Poznaj swoje prawa oraz dowiedz się jak uzyskać pomoc i informacje

ZATRUDNIENIE W ZJEDNOCZONYM KRÓLESTWIE WIELKIEJ BRYTANII I IRLANDII PÓŁNOCNEJ Poznaj swoje prawa oraz dowiedz się jak uzyskać pomoc i informacje PORADNIK DLA PRACOWNIKÓW POLSKICH

Polska wstƒpi a do Unii Europejskej 1 maja 2004 r. Jako obywatel Polski masz fzatem prawo do pracy w Zjednoczonym Królestwie. Po podj ciu pracy naleãy jak najszybciej wystƒpiπ o rejestracj do Biura Rejestracji Pracowników (Home Office Worker Registration Scheme WRS). Je li planujesz podj cie pracy w Zjednoczonym Królestwie, niniejsza ulotka zawiera informacje o tym, co naleãy zrobiπ przed wyjazdem z Polski, o przys ugujƒcych Ci prawach w Zjednoczonym Królestwie oraz waãne adresy w Polsce i Zjednoczonym Królestwie. Poniewaà niniejsza ulotka obejmuje tylko ogólne zagadnienia, zalecamy skontaktowanie si z nast pujƒcymi organizacjami po bardziej szczegó owe informacje: z Biurem Doradczym ds. Pracy (Advisory, Conciliation and Arbitration Service Acas) lub Kongresem Brytyjskich Zwiƒzków Zawodowych (Trades Union Congress TUC); nie trzeba byπ cz onkiem brytyjskiego zwiƒzku zawodowego aby skorzystaπ z ich porad. Biura Porad Obywatelskich (Citizens Advice Bureaux CABx) sƒ takãe dobrym Øród em pomocy. Na ko cu tej ulotki znajdziesz list przydatnych adresów. Jak wystƒpiπ o rejestracj do pracy w Zjednoczonym Królestwie? Jak najszybciej po podj ciu pracy w Zjednoczonym Królestwie naleãy wype niπ formularz rejestracyjny (WRS) podajƒc imi i nazwisko, adres, dat urodzenia, obywatelstwo oraz szczegó y zatrudnienia. MoÃna zamówiπ formularz oraz zasi gnƒπ szczegó owych informacji dzwoniƒc pod tel.: 08705 210 2224 lub odwiedzajƒc nast pujƒce strony internetowe: www.ind.homeoffice.gov.uk lub www.workingintheuk.gov.uk. Rejestrujƒc si po raz pierwszy, naleãy za ƒczyπ list od pracodawcy potwierdzajƒcy stan zatrudnienia, dwa zdj cia paszportowe, paszport lub dowód osobisty oraz op at w wysoko ci 70. Je li nie wystƒpisz o rejestracj w ciƒgu jednego miesiƒca od rozpocz cia pracy, Twoje zatrudnienie stanie si nielegalne. Co to sƒ agencje po rednictwa pracy sezonowej? Jednym ze sposobów znalezienia pracy w Zjednoczonym Królestwie jest skorzystanie z us ug agencji po rednictwa pracy sezonowej, w Polsce albo w Zjednoczonym Królestwie. Agencje po rednictwa pracy sezonowej organizujƒ si roboczƒ dla przedsi biorstw, z którymi zawierajƒ kontrakty. Agencja rekrutuje pracowników, wyp aca im wynagrodzenie, a takãe moãe zapewniπ zakwaterowanie i transport. Pracownicy pracujƒ jednak na rzecz przedsi biorstwa i to ono decyduje jak praca ma byπ wykonana. 1

