Michał Bochenek Żanetta Gawarkiewicz Magdalena Januszewska Dominik Kucharski Iwona Kusio-Szalak Barbara Matysik Bartłomiej Mazurkiewicz Iwona

Michał Bochenek Żanetta Gawarkiewicz Magdalena Januszewska Dominik Kucharski Iwona Kusio-Szalak Barbara Matysik Bartłomiej Mazurkiewicz Iwona Sierpowska Bożena Tyra

Żanetta Gawarkiewicz Magdalena Januszewska Barbara Matysik Bożena Tyra BIBLIOTEKA POMOCY SPOŁECZNEJ Opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej Warszawa 2016 13

Tekst pochodzi z serwisu LEX Pomoc Społeczna Stan prawny na 15 czerwca 2016 r. Wydawca Magdalena Stojek-Siwińska Redaktor prowadzący Ewa Fonkowicz Opracowanie redakcyjne Izabela Baranowska Łamanie Sławomir Sobczyk Projekt okładki i stron tytułowych Studio Kozak Ilustracje na okładce istockphoto.com/mstay Ta książka jest wspólnym dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, byś przestrzegał przysługujących im praw. Książkę możesz udostępnić osobom bliskim lub osobiście znanym, ale nie publikuj jej w internecie. Jeśli cytujesz fragmenty, nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. A jeśli musisz skopiować część, rób to jedynie na użytek osobisty. SZANUJMY PRAWO I WŁASNOŚĆ Więcej na www.legalnakultura.pl P I K Copyright by Wolters Kluwer SA, 2016 ISBN: 978-83-264-8713-2 Dział Praw Autorskich 01-208 Warszawa, ul. Przyokopowa 33 tel. 22 535 82 19 e-mail: ksiazki@wolterskluwer.pl www.wolterskluwer.pl księgarnia internetowa www.profinfo.pl

SPIS TREŚCI Wykaz skrótów... 9 Część I Komentarze praktyczne Rozdział I Odpłatność za pobyt w domu pomocy społecznej... 13 1. Przepisy obowiązujące... 13 2. Skierowanie do domu pomocy społecznej... 14 3. Umieszczenie i przyjęcie do domu pomocy społecznej... 17 4. Średni miesięczny koszt utrzymania w domu pomocy społecznej... 18 5. Odpłatność za pobyt w domu pomocy społecznej... 19 6. Nieponoszenie odpłatności... 29 7. Zwolnienie z odpłatności... 29 8. Podsumowanie... 30 Rozdział II Odpłatność za pobyt w domu pomocy społecznej ewidencja księgowa oraz ewidencjonowanie odsetek... 31 1. Wstęp... 31 2. Wysokość opłat za pobyt w DPS... 32 3. Sposób uiszczania opłat za pobyt, ewidencja księgowa... 35 4. Ewidencjonowanie odsetek za pobyt mieszkańca w DPS... 38

6 Spis treści 5. Umorzenie opłaty w razie śmierci pensjonariusza... 40 6. Odsetki od depozytów mieszkańców DPS... 41 Część II Pytania i odpowiedzi 1. Umieszczenie osoby w domu pomocy społecznej... 45 2. Odpłatność mieszkańca za pobyt w domu pomocy społecznej... 75 3. Decyzja o odpłatności... 84 4. Zmiana sytuacji dochodowej mieszkańca... 88 5. Odpłatność innych osób za pobyt mieszkańca w DPS... 108 6. Umowa w sprawie ponoszenia opłaty... 127 7. Odpłatność gminy... 138 8. Zwolnienie z odpłatności... 145 9. Odzyskanie opłat za DPS wnoszonych zastępczo przez gminę... 150 10. Uchylenie decyzji... 152 Część III Wzory dokumentów Wzór decyzji o skierowaniu do domu pomocy społecznej... 159 Wzór decyzji o ustaleniu odpłatności za pobyt w domu pomocy społecznej... 161 Wzór decyzji zmieniającej odpłatność za pobyt w DPS... 163 Wzór decyzji ustalającej wnoszenie zastępczo przez gminę opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej... 166 Wzór decyzji o zwolnieniu z odpłatności za pobyt w domu pomocy społecznej... 169 Wzór decyzji o zmianie decyzji o skierowaniu do domu pomocy społecznej... 172 Wzór decyzji o uchyleniu decyzji o skierowaniu do domu pomocy społecznej... 174

Spis treści 7 Część IV Akty prawne Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej... 179 Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 sierpnia 2012 r. w sprawie domów pomocy społecznej... 270

WYKAZ SKRÓTÓW Akty prawne k.c. k.p.a. k.r.o. r.d.p.s. r.z.k.d. u.d.p.p. u.e.l. u.p.s. ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (tekst jedn.: Dz. U. z 2016 r. poz. 380 z późn. zm.) ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn.: Dz. U. z 2016 r. poz. 23 z późn. zm.) ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 2082 z późn. zm.) rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej dnia 23 sierpnia 2012 r. w sprawie domów pomocy społecznej (Dz. U. poz. 964) rozporządzenie Rady Ministrów z dnia z dnia 14 lipca 2015 r. w sprawie zweryfikowanych kryteriów dochodowych oraz kwot świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej (Dz. U. z 2015 r. poz. 1058) ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 1118) ustawa z dnia 24 września 2010 r. o ewidencji ludności (tekst jedn.: Dz. U. z 2016 r. poz. 722 z późn. zm.) ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 163) Inne Biul. SN DPS OPS OSNC OSNCP Biuletyn Sądu Najwyżsego dom pomocy społecznej ośrodek pomocy społecznej Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izby Cywilnej, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

