Charakterystyka palacza tytoniu w starszym wieku

prace oryginalne Sylwia Kałucka Charakterystyka palacza tytoniu w starszym wieku The characteristic of a smoker at the elderly age Pierwszy Zakład Medycyny Rodzinnej, Uniwersytet Medyczny w Łodzi Kierownik: Prof. dr hab. n. med. Przemysław Kardas Dodatkowe słowa kluczowe: palenie tytoniu osoby starsze Additional key words: tobacco smoking elderly Adres do korespondencji: Dr n. med. Sylwia Kałucka Pierwszy Zakład Medycyny Rodzinnej Uniwersytet Medyczny w Łodzi 90-141 Łódź, ul Narutowicza 60 tel. (42) 678-72-10 fax.(42) 631-93-60 email: sylwia.kalucka@gmail.com Wstęp: Palenie jest najważniejszym modyfikowalnym czynnikiem ryzyka chorób niezakaźnych (nadciśnienia tętniczego, choroby niedokrwiennej serca, POChP, nowotworów) zarówno u młodych, jak i starszych osób. W Polsce nadal codziennie pali tytoń 33,5% mężczyzn (5,2 miliona) i 21% kobiet (3,5 miliona), łącznie 27% (8,7 mln) dorosłych Polaków. Palacz tytoniu w średnim wieku średnio traci prawie 22 lata życia, osoby starsze - 70 i więcej lat, średnio 8 lat życia. Dlatego też, promowanie zachowań prozdrowotnych w Polsce, w tym rezygnacji z palenia tytoniu, zostało uwzględnione w programach zdrowotnych Unii Europejskiej i Narodowym Programie Zdrowia na lata 2016-2020. Celem pracy było przedstawienie charakterystyki palenia papierosów u osób w wieku starszym. Materiały i Metodyka: Wśród osób zakwalifikowanych do badania były 104 kobiety (55,3%) i 84 mężczyzn (44,7%). Wśród uczestników projektu przeprowadzono analizę demograficzną, zebrano dane dotyczące historii palenia tytoniu oraz badania stanu zdrowia. Wyniki: W projekcie wzięło udział 188 osób. Średnia wieku badanych wynosiła 69,3 lat ± 5,3. Dominowały osoby z średnim wykształceniem 62,2%. Istotnie statystycznie kobiety wypalały częściej paczkę papierosów dziennie, niż mężczyźni (p=0,036). Prawie 10% mężczyzn paliło 2 paczki papierosów znamiennie częściej, niż kobiety (p=0,001). Nie odnotowano różnic istotnych statystycznie wśród kobiet i mężczyzn, palących dziennie powyżej 40 sztuk papierosów (p>0,05). Kobiety paliły średnio 42 lata ± 10,3, a mężczyźni 52,5 lata ± 7,1 (p=0,001). Bez względu na płeć badanych maksymalny okres palenia wynosił tak samo 63 lata. Mężczyźni rozpoczynali palenie w szkole podstawowej (13%) znamiennie częściej, niż kobiety w tej samej grupie wiekowej (2%) (p=0,001). Istotna większość mężczyzn (86,9%), niż kobiet (51%) (p=0,001) rozpoczęła palenie papierosów przed 20 rokiem życia. Grupa 10,6% kobiet zaczęła palić papiero- Introduction: Smoking is the most important modifiable risk factor for diseases which are not infectious (hypertension, ischemic heart disease, COPD, cancer) in both young and elderly people. In Poland 33.5% of men (5.2 million) and 21% of women (3.5 million), including 27% (8.7 million) of adult Poles still smoke every day. A tobacco smoker at his middle age loses on average almost 22 years of life, people at the age of 70 or more years on average 8 years. Therefore, the promotion of healthy behaviour in Poland, including giving up smoking, was included in the health programmes within the European Union and the National Health Programme for the years 2016-2020. The aim of the study was to present the characteristics of smoking among elderly people. Materials and Methods: 104 women (55.3%) and 84 men (44.7%) took part in the study. The analysis of demographic data, the history of smoking, and health tests were conducted among the participants of the study. Results: The project involved 188 people. The average age of respondents was 69.3 years ± 5.3. People with secondary education 