Podpisanie umowy z agencjƒ pracy sezonowej oznacza, Ãe to agencja wyp aca wynagrodzenie potrƒcajƒc podatek i sk adki ubezpieczenia socjalnego (National Insurance). Natomiast agencja ma umow podpisanƒ z przedsi biorstwem na zapewnienie si y roboczej. Pracownicy pracujƒ dla danego przedsi biorstwa i podlegajƒ jego kierownictwu. Czy mog zmieniπ umow i podpisaπ umow bezpo rednio z przedsi biorstwem? Tak zarówno wed ug prawa brytyjskiego jak i polskiego, agencja nie ma prawa Ci przeszkodziπ. Czy mog zmieniπ prac? Tak. NajbliÃsze biuro zatrudnienia (Jobcentre Plus) moãe pomóc Ci znaleøπ sta ƒ lub tymczasowƒ prac. NaleÃy pami taπ o konieczno ci przerejestrowania si w Biurze Rejestracji Pracowników (Home Office Worker Registration Scheme) w razie zmiany pracy. Prawo pracownicze w Zjednoczonym Królestwie Jakƒ otrzymam p ac? Wszyscy pracownicy w wieku 16 lat lub wi cej, którzy uko czyli nauk w szkole, majƒ prawo do minimalnej p acy gwarantowanej przez prawo brytyjskie (National Minimum Wage NMW). Osoby w wieku 16 lub 17 lat muszƒ otrzymaπ przynajmniej 3 na godzin. Osoby w wieku 18, 19, 20 lub 21 lat muszƒ otrzymaπ przynajmniej 4.25 na godzin, a pracownicy w wieku 22 lat lub wi cej muszƒ otrzymaπ przynajmniej 5.05 na godzin. Te stawki prawdopodobnie wzrosnƒ w paødzierniku 2006 roku. Osoby zatrudnione w rolnictwie przy pracach manualnych majƒ prawo do rolniczej p acy minimalnej (Agricultural Minimum Wage), która w Anglii i Walii wynosi przynajmniej 5.05 na godzin dla osób w wieku 19 lat lub starszych. Osoby posiadajƒce okre lone kwalifikacje, pracujƒce przy zwierz tach lub obs ugujƒce maszyny, muszƒ otrzymaπ przynajmniej 5.58 na godzin. Osobom pracujƒcym w gospodarstwie rolnym przez wi cej niã 39 godzin tygodniowo naleムsi nadgodziny w wysoko ci pó torej podstawowej stawki godzinowej. Wszystke powyãsze stawki godzinowe sƒ od czasu do czasu zmieniane. W Szkocji i Irlandii Pó nocnej obowiƒzujƒ inne stawki rolniczej p acy minimalnej (Agricultural Minimum Wage). W razie wƒtpliwo ci prosimy zadzwoniπ pod numery podane na ko cu tej ulotki. Pracownicy powinni skrupulatnie notowaπ przepracowane godziny. 2

Czy pracodawca moãe potrƒcaπ pieniƒdze z wyp aty? Pracodawcy mogƒ potrƒcaπ z pensji tylko za uprzedniƒ pisemnƒ zgodƒ pracownika na takie potrƒcenia lub je li prawo czy kontrakt zawarty z pracodawcƒ pozwala czy wymaga dokonywania potrƒce. Pracodawcy majƒ prawo potrƒcaπ z wynagrodzenia na takie cele jak: 1. Podatek i ubezpieczenie socjalne (National Insurance). W niemal wszystkich wypadkach wymaga si od pracodawcy potrƒcania podatku i sk adek ubezpieczenia socjalnego (National Insurance). PoniÃej podajemy wi cej szczegó ów. 2. Zakwaterowanie. Je li pracodawca zapewnia zakwaterowanie, warto π zakwaterowania moãe byπ odliczona od wynagrodzenia. Jednak maksymalna kwota, którƒ pracodawca moãe odliczyπ od wynagrodzenia, wynosi 3.90 za kaãdy dzie zakwaterowania. Ten limit prawdopodobnie wzro nie w paødzierniku 2006 roku. Je li osobom zarabiajƒcym dok adnie krajowƒ stawk p acy minimalnej pracodawca potrƒci wi cej niã 3.90 za kaãdy dzie zakwaterowania, to ich wynagrodzenie spadnie poniãej krajowej p acy minimalnej. Je li pracodawca osób otrzymujƒcych stawk wyãszƒ od krajowej p acy minimalnej potrƒci z wyp aty za zakwaterowanie, to nie moãe przez to obniãyπ stawki pracowniczej o wi cej niã 3.90 poniãej krajowej p acy minimalnej za kaãdy dzie zakwaterowania. Na przyk ad Pracownik otrzymuje stawk p acy minimalnej 5.05 na godzin za 45 godzin pracy w tygodniu i pracodawca potrƒca czynsz w wysoko ci 45 tygodniowo za zakwaterowanie przez siedem dni w tygodniu (uwaga: Ãadne inne potrƒcenia nie sƒ wliczone) Wynagrodzenie tygodniowe 5.05 x 45 = 227.25 Minus pobrany czynsz: 45 Otrzymane wynagrodzenie 182.25 Aby sprawdziπ czy wyp acono minimalnƒ stawk p acy: Zacznijmy od wynagrodzenia tygodniowego: 227.25 Dopuszczalne odliczenie: 3.90 x 7 = 27.30 Odejmij odliczenie od czynszu: 45 27.30 = 17.70 Odejmij ten nadmiar od pe nej sumy wynagrodzenia ( 227.25 17.70) = 209.55 3