Część I KOMENTARZE PRAKTYCZNE

Bartłomiej Mazurkiewicz Rozdział I ODPŁATNOŚĆ ZA POBYT W DOMU POMOCY SPOŁECZNEJ Problematyka ponoszenia odpłatności za pobyt pensjonariuszy w domach pomocy społecznej jest tematyką trudną i złożoną. Niniejsze opracowanie ma na celu przybliżenie tematyki związanej z ustalaniem i zasadami ponoszenia odpłatności za pobyt w domach pomocy społecznej. Wskazane zostaną drogi postępowania przy nakładaniu obowiązku ponoszenia odpłatności na mieszkańca oraz inne podmioty zobowiązane. Jednocześnie poruszony zostanie temat ściągalności należności od członków rodziny. 1. Przepisy obowiązujące Kwestie odpłatności za pobyt w domu pomocy społecznej reguluje ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 163) dalej u.p.s. Dodatkowo z punktu widzenia tematu istotne jest rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej dnia 23 sierpnia 2012 r. w sprawie domów pomocy społecznej (Dz. U. poz. 964) dalej r.d.p.s. Poza powyższymi aktami normatywnymi właściwymi do rozpatrywania spraw z zakresu domów pomocy społecznej będą również przepisy ogólne. Zgodnie z art. 25 u.p.s. w sprawach nieuregulowanych stosuje się odpowiednio przepisy ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego dalej k.p.a. Ponadto w wielu

14 Część I. Komentarze praktyczne przypadkach stosowania przepisów u.p.s. i prowadzenia postępowania będziemy mieli do czynienia z odesłaniami do systemu całego prawa i regulacji, takich jak m.in. kodeks cywilny. 2. Skierowanie do domu pomocy społecznej Zgodnie z art. 17 pkt 16 u.p.s. kierowanie do domu pomocy społecznej i ponoszenie odpłatności za pobyt mieszkańca gminy w tym domu należy do zadań własnych gminy o charakterze obowiązkowym. Prawo do umieszczenia w domu pomocy społecznej przysługuje osobie wymagającej całodobowej opieki z powodu wieku, choroby lub niepełnosprawności, niemogącej samodzielnie funkcjonować w codziennym życiu, której nie można zapewnić niezbędnej pomocy w formie usług opiekuńczych. Osobę taką gmina kieruje do domu pomocy społecznej odpowiedniego typu, zlokalizowanego jak najbliżej miejsca zamieszkania osoby kierowanej, chyba że okoliczności sprawy wskazują inaczej, po uzyskaniu zgody tej osoby lub jej przedstawiciela ustawowego na umieszczenie w domu pomocy społecznej. Wyjątkiem od powyższej reguły jest sytuacja, w której przewidywany termin oczekiwania na umieszczenie w domu pomocy społecznej danego typu zlokalizowanym najbliżej miejsca zamieszkania osoby kierowanej wynosi ponad 3 miesiące. W takiej sytuacji osobę kieruje się na jej wniosek do domu pomocy społecznej tego samego typu zlokalizowanego jak najbliżej miejsca zamieszkania osoby kierowanej, w którym przewidywany termin oczekiwania na umieszczenie jest krótszy niż 3 miesiące. Jednocześnie ustawodawca przewidział, iż w przypadku gdy osoba bezwzględnie wymagająca pomocy lub jej przedstawiciel ustawowy nie wyrażają zgody na umieszczenie w domu pomocy społecznej lub po umieszczeniu wycofają swoją zgodę, ośrodek pomocy społecznej lub dom pomocy społecznej są obowiązane do zawiadomienia o tym właściwego sądu, a jeżeli osoba taka nie ma przedstawiciela ustawowego lub opiekuna prokuratora. Decyzję o skierowaniu do domu pomocy społecznej i decyzję ustalającą opłatę za pobyt w domu pomocy społecznej wydaje organ gminy

