BIOLOGIA KLASA I Dział programowy: STRUKTURA I FUNKCJE ORGANIZMU Ocena dopuszczająca wiedzieć, jaka jest podstawowa jednostka budująca organizm przedstawić ogólną budowę organizmu roślinnego i zwierzęcego oznaczyć organelle komórkowe na schematach, oznaczyć komórkę roślinną i zwierzęcą Ocena dostateczna ponadto wymienić podstawowe składniki komórki roślinnej i zwierzęcej, funkcje 3 najwaŝniejszych struktur wymienić tkanki roślinne i zwierzęce Ocena dobra ponadto znać budowę komórki roślinnej i zwierzęcej, funkcje struktur wykonać schematyczne rysunki komórek roślinnych i zwierzęcych oraz tkanek dokonać analizy budowy roślin na podstawie okazów Ocena bardzo dobra ponadto porównać budowę komórki roślinnej i zwierzęcej wykazać związek zachodzący między budową tkanek, ich rozmieszczeniem oraz funkcją rozpoznawać wybrane preparaty mikroskopowe tkanek roślinnych i zwierzęcych samodzielnie wyciągać i formułować wnioski Dział programowy: WYBRANE CZYNNOŚCI śyciowe ORGANIZMÓW Wykonywanie ruchów Ocena dopuszczająca wymienić podstawowe funkcje Ŝyciowe organizmów być przekonanym o współdziałaniu układu mięśniowego i szkieletowego w wykonywaniu ruchów wykazać podstawowe funkcje skóry u kręgowców wymienić wytwory naskórka u kręgowców wymienić rodzaje układów szkieletowych Ocena dostateczna ponadto wyjaśnić pojęcia: cudzoŝywność, samoŝywność przedstawić budowę tkanki nabłonkowej i jej funkcje omówić pokrycie ciała i sposób poruszania się wybranych bezkręgowców wymienić, posługując się schematem, warstwy skóry u ssaków określić funkcję tkanki okrywającej i wzmacniającej u roślin Ocena dobra ponadto wyjaśnić, czym róŝni się organizm roślinny od zwierzęcego
omówić budowę zewnętrzną dŝdŝownicy, raka, biedronki i ślimaka winniczka porównać budowę skóry i jej wytworów u róŝnych kręgowców omówić funkcję i budowę szkieletu zewnętrznego przedstawić budowę układu szkieletowego u poszczególnych kręgowców omówić budowę tkanki okrywającej i wzmacniającej u roślin Ocena bardzo dobra ponadto określić przystosowania w budowie morfologicznej dŝdŝownicy do jej trybu Ŝycia wykonać schematyczny rysunek obrazujący budowę zewnętrzną ciała dŝdŝownicy scharakteryzować przystosowania w budowie morfologicznej przedstawicieli stawonogów do róŝnych środowisk Ŝycia porównać budowę skóry kręgowców z zewnętrznym nabłonkiem bezkręgowców dokonać analizy porównawczej budowy i funkcji układu szkieletowego hydrostatycznego, zewnętrznego i wewnętrznego OdŜywianie się organizmów Ocena dopuszczająca wyjaśnić pojęcia: fotosynteza, producenci, konsumenci wymienić czynniki warunkujące przebieg procesu fotosyntezy wymienić substraty i produkty fotosyntezy określić rolę roślin podać przykłady organizmów autotroficznych i heterotroficznych wymienić sposoby zdobywania pokarmów przez zwierzęta Ocena dostateczna ponadto zapisać słownie proste równanie chemiczne procesu fotosyntezy znać sposoby odŝywiania się organizmów wyjaśnić pojęcie reducenci i podać ich przykłady Ocena dobra ponadto omówić, jakie typy reakcji składają się na przemianę materii wykazać przystosowania w budowie liścia do przebiegu procesu fotosyntezy wyjaśnić istotę procesu fotosyntezy i jej etapy wykonać proste ćwiczenie dotyczące wykrywania produktów fotosyntezy wykazać związek