Sytuacja spo³eczno-gospodarcza województw 2002 r.

CZÊŒÆ III Sytuacja spo³eczno-gospodarcza województw 2002 r. Czêœæ III opracowania, traktuj¹ca o sytuacji spo³eczno-gospodarczej województw jest elementem uzupe³niaj¹cym materia³. Zosta³a ona po raz pierwszy przygotowana na podstawie danych z roku 2000, celem zaprezentowania sytuacji na kolejnym szczeblu podzia³u terytorialnego kraju, za pomoc¹ analogicznej metody, lecz z uwzglêdnieniem innego zbioru cech wyjœciowych. Ranking województw nie ma adnego powi¹zania z analiz¹ gminn¹ i powiatow¹, jest odrêbnym opracowaniem z innym zakresem przyjêtych cech, które umo liwiaj¹ szersz¹ analizê na tym poziomie. Gdy po raz pierwszy przyst¹piono do oceny sytuacji spo³eczno-gospodarczej województw (w 2000 r.), zaproponowano zdecydowanie bardziej obszerny zestaw cech ni przyjêty w analizie dla gmin i powiatów. By³o to podyktowane wiêksz¹ dostêpnoœci¹ do danych i wskaÿników, jakie s¹ mo liwe do pozyskania w uk³adzie województw. Zestaw ten nastêpnie zosta³ poddany weryfikacji za pomoc¹ analizy zale noœci korelacyjnych i ostatecznie po wyeliminowaniu silnie skorelowanych cech, zaproponowano nastêpuj¹cy zestaw wskaÿników do opisu sytuacji spo³eczno-gospodarczej województw 24, który jest wykorzystany w niezmienionej postaci równie w tegorocznej analizie: zak³ady osób fizycznych i spó³ki cywilne w przeliczeniu na 1000 mieszkañców, produkcja sprzedana przemys³u na 1 mieszkañca, nak³ady na sektor B+R 25 na 1 mieszkañca, mieszkania oddane do u ytku na 1000 ludnoœci, plony zbó podstawowych z1ha, 24 Pe³ny zestaw wskaÿników wyjœciowych, jaki zosta³ zaproponowany do oceny sytuacji spo³eczno-gospodarczej województw, ich charakterystyka, analiza zale noœci korelacyjnych oraz odrzucone na jej podstawie wskaÿniki s¹ przedstawione w publikacji Sytuacja spo³eczno-gospodarcza województwa go w ujêciu przestrzennym w 2000 r. (analiza z wykorzystaniem metody taksonomicznej), Urz¹d Marsza³kowski Województwa Opolskiego, Opole 2002, s. 56 i nast. 25 Badania i rozwój. przeciêtny roczny udój mleka od krowy, ma³ eñstwa zawarte na 1000 ludnoœci, przyrost rzeczywisty na 1000 mieszkañców, wspó³czynnik obci¹ enia demograficznego, udzia³ dzieci i m³odzie y w strukturze ludnoœci, pracuj¹cy w gospodarce narodowej w przeliczeniu na 1000 ludnoœci, stopa bezrobocia, udzia³ absolwentów w strukturze bezrobotnych, udzia³ d³ugotrwale bezrobotnych w strukturze bezrobotnych, przeciêtny miesiêczny dochód rozporz¹dzalny na 1 osobê w gospodarstwie domowym, przeciêtna miesiêczna emerytura i renta z pozarolniczego systemu ubezpieczeñ, korzystaj¹cy ze œwiadczeñ pomocy spo³ecznej na 10 tys. mieszkañców, samochody osobowe zarejestrowane na 1000 ludnoœci, ludnoœæ obs³ugiwana przez oczyszczalnie œcieków w % ogó³u