Rozdział I. Odpłatność za pobyt w domu pomocy społecznej 15 właściwej dla tej osoby w dniu jej kierowania do domu pomocy społecznej (art. 59 ust. 1 u.p.s.). Jednocześnie z punktu widzenia tematu niniejszego opracowania istotne wydaje się stwierdzenie, iż przepis art. 54 ust. 1 u.p.s. nie uzależnia prawa do umieszczenia w domu pomocy społecznej od posiadania rodziny i sytuacji finansowej tej rodziny, lecz od faktu, czy można osobie wymagającej całodobowej opieki zapewnić niezbędną pomoc w codziennej egzystencji w inny sposób niż poprzez pobyt w domu pomocy społecznej. Jest zatem oczywiste, iż nie można odmówić tej formy wsparcia osobie spełniającej opisane w art. 54 ust. 1 u.p.s. warunki, mimo iż nie jest ona całkowicie samotna. Zbadanie sytuacji rodzinnej osoby, która miałaby skorzystać z prawa skierowania i umieszczenia jej w domu pomocy społecznej, powinno przeto polegać na ustaleniu obiektywnych możliwości osób jej bliskich, co do ich dyspozycyjności w zakresie świadczenia niezbędnej opieki. Do domu kieruje się na podstawie: 1) pisemnego wniosku osoby ubiegającej się o skierowanie do domu, zwanej dalej osobą ubiegającą się, złożonego do ośrodka pomocy społecznej właściwego ze względu na jej miejsce zamieszkania lub pobytu w dniu jej kierowania; za zgodą osoby ubiegającej się lub jej przedstawiciela ustawowego wniosek może zgłosić inna osoba fizyczna lub prawna, a także powiatowe centrum pomocy rodzinie lub ośrodek pomocy społecznej; 2) rodzinnego wywiadu środowiskowego przeprowadzonego przez pracownika socjalnego ośrodka pomocy społecznej właściwego ze względu na miejsce zamieszkania lub pobytu osoby ubiegającej się w dniu jej kierowania, zawierającego w szczególności pisemne stwierdzenie braku możliwości zapewnienia usług opiekuńczych w miejscu zamieszkania przez rodzinę i gminę. Do wniosku, o którym mowa wyżej, dołącza się: 1) decyzję o przyznaniu osobie ubiegającej się zasiłku stałego oraz pisemną zgodę na ponoszenie opłaty za pobyt w domu, a także pisemną zgodę na jej potrącanie wyrażoną przez osobę ubiegającą się lub przedstawiciela ustawowego, a także zgodę na potrącanie

16 Część I. Komentarze praktyczne opłaty przez ośrodek pomocy społecznej z zasiłku stałego w przypadku skierowania do domu ponadgminnego; 2) decyzję organu emerytalno-rentowego ustalającego wysokość emerytury lub renty oraz pisemną zgodę na ponoszenie opłaty i na jej potrącanie przez właściwy organ emerytalno-rentowy ze świadczenia emerytalnego lub rentowego, zgodnie z odrębnymi przepisami; 3) oświadczenia o wysokości dochodu osoby ubiegającej się, małżonka, zstępnych przed wstępnymi zobowiązanych do ponoszenia opłaty, dochodu osoby małoletniej, w przypadku gdy opłatę będzie ponosić przedstawiciel ustawowy; 4) zaświadczenie, o którym mowa w art. 22 ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego. W przypadku gdy do domu kieruje się osobę na podstawie orzeczenia sądu, wydanie decyzji o skierowaniu do domu nie wymaga przedłożenia dokumentów, o których mowa wyżej. Dokumenty te powinny zostać skompletowane w terminie nieprzekraczającym 3 miesięcy od dnia wydania decyzji o skierowaniu do domu. Dokumenty, o których mowa wyżej, kompletuje ośrodek pomocy społecznej, oraz wydaje decyzję o skierowaniu do domu, a w przypadku gdy osobę ubiegającą się kieruje się do domu o zasięgu ponadgminnym, dokumenty te ośrodek przekazuje do właściwego ze względu na siedzibę domu powiatowego centrum pomocy rodzinie. W nagłych wypadkach, wynikających ze zdarzeń losowych, skierowanie i umieszczenie w domu może nastąpić poza kolejnością oraz bez przedłożenia dokumentów, o których mowa wyżej. Dokumenty te powinny zostać skompletowane przez ośrodek pomocy społecznej w terminie 3 miesięcy od dnia przyjęcia tej osoby do domu. Osoba ubiegająca się jest kierowana do domu na czas nieokreślony, chyba że wystąpi ona lub jej przedstawiciel ustawowy z wnioskiem o skierowanie do domu na czas określony.

Rozdział I. Odpłatność za pobyt w domu pomocy społecznej 17 3. Umieszczenie i przyjęcie do domu pomocy społecznej Zgodnie z art. 19 pkt 10 u.p.s. prowadzenie i rozwój infrastruktury domów pomocy społecznej o zasięgu ponadgminnym oraz umieszczanie w nich skierowanych osób należy do zadań własnych powiatu. Po wydaniu ostatecznej decyzji w przedmiocie skierowania do domu pomocy społecznej, następnym etapem jest wydanie decyzji w przedmiocie umieszczenia. Decyzję o umieszczeniu w domu pomocy społecznej wydaje organ gminy prowadzącej dom pomocy społecznej lub starosta powiatu prowadzącego dom pomocy społecznej. W przypadku regionalnych domów pomocy społecznej decyzję wydaje co do zasady marszałek województwa. W razie niemożności umieszczenia w domu pomocy społecznej z powodu braku wolnych miejsc powiadamia się osobę o wpisaniu na listę oczekujących oraz o przewidywanym terminie oczekiwania na umieszczenie w domu pomocy społecznej. Ponadto należy wskazać, iż osobę wymagającą wzmożonej opieki medycznej starosta zobowiązany jest skierować do zakładu opiekuńczo- -leczniczego lub placówki pielęgnacyjno-opiekuńczej (art. 54 ust. 3 u.p.s.). Zgodnie z przepisami r.d.p.s. przed przyjęciem osoby do domu pracownik socjalny tego domu ustala jej aktualną sytuację w miejscu zamieszkania lub pobytu, która stanowi podstawę indywidualnego planu wsparcia po przyjęciu tej osoby do domu. Dyrektor domu zawiadamia pisemnie osobę ubiegającą się lub jej przedstawiciela ustawowego o terminie przyjęcia do domu. Osobę, która przybyła do domu, przyjmuje dyrektor lub osoba przez niego wyznaczona. Dyrektor lub osoba przyjmująca przeprowadza rozmowę z osobą przyjmowaną oraz z jej przedstawicielem ustawowym, podczas której ustala jej aktualną sytuację, odnotowuje zmiany zaistniałe w jej sytuacji od momentu złożenia wniosku oraz ustala wstępne warunki pobytu, a także informuje o zakresie świadczonych usług. O przyjęciu do domu osoby skierowanej dyrektor domu zawiadamia niezwłocznie organ lub podmiot prowadzący dom.