między budową narządów gębowych u owadów, a sposobem ich odŝywiania wiedzieć, jakie cechy w budowie układu pokarmowego mają roślinoŝercy i mięsoŝercy Ocena bardzo dobra ponadto omówić znaczenia fotosyntezy wykazać, na podstawie doświadczenia, wpływ niektórych czynników na proces fotosyntezy omówić znaczenie reducentów w obiegu materii wykazać przystosowania organizmów Ŝyjących w róŝnych środowiskach do zdobywania pokarmu i jego trawienia porównać sposoby odŝywiania roślin i zwierząt wyjaśnić róŝne wykorzystywanie pokarmu przez organizm
Oddychanie organizmów Ocena dopuszczająca wskazać miejsce wymiany gazowej u roślin wymienić narządy oddechowe zwierząt Ŝyjących w środowisku wodnym i lądowym znać ogólnie przebieg oddychania wewnątrzkomórkowego podać przykłady zwierząt oddychających całą powierzchnią ciała, tchawkami, skrzelami, płucami wymienić wybrane organizmy oddychające tlenowo i beztlenowo znać rolę roślin jako producentów tlenu Ocena dostateczna ponadto wykazać, na podstawie doświadczenia, obecność dwutlenku węgla w wydychanym powietrzu omówić wykorzystanie energii przez organizmy Ŝywe omówić, za pomocą schematu, budowę płuc kręgowców zapisać słownie równanie chemiczne procesu oddychania, oznaczyć substraty i produkty reakcji znać źródła zanieczyszczeń powietrza i wody Ocena dobra ponadto wyjaśnić istotę procesu oddychania omówić budowę narządów wymiany gazowej stawonogów i mięczaków oraz poszczególnych grup kręgowców w związku z trybem Ŝycia wymienionych grup zwierząt dokonać porównania budowy płuc gadów, płazów, ptaków i ssaków omówić budowę skóry u ssaków wykazać rolę skóry w oddychaniu wymienić czynniki decydujące o tempie oddychania wyjaśnić, na czym polega proces fermentacji Ocena bardzo dobra ponadto wykonać rysunek aparatu szparkowego na podstawie preparatu dolnej skórki liścia wyjaśnić mechanizm działania aparatu szparkowego wykonać schematyczne rysunki skrzeli ryb, płuc płazów, gadów, ptaków i ssaków porównać oddychanie ryb i płazów wykazać zaleŝność między budową płuc, a pełnioną przez nie funkcją wyjaśnić mechanizm wymiany gazowej u płazów i tzw. podwójnego oddychania u ptaków omówić sposoby wykorzystania energii przez organizmy określić czynniki regulujące szybkość przemiany materii wyjaśnić istotę oddychania komórkowego tlenowego i beztlenowego Transport substancji u roślin i zwierząt Ocena dopuszczająca omówić funkcję tkanki przewodzącej u roślin
wyjaśnić pojęcia: otwarty i zamknięty układ krwionośny wymienić narządy wchodzące w skład układu krąŝenia u kręgowców omówić funkcje układu krwionośnego u kręgowców Ocena dostateczna ponadto rozpoznać tkanki przewodzące określić miejsce połoŝenia układu krwionośnego u bezkręgowców nazwać elementy morfotyczne krwi i omówić ich funkcję rozpoznać preparaty przedstawiające krew płaza i ssaka przeanalizować schematy obiegu krwi u kręgowców Ocena dobra ponadto omówić budowę wewnętrzną łodygi i korzenia znać budowę naczyń krwionośnych opisać budowę serca u poszczególnych grup kręgowców znać rolę małego i duŝego obiegu krwi Ocena bardzo dobra ponadto wykazać zaleŝność między budową, rozmieszczeniem a funkcją tkanek przewodzących porównać budowę wewnętrzną korzenia i łodygi narysować schematycznie obiegi krwi i wyjaśnić przepływ krwi wyjaśnić rolę częściowej przegrody w komorze serca gadów i całkowitej u ptaków RozmnaŜanie i rozwój organizmów Ocena dopuszczająca wymienić sposoby rozmnaŝania bezpłciowego roślin i zwierząt oraz podać przykłady odróŝnić na rysunku komórki rozrodcze męskie i Ŝeńskie oraz nazwać je omówić rolę kwiatu u roślin okrytozaląŝkowych, oznaczyć elementy kwiatu na schemacie wyjaśnić pojęcia: jajorodność, Ŝyworodność, rozdzielnopłciowość, zapłodnienie zewnętrzne i wewnętrzne omówić rozmnaŝanie ryb, płazów, rozumieć pojęcia: owodniowce, bezowodniowce Ocena dostateczna ponadto omówić budowę i rolę komórek rozrodczych wyjaśnić pojęcia: zapylenie, zapłodnienie wymienić rodzaje owoców Ocena dobra ponadto podać róŝnicę między rozmnaŝaniem płciowym a bezpłciowym omówić budowę kwiatostanów Ŝeńskich i męskich u sosny, podać schematy kwiatostanów okrytonasiennych uzasadnić, dlaczego sosna naleŝy do roślin nagonasiennych wyjaśnić, czym róŝnią się rośliny nagonasienne od okrytonasiennych wyjaśnić, na czym polega przeobraŝenia zupełne i niezupełne wyjaśnić, czym róŝni się postać larwalna płazów od dorosłej podać róŝnicę w rozmnaŝaniu się płazów i gadów omówić budowę jaja ptaka określić, co to jest łoŝysko i jaką pełni rolę
omówić rozmnaŝanie się i rozwój ssaków wykazać, na czym polega opieka nad potomstwem u ptaków i ssaków Ocena bardzo dobra ponadto uzasadnić, Ŝe rozmnaŝanie się organizmów jest warunkiem ciągłości istnienia i róŝnorodności gatunków wykonać schematyczny rysunek nasienia sosny i opisać go wykazać przystosowania roślin do rozsiewania nasion i owoców wyjaśnić, na czym polega przeobraŝenie zupełne i niezupełne, podać odpowiednie przykłady tego typu przeobraŝeń omówić rodzaje ptasich gniazd scharakteryzować zachowania godowe ptaków i inne strategie rozrodcze zwierząt scharakteryzować przeminę pokoleń u mszaków i paprotników oraz roślin nasiennych BIOLOGIA KLASA II Dział programowy: BUDOWA I FUNKCJONOWANIE ORGANIZMU CZŁOWIEKA Układ narządu ruchu wymienić podstawowe części układu szkieletowego człowieka znać rolę układu ruchu: czynnego i biernego wiedzieć, jak naleŝy dbać o utrzymanie prawidłowej postawy ciała dostrzegać znaczenie wypoczynku czynnego określić, jak udzielić pierwszej pomocy przy zwichnięciu i złamaniu wskazać na szkielecie człowieka i nazwać podstawowe kości znać rodzaje połączeń kości wymienić rodzaje tkanki mięśniowej oraz podstawowe mięśnie wskazać na szkielecie człowieka kości czaszki, kończyn, klatki piersiowej i kręgosłupa posegregować kości ze względu na kształt wykonać rysunek schematyczny kości długiej i opisać go przeprowadzić doświadczenie wykazujące budowę chemiczną kości uzasadnić związek budowy szkieletu z pełnioną funkcją omówić budowę stawu, np. biodrowego klasyfikować mięśnie rozpoznawać na schematach preparatów mikroskopowych tkanki budujące szkielet i mięśnie wskazać, co nadaje wytrzymałość kości omówić, na czym polega proces kostnienia wyjaśnić funkcję elementów wchodzących w skład stawu
omówić, na czym polega praca mięśni i ich zmęczenie Układ oddechowy nazwać narządy budujące drogi oddechowe człowieka wskazać sposoby zapobiegania chorobom dróg oddechowych być przekonanym o szkodliwości palenia tytoniu wskazać, gdzie zachodzi wymiana gazowa opisać zmiany połoŝenia klatki piersiowej w czasie wdechu i wydechu określić, co jest istotą procesu oddychania wymienić przyczyny powstawania chorób układu oddechowego (w tym takŝe zanieczyszczeń środowiska) wymienić najczęstsze choroby układu oddechowego Ocena dobra- ponadto : omówić budowę i funkcję górnych i dolnych dróg oddechowych określić skład powietrza wdychanego i wydychanego oraz opisać wymianę gazową w płucach zanalizować schemat przemian energii w organizmie wyjaśnić, dlaczego gruźlicę zaliczamy do chorób społecznych wyjaśnić działanie krtani jako narządu głosotwórczego wyjaśnić pojęcie pojemności Ŝyciowej płuc i sposoby jej mierzenia dostrzegać powiązania między budową a funkcją płuc podczas procesu oddychania wykazać potrzebę procesu wytwarzania energii wyjaśnić mechanizm działania tlenku węgla na organizm Układ krąŝenia określić skład i rolę krwi znać połoŝenie serca i jego funkcje wymienić podstawowe grupy krwi określić, jak udzielić pierwszej pomocy w wypadku zranienia, krwotoków o omdlenia dostrzegać wpływ alkoholu i nikotyny na układ krąŝenia być przekonanym o wartości honorowego krwiodawstwa wskazać sposoby zapobiegania chorobom układu krąŝenia omówić budowę układu krwionośnego określić rolę poszczególnych elementów morfotycznych krwi wymienić przynajmniej trzy bariery obronne organizmu określić miejsce występowania węzłów chłonnych i ich funkcje
dostrzegać róŝnice w budowie i funkcji tętnic, Ŝył i naczyń włosowatych analizować schematyczne rysunki obiegów krwi wykonać pomiary tętna i ciśnienia krwi wyjaśnić, na czym polega praca serca wyjaśnić istotę procesu krzepnięcia krwi określić cel stosowania szczepień ochronnych klasyfikować krwotoki oraz określać moŝliwości przetaczani krwi wyjaśnić związek budowy z funkcją naczyń krwionośnych porównać zadania małego i duŝego obiegu krwi wyjaśnić, na czym polega krąŝenie wrotne wyjaśnić schemat transportu gazów omówić budowę i rolę układu limfatycznego Układ pokarmowy wyjaśnić pojęcie: odŝywianie wymienić podstawowe składniki pokarmowe wymienić główne odcinki przewodu pokarmowego określić zagroŝenia, jakie pociąga za sobą nieumiejętne odchudzanie się dostrzegać związek pomiędzy odŝywianiem się, trybem Ŝycia a zdrowiem wskazać przyczyny skaŝenia Ŝywności być przekonanym o konieczności utrzymywania higieny jamy ustnej wymienić sposoby zapobiegania zakaŝeniom pasoŝytami określić wpływ alkoholu na organizm człowieka określić rolę, jaką pełnią składniki pokarmowe dostarczone organizmowi opisać budowę przewodu pokarmowego wyjaśnić pojęcie zdrowa Ŝywność znać zasady racjonalnego odŝywiania się dostrzegać negatywny wpływ na nasze zdrowie niewłaściwego przechowywania i opakowania Ŝywności wiedzieć, jak chronić Ŝywność przed skaŝeniem Ocena dobra- ponadto : wyjaśnić znaczenie określeń: budulcowe, energetyczne i regulujące oraz podać przykłady pokarmów zawierających te składniki omówić rolę poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego znać gruczoły trawienne, ich połoŝenie i rolę ułoŝyć jadłospis z uwzględnieniem zapotrzebowania dobowego na poszczególne składniki pokarmowe znać najczęściej występujące choroby układu pokarmowego wyjaśnić mechanizm trawienia pokarmu omówić sposób wchłaniania miazgi pokarmowej do krwi i limfy
wyjaśnić, dlaczego wątrobę uwaŝa się za główne laboratorium chemiczne organizmu rozumieć oznakowania na opakowaniach Ŝywności korzystać z czasopism przyrodniczych i prasy lokalnej, wyszukując dane o wpływie zanieczyszczeń środowiska na zdrowie człowieka Układ wydalniczy Uczeń powinien : wyjaśnić pojęcie wydalanie wskazać drogi usuwania z organizmu zbędnych produktów przemiany materii (mocznik, woda, dwutlenek węgla) znać miejsce połoŝenia nerek i pozostałych narządów układu wydalniczego wyjaśnić, na czym polega higiena układu wydalniczego opisać budowę nerki wymienić właściwości moczu ostatecznego wymienić przyczyny chorób układu moczowego (2-3) zdefiniować pojęcie przemiana materii określić funkcję poszczególnych elementów układu moczowego omówić czynniki wpływające na ilość wydalanego moczu wyjaśnić mechanizm wydalania moczu omówić etapy powstawania moczu porównać skład moczu pierwotnego i ostatecznego opisać, posługując się schematycznym rysunkiem, budowę wewnętrzną nerki wymienić najczęstsze choroby układu moczowego, ich przyczyny i skutki Skóra wymienić podstawowe funkcje skóry wskazać na schemacie poszczególne warstwy skóry wyjaśnić, na czym polega higiena skóry określić, jak właściwie udzielać pierwszej pomocy w wypadku oparzenia i odmroŝenia dostrzegać związek opalania z oparzeniami i chorobami skóry Ocena dostateczna- ponadto : wymienić wytwory naskórka wymienić najczęstsze pasoŝyty skóry człowieka analizować budowę skóry właściwej wymienić najczęściej spotykane choroby skóry Ocena bardzo dobra-ponadto :
znać mechanizmy obronne skóry porównać funkcję gruczołów potowych i łojowych Układ hormonalny i nerwowy wskazać na schematycznym rysunku połoŝenie podstawowych gruczołów dokrewnych: przysadki, tarczycy, nadnercza, gruczołów płciowych wskazać na planszy elementy budowy ośrodkowego układu nerwowego wyjaśnić rolę układu nerwowego wymienić narządy zmysłów człowieka posługując się modelem ucha ludzkiego ( lub schematem) podzielić ucho na podstawowe części, tj. na ucho zewnętrzne, środkowe, zewnętrzne wiedzieć o ujemnym wpływie hałasu, zbyt głośnej muzyki na narząd słuchu określić znaczenie skóry w odbieraniu bodźców ze środowiska zewnętrznego wyjaśnić znaczenie gruczoły dokrewne i hormony wskazać na planszy elementy tworzące gałkę oczną i jej aparat ochronny znać wady wzroku i sposoby ich korekty znać ogólną funkcję ucha zewnętrznego, środkowego i wewnętrznego wymienić podstawowe rodzaje smaków wskazać na modelu części mózgowia określić ogólne funkcje hormonów opisać schematyczny rysunek komórki nerwowej podać charakterystyczne cechy budowy mózgu (istota biała, szara) opisać prosty łuk odruchowy za pomocą schematycznego rysunku podać przykłady odruchów warunkowych i bezwarunkowych wyjaśnić działanie układu autonomicznego wyjaśnić funkcjonowanie źrenicy, soczewki i siatkówki narysować rozmieszczenie kubków smakowych na języku podać róŝnicę między gruczołami wydzielania zewnętrznego, wewnętrznego i mieszanymi wyjaśnić rolę przysadki mózgowej znać ogólną budowę i działalność wydzielniczą waŝniejszych gruczołów określić wpływ wybranych hormonów na prawidłowe funkcjonowanie organizmu zanalizować przeciwstawne działanie hormonów, np. insuliny i glukagonu znać rolę neurytu i dendrytów dostrzegać zaleŝność między budową i funkcjami mózgu i rdzenia kręgowego wykonać schematyczny rysunek łuku odruchowego i wyjaśnić, na jakiej zasadzie zachodzi przewodzenie impulsu porównać czynności układu współczulnego i przywspółczulnego (wykazać, Ŝe działają antagonistycznie) wyjaśnić mechanizm widzenia i słyszenia
Układ rozrodczy i zachowania rozrodcze Uczeń powinien : odróŝnić komórki rozrodcze męskie i Ŝeńskie wymienić elementy budowy męskiego i Ŝeńskiego układu rozrodczego wymienić choroby szerzące się drogą płciową wymienić zasady higieny osobistej w okresie dojrzewania dostrzegać ujemne skutki zbyt wczesnej inicjacji seksualnej wiedzieć, jak moŝna zapobiegać zaraŝeniu się chorobami przenoszonymi drogą płciową (szczególnie wirusem HIV) opisać zmiany zachodzące w organizmie dziecka wkraczającego w okres dojrzewania znać funkcje Ŝeńskich i męskich narządów rozrodczych opisać drogę komórki jajowej od momentu uwolnienia jej z jajnika aŝ do zagnieŝdŝenia się w błonie śluzowej macicy wskazać rolę łoŝyska, pępowiny i błon płodowych określić miejsce, przebieg i znaczenie procesu zapłodnienia opisać, w jaki sposób przebiega rozwój płodowy człowieka wskazać róŝnice między zarodkiem a płodem wyjaśnić proces powstawania ciąŝy bliźniaczej Dział programowy: STAN ZDROWIA O CHOROBY Uczeń powinien : określić pojęcie zdrowia i choroby podać negatywne skutki nikotynizmu, alkoholizmu i narkomanii wymienić zagroŝenia zdrowia wymienić czynniki chorobotwórcze określić rolę profilaktyki wyjaśnić pojęcia: zdrowie, choroba, choroby społeczne, choroby cywilizacyjne wskazać ujemne skutki hałasu wskazać przyczyny i skutki uzaleŝnień wskazać wpływ zanieczyszczeń środowiska na fizyczne i psychiczne zdrowie człowieka uzasadnić znaczenie zdrowia psychicznego zaplanować promocję ochrony zdrowia i środowiska przyrodniczego (wystawa, plakat, ścieŝka zdrowia itp.)
Dział programowy: CECHY ORGANIZMU JAKO WYNIK INFORMACJI DZIEDZICZNEJ I ODDZIAŁYWAŃ ŚRODOWISKA zdefiniować pojęcia: genetyka, gen, cecha dominująca, cecha recesywna określić, na czym polega dziedziczność zapisać symbole chromosomów płci podać przykłady dziedziczności określić lokalizację genów (informacji genetycznej) wymienić przykłady chorób dziedzicznych określić fazy mitozy podać przykłady cech, które są wynikiem oddziaływań środowiskowych omówić ogólnie budowę DNA podać przykłady wykorzystania podstawowych zasad dziedziczenia wyjaśnić, czym zajmuje się inŝynieria genetyczna podać zasady dziedziczenia podstawowych grup krwi objaśnić strukturę DNA wykazać związek między DNA a dziedzicznością analizować mechanizm dziedziczenia płci porównać mejozę i mitozę wyjaśnić praktyczne wykorzystanie osiągnięć inŝynierii genetycznej BIOLOGIA KLASA III Dział programowy: STAN ZDROWIA A CHOROBY określić pojęcie zdrowia i choroby podać negatywne skutki nikotynizmu, alkoholizmu i narkomanii wymienić zagroŝenia zdrowia wymienić czynniki chorobotwórcze określić rolę profilaktyki wyjaśnić pojęcia: zdrowie, choroba, choroby społeczne, choroby cywilizacyjne wskazać ujemne skutki hałasu wskazać przyczyny i skutki uzaleŝnień
wskazać wpływ zanieczyszczeń środowiska na fizyczne i psychiczne zdrowie człowieka uzasadnić znaczenie zdrowia psychicznego zaplanować promocję ochrony zdrowia i środowiska przyrodniczego (wystawa, plakat, ścieŝka zdrowia itp.) Dział programowy: CECHY ORGANIZMU JAKO WYNIK INFORMACJI DZIEDZICZNEJ I ODDZIAŁYWAŃ ŚRODOWISKA zdefiniować pojęcia: genetyka, gen, cecha dominująca, cecha recesywna określić, na czym polega dziedziczność zapisać symbole chromosomów płci podać przykłady dziedziczności określić lokalizację genów (informacji genetycznej) wymienić przykłady chorób dziedzicznych określić fazy mitozy podać przykłady cech, które są wynikiem oddziaływań środowiskowych omówić ogólnie budowę DNA podać przykłady wykorzystania podstawowych zasad dziedziczenia wyjaśnić, czym zajmuje się inŝynieria genetyczna podać zasady dziedziczenia podstawowych grup krwi objaśnić strukturę DNA wykazać związek między DNA a dziedzicznością analizować mechanizm dziedziczenia płci porównać mejozę i mitozę wyjaśnić praktyczne wykorzystanie osiągnięć inŝynierii genetycznej Dział programowy: EKOLOGIA Organizmy i ich środowisko określić zadania ekologii, ochrony środowiska i ochrony przyrody rozpoznać po 2-3 gatunki roślin, zwierząt i grzybów występujących w najbliŝszej okolicy charakteryzować rolę roślin w przyrodzie
poprawnie interpretować pojęcia: ekologia, ochrona środowiska, ochrona przyrody rozpoznawać po 4-5 gatunków roślin, zwierząt i grzybów występujących w najbliŝszym otoczeniu charakteryzować czynniki środowiska podać przykłady organizmów o szerokim i wąskim zakresie tolerancji wobec temperatury, wody wilgoci i światła poprawnie operować pojęciami: gatunek, nisza ekologiczna, siedlisko, środowisko na podstawie krzywej tolerancji ekologicznej wskazać organizmy naleŝące do eurybiontów i stenobiontów na wybranych przykładach charakteryzować przystosowania organizmów do środowiska wyjaśniać związek między czynnikami ograniczającymi a zasięgiem występowania wskazanych organizmów oznaczyć za pomocą klucza 2-3 gatunki roślin Ocena bardzo dobra-: poprawnie definiować pojęcia: gatunek, siedlisko, środowisko i nisza ekologiczna charakteryzować zaleŝności między czynnikami środowiska a organizmami na podstawie wykresów przedstawiających zakresy tolerancji określić wymagania wskazanych gatunków uzasadnić, Ŝe rozmieszczenie organizmów(zasięg) ma związek z zakresem tolerancji Populacja, biocenoza, ekosystem wyjaśnić pojęcia: populacja, biocenoza, biotop, ekosystem wymienić najwaŝniejsze cechy populacji rozpoznać typy rozmieszczenia populacji wyjaśnić, na czym polegają oddziaływania antagonistyczne i nieantagonistyczne ułoŝyć prosty łańcuch pokarmowy na przykładzie lasu wskazać elementy składowe ekosystemu opisać obieg wody w przyrodzie wyjaśnić pojęcia: rozrodczość, śmiertelność i struktura wiekowa wymienić przyczyny śmiertelności populacji charakteryzować, popierając przykładami, typy rozmieszczenia osobników w populacji opisać na konkretnych przykładach: drapieŝnictwo, pasoŝytnictwo, konkurencję i mutualizm
