Str. 78 Rynek Gazu 2017, Rynek Ciepła REC 2017 26-28.06.2017 OBOWIĄZEK DOSTĘPU DO GAZOWEJ SIECI DYSTRYBUCYJNEJ JAKO PODSTAWOWY WARUNEK SPRZEDAŻY BIOMETANU Z POLSKICH BIOGAZOWNI ROLNICZYCH Michał Tarka, Marcin Trupkiewicz 1. WSTĘP Niezwykle korzystne perspektywy rozwoju biogazowni, w tym w szczególności biogazowni rolniczych związane są z alternatywnym względem aukcji OZE modelem opartym na wytwarzaniu biometanu zatłaczanego do sieci gazowej. Mechanizmy i instrumenty uregulowane w rozdziale 4 ustawy z dnia 20 lutego o odnawialnych źródłach energii [1] mają na celu zachęcenie prywatnych przedsiębiorców do podjęcia działalności gospodarczej w zakresie wytwarzania szeroko rozumianej energii ze źródeł odnawialnych. Nowy system aukcji OZE wspiera działalność gospodarczą związaną z wytwarzaniem energii elektrycznej z biogazu, w tym w szczególności w biogazowniach rolniczych, wysypiskowych oraz na oczyszczalniach ścieków. Wśród korzystnych rozwiązań aukcyjnych należy wyróżnić chociażby dość wysokie ceny referencyjne dla energii elektrycznej wytwarzanej z poszczególnych kategorii biogazu, a także możliwość organizowania odrębnych aukcji OZE dedykowanych jedynie biogazowniom rolniczym albo instalacjom wykorzystującym odpady. Niemniej, ustawodawca tworząc system wsparcia OZE nie ograniczył się jedynie do wspierania instalacji OZE wytwarzających energię elektryczną. Warto podkreślić, że ustawodawca zdecydował się również na wprowadzenie odrębnych instrumentów prawnych wspierających biogazownie rolnicze, które swoją działalność opierają wyłącznie na produkcji samego biogazu rolniczego, który po osiągnieciu odpowiednich parametrów jakościowych może być zatłoczony do gazowej sieci dystrybucyjnej (biometan). Mając na uwadze fakt związany z przeciągającym się pełnym wdrożeniem systemu aukcji OZE, produkcja biometanu może stać się skuteczną alternatywą dla przedsiębiorców zamierzających inwestować w biogazownie rolnicze. W tym zakresie należy podkreślić, że w artykule Produkcja biometanu jako alternatywa w wspieraniu działalności gospodarczej w zakresie biogazu rolniczego [2] omówiono już podstawowe zasady funkcjonowania świadectw pochodzenia biogazu rolniczego w polskim systemie prawnym. W konsekwencji dalszej analizie prawnej należy także poddać zasady dostępu do sieci gazowej dla biogazowni rolniczych, co stanowi podstawowy warunek umożliwiający poszczególnym wytwórcom zarówno uzyskanie świadectwa pochodzenia biogazu rolniczego, jak i sprzedaż takiego biogazu, w tym również transgranicznej sprzedaży biometanu w wymiarze wewnątrzwspólnotowym. Możliwość zatłaczania biometanu do sieci gazowej może być jednym z kluczowych rozwiązań wzmacniających rozwój sektora biogazu rolniczego. 2. PERSPEKTYWA PRZEPISÓW UNIJNYCH W ZAKRESIE ZATŁACZANIA BIOGAZU DO SIECI GAZOWEJ W aktualnym stanie prawnym prawodawca europejski dość intensywnie reguluje zarówno rynek gazu ziemnego, jak i system wsparcia odnawialnych źródeł energii. W dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/73/WE z dnia 13 lipca 2009 r. dotyczącej wspólnych zasad dla rynków wewnętrznych gazu ziemnego i uchylająca dyrektywę 2003/55/WE [3] (dalej dyrektywa 2009/73/WE) wskazuje się, że konkurencyjne zasady wprowadzane przedmiotową dyrektywą dotyczą nie tylko gazu ziemnego oraz LNG, ale w niedyskryminacyjny sposób mają również zastosowanie do biogazu rolniczego oraz innego biogazu pozyskiwanego z biomasy, o ile ich wprowadzanie do systemu gazowego i transport systemem gazowym są technicznie wykonalne i zgodne z normami bezpieczeństwa. W związku z powyższym jedynym warunkiem zastosowania owych konkurencyjnych rozwiązań w stosunku do biogazu, chociażby w zakresie dostępu do infrastruktury gazowej, jest konieczność zagwarantowania bezpieczeństwa oraz odpowiednich warunków technicznych umożliwiających zatłaczanie biogazu rolniczego do sieci gazowej. Ponadto, w motywie 41 Preambuły do dyrektywy 2009/73/WE prawodawca europejski doprecyzował, że niedyskryminacyjny dostęp do systemu gazowego dla biogazu powinien uwzględniać charakterystykę chemiczną tych gazów. W związku z powyższym należy wskazać, że dyrektywa 2009/73/WE, co do zasady zapewnia dostęp instalacjom wytwarzającym biogaz rolniczy do gazowej infrastruktury technicznej, choć umożliwia państwom członkowskim ograniczenie tego dostępu ze względu na parametry techniczne oraz chemiczne (jakościowe) wytwarzanego biogazu.