62.2% dominated in the study. Statistically significantly more women smoked a pack of cigarettes a day than men (p=0.036). Almost 10% of men smoked 2 packs of cigarettes significantly more often than women (p=0.001). There were no statistically significant differences among men and women, smoking over 40 cigarettes daily (p<0.05). Women at average smoked for 42 years ± 10.3, and men for 52.5 years ± 7.1 (p=0.001). Regardless of the sex of the respondents maximum period of smoking was the same 63 years. The men began smoking in elementary school (13%) significantly more often than women in the same age group (2%) (p=0.001). A significant majority of men (86.9%) than women (51%) started smoking before the age of 20 (p=0.001). A group of 10,6% of women started smoking cigarettes between the age of 51-60, which was not observed in men (p<0.05). Men twice more suffered from emphyse- 732 S. Kałucka

sy między 51-60 rokiem życia, czego nie odnotowano w grupie mężczyzn (p<0,05). Mężczyźni dwukrotnie częściej chorowali na rozedmę płuc i zawał serca, niż kobiety (p=0,001). Zarówno palące kobiety jak i palący mężczyźni chorowali tak samo na nadciśnienie tętnicze, POChP i chorobę niedokrwienną serca (p>0,05). Wnioski: Obecni palacze będący w starszym wieku, zaczęli palenie w szkole podstawowej, palili średnio paczkę papierosów dziennie przez całe dorosłe życie. Wynikiem długiego okresu palenia są częste choroby odtytoniowe i silne uzależnienie od nikotyn. Stan ten mogą zmienić tylko wieloletnie programy antynikotynowe, promujące zerwanie z nałogiem w każdym wieku. ma and heart attack than women (p=0.001). Both smoking women and men suffered equally from hypertension, COPD and coronary heart disease (p>0.05). Conclusions: Elderly current smokers started smoking in elementary school, and smoke an average of a pack of cigarettes daily for their whole adult life. The result of a long period of smoking is tobacco-related disease, and strong addiction to nicotine. This state can only be changed by the long-term anti-smoking programmes promoting cessation of tobacco use at all ages. Wstęp Palenie jest najważniejszym modyfikowalnym czynnikiem ryzyka chorób niezakaźnych zarówno u młodych, jak i starszych osób oraz jest główną przyczyną przedwczesnych zgonów osób dorosłych w Polsce [1]. Palacz w średnim wieku przeciętnie traci prawie 22 lata życia, osoby starsze - 70 i więcej lat, średnio 8 lat życia [1]. Palenie tytoniu zwiększa ryzyko zachorowania na nadciśnienie tętnicze, chorobę niedokrwienna serca, wystąpienia zawału i/lub udaru, ale jest także groźnym czynnikiem sprawczym najczęściej występującego nowotworu nikotynozależnego - raka płuca [2]. W związku ze starzeniem się populacji europejskiej, ciągłym wydłużaniem się średniej długości życia, utrzymanie sprawności umysłowo-fizycznej osób w wieku średnim i starszych staje się coraz poważniejszym problemem. Dużą wagę przywiązuje się do stylu życia, zachowań prozdrowotnych starszej populacji, w tym rezygnacji z nikotynizmu. Zagadnienie promowania zaprzestania palenia tytoniu w każdym wieku zostało uwzględnione jako priorytet w programach zdrowotnych Unii Europejskiej (UE) oraz na trzecim miejscu w Narodowym Programie Zdrowia na lata 2016-2020 w Polsce [3,4]. Analiza najnowszego międzynarodowego badania Euro Heart II pokazała, iż prosta a zarazem realna w realizacji redukcja palenia o 5% w populacji połączona ze: spadkiem spożycia tłuszczy o 1% i spożycia soli o 10%, spadkiem braku aktywności o 5% - przyczynia się do obniżenia o 11% umieralność z powodu choroby wieńcowej (w tym także spadku nowotworów, cukrzycy czy POChP). W niektórych krajach UE