18 Część I. Komentarze praktyczne 4. Średni miesięczny koszt utrzymania w domu pomocy społecznej Pobyt w domu pomocy społecznej jest odpłatny do wysokości średniego miesięcznego kosztu utrzymania mieszkańca, jednakże ogłoszony średni miesięczny koszt utrzymania mieszkańca w domu pomocy społecznej może być niższy niż obliczony zgodnie z art. 6 ust. 15 u.p.s., jednak pod warunkiem zapewnienia realizacji zadań na poziomie obowiązującego standardu. Pod pojęciem średniego miesięcznego kosztu utrzymania w domu pomocy społecznej rozumie się kwotę rocznych kosztów działalności domu wynikającą z utrzymania mieszkańców, z roku poprzedniego, bez kosztów inwestycyjnych i wydatków na remonty, powiększoną o prognozowany średnioroczny wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem, przyjęty w ustawie budżetowej na dany rok kalendarzowy, podzieloną przez liczbę miejsc, ustaloną jako sumę rzeczywistej liczby mieszkańców DPS w poszczególnych miesiącach roku poprzedniego. Średni miesięczny koszt utrzymania mieszkańca: 1) w domu pomocy społecznej o zasięgu gminnym ustala wójt (burmistrz, prezydent miasta) i ogłasza w wojewódzkim dzienniku urzędowym, nie później niż do dnia 31 marca każdego roku; 2) w domu pomocy społecznej o zasięgu powiatowym ustala starosta i ogłasza w wojewódzkim dzienniku urzędowym, nie później niż do dnia 31 marca każdego roku; 3) w regionalnym domu pomocy społecznej ustala marszałek województwa i ogłasza w wojewódzkim dzienniku urzędowym, nie później niż do dnia 31 marca każdego roku. Ogłoszenie to stanowi podstawę do ustalenia odpłatności za pobyt w domu pomocy społecznej od następnego miesiąca przypadającego po miesiącu, w którym zostało opublikowane. Do tego czasu odpłatność za pobyt w domu pomocy społecznej ustala się na podstawie ogłoszenia z roku poprzedniego. W domu pomocy społecznej, który rozpoczął działalność, średni miesięczny koszt utrzymania mieszkańca

Rozdział I. Odpłatność za pobyt w domu pomocy społecznej 19 ustala się w wysokości średniej wojewódzkiej kwoty średniego kosztu utrzymania w domach pomocy społecznej danego typu, a jeżeli takiego typu nie ma na terenie województwa, średni miesięczny koszt utrzymania mieszkańca ustala się w wysokości średniej wojewódzkiej kwoty średniego kosztu utrzymania w domach pomocy społecznej. W celu ustalenia średniego miesięcznego kosztu utrzymania w domu pomocy społecznej, który nie był prowadzony przez cały rok kalendarzowy, kwotę kosztów działalności domu wynikającą z utrzymania mieszkańców z roku poprzedniego dzieli się przez średnią miesięczną liczbę mieszkańców przebywających w domu pomocy społecznej oraz liczbę miesięcy w roku przypadających po miesiącu wydania zezwolenia na prowadzenie domu. 5. Odpłatność za pobyt w domu pomocy społecznej Jak wskazano wyżej, pobyt w domu pomocy społecznej jest odpłatny do wysokości średniego miesięcznego kosztu utrzymania. Ustawa przewiduje odmienne zasady postępowania w sprawie ustalenia odpłatności dla mieszkańca domu inne dla pozostałych osób zobowiązanych. 5.1. Odpłatność mieszkańca domu pomocy społecznej Zgodnie z art. 61 ust. 1 u.p.s. obowiązani do wnoszenia opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej są w kolejności: 1) mieszkaniec domu, a w przypadku osób małoletnich przedstawiciel ustawowy z dochodów dziecka, 2) małżonek, zstępni przed wstępnymi, 3) gmina, z której osoba została skierowana do domu pomocy społecznej przy czym osoby i gmina określone w pkt 2 i 3 nie mają obowiązku wnoszenia opłat, jeżeli mieszkaniec domu ponosi pełną odpłatność. Opłatę za pobyt w domu pomocy społecznej mieszkaniec domu