26-28.06.2017 Rynek Gazu 2017, Rynek Ciepła REC 2017 Str. 79 W zakresie wspierania integracji odnawialnych źródeł energii z odpowiednimi sieciami energetycznymi konieczność zastosowania szeregu instrumentów prawnych wymusza również dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych zmieniająca i w następstwie uchylająca dyrektywę 2001/77/WE oraz 2003/30/WE [4] (dalej: dyrektywa 2009/28/WE). Niestety zdecydowana większość tych instrumentów kierowana jest do instalacji OZE wytwarzających energię elektryczną. W zakresie zatłaczania biogazu do sieci gazowej w motywie 62 Preambuły do tej dyrektywy wskazano m.in., że koszty przyłączenia do sieci gazowej dla nowych producentów gazu z odnawialnych źródeł energii powinny mieć charakter obiektywny, przejrzysty i niedyskryminujący. Ponadto, właściwie uwzględnione powinny być korzyści, jakie daje sieci gazowej przyłączenie nowych oraz lokalnych producentów gazu z odnawialnych źródeł energii. W związku z tym państwa członkowskie UE nie powinny obciążać wytwórców biometanu w biogazowniach rolniczych całością kosztów związanych z przyłączaniem ich instalacji do sieci gazowej. Dalej, w art. 16 ust. 7 dyrektywy 2009/28/WE, zagwarantowano również, że państwa członkowskie zapewniają, aby przy ustalaniu taryf przesyłowych i dystrybucyjnych nie dochodziło do dyskryminacji gazu pozyskiwanego z odnawialnych źródeł energii. Przepis ten przesądza, że koszty związane z transportem biometanu sieciami gazowymi nie powinny być sztucznie zawyżane, uniemożliwiając w ten sposób dostęp do sieci gazowej. Prawodawca europejski wskazuje również, że w odpowiednich przypadkach państwa członkowskie oceniają konieczność rozszerzenia istniejącej infrastruktury sieci gazowniczej, aby ułatwić integrację gazu z odnawialnych źródeł energii, a także obligują operatorów systemów przesyłowych i dystrybucyjnych do publikowania zasad przyłączania do sieci, które obejmują wymagania dotyczące jakości, nawaniania i ciśnienia gazu. Państwa członkowskie nakładają również na operatorów systemów przesyłowych i dystrybucyjnych obowiązek publikacji taryf przyłączeniowych za przyłączanie odnawialnych źródeł gazu w oparciu o przejrzyste i niedyskryminacyjne kryteria. W zakresie przepisów unijnych należy wskazać, że brak pogłębionych oraz szczegółowych uregulowań prawnych na poziomie unijnym nie sprzyja unifikacji rozwiązań prawnych w zakresie dostępu do sieci instalacji wytwarzających biometan. W szczególności dotyczy to parametrów jakościowych oraz fizykochemicznych możliwości zatłaczania biometanu do sieci gazowej [5]. Sytuacja ta może się diametralnie zmienić wraz z wejściem w życie nowelizacji dyrektywy 2009/28 związanej z wprowadzeniem tzw. pakietu zimowego, który zmieni zasady wspierania OZE po roku 2020. Niemniej jednoznacznie należy podkreślić, że w aktualnym stanie prawnym przepisy unijne wskazują na konieczność integrowania sieci gazowej z instalacjami zatłaczającymi biometan, choć nie formułują w tym zakresie jednolitych standardów jakościowych, pozostawiając tę kwestię państwom członkowskim. Niezależnie od instrumentów prawnych wspierających integrację instalacji OZE z siecią gazową, zgodnie z art. 3 ust. 3 pkt a dyrektywy 2009/28/WE państwa członkowskie mogą tworzyć odpowiednie instrumenty operacyjnego wsparcia prowadzenia działalności w zakresie wytwarzania biometanu, czego przykładem mogą być obowiązujące w Polsce tzw. brązowe certyfikaty wydawane za wytworzenie biogazu rolniczego zatłaczanego do dystrybucyjnej sieci gazowej. W dalszej części opisano obowiązujące w Polsce podstawowe zasady umożliwiające wprowadzanie biogazu rolniczego do sieci gazowej. 