dzięki takiemu postępowaniu uzyskano nawet trzykrotnie lepsze efekty [4]. Warto promować zaniechanie używania tytoniu nawet w starszej populacji widząc realne korzyści zdrowotne, tym bardziej, że z badania GATS (koordynowane przez Ministerstwo Zdrowia oraz Biuro WHO) wynika, że w Polsce nadal codziennie pali tytoń 33,5% dorosłych mężczyzn (5,2 miliona) i 21% dorosłych kobiet (3,5 miliona), łącznie 27% (8,7 mln) dorosłych Polaków. W Polsce jest również ponad milion okazjonalnych palaczy (około 3,3% u obu płci). Codzienni i okazjonalni palacze stanowią 30,3% populacji, łącznie 9,8 miliona, w tym 36,9% mężczyzn i 24,4% kobiet [5]. Celem pracy było przedstawienie cech demograficznych i historii palenia tytoniu wśród osób w starszym wieku. Materiały i Metodyka Do badania wybrano losowo 188 osoby w wieku emerytalnym (kobiety 60+, mężczyźni 65+) zgłaszające się z rutynową wizytą do lekarza podstawowej opieki zdrowotnej (POZ). W ciągu pierwszych 6 miesięcy 2016 roku, co trzecia osoba w starszym wieku spełniająca kryterium aktywnego palacza papierosów została włączona do badania. Wśród uczestników projektu przeprowadzono analizę demograficzną, dane dotyczące historii palenia tytoniu oraz stanu zdrowia. Narzędziem badawczym był autorski kwestionariusz, który został przygotowany na potrzeby niniejszego badania. Uzyskane wyniki poddano analizie statystycznej z wykorzystaniem programu STATISTICA PL wersja 10. W obliczeniach statystycznych uwzględniono parametry badane w stosunku do płci respondentów. Do wykrycia istnienia różnic lub zależności wykorzystano test Tabela I Charakterystyka badanej grupy a wykształcenie. The level of education among subjects. niezależności χ2 Spaermana. Maksymalne dopuszczalne prawdopodobieństwo p błędu pierwszego rodzaju (poziom istotności testu) przyjęto równe 0,05. Wyniki Dane demograficzne uczestników badania Wśród 188 osób zakwalifikowanych do badania były 104 kobiety co stanowiło 55,3% badanych i 84 mężczyzn stanowiących 44,7% grupy badanej. Średnia wieku wynosiła 69,32 lat ± 5,25, w tym wśród kobiet 67,4 lat ± 5,22 i wśród mężczyzn 71,69 lat ± 4,24. W grupie projektu dominowały osoby z średnim wykształceniem 62,2%, następnie podstawowym 31,9% i wyższym 5,8%. Zróżnicowanie stopnia wykształcenia badanej populacji z podziałem na płeć przedstawiono w tabeli I. Charakterystyka badanej grupy a palenie papierosów Istotnie statystycznie badane kobiety częściej wypalały paczkę papierosów dzien- Wykształcenie Kobiety Mężczyźni Razem Wartość statystyki Istotność n % n % n % χ2 statystyczna p Podstawowe 32 30,8 28 33,3 60 31,9 0,141 p>0,05 Średnie 68 65,4 49 58,3 117 62,2 0,983 p>0,05 Wyższe 4 3,8 7 8,3 11 5,8 0,982 p>0,05 Razem 104 100,0 84 100,0 188 100,0 - - Tabela II Liczba wypalanych papierosów na dobę wśród badanych. The number of smoked daily cigarettes by the examined subjects. Liczba wypalanych Kobiety Mężczyźni Razem Wartość dziennie papierosów Istotność statystyki n % n % statystyczna p χ2 Do 5 11 10,58 3 3,57 14 7,45 2,370 p>0,05 6-10 31 29,81 19 22,62 50 26,60 1,230 p>0,05 11-20 41 39,42 21 25,00 62 32,98 4,373 p=0,036513 21-30 17 16,35 18 21,43 35 18,62 0,792 p>0,05 31-40 2 1,92 16 19,05 18 9,57 13,824 p=0,000201 >40 2 1,92 7 8,33 9 4,79 2,901 p>0,05 Razem 104 100,00 84 100,00 188 100,00 - - Przegląd Lekarski 2016 / 73 / 10 733

