ubra i inny mebel do u enia przedmiotów wyposa enia domowego, pralka, zabawki, przedmioty, z którymi d nik ma zwi zek emocjonalny, zwierz ta domowe i zwierz ta przeznaczone na utrzymanie d nika, jak równie pasza dla tych zwierz t, aparat telefoniczny (art. L.112-2, nr 5, i art. R.112-2). Ograniczenia tych wyj tków (art. R.112-3) polegaj na: pozostawieniu prawa egzekucji dla sprzedawcy zastrzegaj cego w asno danego przedmiotu, z ograniczeniem do przypadków pomocy socjalnej; mo liwo egzekucji, je li maj tek pozostaje w innym miejscu ni miejsce pobytu d nika najcz ciej chodzi o dodatkowe miejsce zamieszkania; mo liwo egzekucji, je li warto danego przedmiotu jest wysoka, np.: ze wzgl du na jej luksusowy charakter, jej wyj tkowo, znaczenie, wiek itp. mo liwo egzekucji w przypadku du ej ilo ci danego maj tku, który traci w ten sposób charakter niezb dno ci dla d nika. W literaturze zwraca si uwag, e w praktyce rzadko wnoszone s sprawy dotycz ce mo liwo ci zaj cia przedmiotów mog cych by uznane za niezb dne dla funkcjonowania rodziny. Powa niejsze problemy w praktyce pojawiaj si w odniesieniu do samochodów, w przypadku gdy d nik podniesie zarzut wskazuj cy, e samochód jest mu niezb dny do ycia, pracy lub zdrowia. Orzecznictwo w tego typu sprawach prezentuje ró ne podej cie, raz przyjmuj c e samochód nie stanowi w dzisiejszych czasach przedmiotu luksusowego 24
i mo e by uznany za niezb dny d nikowi np. do poszukiwania pracy, ale z drugiej, e mo e by zast piony przez korzystanie z komunikacji publicznej (art. L.112-2, nr 4 K.p.egz.). przedmioty niezb dne do osobistego wykonywania zawodu orzecznictwo przyjmuje, e do nich nale np. kasa fiskalna, ksi gi rachunkowe, pomoce naukowe, ale ju nie umeblowanie poczekalni gabinetu dentystycznego; mienie obj te klauzul zastrze enia w asno ci, zgodnie z okre lonymi w przepisach Kodeksu cywilnego warunkami jej wa no ci; d nik, b cy osob fizyczn prowadz dzia alno gospodarcz mo e wyst pi o ograniczenie egzekucji do maj tku zwi zanego z prowadzeniem tej dzia alno ci, je li wyka e, e maj tek ten jest wystarczaj cy do zaspokojenia wierzyciela; dotyczy to tylko wierzytelno ci wynikaj cej z dzia alno ci gospodarczej d nika (L. 161-1 K.p.egz.). W przypadku odmowy wspó pracy ze strony wierzyciela, mo liwe jest dochodzenie odszkodowania, je li d nik wyka e, e wierzyciel dzia z intencj szkodzenia. czynno ci powiernicze (fiducjarne) czynno ci te zosta y zdefiniowane we francuskim kodeksie cywilnym (art. 2011). Nale y przyj, e maj tek ten nie mo e by obj ty egzekucj przez wierzycieli d nika, przenosz cego asno na osob trzeci, chyba e czynno prawna by a dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli. Prawo francuskie pozwala przy tym na prowadzenie egzekucji z mienia powierzonego, je eli wierzytelno wynika z utrzymania lub zarz dzania tym maj tkiem. Nie jest jednak mo liwe prowadzenie egzekucji z mienia powierzonego w przypadku wierzycieli nabywcy tego maj tku, gdy ów maj tek, z istoty czynno ci powierniczych, jest wyodr bniony z maj tku nabywcy. wy czenie zwi zane z sytuacj, w której d nik, b cy osob fizyczn prowadz dzia alno gospodarcz, skorzysta z mo liwo ci wskazania maj tku oddzielonego od jego maj tku osobistego, bez tworzenia odr bnej osoby prawnej. Dla swej skuteczno ci wymagana jest publikacja o wiadczenia przedsi biorcy w rejestrze handlowym, z któr wi e si konieczno sporz dzenia spisu maj tku obj tego deklaracj. Prawo w ró ny sposób 25