3. ZASADY WPROWADZANIA BIOGAZU ROLNICZEGO DO SIECI GAZOWEJ W POLSCE Podstawowym aktem prawnym w zakresie regulacji sektora gazowego w Polsce jest ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne [6] (dalej: u.p.e.). W art. 9c ust. 6a u.p.e. wskazano, że operator systemu dystrybucyjnego gazowego (dalej OSDg), w obszarze swojego działania, jest obowiązany do odbioru biogazu rolniczego o parametrach jakościowych określonych w przepisach wykonawczych, wytworzonego w instalacjach przyłączonych bezpośrednio do sieci tego operatora. Powyższy przepis stanowi zatem implementację rozwiązań prawnych wskazanych w dyrektywie 2009/73 oraz 2009/28 oraz stanowi gwarancję odbioru każdej ilości biogazu rolniczego zatłaczanego do gazowej sieci dystrybucyjnej, spełniającego jednocześnie odpowiednie parametry jakościowe. W tym zakresie warto jednoznacznie podkreślić, że ów obowiązek dotyczy jedynie przedsiębiorstw energetycznych realizujących zdania OSDg i nie dotyczy już operatora systemu przesyłowego. Obowiązek odbioru wytworzonego biogazu rolniczego jest również nierozerwalnie związany z obowiązkiem zawarcia umowy o przyłączenie biogazowni rolniczej do sieci gazowej, o którym mowa w art. 7 u.p.e., gdyż instalacja ta musi być bezpośrednio przyłączona do sieci gazowej OSDg, realizującego omawiany obowiązek. Jednocześnie zgodnie z regulacją zawartą w art. 9c ust. 6a u.p.e. obowiązek odbioru biogazu rolniczego
Str. 80 Rynek Gazu 2017, Rynek Ciepła REC 2017 26-28.06.2017 dotyczy jedynie takiego gazu, który spełnia parametry jakościowe, określone we właściwych przepisach wykonawczych. W tym zakresie polski ustawodawca implementował również rozwiązania dyrektyw 2009/73 i 2009/28 umożliwiające ograniczenie konieczności odbioru biogazu rolniczego, ze względu na jakościowe parametry techniczne oraz normy bezpieczeństwa. Odpowiednie parametry jakościowe umożliwiające zatłaczanie biogazu rolniczego do gazowej sieci dystrybucyjnej zostały określone w rozporządzeniu Ministra Gospodarki z dnia 24 sierpnia 2011 r. w sprawie szczegółowego zakresu obowiązku potwierdzania danych dotyczących wytwarzanego biogazu rolniczego wprowadzanego do sieci dystrybucyjnej gazowej [7] (dalej rozporządzenie biogazowe). Rozporządzenie to zostało wydane na podstawie art. 9a ust. 11 u.p.e., który po wejściu w życie u.o.z.e. nie zawiera już delegacji ustawowej do wydania przedmiotowego rozporządzenia. Niemniej, zgodnie z przepisami przejściowymi zawartymi w u.o.z.e. rozporządzenie to obowiązuje do dnia wejścia w życie przepisów wykonawczych wydanych na podstawie art. 62 u.o.z.e., jednak nie dłużej niż przez okres 24 miesięcy od dnia wejścia w życie rozdziału 4 u.o.z.e., tj. do dnia 1 lipca 2018 r. Rozporządzenie biogazowe określa w szczególności parametry jakościowe biogazu rolniczego wprowadzanego do sieci dystrybucyjnej gazowej oraz warunki przyłączenia do tej sieci instalacji wytwarzających biogaz rolniczy. W zakresie parametrów jakościowych ustalono następujące właściwości fizykochemiczne wprowadzanego do sieci biogazu: zawartość siarkowodoru nie powinna przekraczać 7,0 mg/m 3, zawartość siarki merkaptanowej nie powinna przekraczać 16,0 mg/m 3, zawartość siarki całkowitej nie powinna przekraczać 40 mg/m 3, zawartość par rtęci nie powinna przekraczać 30,0 µg/m3, temperatura punktu rosy wody przy ciśnieniu 5,5 MPa powinna wynosić: a) od dnia 1 kwietnia do dnia 30 września nie więcej niż +3,7 C, b) od dnia 1 października do dnia 31 marca nie więcej niż -5 C. Ponadto, w zakresie ciepła spalania parametr ten powinien wynosić nie mniej niż 34,0 MJ/m 3 dla biogazu rolniczego wprowadzanego do sieci, którą transportowany jest gaz ziemny wysokometanowy grupy E, o wartości liczby Wobbego z zakresu od 45,0 MJ/m 3 włącznie do 54,0 Mj/m 3. Omawiane