20 Część I. Komentarze praktyczne wnosi do wysokości średniego miesięcznego kosztu utrzymania, jednakże nie więcej niż 70% swojego dochodu, a w przypadku osób małoletnich przedstawiciel ustawowy z dochodów dziecka, nie więcej niż 70% tego dochodu. 5.1.1. Decyzja o odpłatności dochód mieszkańca Zgodnie z obowiązującymi przepisami decyzję w sprawie odpłatności wydaje organ właściwy gminy, która skierowała mieszkańca do domu pomocy społecznej. Skoro odpłatność wynosić może nie więcej niż 70% dochodu, należy wskazać, iż wobec braku w ustawie definicji dochodu dla ustalenia odpłatności za pobyt w domu pomocy społecznej, należy posłużyć się przepisem art. 8 ust. 3 u.p.s., mimo iż przepis ten określa prawo do świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej, a pobyt i usługi w domu pomocy społecznej są zaliczone do świadczeń niepieniężnych (por. np. wyrok WSA w Warszawie z dnia 6 września 2006 r., I SA/Wa 929/06). Zatem przy ustaleniu dochodu stanowiącego podstawę ustalenia odpłatności należy kierować się zasadą, iż za dochód uważa się sumę miesięcznych przychodów z miesiąca poprzedzającego złożenie wniosku lub w przypadku utraty dochodu z miesiąca, w którym wniosek został złożony, bez względu na tytuł i źródło ich uzyskania, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, pomniejszoną o: 1) miesięczne obciążenie podatkiem dochodowym od osób fizycznych; 2) składki na ubezpieczenie zdrowotne określone w przepisach o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych oraz ubezpieczenia społeczne określone w odrębnych przepisach; 3) kwotę alimentów świadczonych na rzecz innych osób. Do dochodu ustalonego zgodnie z powyższymi zasadami nie wlicza się: 1) jednorazowego pieniężnego świadczenia socjalnego; 2) zasiłku celowego; 3) pomocy materialnej mającej charakter socjalny albo motywacyjny, przyznawanej na podstawie przepisów o systemie oświaty; 4) wartości świadczenia w naturze;

Rozdział I. Odpłatność za pobyt w domu pomocy społecznej 21 5) świadczenia przysługującego osobie bezrobotnej na podstawie przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy z tytułu wykonywania prac społecznie użytecznych; 6) dochodu z powierzchni użytków rolnych poniżej 1 ha przeliczeniowego. W sytuacji gdy podatnik łączy przychody z działalności gospodarczej z innymi przychodami lub rozlicza się wspólnie z małżonkiem, przez podatek należny rozumie się podatek wyliczony w takiej proporcji, w jakiej pozostaje dochód podatnika z pozarolniczej działalności gospodarczej wynikający z deklaracji podatkowych do sumy wszystkich wykazanych w nich dochodów. Ponadto przyjmuje się, że z 1 ha przeliczeniowego uzyskuje się dochód miesięczny w wysokości 207 zł. Dochody z pozarolniczej działalności gospodarczej i z ha przeliczeniowych oraz z innych źródeł sumuje się. W przypadku uzyskania w ciągu 12 miesięcy poprzedzających miesiąc złożenia wniosku lub w okresie pobierania świadczenia z pomocy społecznej dochodu jednorazowego przekraczającego pięciokrotnie kwoty: 1) kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej, w przypadku osoby samotnie gospodarującej, 2) kryterium dochodowego rodziny, w przypadku osoby w rodzinie kwotę tego dochodu rozlicza się w równych częściach na 12 kolejnych miesięcy, poczynając od miesiąca, w którym dochód został wypłacony. W przypadku uzyskania jednorazowo dochodu należnego za dany okres, kwotę tego dochodu uwzględnia się w dochodzie osoby lub rodziny przez okres, za który uzyskano ten dochód. W przypadku uzyskiwania dochodu w walucie obcej wysokość tego dochodu ustala się według średniego kursu Narodowego Banku Polskiego z dnia wydania decyzji administracyjnej w sprawie świadczenia z pomocy społecznej. 5.1.2. Postępowanie dowodowe Jednocześnie należy wskazać, iż przed wydaniem decyzji organ powinien przeprowadzić należycie postępowanie wyjaśniające i ustalić wszystkie okoliczności faktyczne istotne dla rozstrzygnięcia sprawy.

22 Część I. Komentarze praktyczne W myśl przepisu art. 7 k.p.a. w toku postępowania organy administracji publicznej stoją na straży praworządności i podejmują wszelkie kroki niezbędne do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz do załatwienia sprawy, mając na względzie interes społeczny i słuszny interes obywateli. Stosownie natomiast do przepisów art. 77 1 k.p.a. organ administracji publicznej jest obowiązany w sposób wyczerpujący zebrać i rozpatrzyć cały materiał dowodowy. Zebranie całego materiału dowodowego to zebranie dowodów dotyczących wszystkich faktów mających znaczenie prawne dla sprawy. Określenia faktów mających znaczenie dla sprawy dokonuje organ administracji publicznej na podstawie przepisu prawa materialnego, będącego podstawą prawną rozstrzygnięcia sprawy. Organ administracji publicznej obowiązany jest z urzędu przeprowadzić dowody służące ustaleniu stanu faktycznego sprawy. Pominięcie ustalenia faktu mającego znaczenie dla sprawy stanowi naruszenie art. 7 i 77 1 k.p.a. W orzecznictwie sądów administracyjnych podkreśla się, że zaniechanie przez organ administracji podjęcia czynności procesowych zmierzających do zebrania pełnego materiału dowodowego, zwłaszcza gdy strona powołuje się na określone i ważkie dla niej okoliczności, jest uchybieniem przepisom postępowania administracyjnego, skutkującym wadliwością decyzji. Zaniedbanie organu administracji państwowej, polegające na niedopełnieniu obowiązku zgromadzenia pełnego materiału dowodowego jest wadą postępowania, uzasadniającą uchylenie decyzji administracyjnej wydanej w wyniku takiego zaniedbania. Ocena dowodów powinna być oparta na wszechstronnej analizie całokształtu materiału dowodowego. Organ administracji publicznej jest więc na podstawie tych przepisów zobowiązany do podjęcia wszelkich niezbędnych czynności proceduralnych w celu zebrania pełnego materiału dowodowego. Obowiązki te ciążą zarówno na organie pierwszej, jak i drugiej instancji. 5.1.3. Wysokość opłaty Nadto należy wskazać, iż zgodnie z treścią art. 61 ust. 2 pkt 1 u.p.s. opłatę za pobyt w domu pomocy społecznej wnosi mieszkaniec tego domu (a w przypadku osób małoletnich przedstawiciel ustawowy z dochodów dziecka), nie więcej jednak niż 70% swojego dochodu.