4 Ca kowite wynagrodzenie zaliczone do krajowej p acy minimalnej = 209.55 Podziel ca kowite minimalne wynagrodzenie przez godziny: 209.55/45 = 4.66 na godzin. Wynika z tego, Ãe stawka tego pracownika jest za niska o 0.39 pensów na godzin. Inny przyk ad Pracownik otrzymuje 6.00 na godzin za 45 godzin pracy w tygodniu i pracodawca potrƒca czynsz w wysoko ci 75 tygodniowo za zakwaterowanie przez siedem dni w tygodniu (uwaga: Ãadne inne potrƒcenia nie sƒ wliczone) Wynagrodzenie tygodniowe 6.00 x 45 = 270 Odejmij pobrany czynsz: 75 Otrzymane wynagrodzenie 195 Aby sprawdziπ czy wyp acono minimalnƒ stawk p acy: Zacznijmy od wynagrodzenia tygodniowego: 270.00 Dopuszczalne odliczenie: 3.90 x 7 = 27.30 Odejmij odliczenie od czynszu: 75 27.30 = 47.70 Odejmij ten nadmiar od pe nej sumy wynagrodzenia ( 270.00 47.70) = 222.30 Ca kowite wynagrodzenie zaliczone do krajowej p acy minimalnej = 222.30 Podziel ca kowite minimalne wynagrodzenie przez godziny: 222.30/45 = 4.94 na godzin. Wynika z tego, Ãe stawka tego pracownika jest za niska o 0.11 pensów na godzin. Takie same zasady dotyczƒ rolniczej p acy minimalnej, która dla niektórych pracowników moãe byπ wyãsza niã stawka minimalna. Je li zakwaterowanie nie jest zapewnione przez pracodawc a przez innƒ osob lub przedsi biorstwo, moãe nie obowiƒzywaπ limit na wysoko π potrƒce zaliczanych do p acy minimalnej, które pracodawca moãe odprowadziπ. Przed podpisaniem umowy, naleãy zawsze dowiedzieπ si o rodzaj zakwaterowania, o to, kto je zapewnia i o wysoko π czynszu. Pracownik zawsze musi z oãyπ pisemnƒ zgod na takie potrƒcenia, które powinny byπ wyszczególnione w kontrakcie. Poza tym, pracodawcy nie wolno zatrzymaπ Ãadnej cz ci potrƒcanego w ten sposób czynszu. 3. Transport. Pracownicy muszƒ otrzymywaπ krajowƒ lub rolniczƒ p ac minimalnƒ po potrƒceniu kosztów transportu.