rozporządzenie umożliwia również zatłaczanie biogazu rolniczego do sieci, którymi transportowany jest gaz zaazotowany podgrupy L w, L s, L n, L m. Natomiast samych pomiarów określonych w rozporządzeniu biogazowym dokonuje się w miejscu wprowadzenia biogazu rolniczego do gazowej sieci dystrybucyjnej. Odnosząc zatem określone powyżej dopuszczalne parametry jakościowe biogazu rolniczego do normy prawnej wynikającej z art. 9c ust. 6a należy wskazać, że jedynie niedopełnianie przez wytwórcę biogazu rolniczego powyższych parametrów jakościowych jest jedyną podstawą do odmowy odbioru tak wytworzonego paliwa gazowego w instalacji przyłączonej bezpośrednio do sieci danego OSDg. Jeżeli zatem wytwórca dotrzyma opisanych parametrów jakościowych biogazu rolniczego, a właściwy OSDg odmówi odbioru takiego biogazu, uniemożliwiając jednocześnie transport tego gazu, operator ten będzie podlegał karze pieniężnej, wymierzanej przez Prezesa URE na podstawie art. 56 ust. 24 u.p.e. Jednakże, jak wynika z badań przeprowadzonych w zakresie właściwości fizykochemicznych biogazu wytwarzanego w biogazowniach rolniczych, w nieprzetworzonej postaci co do zasady nie spełnia on wymagań jakościowych stawianych przez odpowiednie przepisy rozporządzenia biogazowego [8],[9]. Zatem najważniejszym warunkiem, jaki musi być spełniony, aby możliwym było zatłaczanie biogazu rolniczego do sieci gazowej jest doprowadzenie jego parametrów fizykochemicznych do takiego poziomu, aby spełniał on wymagania jakościowe rozporządzenia biogazowego tak, aby można było zatłaczać ten biogaz do gazowej sieci dystrybucyjnej. W tym zakresie stosowane są różne technologie oczyszczania lub uzdatniania biogazu rolniczego pochodzącego bezpośrednio ze zbiorników fermentacyjnych. Jako, że przedmiotem artykułu nie są kwestie technologiczne związane z oczyszczaniem biogazu rolniczego należy jedynie wskazać, że stosując odpowiednie urządzenia oraz technologie można uzyskać biogaz rolniczy o parametrach gazu wysokometanowego typu E, o zawartości metanu powyżej 95%. Tak oczyszczony biogaz rolniczy nazywany jest biometanem. Co więcej, ze względu na uzyskane właściwości fizykochemiczne (jakościowe) biometan może być skutecznie zatłaczany do sieci gazowej. W zakresie możliwości zatłaczanie oczyszczonego biometanu spełniającego parametry jakościowe wysokometanowego gazu typu E warto jeszcze wskazać na rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 2 lipca 2010 r. w sprawie szczegółowych warunków funkcjonowania systemu gazowego [10] (dalej: rozporządzenie systemowe), które w 38 określa parametry jakościowe paliw gazowych przesyłanych przesyłowymi i
26-28.06.2017 Rynek Gazu 2017, Rynek Ciepła REC 2017 Str. 81 dystrybucyjnymi sieciami gazowymi. Przedstawione w tym rozporządzeniu parametry jakościowe paliw gazowych (gazu ziemnego) transportowanych gazowymi sieciami przesyłowymi i dystrybucyjnymi są identyczne z parametrami, których musi dochować biometan zgodnie z wymaganiami wskazanymi w rozporządzeniu biogazowym. Z jednej strony oznacza to, że ustawodawca nie przewiduje żadnego obniżenia standardów jakościowych wytwarzania biometanu zatłaczanego do sieci gazowej w stosunku do transportowanego nią gazu ziemnego, ale z drugiej, ze względu na tożsame parametry jakościowe biometanu oraz gazu ziemnego, umożliwia transportowanie biometanu przy wykorzystaniu wszystkich elementów sieci gazowej. Oznacza to, że instalacja OZE wytwarzająca biometan może być skutecznie przyłączona do gazowej sieci dystrybucyjnej, a następnie nabywca tego biometanu może skutecznie transportować wytworzony biometan zarówno sieciami dystrybucyjnymi, jak i sieciami przesyłowymi, w tym w szczególności tzw. interkonektorami łączącymi systemy gazowe różnych państw. 