Tabela III Liczba lat palenia papierosów w grupie badanych. The number of smoking years among subjects. Średnia arytmetyczna Odch. stand Mediana Minimum Maksimum Kobiety 42,34 10,28 43,00 12 63 Mężczyźni 52,45 7,09 54,00 20 63 Razem 46,47 10,35 48,50 12 63 Porównanie Kobiety-Mężczyźni: Z=5,628 p=0,000000 Z-statystyka w teście Manna - Whitney a Tabela IV Wiek rozpoczęcia palenia wśród badanych. Age of starting smoking among subjects. Wiek rozpoczęcia palenia nie, niż badani mężczyźni (p=0,036). Wśród badanych, aż 18,6% wypala między 21-30 sztuk papierosów dziennie. Prawie 10% badanych mężczyzn pali 2 paczki papierosów, istotnie częściej, niż kobiety (p=0,001). Łącznie powyżej 21 papierosów, pali 33% mężczyzn i jest to zdecydowanie więcej, w stosunku do 20% kobiet. Nie odnotowano różnic istotnych statystycznie wśród emerytów, kobiet i mężczyzn palących dziennie powyżej 40 sztuk papierosów (p>0,05). Szczegółową liczbę wypalanych dziennie papierosów przez kobiety i mężczyzn zaprezentowano w tabeli II. W przedstawionej pracy zapytano nie tylko o liczbę wypalanych papierosów, ale także o wiek rozpoczęcia palenia tytoniu i długość lat palenia. Kobiety w badanej populacji średnio palą o 10 lat krócej - 42 lata±10,28, a mężczyźni 52,5 lata, ±7,09 (p=0,001). Bez względu na płeć badanych Kobiety Mężczyźni Razem Wartość statystyki n % n % n % χ2 Istotność statystyczna p Szkoła podstawowa 2 1,92 11 13,10 13 6,91 7,359 p=0,006673 Po ukończeniu szkoły podst. 16 15,38 27 32,14 43 22,87 p=0,006530 ale przed 18 r. ż. 7,398 18-20 35 33,65 35 41,67 70 37,23 1,277 p>0,05 21-25 23 22,12 9 10,71 32 17,02 4,277 p=0,038631 26-30 8 7,69 0 0,00 8 4,26 4,993 p=0,025450 31-40 5 4,81 2 2,38 7 3,72 0,237 p>0,05 41-50 4 3,85 0 0,00 4 2,13 1,712 p>0,05 51-60 11 10,5% 0 0,00 11 5,85 7,614 p=,005792 Razem 104 100,00 84 100,00 188 100,00 - - Tabela V Występowanie chorób przewlekłych u palaczy papierosów. Occurrence of chronic diseases among subjects. choroby Kobiety Mężczyźni Razem Wartość Istotność n % n % n % statystyki statystyczna χ2 p przewlekłe zapalenie oskrzeli 60 57,69 51 60,71 111 59,04 0,175 p>0,05 rozedma 22 21,15 41 48,81 63 33,51 15,951 p=0,000065 POChP 70 67,31 58 69,05 128 68,09 0,065 p>0,05 nadciśnienie tętnicze 75 72,12 60 71,43 135 71,81 0,011 p>0,05 choroba niedokrwienna serca 65 62,50 49 58,33 114 60,64 0,038 p>0,05 zawał serca 8 7,69 15 17,86 23 12,23 4,472 p=0,034455 maksymalny okres palenia wynosił tak samo 63 lata! (Tab. III) Wiek inicjacji palenia wśród badanych mężczyzn przypada na okres szkoły podstawowej (13%) i to jest znamiennie częściej, niż w tej samej grupie wiekowej kobiet (2%) (p=0,001). Najwięcej mężczyzn (86,9%) rozpoczęło palenie papierosów przed 20 rokiem życia to jest istotnie częściej, niż wśród kobiet 51% badanych (p=0,001). Kobiety (55,8%) najczęściej zaczynały palenie później, niż mężczyźni między 18-25 r.ż. Po 25 roku palenie jeszcze rozpoczęło 27% kobiet i tylko 2,4% mężczyzn. Odnotowano różnice istotne statystycznie ze względu na płeć badanej populacji w kilku grupach wiekowych rozpoczynających palenie tytoniu. (Tab. IV) Grupa 10,6% kobiet zaczęła palić papierosy w późniejszym wieku, między 51-60 rokiem życia, czego nie odnotowano wśród mężczyzn (p<0,05). Na podstawie badania podmiotowego, fizykalnego, badań dodatkowych, dostępnej dokumentacji medycznej wśród uczestników badania rozpoznano szereg chorób przewlekłych. Najczęściej występowały: nadciśnienie tętnicze - 71,8%, przewlekła choroba niedokrwienna serca- 60,6%, przewlekła obturacyjna choroba płuc- 68%. Wyniki z Tabeli V mogą nie wynosić 100%, ponieważ u wielu badanych występowały jedna, dwie lub trzy choroby przewlekłe równocześnie. Dyskusja Ostatnie wyniki randomizowanego badania NATPOL PLUS 2011 pokazały jak powszechne jest palenie w różnych grupach wiekowych. Mimo, iż w starszym wieku częstość palenia jest mniejsza (16,7%), niż wśród osób młodych (35,5% między 18. a 39. r.