NAJCZĘSTSZE WADY WYMOWY U DZIECI SZEŚCIOLETNICH ORAZ ĆWICZENIA NARZĄDÓW MOWY DO OKREŚLONEJ WADY WYMOWY 1. SEPLENIENIE ( SYGMATYZM) W obrębie sygmatyzmu (seplenienia) występują: A) substytucje głosek, czyli zastępowanie jednych głosek dentalizowanych innymi, realizowanymi prawidłowo. spółgłoski: sz, ż, cz, dż - zastępowane są szeregami: s, z, c, dz ; (przykład: myszy - mysy, szafa - safa, żaba - zaba, czekolada - cekolada) oba szeregi: s, z, c, dz, i sz, ż, cz, dż - zastępowane są przez szereg : ś, ź, ć, dź ; (przykład: szafa - śafa, żaba - źaba, czekolada - ćekolada, dżungla - dźungla) spółgłoski: c,, ć,, cz, - mogą też być zastępowane przez spółgłoski : s, ś, sz ; (przykład: cebula - sebula, ćma - śma,, czapka - szapka,) B). elizje, czyli opuszczenie dźwięku- głoski dentalizowane w ogóle nie są realizowane przez dziecko, nie istnieją w jego systemie fonetycznym (przykład: szafa - afa, koza - koa, świnka - finka). C) deformacje głosek, czyli seplenienie właściwe. Polega na nieprawidłowej (zdeformowanej) wymowie głosek dentalizowanych. Deformacje są wynikiem zmiany miejsca artykulacji głosek, co powoduje zniekształcenie ich brzmienia. Najczęstsze postacie takich deformacji to: seplenienie międzyzębowe Przy artykulacji głosek dentalizowanych (niektórych lub wszystkich) język wsuwa się między zęby w linii środkowej lub bocznej. W taki sam sposób mogą być wypowiadane głoski : t, d, n. seplenienie przyzębowe Charakteryzuje się płaskim ułożeniem przodu języka, który zbyt mocno przylega do wewnętrznej strony siekaczy. Nie tworzy się wzdłuż języka rowek i dlatego powietrze przechodzi szerokim strumieniem. W efekcie brzmienie głosek jest przytępione, szmer powstający na krawędziach dolnych siekaczy jest osłabiony lub w ogóle się nie pojawia. seplenienie boczne Artykulacja polega na niesymetrycznym ułożeniu całego języka, szczelina nie tworzy się w linii środkowej lecz z boku przy kłach, zębach przedtrzonowych lub trzonowych. seplenienie świszczące Cechuje się bardzo ostrym brzmieniem głosek dentalizowanych, które powodują silny prąd powietrza powstały w wyniku utworzenia się głębokiego rowka wzdłuż linii środkowej języka. seplenienie podniebienne W wyniku zbliżenia czubka języka do podniebienia twardego powstaje trący, nieprzyjemny szmer. Wymowa głosek : sz, ż(rz), cz, dż zbliżona jest do wymowy miękkich: ś, ź, ć, dź.
2. ROTACYZM W obrębie rotacyzmu występuje: A) zastępowanie (substytucja ) głoski r innymi głoskami wymawianymi prawidłowo np.: j, ł, d, w, l; (przykład: rower - jowej, rower - łoweł, rower - dowed, rower - wowew, rower - lowel). B) opuszczenie (elizja) głoski r. Głoska r w systemie fonetycznym dziecka nie istnieje. (przykład: ryba - yba). C) deformacja głoski r, czyli tworzeniu dźwięku nie występującego w systemie fonetycznym naszego języka. Na skutek zmiany miejsca artykulacji głoska r powstaje w innym miejscu i brzmienie jej jest zdeformowane. Najczęstsze deformacje tego rodzaju to: reranie języczkowe Zamiast czubka języka, drgania wykonywane są przez języczek znajdujący się na końcu podniebienia miękkiego. reranie międzyzębowe Polega na drganiu czubka języka wsuniętego między zęby. reranie policzkowe lub boczne Prąd powietrza skierowany jest w bok, wprawiając w drgania policzki. Przy takiej realizacji głoski r drga czubek języka lub krawędzie języka oraz jeden lub dwa policzki. reranie podniebienne Polega na zbliżeniu tylnej części języka do podniebienia miękkiego. Podczas artykulacji wibruje całe podniebienie miękkie. reranie gardłowe Powstaje między nasadą języka a tylną ścianą gardła (możliwe testowanie ręką). Wymowa głoski r gardłowa z wibracją języka i podniebienia miękkiego - zbliżona jest do wymowy francuskiej dźwięku r. reranie boczne Wadliwa, boczna realizacja głoski r. Strumień powietrza przeciskając się między krawędzią boczną języka a górnymi dziąsłami, powoduje powstanie nieprzyjemnego brzmienia. reranie krtaniowe Polega na wadliwej, krtaniowej realizacji głoski r. ETAPY TERAPII LOGOPEDYCZNEJ 1. Terapię logopedyczną rozpoczyna się od ćwiczeń narządów mowy, które mają usprawnić głównie pracę języka i warg, by umożliwić prawidłową wymowę głoski. 2. Równocześnie z takimi ćwiczeniami należy usprawniać słuch fonematyczny ( fonemowy), który pozwala różnicować głoski. Jest to szczególnie ważne w przypadku substytucji głosek.