Rozdział I. Odpłatność za pobyt w domu pomocy społecznej 23 Oznacza to, że mieszkaniec domu pomocy społecznej nie ma obowiązku pokrywania pełnego kosztu swojego pobytu w tym domu, chyba że osiągany przez niego dochód mu to umożliwia. W przeciwnej sytuacji obowiązek pokrycia brakującej części kosztów przechodzi w kolejności na małżonka mieszkańca domu, jego zstępnych przed wstępnymi lub na gminę, z której osoba ta została skierowana do domu pomocy społecznej, przy czym małżonek, zstępni lub wstępni oraz gmina nie mają obowiązku wnoszenia opłat, jeżeli mieszkaniec domu ponosi pełną odpłatność (art. 61 ust. 1 u.p.s.). Zatem nawet ewentualna zgoda mieszkańca na pokrywanie kosztów w większej wysokości nie znajduje oparcia w przepisach prawa (por. np. wyrok WSA w Krakowie z dnia 2 marca 2010 r., III SA/Kr 942/09). 5.1.4. Zmiana sytuacji dochodowej mieszkańca Nie bez znaczenia dla sprawy odpłatności pozostaje art. 106 u.p.s. Zgodnie z tym przepisem decyzję administracyjną zmienia się lub uchyla na niekorzyść strony bez jej zgody w przypadku zmiany przepisów prawa, zmiany sytuacji dochodowej lub osobistej strony, pobrania nienależnego świadczenia, a także można zmienić lub uchylić decyzję, jeżeli wystąpiły przesłanki, o których mowa w art. 11, 12 i 107 ust. 5 u.p.s. Dodatkowo należy zwrócić uwagę, iż zmiana dochodu osoby samotnie gospodarującej lub rodziny w okresie ponoszenia odpłatności za świadczenie niepieniężne nie wpływa na wysokość tej odpłatności, jeżeli kwota zmiany nie przekroczyła 10% odpowiednio kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej lub kryterium dochodowego na osobę w rodzinie (art. 106 ust. 3b u.p.s.). Dodatkowo organy administracji często jako przyczynę zmiany decyzji o odpłatności powołują nową wysokość pełnego kosztu utrzymania w domu pomocy społecznej ogłoszoną w wojewódzkim dzienniku urzędowym. Przyjdzie w tym miejscu dostrzec, że wskazane obwieszczenie nie jest aktem prawa miejscowego, a tym samym nie jest przepisem prawa powszechnie obowiązującego. Dla niniejszej sprawy ustalenie to posiada takie znaczenie, że zmiana miesięcznego kosztu utrzymania w domu pomocy społecznej nie jest podstawą prawną do zmiany lub uchylenia decyzji określającej wysokość odpłatności za pobyt w takim domu.

24 Część I. Komentarze praktyczne W konsekwencji przyjdzie stwierdzić, że w przedmiotowej sprawie nie występują przesłanki uzasadniające weryfikację decyzji o odpłatności z powodu zmiany stanu normatywnego w zakresie odpłatności za pobyt w domu pomocy społecznej (por. np. wyrok WSA w Gliwicach z dnia 2 marca 2010 r., IV SA/Gl 894/09). 5.2. Odpłatność innych osób zobowiązanych Zgodnie z art. 61 ust. 1 u.p.s. obowiązani do wnoszenia opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej są w kolejności po mieszkańcu domu małżonek, zstępni przed wstępnymi. Opłatę za pobyt w domu pomocy społecznej małżonek, zstępni przed wstępnymi wnoszą zgodnie z umową, jeżeli: w przypadku osoby samotnie gospodarującej, jeżeli dochód jest wyższy niż 300% kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej, jednak kwota dochodu pozostająca po wniesieniu opłaty nie może być niższa niż 300% tego kryterium, w przypadku osoby w rodzinie, jeżeli posiadany dochód na osobę jest wyższy niż 300% kryterium dochodowego na osobę w rodzinie, z tym że kwota dochodu pozostająca po wniesieniu opłaty nie może być niższa niż 300% kryterium dochodowego na osobę w rodzinie. 5.2.1. Umowa Jednocześnie, jak wynika z powyższego, kierownik ośrodka pomocy społecznej ustala w drodze umowy z małżonkiem, zstępnymi przed wstępnymi mieszkańca domu wysokość wnoszonej przez nich opłaty za pobyt tego mieszkańca w domu pomocy społecznej. Dla ustalenia sytuacji osobistej, rodzinnej, dochodowej i majątkowej osób i rodzin pracownik socjalny przeprowadza stosowny wywiad. Jednocześnie należy zaznaczyć, iż w przypadku negatywnej postawy rodziny w przedmiocie zawarcia stosownej umowy do niedawna