Uwaga: Agencja pracy sezonowej nie ma prawa potrƒcaπ z wyp aty ani w Ãaden inny sposób domagaπ si op aty od pracowników za administrowanie wynagrodze czy za zapewnienie sprz tu ochronnego. Agencja moãe oferowaπ inne, p atne us ugi, np. dodatkowe szkolenie, za które moãesz zechcieπ zap aciπ. Jednak nie moãe uzaleãniaπ znalezienia pracy od skorzystania z tych innych, p atnych, us ug. Czy musz p aciπ podatek dochodowy i ubezpieczenie socjalne (National Insurance) w Wielkiej Brytanii? Dochody za prac w Zjednoczonym Królestwie podlegajƒ opodatkowaniu. Pracodawca zajmuje si odprowadzaniem podatku od wynagrodzenia. Osoby pracujƒce w Zjednoczonym Królestwie, czy to poprzez agencj czy bezpo rednio u pracodawcy, muszƒ p aciπ sk adki brytyjskiego ubezpieczenia socjalnego (znanego jako National Insurance) w Zjednoczonym Królestwie. Pracodawca zajmuje si odprowadzaniem sk adek od wynagrodzenia. Osoby p acƒce sk adki National Insurance, powinny mieπ brytyjski numer ubezpieczenia socjalnego (National Insurance number). Osoby nie posiadajƒce numeru National Insurance, powinny wystƒpiπ o jego przyznanie do biura pracy (Jobcentre Plus). Osoby uprawnione do otrzymania za wiadczenia E101 od polskiego Zak adu Ubezpiecze Spo ecznych (ZUS), nie muszƒ p aciπ sk adek ubezpieczenia socjalnego w Zjednoczonym Królestwie. Osoby, które mogƒ kwalifikowaπ si do otrzymania za wiadczenia E101, to pracownicy zatrudnieni w Polsce, których pracodawca wysy a do Zjednoczonego Królestwa do pracy, która z za oãenia ma trwaπ nie d uãej niã 12 miesi cy oraz nie sƒ oni wys ani w celu zastƒpienia innego pracownika. Istniejƒ takãe pewne warunki dotyczƒce pracodawcy, od którego wymaga si prowadzenia znaczƒcych dzia a gospodarczych w Polsce. Za wiadczenie E101 potwierdzi p acenie sk adek ubezpieczenia socjalnego w Polsce i zapobiegnie Ãdaniom p acenia sk adek brytyjskiego ubezpieczenia socjalnego. Osoby nie posiadajƒce waãnego za wiadczenia E101 b dƒ musia y p aciπ sk adki w Zjednoczonym Królestwie. Wi cej informacji moãna uzyskaπ na stronie internetowej: www.zus.pl. Osoby podpisujƒce umow o prac w Zjednoczonym Królestwie, czy to z agencjƒ czy bezpo rednio z pracodawcƒ, muszƒ p aciπ sk adki National Insurance w Wielkiej Brytanii. Pracodawca zajmuje si odprowadzaniem sk adek od wynagrodzenia. Osoby p acƒce podatek i sk adki National Insurance, dostajƒ numer National Insurance. NaleÃy znaπ swój numer. Pracodawca powinien w tym pomóc albo naleãy zwróciπ si do najbliãszego biura pracy (Jobcentre Plus). 5