3. Potem następuje etap wywołania głoski. 4. Kolejny etap to żmudny proces utrwalania dźwięku: najpierw w izolacji, potem w sylabach i wyrazach. 5. Terapia jest zakończona jeżeli dziecko realizuje poprawnie głoskę w mowie spontanicznej ( w czasie codziennych czynności). EFEKTY TERAPII UZALEŻNIONE SĄ MIĘDZY INNYMI OD : Częstotliwości i systematyczności ćwiczeń. Zaangażowania, cierpliwości rodziców i współpracy z logopedą. Motywacji dziecka do spełnienia zaleceń ( dostosowanie formy ćwiczeń do potrzeb dziecka, dbanie o atrakcyjność ćwiczeń, wprowadzenie elementów zabawy). Stworzenia właściwych warunków do ćwiczeń ( wyciszone miejsce, poświęcenie wyłącznej uwagi dziecku przez 15-20 minut dziennie). Zauważenia i docenienia najmniejszych sukcesów dziecka. ZAPEWNE KAŻDY RODZIC WIE, JAKĄ WADĘ MA JEGO DZIECKO, WIĘC NIE ZAPOMINAJMY O ĆWICZENIACH TAKŻE PODCZAS WAKACJI. TYLKO SYSTEMATYCZNOŚĆ ZAPEWNI EFEKTY. Poniżej podaję podstawowe ćwiczenia narządów mowy do określonej wady wymowy.
ĆWICZENIA LOGOPEDYCZNE SZEREG SYCZĄCY S, Z, C, DZ ĆWICZENIA NARZĄDÓW MOWY 1. Wargi ćwiczenia na samogłoskach, rozciąganie i zwężanie warg - na przemian, to samo z wymową u-e, krzywienie ust w lewo, prawo 2. Język wysuwanie języka na brodę i cofanie do buzi płaskiego, oblizywanie dolnej wargi, oblizywanie dolnych zębów, wahadełko ( język w kącikach ust ), język unosimy i opuszczamy za dolne zęby PRZYGOTOWANIE DO WYWOŁANIA GŁOSKI rozciągamy wargi i wypowiadamy eeee język leży za dolnymi zębami, zęby zbliżamy do siebie, utrzymując podany układ ust przed lustrem wypowiadamy sssssss-eeeeee ĆWICZENIA SŁUCHU FONEMOWEGO 1. Wymawianie głoski s i tej z którą dziecko ją utożsamia. 2. Wymawianie głoski w sylabach : sa - sza + wskazywanie klaśnięciem, stuknięciem w stół, itp. sylaby sa(później ćwiczenie asa - asza, as - asz ). 3. Klaśnij w ręce, gdy usłyszysz s na początku wyrazu. sala sad szyba sałata szum sobota szmata ser sosna szopa sen kosz los pies mysz lis grosz wąs pas kapelusz tygrys wirus basen pasek depesza ptaszek kosa oset pasza ĆWICZENIA NA SYLABACH 1. Powtarzanie sylab sa sa sa so so so se se se su su su sy sy sy asa oso usu ese ysy as os us es ys 2.Zabawy w wymyślanie słów zaczynających się na wyćwiczone sylaby : sa (samolot) so (sos) se (serek) su (sum) ĆWICZENIA NA WYRAZACH sad, sala, salon, sanki, sałata, samolot, samochód, sok, sobota, sól, sufit, sowa, sopel, supeł, sukienka, sen, syn masa, kasa, pasek, basen, fasola, nosek, piosenka, włosy, wesele, pisanka, wąsy, mięso, osada, kosa as, las, kwas, hałas, nos, los, włos, pies, autobus, lis, napis, kaktus, kleks, konkurs, sos, spis, sosna, sposób
SZEREG CISZĄCY Ś, Ź, Ć, DŹ 1. ĆWICZENIA NARZĄDÓW MOWY. wysuwanie i cofanie języka za zęby - płaszczyzna pozioma, liczenie zębów dolnych językiem, opieranie czubka języka o dolne zęby i wypychanie go, ściskanie warg w dzióbek, rozszerzanie warg w uśmiechu, wciąganie i wypychanie policzków do środka i na zewnątrz jamy ustnej, ruchy wargi dolnej w prawo i w lewo 2. PRZYGOTOWANIE DO WYWOŁANIA GŁOSKI przedłużanie głoski i lub x powoli zbliżając siekacze, wymawianie przedłużonego s i cofanie języka od zębów w głąb jamy ustnej klaśnij w ręce, gdy usłyszysz ś samolot, śnieg, skarpety, sierp, samochód, siekiera, siatka, sieć, sadzawka, serce, sen, sień, siano, sopel, śmiech, sosna, sarna, siać, siennik, siedem, samowar 4.ĆWICZENIA NA SYLABACH. i, i, ichi, ichi sia, sio, sie, siu asia, asio, asie, asiu esia, esio,esie, esiu osia, osio, osie, osiu aś, oś, uś, eś, yś, iś 5.ĆWICZENIA NA WYRAZACH. siano, siatka, siodło, sierp, siedem, siniak, sito, nasiona, gosposia, mamusia, jesień, sąsiad oś, coś, ktoś, struś, tatuś, łoś, wieś, miś, ptyś, ryś ślad, ślub, ślina, śliwka, śmiech, ślimak, śmietnik, świat, śnieg, śniadanie, śpiew, światło, świerk, środa maślak, myśl, taśma, pieśń, wiśnia, naleśnik, baśń, uśmiech, myśliwy, huśtawka, jaśmin, maślanka 3.SŁUCH FONEMATYCZNY. SZEREG SZUMIĄCY ĆWICZENIA NARZĄDÓW MOWY 1. Wargi samogłoski demonstracja układów ( u-i, o-e ) cmokanie
gwizdanie buziaczki nadmuchiwanie policzków ( balonik ) 2. Język wysuwanie języka do przodu i chowanie go j. szeroki i wąski dotykanie j. wargi dolnej i górnej oblizywanie warg wahadełko kląskanie otwieranie i zamykanie zębów bez odrywania j. od podniebienia SŁUCH FONEMATYCZNY 1. Klaśnij w ręce, gdy usłyszysz sz szafa sala szop sok szopa solniczka sad szabla szyja syn szeroki serek sen szew supeł szuflada synek szynka sól szufelka szampon sanki ĆWICZENIA POCZĄTKOWE 1. Przygotowanie do wywołania głoski. GŁOSKA R ĆWICZENIA NARZĄDÓW MOWY 1. Język wysuwanie i chowanie j. j. szeroki - wąski j. dotyka górnej i dolnej wargi wymowa a-l, l-a (samym j. ) sylaby la la, la lo, lo, lo le,le, le układ ( j. dotyka górnych dziąseł, zęby zwarte, ryjek ) szum wiatru szszsz 2. Ćwiczenia na sylabach. sza szo sze szu szy asza oszo uszu esze yszy asz osz usz esz ysz isz 3. Ćwiczenia na wyrazach. szafa szata salik szachy szabla szopa szorty szofer szop szum szuflada szufla szuwary szelki szef szept szewc szereg szyja szyba szyna szynka szydełko j. dotyka górnych i dolnych dziąseł kląskanie masaż j. między zębami ĆWICZENIA PRZYGOTOWAWCZE unoszenie j. do dziąseł + dmuchanie wymowa a-l
j. między parskające wargi gra na trąbce parskanie zimno br la la la lo lo lo lu lu lu le le le llllllllllll wymowa dziąsłowa : tttttttt ddddddd nnnnnnnn tdn tdn tdn td td td td tda tda tda tdo tdo tdo tdu tdu tdu tde tde tde udu odo ada tedu tedo teda trla trla trla trlo trlo trlo tra tro tru atra atro atru otro otru otra otre edre edru edro dmuchanie na papierek przyklejony do czubka j. (wymowa tr t tr ) ĆWICZENIA POCZĄTKOWE tra tro tru tre try atra atro utru etre ytry otro dra dro dru dry dre dry adra adro odro udru edre ydry ra ro re ry ara oro uru ere yry ar or ur er yr