Rozdział I. Odpłatność za pobyt w domu pomocy społecznej 25 funkcjonował pogląd prawny wskazujący na konieczność wystąpienia przez ośrodek pomocy społecznej do sądu powszechnego w trybie art. 64 k.c. z żądaniem zawarcia umowy. Jednakże ostatnie orzecznictwo pogląd ten uczyniło nieaktualnym. Uprawnienie gminy do dochodzenia zwrotu wydatków poniesionych za pobyt w domu pomocy społecznej nie zostało ograniczone warunkiem zawarcia z osobami zobowiązanymi umowy ustalającej wysokość wnoszonej przez nich opłaty. Przyjęcie takiego rozwiązania jest oczywiste; osoby zobowiązane do ponoszenia opłat mogą odmówić zawarcia umowy. Przepisy u.p.s. nie przyznają gminie w takiej sytuacji uprawnienia do żądania zobowiązania tych osób do złożenia oświadczenia woli w drodze powództwa wytoczonego na podstawie art. 64 k.c. W rozważanym przypadku przyznane gminie z mocy wyraźnego przepisu u.p.s. prawo regresu miałoby charakter iluzoryczny. W rezultacie wykonanie ustawowego obowiązku partycypowania małżonka, zstępnych i wstępnych mieszkańca domu pomocy społecznej w kosztach pobytu w tej placówce zależałoby wyłącznie od woli tych osób. Ustawodawca przewidział jednak mechanizm efektywnej realizacji tego obowiązku, stosownie bowiem do art. 104 ust. 3 u.p.s. wysokość należności podlegającej zwrotowi oraz termin zwrotu tej należności ustala się w drodze decyzji administracyjnej, poprzedzonej oceną sytuacji osobistej, rodzinnej, dochodowej i majątkowej zobowiązanego. Według u.p.s. należności z tytułu wydatków na świadczenia z pomocy społecznej z tytułu opłat określonych przepisami niniejszej ustawy oraz z tytułu nienależnie pobranych świadczeń podlegają ściągnięciu w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Kodeks postępowania cywilnego normuje postępowanie w sprawach ze stosunków z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy, jak również w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych oraz w innych sprawach, do których przepisy tego kodeksu stosuje się z mocy ustaw szczególnych (art. 1 k.p.c.). Sprawy wymienione w przytoczonym przepisie są sprawami cywilnymi, podlegającymi rozpoznaniu przez sądy powszechne oraz Sąd Najwyższy, chyba że przepis szczególny kieruje je do właściwości innych sądów lub innych organów (art. 2 1 i 3 k.p.c.). Jak wielokrotnie podkreślał SN, ocena sprawy w płaszczyźnie art. 1 k.p.c. zależy przede wszystkim

26 Część I. Komentarze praktyczne od przedmiotu procesu (przedstawionego pod osąd roszczenia) oraz wskazanego przez powoda stanu faktycznego, te bowiem dwa elementy, konkretyzując stosunek prawny zachodzący między stronami, kształtują charakter sprawy i tym samym nadają jej lub odejmują przymiot sprawy cywilnej (por. m.in. uzasadnienia uchwał: z dnia 8 stycznia 1992 r., III CZP 138/91, OSNCP 1992, nr 7 8 poz. 128, z dnia 3 września 1993 r., III CZP 108/93, OSNC 1994, nr 5 poz. 96, i z dnia 22 listopada 2000, III CZP 36/00, OSNC 2001, nr 6 poz. 80; oraz postanowienia: z dnia 3 czerwca 1998 r., I CKN 1078/97, OSNC 1999, nr 2 poz. 28, z dnia 10 marca 1999 r., II CKN 340/98, OSNC 1999, nr 9 poz. 161, z dnia 6 kwietnia 2000 r., II CKN 285/00, OSNC 2000, nr 10, poz. 188, i z dnia 22 sierpnia 2000 r., IV CKN 1150/00, OSNC 2001, nr 1 poz. 18). Droga sądowa jest zatem dopuszczalna, jeżeli powód opiera swoje roszczenia na zdarzeniach prawnych, które mogą stanowić źródło stosunków cywilnoprawnych. W takim ujęciu droga sądowa dopuszczalna jest również w sprawach dotyczących zobowiązań pieniężnych, których źródłem jest decyzja administracyjna, jeżeli sprawy te nie należą do właściwości sądów szczególnych (por. wyrok TK z dnia 10 lipca 2000 r., SK 12/99, OTK 2000, nr 5, poz. 143). W doktrynie przeważa pogląd o przynależności pomocy społecznej do prawa administracyjnego. Mimo że istotą administracji i prawa administracyjnego jest władztwo, zwraca się uwagę na służebną rolę administracji wobec społeczeństwa. Przez zadania z zakresu pomocy społecznej organy administracji wykonują również nałożone na nie obowiązki konstytucyjne i ustawowe oraz umacniają więzi społeczne. Pomocą społeczną objęte są świadczenia administracji publicznej na rzecz obywatela i regulowane prawem administracyjnym. Za zaliczeniem norm dotyczących pomocy społecznej do prawa administracyjnego przemawiają również ich związki z postępowaniem administracyjnym. Przyznawanie większości świadczeń odbywa się w ramach ogólnego postępowania administracyjnego, prowadzonego na podstawie ustawy o pomocy społecznej i kodeksu postępowania administracyjnego. Wydawane w tym przedmiocie decyzje podlegają kontroli w postępowaniu odwoławczym i przed sądami administracyjnymi. W prawach pomocy społecznej mają zastosowanie przepisy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (por. uchwała SN Izba Cywilna