Osoby b dƒce rezydentami w Polsce (je li chodzi o zobowiƒzania podatkowe) mogƒ, oprócz p acenia podatku w Zjednoczonym Królestwie, podlegaπ opodatkowaniu takãe w Polsce. W takim przypadku, je li podatek p acony w Zjednoczonym Królestwie jest niãszy niã podatek pobierany od takiego samego dochodu w Polsce, to naleãy zap aciπ róãnic w Polsce. Szczegó owych porad moãna zasi gnƒπ w lokalnym biurze Urz du Skarbowego w Polsce. Co si stanie w przypadku choroby/wypadku/ciƒãy? Polacy generalnie majƒ prawo do bezp atnej opieki medycznej w ramach Pa stwowej S uãby Zdrowia (National Health Service) w Wielkiej Brytanii, choπ pobierane sƒ pewne op aty za lekarstwa na recept, leczenie dentystyczne oraz za niektóre us ugi okulistyczne. Dost p do opieki medycznej umoãliwia przedstawienie za wiadczenia E128 wydawanego osobom, które op aci y sk adki socjalne w Polsce. Za wiadczenie E128, które naleãy uzyskaπ przed wyjazdem z Polski, potwierdza prawo do korzystania z Pa stwowej S uãby Zdrowia (NHS) w Zjednoczonym Królestwie. Biura NFZ (Narodowego Funduszu Zdrowia) wydajƒ te za wiadczenia w Polsce. Dok adniejsze informacje dost pne sƒ na stronie www.nfz.gov.pl Za wiadczenie E128 nie jest wymagane od osób z Polski pracujƒcych w Wielkiej Brytanii, które op acajƒ sk adki National Insurance. Majƒ one dost p do opieki zdrowotnej w ramach NHS bez tego za wiadczenia. Osoby p acƒce podatek dochodowy i sk adki National Insurance w Zjednoczonym Królestwie mogƒ ubiegaπ si o zasi ek macierzy ski lub zasi ek chorobowy je li, ze wzgl dów zdrowotnych, nie mogƒ pracowaπ przez cztery lub wi cej kolejnych dni. Lokalne biuro podatkowe (HM Revenue and Customs HMRC) w Wielkiej Brytanii udzieli dok adnych informacji. Wyst pujƒc o te zasi ki naleãy podaπ swój numer National Insurance. Osoby nie p acƒce sk adek w Zjednoczonym Królestwie powinny, w razie choroby lub ciƒãy, skontaktowaπ si z lokalnym biurem opieki spo ecznej (Social Security) po informacje dotyczƒce zasi ków pa stwowych. Ile godzin musz pracowaπ? Nie moãna wymagaπ od pracownika, bez jego pisemnej zgody, pracy przez wi cej niã 48 godzin tygodniowo u rednionych przez 17 tygodni (przez 26 tygodni je li pracujesz w gospodarstwie rolnym). Czy naleムmi si dni wolne? Pracownicy majƒ prawo do czterech tygodni roboczych p atnego urlopu rocznie. Czyli, je li masz umow na rok pracy i pracujesz pi π dni w tygodniu, to masz prawo do 20 dni p atnego urlopu. Je li masz umow na sze π miesi cy i pracujesz pi π dni w tygodniu, masz 6

prawo do 10 dni p atnego urlopu. W te dni mogƒ byπ wliczone wi ta pa stwowe naleãy sprawdziπ umow o prac. Osoby pracujƒce w sektorze rolniczym majƒ prawo do 22 dni p atnego urlopu rocznie (11 dni je li umowa opiewa na sze π miesi cy) plus wi ta pa stwowe. Pracownikom, którzy nie wykorzystali ca ego urlopu przed wyga ni ciem umowy o prac, naleãy si wyp ata wynagrodzenia za kaãdy niewykorzystany dzie. A je li miejsce pracy jest niebezpieczne albo niezdrowe? Pracodawca i agencja pracy majƒ obowiƒzek prawny zapewnienia pracownikom dobrego standardu ochrony zdrowia i bezpiecze stwa oraz przeprowadzenia niezb dnego szkolenia dotyczƒcego bezpiecze stwa pracy. W razie wƒtpliwo ci, naleãy przede wszystkim przedstawiπ spraw pracodawcy. Je li pracodawca nie podejmie odpowiednich dzia a lub je li te kroki wydajƒ si nie wystarczajƒce, moãna zadzwoniπ pod numer linii informacyjnej biura Urz du ds. Zdrowia i Bezpiecze stwa Pracy (Health and Safety Executive s Infoline). Je li powiesz operatorowi w jakim j zyku chcesz rozmawiaπ, w ciƒgu oko o minuty t umacz w ƒczy si na lini i b dzie moãna kontynuowaπ rozmow w ojczystym j zyku. Urzƒd ds. Zdrowia i Bezpiecze stwa Pracy (HSE) opublikowa takãe ulotki informacyjne w j zyku polskim. MoÃna zamówiπ kopi ulotki Twoje zdrowie, Twoje bezpiecze stwo: przewodnik dla pracowników dzwoniƒc pod numer linii informacyjnej HSE. Osoby majƒce dost p do internetu mogƒ ciƒgnƒπ wersj elektronicznƒ tej i innych ulotek ze strony internetowej HSE: www.hse.gov.uk/languages. Czy co jeszcze? Zanim cokolwiek podpiszesz, sprawdø swojƒ umow o prac i inne dokumenty przedstawione do podpisu oraz upewnij si, Ãe dobrze rozumiesz na co si zgadzasz. W razie niejasno ci popro agencj o wyt umaczenie. Nie podpisuj niczego, czego nie rozumiesz. Nigdy nie dawaj nikomu swojego paszportu. Je li kto ma Twój paszport i nie chce go oddaπ, zg o si na policj. Nie musisz si obawiaπ brytyjskiej policji. Pami taj, Ãe praca, którƒ b dziesz wykonywaπ, moãe byπ bardzo ci Ãka i wyczerpujƒca. Je li podejrzewasz, Ãe nie b dziesz w stanie fizycznie podo aπ oferowanej pracy, zastanów si nad podj ciem innego zaj cia. 7