ż.), to nadal pozostaje na wysokim poziomie. W porównaniu z badaniem NA- TPOL 2002, odsetek palących osób wynosi obecnie 27%, o 7% mniej, niż 10 lat temu. Wśród palących kobiet odsetek zmniejszył się jedynie o 3%, a wśród mężczyzn o 12%. Badacze podkreślają, iż zmiana stylu życia Polaków, przede wszystkim diety i redukcja częstości palenia papierosów, przyczyniła się łącznie w 54% do poprawy zdrowia populacji i zmniejszenia liczby zgonów z powodu chorób układu krążenia, głównej przyczyny śmierci Polaków [6]. W innych badaniach wśród pacjentów w wieku 70+ zgłaszających się do lekarza POZ palenie papierosów stwierdzono u 19,3%, w tym mężczyźni palili ponad dwukrotnie częściej niż kobiety (30,9% vs 11,5%), a liczba palących w populacji malała wraz z wiekiem [7]. Zbliżone rezultaty do polskich wyników uzyskano w innych krajach europejskich wśród osób w starszym wieku [8]. Wysokie rozpowszechnienie palenia w starszym wieku w polskiej populacji, może świadczyć, iż programy edukacyjne nie uwzględniają tej grupy wiekowej, w reklamach produktów antynikotynowych nie występują osoby starsze, a klinicyści nie zachęcają do zaprzestania palenia widząc pacjenta w wieku emerytalnych. Problem seniorów palących w Polsce będzie narastał, gdyż składa się na to kilka równoległych czynników. Rośnie zjawisko starzenia się społeczeństwa a odsetek aktywnych palaczy pozostaje wysoki. Obecnie powyżej 65. roku życia jest 5,7 mln Polaków, a za 15. lat osoby 65+ będą już stanowić ¼ polskiej populacji - to jest ponad 8 mln obywateli. Aktualna liczba palaczy wynosi ponad 9 milionów, a do wieku emerytalnego zbliżają się osoby urodzone w latach 60tych i 70tych XX wieku, kiedy nikotynizm był bardzo rozpowszechniony w Polsce [9,10]. Od połowy lat 70tych XX wieku w krajach europejskich odnotowano spadek umieralności z powodu chorób układu krążenia, w przeciwieństwie do naszego kraju, gdzie był wzrost. W latach 90tych ubiegłego wieku w Polsce umieralność wśród mężczyzn była wyższa o 60%, a wśród kobiet o 46% od średniej w Europie, a o po- 734 S. Kałucka

nad 90% (wśród kobiet o 81%) od średniej w krajach Unii Europejskiej. W tym okresie w Polsce notuje się najwyższe na świecie (obok Węgier i Rumuni) tendencje wzrostu zachorowania i umieralności z powodu choroby niedokrwiennej serca. Było to związanie m.in. z bardzo wysoką i od lat 50tych XX wieku konsumpcją tytoniu, co skutkowało wysokimi wskaźnikami umieralności z powodu chorób odtytoniowych zarówno w populacji mężczyzn, jak i kobiet [11]. W prezentowanej pracy 7% badanych rozpoczęła palenie w szkole podstawowej, przed ukończeniem pełnoletności paliła już ¼ badanych, a do 21r.ż. rozpoczęło palenie papierosów 34% kobiet i 42% mężczyzn. Wczesny wiek rozpoczynania palenia, był możliwy dzięki powszechnemu nikotynizmowi w Polsce i zbyt dużemu społecznemu przyzwoleniu na palenie papierosów wśród młodych mężczyzn np. w wojsku czy wśród kobiet np. w pracy. Rozpoczęcie palenia papierosów przed 17 r.ż. powoduje szybsze uzależnienie od nikotyny, niż w późniejszym wieku. Trudniej jest wtedy uwolnić się od nałogu, wypala się znacznie większą liczbę papierosów, a okres palenia wydłuża się w czasie. Wśród badanych seniorów 33% nadal paliło paczkę papierosów dziennie!, a prawie 20% mężczyzn nawet dwie paczki!!