traktuje wierzycieli sprzed i po deklaracji, jak i wierzycieli zwi zanych z prowadzon przez d nika dzia alno ci gospodarcz i pozosta ych. Co do zasady, wierzyciele z czasu po opublikowaniu deklaracji mog tylko prowadzi egzekucj z mienia dla nich przeznaczonego. W ten sposób, wierzyciel niezwi zany z dzia alno ci gospodarcz d nika mo e dochodzi zaspokojenia tylko z maj tku nieobj tego deklaracj. Rozdzia maj tku przedsi biorcy nie ma jednak charakteru bezwzgl dnego w przypadku nadu ze strony d nika. Nadto, w przypadku niemo no ci zaspokojenia wierzyciela z tytu u zobowi za fiskalnych w zwi zku z nadu yciami i nienale ytym wykonywaniem obowi zków ksi gowych i fiskalnych, wierzyciel publiczny mo e prowadzi egzekucj z maj tku odr bnego d nika. W przypadku wierzyciela zwyk ego, brak jego zaspokojenia pozwala na egzekwowanie swych nale no ci z zysku przedsi biorstwa d nika (art. L.526-6, 7, 12 Kodeksu handlowego). Co do zasady, wierzyciele sprzed opublikowania deklaracji o maj tku przeznaczonym na potrzeby dzia alno ci gospodarczej, mog prowadzi egzekucj z ca ego maj tku d nika. Ustawodawca francuski przewidzia jednak mo liwo, aby przedsi biorca zawiadomi indywidualnie wierzyciela o swej deklaracji, informuj c go o mo liwo ci z enia sprzeciwu w terminie 1 miesi ca. Je eli wierzyciel z y sprzeciw, decyzj podejmuje s d, który mo e nakaza sp at d ugu lub ustanowienie odpowiedniego zabezpieczenia. W przypadku braku sprzeciwu, d nik b dzie móg powo si na swe wiadczenie o rozdziale maj tku na maj tek osobisty i zwi zany z prowadzon dzia alno ci gospodarcz tak e wobec wierzyciela sprzed publikacji o wiadczenia. wierzytelno ci niepodlegaj ce zaj ciu zasad jest, e wierzytelno ci niezb dne do ycia nie podlegaj egzekucji. St d wniosek, e rodki które zosta y przelane w wyniku realizacji wierzytelno ci na rachunek bankowy s dalej obj te zakazem egzekucji. Tym samym, d nik, w przypadku zaj cia rachunku bankowego mo e da przeznaczenia dla niego odpowiednich rodków z tego tytu u. Nale y jednak zwróci uwag, e ustawodawca 26
francuski wprowadza skomplikowane regu y okre laj ce czas przekazania rodków d nikowi jak i ich zakres w zale no ci od danego rodzaju egzekucji. Najcz ciej spotykan realizacj tej zasady jest: egzekucja roszcze z tytu u wynagrodzenia za prac oraz z tytu u wierzytelno ci alimentacyjnych. W przypadku wierzytelno ci alimentacyjnych, art. L. 112 2 K.p.egz. przewiduje, e nie podlegaj one zaj ciu, niezale nie na czyj rzecz maj by przeznaczone (rodzice, dziadkowie, dzieci, wspó ma onek), przy czym orzecznictwo przyj o wyk adni rozszerzaj tego poj cia tak e na wiadczenie uzupe niaj ce przekazywane przez by ego ma onka w zwi zku z obni eniem poziomu ycia drugiego z ma onków zwi zanym z rozwodem. Ograniczenie tego wy czenia polega na tym, e nie dotyczy przypadku, w którym wierzyciel dostarczy ju nikowi alimentacyjnemu wiadczenie alimentacyjne (art. L.112-2 nr 3 K.p.egzek.). Nadto, ograniczenie polega na tym, e zakres wy czenia od zaj cia wierzytelno ci alimentacyjnych okre la si na wniosek d nika. W takiej sytuacji JEX musi ustali, na czym ma polega charakter alimentacyjny danej wierzytelno ci, odwo uj c si nast pnie do regu ograniczenia egzekucji wierzytelno ci ze stosunku pracy. Wierzytelno ci ze stosunku pracy s tylko cz ciowo wy czone spod egzekucji w zakresie, który okre la art. R.3252-2 Kodeksu pracy. Norma ta wskazuje cz rocznego wynagrodzenia podlegaj cego egzekucji, przy czym wskazana kwota jest corocznie rewaloryzowana w odniesieniu do indeksu cen towarów konsumpcyjnych miejskich gospodarstw domowych. W wyliczeniu uwzgl dnia si tak e osoby znajduj ce si pod opiek d nika. W praktyce do pracodawców stosuj cych zaj cia wynagrodze, przesy a si tabele z okre leniem kwot podlegaj cych egzekucji. W przypadku wykonywania pracy na rzecz kilku pracodawców, sekretarz s dowy du Rejonowego (przed styczniem 2013 r. wykonywa te czynno ci s dzia) okre la kwot podlegaj zaj ciu u ka dego z pracodawców (lub pozostawia zaj cie u jednego z nich). W art. L.3252-3 ust p 2 Kodeksu pracy okre lono zasad, e cz wynagrodzenia nie podlega jakiemukolwiek zaj ciu, mimo e w przypadku wierzytelno ci 27