Rozdział I. Odpłatność za pobyt w domu pomocy społecznej 27 z dnia 29 października 2009 r., III CZP 77/09, opublik. OSNC 2010, nr 5, poz. 66, Biul. SN 2009, nr 10, poz. 11). 5.2.2. Prawidłowe postępowanie w przypadku braku podpisania umowy Jak wskazano wyżej, SN przesądził o niedopuszczalności drogi sądowej w przedmiocie zawarcia umowy. Trzeba jednak zauważyć, że właściwość drogi postępowania administracyjnego do dochodzenia przez gminę zwrotu wniesionej zastępczo opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej nie jest kwestionowana również w orzecznictwie sądów administracyjnych (por. m.in. wyroki: WSA w Warszawie z dnia 9 listopada 2005 r., I SA/Wa 1841/04, niepubl., z dnia 18 stycznia 2007 r., I SA/Wa 1815/06, niepubl., i z dnia 27 września 2007 r., I SA/Wa 983/07, niepubl., oraz wyrok WSA we Wrocławiu z dnia 16 lutego 2006 r., IV SA/Wr 599/04, niepubl.). Praktyka ta znajduje pełne oparcie zarówno w powołanych przepisach u.p.s., jak również w art. 5 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, wskazującego wyczerpująco sprawy, w których sądy administracyjne nie są właściwe. Sprawa będąca przedmiotem rozpoznania nie została więc wyłączona spod kognicji sądu administracyjnego. Zawarcie umowy, o jakiej mowa w art. 103 ust. 2 u.p.s., służy jedynie określeniu wysokości opłaty wnoszonej za pobyt mieszkańca w domu pomocy społecznej, natomiast sam obowiązek uiszczania opłat wynika z mocy ustawy, a nie z umowy. Skoro więc obowiązek członków rodziny osoby umieszczonej w domu pomocy społecznej, polegający na wnoszeniu związanych z tym opłat, wynika wprost z ustawy o pomocy społecznej (art. 61 ust. 1 pkt 2 u.p.s.), to w sytuacji uchylania się od tego obowiązku przez osoby zobowiązane gmina, która zastępczo poniosła wydatki, może egzekwować ich zwrot na drodze administracyjnej. Właściwą drogą wyegzekwowania takich należności przez gminę, jest wydanie decyzji na podstawie art. 104 ust. 3 w zw. z art. 61 ust. 3 u.p.s. (por. np. wyrok NSA z dnia 15 stycznia 2010 r., I OSK 1171/09).

28 Część I. Komentarze praktyczne 5.3. Inne podmioty mogące ponosić odpłatność Istotną zmianę w przedmiocie osób dodatkowo mogących ponosić odpłatność za pobyt mieszkańca w domu pomocy społecznej wprowadziła obowiązująca od dnia 1 kwietnia 2007 r. nowelizacja ustawy o pomocy społecznej ustawa z dnia 16 lutego 2007 r. o zmianie ustawy o pomocy społecznej (Dz. U. z 2007 r. Nr.48, poz. 320). Od tej daty opłatę za pobyt w domu pomocy społecznej mogą wnosić osoby niewymienione w ustawie. W takim przypadku stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące zawarcia stosownej umowy z takimi osobami. 5.4. Odpłatność gminy Jak wskazano wyżej, ostatnim podmiotem zobowiązanym w kolejności do ponoszenia odpłatności jest gmina, z której osoba została skierowana do domu pomocy społecznej przy czym gmina nie ma obowiązku wnoszenia opłat, jeżeli mieszkaniec domu ponosi pełną odpłatność. Gmina, z której osoba została skierowana do domu pomocy społecznej wnosi opłatę w wysokości różnicy między średnim kosztem utrzymania w domu pomocy społecznej a opłatami wnoszonymi przez osoby zobowiązane. W przypadku niewywiązywania się osób obowiązanych do wnoszenia odpłatności, z obowiązku opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej opłaty te zastępczo wnosi gmina, z której osoba została skierowana do domu pomocy społecznej. Gminie przysługuje prawo dochodzenia zwrotu poniesionych na ten cel wydatków. Należy jednoznacznie zaznaczyć, iż obowiązek wnoszenia odpłatności przez gminę jest obowiązkiem wynikającym bezpośrednio z przepisów prawa i nie wymaga konkretyzacji poprzez wydanie jakiejkolwiek decyzji administracyjnej. 5.5. Wnoszenie odpłatności Mieszkaniec domu wnosi opłatę do kasy domu lub na jego rachunek bankowy. Za jego zgodą opłata może być potrącana: