Kierunki inwestycji energetycznych w społecznym budownictwie mieszkaniowym Dr Joanna Mazurkiewicz Dr Piotr Lis Katedra Polityki Gospodarczej i Samorządowej Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu
Cel i układ wystąpienia Cel: Ocena możliwości (uwarunkowań) włączenia społecznego budownictwa mieszkaniowego do walki z ubóstwem energetycznym 1. Prawo do mieszkania, cele i modele polityki mieszkaniowej 2. Współczesne problemy mieszkaniowe z uwzględnieniem ubóstwa energetycznego 3. Propozycje redukcji ubóstwa energetycznego w społecznym zasobie mieszkaniowym
Ubóstwo energetyczne Zjawisko polegające na doświadczaniu trudności w utrzymywaniu adekwatnego ciepła w budynkach mieszkalnych + dostęp do energii el./gaz. i zmodernizowany zasób mieszkaniowy + zdolność do nabycia energii i paliw W krajach rozwiniętych ubóstwo energetyczne rozpatrywane jest w kontekście ekonomicznej (a nie fizycznej) dostępności energii Ubogie gospodarstwa domowe = Wydatki na energię i paliwa >10% Potencjał budownictwa mieszkaniowego w zakresie poprawy efektywności energetycznej stanowi 13% łącznego potencjału redukcji emisji gazów cieplarnianych w gospodarce Polski
Prawo do mieszkania jako podstawa aktywnej polityki mieszkaniowej Powszechna Deklaracja Praw Człowieka ONZ (1948) każdy człowiek ma prawo do ( ) mieszkania W pojęciu prawa do zamieszkania zawiera się: prawo wyboru formy własności mieszkania, prawo do mieszkania o standardzie nieuwłaczającym godności człowieka, prawo do zmiany miejsca zamieszkania Zrewidowana Karta Społecznej Rady Europy (1996) W celu zapewnienia skutecznego wykonywania prawa do mieszkania, strony zobowiązują się podejmować działania zmierzające do: popierania dostępu do mieszkań o odpowiednim standardzie; zapobiegania i ograniczania bezdomności w celu jej stopniowego likwidowania; uczynienia kosztów mieszkań dostępnymi dla tych, którzy nie mają wystarczających zasobów Decyzje Komisji Europejskiej w sprawie usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym (2005, 2011) ograniczono udostępnianie subwencjonowanych mieszkań społecznych do osób w niekorzystnej sytuacji oraz do mniej uprzywilejowanych grup społecznych, które ze względu na kwestie wypłacalności nie są w stanie znaleźć mieszkania na warunkach rynkowych Ubóstwo energetyczne jest ściśle powiązane z prawem do mieszkania w tym sensie, że determinuje jakość zasobu mieszkaniowego a także zdolność gospodarstw domowych do utrzymania tego zasobu
Cele i modele społecznej polityki mieszkaniowej tworzenie warunków do nabycia / najmu zasobu mieszkaniowego, zapewnienie dostępności oraz odpowiedniej jakości mieszkań Szczególne instrumenty skierowane do osób o niskich dochodach lub ich braku lub do grup wrażliwych: osoby niepełnosprawne, osoby długotrwale bezrobotne, samotne osoby starsze, rodziny wielodzietne, rodzic wychowujący samodzielnie dziecko (dzieci), emigranci i uchodźcy, mniejszości etniczne, osoby zagrożone eksmisją, osoby zamieszkałe w dzielnicach niebezpiecznych, jak i młode małżeństwa czy studenci Społeczna polityka mieszkaniowa: zasad alokacji oraz dostępu do społecznego zasobu mieszkaniowego Wejście / Wyjście Oszacowanie zdolności gospodarstw domowych do najmu (w szczególnych przypadkach zakupu) mieszkań w społecznym zasobie mieszkaniowym Oszacowanie zdolności utrzymania tych mieszkań Ustalenie zakresu ochrony prawnej lokatorów i właścicieli tego zasobu Model uniwersalny vs. Modele selektywny (wersja szeroka i wąska)
24 RO 22 Deprywacja mieszkaniowa: przeludnienie + jeden problem: brak łazienki, toalety, nieszczelny dach, niedoświetlenie mieszkania Wskaźnik poważnej deprywacji mieszkaniowej w % do całej populacji 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 MT CY HR LT IT SI EEPT SK AT HU LV PL EU28 CZ FR UK IE LU SE ES FI BE BG NL DE DK GR 0-2 0 5 8,4 10 15 20 25 30 35 40 Odsetek osób, których wydatki mieszkaniowe przekraczały 40 % ekwiwalentnego dochodu do dyspozycji w 2013 r.
GR BG RO CY LV HU LT CR PT IT MT PL IR UE-28 SL UK ES DK DE CZ NL EE BE SK FR AT FI SI LU Poziom ubóstwa energetycznego 120 100 80 Niezdolność do utrzymania odpowiedniej temperatury Opóźnienia w płatnościach za media Wysokie koszty utrzymania mieszkania 60 40 20 0
FI LU BE AT DK SI DE EE FR NL UK LV IE CZ UE-28 IT SL PL LT HU CR SK RO CY GR ES BG PT MT Zużycie energii finalnej w gospodarstwach domowych (toe per capita) 1 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0
MT SI ES CY BG PT GR FI FR CR IR UK UE-28 SL AT DK CZ NL SK DE BE HU EE IT LU LT RO LV PL Struktura źródeł energii wykorzystywanej w gospodarstwach domowych 100% 75% 50% 25% 0% Energia elektryczna Gaz Ciepło sieciowe OZE Produkty ropopochodne Paliwa stałe
Przeciętne wydatki na użytkowanie mieszkania i nośniki energii na 1 osobę w gospodarstwach domowych w Polsce 300 200 100 użytkowanie mieszkania 0 w tym nośniki energii pracownicy najemni rolnicy pracujący na własny rachunek emeryci i renciści
Propozycje redukcji ubóstwa energetycznego w społecznym zasobie mieszkaniowym Instrumenty techniczne Instrumenty ekonomiczne Edukacja i kształtowanie wzorców konsumpcyjnych
Wnioski Społeczny zasób i budownictwo mieszkaniowe stanowi jeden z obszarów walki z ubóstwem energetycznym -> konieczność zrozumienia uwarunkowań prowadzenia społecznej polityki mieszkaniowej Problemy mieszkaniowe mają dwojaki charakter: poważnej deprywacji mieszkaniowej i nadmiernych kosztów utrzymania mieszkań
Wnioski Instrumenty polityki państwa skierowane na walkę z ubóstwem energetycznym w ramach społecznego zasobu i budownictwa mieszkaniowego będą kierowane na gospodarstwa domowe o niskich dochodach lub bez osiąganych dochodów oraz na grupy wrażliwe, o średnich dochodach W przypadku instrumentów skierowanych do pierwszej wyróżnionej grupy gospodarstw domowych priorytet muszą mieć działania o charakterze technicznym. W przypadku drugiej grupy gospodarstw domowych kluczowe stają się instrumenty ekonomiczne, które mają wspomagać realizację inwestycji energetycznych przy współudziale środków finansowych pochodzących z tej grupy gospodarstw domowych.