4. PODSUMOWANIE Podsumowując niniejsze rozważania należy wskazać, że w aktualnych uwarunkowaniach integracja sieci gazowej z biogazowniami rolniczymi jest regulowana zarówno przez prawodawcę europejskiego, jak i polskiego ustawodawcę. W zakresie prawa unijnego dostrzeżono potrzebę integrowania sieci gazowej z instalacjami zatłaczającymi biogaz rolniczy, choć obligatoryjnie nie wskazano na potrzebę stworzenia preferencyjnych instrumentów prawnych upraszczających dostęp do sieci gazowej tak, jak ma to miejsce chociażby w zakresie integracji instalacji OZE z siecią elektroenergetyczną. Niemniej prawodawca europejski jednoznacznie wskazuje, że konkurencyjne zasady dotyczące rynku gazowego, wprowadzane dyrektywą 2009/73/WE, chociażby w zakresie zasad dostępu do gazowej infrastruktury sieciowej dotyczą również biogazu rolniczego, który nie powinien być w żaden sposób dyskryminowany. Konkurencyjny dostęp do sieci może być ograniczony koniecznością zagwarantowania bezpieczeństwa oraz odpowiednich warunków technicznych umożliwiających zatłaczanie biogazu rolniczego do sieci gazowej, których doprecyzowanie pozostawiono poszczególnym państwom członkowskim. Brak jednolitej regulacji na poziomie unijnym nie sprzyja integracji przepisów prawnych umożliwiających zatłaczanie biogazu rolniczego do sieci gazowej W tym zakresie polski ustawodawca w art. 9c ust. 6a u.p.e. wskazał, że OSDg jest obowiązany do odbioru biogazu rolniczego i zatłaczania go do gazowej sieci dystrybucyjnej, jeżeli spełniane są odpowiednie parametry jakościowe tego biogazu, szczegółowo określone w 3 rozporządzenia biogazowego. Po zastosowaniu odpowiednich urządzeń oraz technologii możliwe jest zatłaczanie oczyszczonego biogazu rolniczego, w tym biometanu o parametrach jakościowych analogicznych do gazu wysokometanowego typu E. Co więcej, przedmiotowe parametry biometanu zostały ustalone na takim poziomie, aby odpowiadały również parametrom jakościowym gazu ziemnego transportowanego systemem gazowym, szczegółowo opisanym w 38 rozporządzenia systemowego. Dostosowanie parametrów technicznych zatłaczanego biometanu do parametrów gazu ziemnego umożliwia jego transport zarówno sieciami dystrybucyjnymi, jak i przesyłowymi. Aktualnie do polskiej sieci gazowej nie jest zatłaczany biogaz rolniczy spełniający parametry biometanu, niemniej z prawnego punktu widzenia biogaz rolniczy o takich parametrach jakościowych może być skutecznie transportowany zarówno sieciami dystrybucyjnymi, jak i przesyłowymi. Możliwość wprowadzania biometanu do sieci przesyłowej otwiera również nowe możliwości związane z transgranicznym handlem biometanem, wytwarzanym w biogazowniach rolniczych z określonego rodzaju substratów pochodzenia rolniczego. LITERATURA [1] (Dz. U. z 2015 r., poz. 478 ze zm.) [2] M. Trupkiewicz, M. Tarka: Produkcja biometanu jako alternatywa w wspieraniu działalności gospodarczej w zakresie biogazu rolniczego, Czysta Energia 12/2016 [3] (Dz. Urz. UE L z 2009 r., Nr 211, str. 94) [4] ( Dz. Urz. UE L z 2009 r., Nr 140, str. 16) [5] J. Holewa, E. Kukulska-Zając, M. Pęgielska: Analiza możliwości wprowadzania biogazu do sieci przesyłowej, Nafta-Gaz 8/2012, s. 524 [6] (Dz. U. z 2017 r., poz. 220 t.j.) [7] (Dz. U. z 2011 r., Nr 187, poz. 1117) [8] J. Holewa, E. Kukulska-Zając, M. Pęgielska: Analiza możliwości op. cit., s. 225-229 [9] M. Wiśniecka, J. Holewa-Rataj, E. Kukulska-Zając: Analiza możliwości wprowadzania biogazu do sieci gazu ziemnego, Instal 11/2016, s. 38-42 [10] (Dz. U. z 2014 r., poz. 1059 t.j.)
Str. 82 Rynek Gazu 2017, Rynek Ciepła REC 2017 26-28.06.2017 Michał Tarka, Kancelaria Prawna BTK-Legal Marcin Trupkiewicz, Kancelaria Prawna BTK-Legal