- bardzo dużo jak na podeszły wiek co świadczy o silnym uzależnieniu od nikotyny. Średnia długość palenia wśród badanych emerytów wynosiła 47 lat!, przy czym mężczyźni palili dłużej, niż kobiety. Częste sięganie po papierosa oraz długi okres palenia ma negatywny wpływ na zdrowie. Potwierdziły to wyniki z dziewięciu badań kohortowych, gdzie narażenie na rozwój raka piersi był większy wśród kobiet palących papierosy. Ryzyko wystąpienia nowotworu piersi wzrasta o 15% do 40%! wśród aktualnych palaczek w stosunku do kobiet nigdy niepalących i/ lub byłych palaczek papierosów [12]. Obecnie w Polsce od kilku lat kobiety najczęściej chorują na raka piersi, natomiast umierają z powodu nowotworu płuca. Jest to silnie związane z szeroko rozpowszechnionym nikotynizmem kobiet z roczników 1940-1960 [13]. Główną przyczynę zgonów osób w wieku 65 lat i starszych stanowią choroby układu krążenia (53%), kolejne to nowotwory złośliwe (22%) i następnie choroby układu oddechowego (7%) [8]. Korzyści zdrowotne z zaprzestania palenia są widoczne w każdej grupie wiekowej, dlatego warto rzucić palenie nawet w późnym wieku. Wiąże się to ze znacznym spadkiem chorób układu krążenia, przedwczesnych zgonów, a także zapobieganiem rozwojowi nowotworów tytoniozależnych. Ryzyko wystąpienia udaru mózgu zmniejsza się już po dwóch latach abstynencji od palenia papierosów, a po pięciu latach ryzyko jest takie same jak u osoby nigdy niepalącej [6]. Wystąpienie udaru mózgu często związane z dużą niesprawnością fizyczna i/lub umysłową osoby, uzależnieniem od opieki osób trzecich, spadkiem jakości życia co w konsekwencji prowadzi do przedwczesnego zgonu. W prezentowanej pracy prawie 70% badanych chorowała na przewlekła obturacyjna chorobę płuc (POChP), której głównym czynnikiem sprawczym jest nikotynizm. Na uwagę zasługuje fakt, że PO- ChP występowało tak samo często w grupie mężczyzn, jak i kobiet. Podobnie nie odnotowano różnic istotnych statystycznie między płciami wśród badanych seniorów w występowaniu choroby niedokrwiennej serca, jak i nadciśnienia tętniczego. Nikotynizm jest trucizną nie wybierającą układu czy organu lecz szkodliwie wpływa na cały organizm, przyczyniając się do procesów neurodegenaracyjnych i naczyniowych przyśpieszających procesy starzenia i wcześniejsze występowanie choroby wieku podeszłego- otępienia. Pod koniec XX wieku badania pokazywały korzystny wpływ nikotyny na poprawę pamięci, uwagi, zdolności uczenia się oraz redukcję zaburzeń zachowania u osób z otępieniem alzheimerowskim [14-16]. Posunięto się nawet do stwierdzeń, że palenie powoduje redukcję blaszek amyloidowych w mózgu osób w podeszłym wieku, a u osób palących otępienie pojawia się później, niż u osób niepalących [17]. Publikacje szybko zostały wykorzystane przez koncerny nikotynowe, media i osoby palące, twierdzono, że ryzyko wystąpienia otępienia, w tym choroby Alzheimera, u palacza jest mniejsze. W XXI wieku wycofano się z powyższych twierdzeń, a kolejne badania wykazały, że przewlekłe narażenie na nikotynę powoduję spadek wrażliwości receptorów nikotynowych układu cholinergicznego lub ich całkowite blokowanie, co prowadzi do upośledzenia funkcji poznawczych. Jednakże powszechny pogląd palenie uchroni przed chorobą pamięci wśród wielu palaczy pozostał [18]. W badanej grupie emerytów, 15% kobiet w wieku menopauzalnym i późniejszym, kiedy pojawiają się pierwsze problemy funkcji poznawczych układu nerwowego (pamięć, uwaga, percepcja, koncentracja) rozpoczęły palenie papierosów. W w/w publikacjach promujących pozytywnych efekt nikotyny na mózg zapomniano o najważniejszej kwestii, dym tytoniowy nie jest izolowanym czynnikiem sprawczym oddziaływującym na jeden tylko organ. Zanim palacz dożyje wieku rozwoju schorzeń geriatrycznych umrze na raka płuca lub zawał serca. W XXI wieku nie ma wątpliwości, że palenie tytoniu negatywnie wpływa na funkcje poznawcze nie zależnie od rasy i kraju pochodzenia [19]. Obecni 60-latkowie płacą najwyższą cenę szeroko rozpowszechnionego w przeszłości nikotynizmu, chorując na choroby odtytoniowe. W Polsce nowotwory płuca u mężczyzn oraz nowotwory piersi i płuca u kobiet decydują o obrazie i trendach chorób nowotworowych w naszej populacji [13]. Wg Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) ponad 90% zgonów na nowotwory układu oddechowego w Polsce spowodowane jest paleniem tytoniu [20]. Wzrostowi częstości występowania chorób odtytoniowych i przedwczesnym zgonom można zapobiec, gdyż pozytywnym czynnikiem po zaprzestaniu palenia jest wydłużenie lat życia. Badania Dolla i współpracowników dotyczące następstw przewlekłego nikotynizmu w porównaniu z osobami nigdy niepalącymi lub byłymi palaczami, które obejmowały okresy 10-letnie, 20-letnie a nawet 50-letnie, pokazały, że osoby palące żyją krócej, chorują częściej i wcześniej na choroby układu krążenia, zapadają także na raka płuca. W cytowanych badania udowodniono, iż długość życia zależy także od liczby wypalanych papierosów i czasu palenia [21-23]. Lepszej rekomendacji dla każdego pracownika służby zdrowia, aby zwracał uwagę na osoby palące i promował zaprzestanie palenia w każdym wieku, także wśród seniorów, nie potrzeba. W Polsce, w 2013 roku przeciętna długość życia dla mężczyzn wynosiło 73,1 lat, a dla kobiet 81,1 lat. W porównaniu do początku lat 90. XX wieku długość życia wydłużyła się o ponad 7 lat dla mężczyzn oraz o 6 lat dla kobiet, zaś w porównaniu do 2000 r. o ponad 3 lata zarówno dla mężczyzn jak i dla kobiet [9]. Rosnący wraz z wiekiem udział kobiet w populacji jest konsekwencją nadumieralności mężczyzn z powodu chorób odtytoniowych. Przewaga liczebna kobiet wzrasta wraz z przechodzeniem do kolejnych grup podeszłego wieku, np. w grupie wieku 65-69 lat kobiety stanowią 56% zbiorowości i współczynnik feminizacji wynosi 126, a wśród osób co najmniej 80-letnich już 70% to kobiety i na 100 mężczyzn przypada ich aż 228 [10]. Najmniej docenianym czynnikiem wśród palaczy jest pogarszająca się wraz z latami palenia jakość życia w społeczeństwie. Palenie tytoniu odgrywa kluczową rolę w integracji społecznej, utrzymywaniu więzi rodzinnych. Gorszy stan zdrowia seniora uniemożliwia podtrzymywanie tych więzi. Młodzi ludzie zaczynają palić, ponieważ palenie sprzyja zawieraniu znajomości, integracji w grupie rówieśniczej, dodaje pewności siebie, jest symbolem dorosłości i niezależności. Przewlekli palacze w średnim wieku zaczynają odczuwać pierwsze symptomy uzależnienia od nikotyny, a seniorzy chorują na choroby odtytoniowe [24]. Osoby, w których domach rodzice palili papierosy, w młodszym wieku sięgną po pierwszego papierosa i będą kontynuować palenie, niż osoby z domów nigdy niepalących rodziców [25]. Czy palący senior jest godnym naśladowania przykładem dla rodziny, młodego pokolenia? Zmniejszając liczbę osób palących w starszym wieku, obniży się nie tylko częstość palenia w społeczeństwie, ale także seniorzy dłużej będą mogli cieszyć się zyskanymi latami życia spędzając je z przyjaciółmi lub rodziną. Wnioski Osoby w starszym wieku, zarówno kobiety jak i mężczyźni, najczęściej wypalali paczkę papierosów dziennie. Jest to wynikiem długiego okresu palenia i silnego uzależnienia od nikotyn. Obecni seniorzy rozpoczęli palenie w bardzo młodym wieku, mają wysoki wskaźnik paczkolat, co negatywnie wpłynęło na ich zdrowie i rozwój chorób odtytoniowych. Stan ten mogą zmienić tylko wieloletnie programy antynikotynowe, promujące zerwanie z nałogiem w każdym wieku. Przegląd Lekarski 2016 / 73 / 10 735