Przydatne adresy W Polsce British Embassy Aleja RóÃ 1 00-556 Warszawa www.britishembassy.pl e-mail: info@britishembassy.pl tel.: 48 22 311 0000 fax: 48 22 311 0311 8

W Zjednoczonym Królestwie Polski Konsulat Generalny 73 New Cavendish Street London W1W 6LS tel.: 0870 774 2800 Zjednoczenie Polaków w Wielkiej Brytanii 240 King Street London W6 0RF tel.: 020 8741 5767 Ministerstwo Spraw W wn trznych Home Office Worker Registration Scheme Infolinia: 08705 210 224 www.ind.homeoffice.gov.uk www.workingintheuk.gov.uk Kongres Zwiƒzków Zawodowych Trades Union Congress Migrant Workers Project Congress House Great Russell Street London WC1B 3LS Infolinia Poznaj swoje prawa (Know Your Rights) tel.: 0870 600 4882 e-mail: ctp@tuc.org.uk Biuro Porad Obywatelskich (Citizens Advice Bureau CAB): sprawdø w lokalnej ksiƒãce telefonicznej Ministerstwo Handlu i Przemys u (DTI) Employment Agency Standards Inspectorate tel.: 0845 955 5105 Infolinia Urz du d/s Zdrowia i Bezpiecze stwa Pracy (Health and Safety Executive Infoline) tel.: 08701 545500 9

Infolinia Minimalnej P acy (National Minimum Wage Helpline) tel.: 0845 6000 678 Irlandia Pó nocna tel.: 0845 6500 207 Infolinie Biura P ac Rolniczych (Agricultural Wages Helplines) Anglia lub Walia tel.: 0845 000 0134 Szkocja tel.: 0131 244 6392 Irlandia Pó nocna tel.: 02890 520813 Urzƒd Podatkowy (Her Majesty s Revenue & Customs (HMRC)) adres najbliãszego biura znajdziesz w ksiƒãce telefonicznej Biura Pracy (Jobcentre Plus)/Biura opieki spo ecznej (Social Security Offices) adresy znajdujƒ si w ksiƒãce telefonicznej www.jobcentreplus.gov.uk Biuro Doradcze d/s Pracy (Advisory, Conciliation and Arbitration Service Acas) Anglia, Szkocja i Walia tel.: 0845 7474747 Irlandia Pó nocna tel.: 02890 321 442 Niniejsza ulotka ma charakter wy ƒcznie informacyjny. Nie stanowi ca kowitej i miarodajnej wyk adni prawa. 10