przedstawić graficznie strukturę wiekowa populacji charakteryzować czynniki wpływające na strukturę wiekową obliczać zagęszczenie populacji porównać oddziaływania antagonistyczne i nieantagonistyczne przewidywać skutki zniszczenia jednego z ogniw w łańcuchu pokarmowym analizować schemat przepływu energii przez ekosystem i obiegu materii interpretować krzywą przeŝywania na podstawie analizy krzywej przeŝywania przewidywać dalszy rozwój populacji wykorzystując informacje dotyczące sieci pokarmowej, udowodnić, Ŝe stosowanie chemicznych środków ochrony roślin zagraŝa wielu innym gatunkom, w tym człowiekowi opisywać wyniki poszczególnych typów oddziaływań między populacjami wyjaśnić, dlaczego mówimy o zaleŝności między przepływem energii a obiegiem materii w ekosystemie omówić strukturę i funkcjonowanie wybranych ekosystemów lądowych i wodnych Dział programowy: OCHRONA ŚRODOWISKA wskazać źródła zanieczyszczeń powietrza, gleby i wody opisać, popierając się 2-3 przykładami, skutki degradacji biosfery klasyfikować odpady na rozkładające się i nie rozkładające się, podawać przykłady oceniać wpływ nielegalnych wysypisk śmieci na stan środowiska wykazywać niekorzystny wpływ zanieczyszczeń środowiska na rośliny, zwierzęta i człowieka znać zagroŝenia środowiska we własnym regionie ocenić na podstawie skali porostowej stopień zanieczyszczenia dwutlenkiem siarki powietrza w najbliŝszej okolicy wymienić odnawialne i nieodnawialne zasoby przyrody podać przyczyny i skutki powstawania efektu cieplarnianego, kwaśnych deszczy i dziury ozonowej określić przyczyny i skutki degradacji gleb definiować pojęcia: recykling i utylizacja uzasadniać konieczność propagowania idei zrównowaŝonego rozwoju charakteryzować zagroŝenia powodowane przez smog, energetykę jądrową i odpady udowodnić, Ŝe lokalne zagroŝenia mogą stanowić problem globalny
wykazać związek między zakwaszeniem gleby a kumulacją w niej metali cięŝkich analizować związek między zanieczyszczeniem gleby a eutrofizacją zbiorników wodnych charakteryzować działania na rzecz ochrony środowiska podejmowane w Polsce Dział programowy: OCHRONA PRZYRODY: wymienić cele ochrony przyrody wymienić formy ochrony przyrody i podać przykłady wyjaśnić, dlaczego naleŝy potępiać wszelkie formy kłusownictwa wymienić kilka przykładów chronionych gatunków roślin i zwierząt wskazać najbliŝej połoŝone rezerwaty przyrody i parki narodowe wyjaśnić, na czym polega ochrona gatunkowa podać róŝnice między ochroną częściową a ścisłą wskazać na mapie Polski parki narodowe wyjaśnić cel utworzenia parków narodowych i rezerwatów przyrody wyjaśnić pojęcie pomnik przyrody rozpoznać po kilka gatunków chronionych roślin i zwierząt porównać załoŝenia ochrony ścisłej i częściowej charakteryzować poszczególne formy ochrony przyrody wymienić najwaŝniejsze organizacje ekologiczne działające w Polsce i na świecie porównać światowe tendencje ochrony przyrody z celami ochrony zapisanymi w polskich aktach prawnych klasyfikować rezerwaty przyrody rozpoznawać wybrane gatunki chronionych gatunków rośli, zwierząt i grzybów charakteryzować wybrane parki narodowe. Na kaŝdym poziomie edukacji do oceny celującej uczeń powinien ponadto: Samodzielnie planować i przeprowadzać eksperymenty laboratoryjne i terenowe, dokumentować wyniki i wyciągać wnioski. Śledzić na bieŝąco i znać najnowsze osiągnięcia z dziedziny biologii Aktywnie współorganizować akcje środowiskowe, związane z ochroną przyrody, środowiska i zdrowia. Poszerzać wiedzę z biologii o treści wykraczające poza obowiązujące do oceny bardzo dobrej. Osiągać sukcesy w konkursach wiedzy biologicznej, ekologicznej i zdrowotnej.