Piśmiennictwo 1. World Health Organization: The current status of the tobacco epidemic in Poland. WHO, Copenhagen, 2009. 2. Krajowy Rejestr Nowotworów. Palenie tytoniu. www.onkologia.org.pl. [dostęp: 2016 r.]. 3. World Health Organization. Active Ageing: a policy framework. Report No; WHO/NMH/NPH, Geneva, 2002. 4. Narodowy Program Zdrowia na lata 2016-2020, www.legislacja.gov.pl 5. Raport GATS: Tak palą Polacy. MZ/ rynekaptek.pl [dostęp: 22.11.2010 r.]. 6. Diagnoza stanu zdrowia Polaków według NATPOL 2011. www.natpol.org. [dostęp: 2016r]. 7. Gryglewska B, Fornal M, Wizner B, Sulicka J, Grodzicki T: Czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego wśród starszych pacjentów podstawowej opieki zdrowotnej. Przegl Lek. 2007; 64: 1006-1009. 8. Baena Diez JM, del Val Garcia JL, Tomas Pelegrina J, Martínez Martínez JL, Martín Peñacoba R. et al: Cardiovascular disease epidemiology and risk factors in primary care. Rev Esp Cardiol. 2005; 58: 367-373. 9. GUS: Prognoza ludności na lata 2014-2050. stat. gov.pl [dostęp: 2016 r.]. 10. GUS: Sytuacja demograficzna osób starszych i konsekwencje starzenia się ludności Polski w świetle prognozy na lata 2014-2050.Warszawa, listopad 2014. http://www.stat.gov.pl. 11. Kałucka S: Pozytywne efekty programów profilaktycznych antynikotynowych w okresie transformacji w Polsce. Probl Hig Epidemiol. 2015; 96: 2-7. 12. Johnson KC, Miller AB, Collishaw NE, Palmer JR, Hammond SK. et al: Active smoking and secondhand smoke increase breast cancer risk: the report of the Canadian Expert Panel on Tobacco Smoke and Breast Cancer Risk (2009). Tob Control. 2011; 20: e2. doi: 10.1136/tc.2010.035931. 13. Didkowska J, Wojciechowska U, Zatoński W: Prognozy zachorowań i umieralności na nowotwory złośliwe w Polsce. Krajowy Rejestr Nowotworów. Zakład Epidemiologii i Prewencji Nowotworów, Warszawa, 2009. 14. Jones GM, Sahakian BJ, Levy R, Warburton DM, Gray JA: Effects of acute subcutaneous nicotine on attention, information processing and short term memory in Alzheimer s disease. Psychopharmacology (Berl). 1992; 108: 485-494. 15. Wilson AL, Langley LK, Monley J, Bauer T, Rottunda S. et al: Nicotine patches in Alzheimer s disease: pilot study on learning, memory, and safety. Pharmacol Biochem Behav. 1995; 51: 509-514. 16. Newhouse PA, Sunderland T, Narang PK, Mellow AM, Fertig JB. et al: Neuroendocrin, physiologic, and in patients with Alzheimer s disease. Psychoneuroendocrinology 1990; 15: 471-484. 17. Court JA, Johnson M, Religa D, Keverne J, Kalaria R. et al: Attenuation of Abeta deposition in the entorhinal cortex of normal elderly individuals associated with tobacco smoking. Neuropathol Appl Neurobiol. 2005; 31: 522-535. 18. Connelly PJ, Prentice NP: Current smoking and response to cholinesterase inhibitor therapy in Alzheimer s disease. Dement Geriatr Cogn Disord. 2005, 19: 11 14. 19. Anstey KJ, von Sanden C, Salim A, O Kearney R: Smoking as a risk factor for dementia and cognitive decline: a metaanalysis of prospective studies. Am J Epidemiol. 2007; 166: 367-378. 20. Polskie Towarzystwo Onkologiczne: Obecny stan zwalczania nowotworów w Polsce, Polskie Towarzystwo Onkologiczne. Obecny stan zwalczania nowotworów w Polsce, 16.05.2014. 21. Doll R, Hill AR: Mortality in relation to smoking ten years observations of British doctors. BMJ. 1964; 248: 1399-1410. 22. Doll R, Peto R: Mortality in relation to smoking 20 years observations on male British doctors. BMJ. 1976; 273: 1525-1536. 23. Doll R, Peto R: Mortality in relation to smoking: 50 years observations on male British doctors. BMJ. 2004; 328: 1519. doi:10.1136/ bmj.38142.554479.ae. 24. Kałucka S: Social aspects of tobacco addiction and the quality of life of people smoking and nonsmoking. Przegl Lek. 2012; 69: 908-913, 25. Kałucka S: Następstwa biernego palenia tytoniu w środowisku domowym. Przegl Lek. 2007; 64: 632-636. 736 S. Kałucka