ludnoœci, standardowe ³¹cza g³ówne na 1000 mieszkañców, drogi publiczne o nawierzchni twardej na 100 km 2 powierzchni. Dla wybranych danych statystycznych ustalono charakterystyki pozwalaj¹ce na ocenê stopnia zró - nicowania 16 województw. Tabela 23 przedstawia zaproponowany zbiór wskaÿników statystycznych, s³u ¹cych ocenie poziomu rozwoju spo³eczno-gospodarczego oraz okreœleniu dysproporcji rozwojowych województw. Analiza danych wyjœciowych s³u y do okreœlenia ró nic pomiêdzy wskaÿnikami charakteryzuj¹cymi poszczególne obszary (regiony). W wiêkszoœci przypadków nie s¹ one tak znaczne, jak notuje siê to w rankingu gminnym. Do wyj¹tków nale y wskaÿnik nak³adów na sektor B + R w przeliczeniu na 1 mieszkañca. Wartoœæ maksymalna tego wskaÿnika jest ponad 35 razy wiêksza od minimalnej i w po-

Sytuacja spo³eczno-gospodarcza województw 2002 r. 57 Charakterystyka wskaÿników statystycznych do oceny sytuacji spo³eczno-gospodarczej województw* Tabela 23 WskaŸniki Max. Min. Zak³ady osób cywilnych i spó³ki cywilne na 1000 mieszkañców 100,0 zachodniopomorskie 57,7 Relacja max./min. Œrednia Odchylenie standardowe Wspó³czynnik zmiennoœci 1,7 76,1 11,7 15,4 Produkcja sprzedana przemys³u na 1 mieszkañca 20590 6262 lubelskie 3,3 11 845,0 3 838,1 32,4 Nak³ady na sektor B+Rna 1 mieszkañca 391 11 35,5 86,8 89,7 103,3 Mieszkania oddane do u ytku na 1000 ludnoœci 4,4 1,2 3,7 2,4 0,8 35,6 Plony zbó podstawowych z 1 ha 43,7 24,2 podlaskie 1,8 32,0 5,2 16,4 Przeciêtny roczny udój mleka od krowy 5500 3356 1,6 4 034,70 504,0 12,5 Ma³ eñstwa zawarte na 1000 ludnoœci 5,5 4,4 1,3 5,0 0,3 6,6 Przyrost rzeczywisty na 1000 mieszkañców 2,3 ma³ pomorskie -5,1-0,5-0,9 2,3-248,6 Wspó³czynnik obci¹ enia demograficznego 27,6 21,1 1,3 24,1 2,5 10,2 Udzia³ dzieci i m³odzie y w strukturze ludnoœci 29,4 23,6 zachodnio-pomorskie 1,2 26,6 1,6 6,1 Pracuj¹cy w gospodarce narodowej na 1000 ludnoœci 398,6 269,1 warmiñsko--mazurskie 1,5 315,8 32,6 10,3 Stopa bezrobocia 28,9 warmiñsko-mazurskie 13,8 ma³ 2,1 19,5 4,7 24,1 Udzia³ absolwentów w strukturze bezrobotnych 7,0 ma³ 3,5 zachodnio-pomorskie 2,0 5,1 1,0 18,7 Udzia³ d³ugotrwale bezrobotnych w strukturze bezrobotnych 55,1 46,7 1,2 51,1 3,0 5,8 Przeciêtny miesiêczny dochód rozporz¹dzalny na 1 osobê w gospodarstwie domowym 795,5 538,5 1,5 647,6 63,3 9,8 Przeciêtna miesiêczna emerytura i renta z pozarolniczego systemu ubezpieczeñ 1 278,3 850,6 1,5 957,9 99,3 10,4 Korzystaj¹cy ze œwiadczeñ pomocy spo³ecznej na 10 tys. mieszkañców 947,7 warmiñsko--mazurskie 492,5 1,9 708,2 127,3 18,0 Samochody osobowe zarejestrowane na 1000 ludnoœci 352 wielk 237 1,5 280,1 31,3 11,2 Ludnoœæ obs³ugiwana przez oczyszczalnie œcieków w % ogó³u ludnoœci 74,8 pomorskie 44,2 1,7 56,9 9,5 16,6 Standardowe ³¹cza g³ówne na 1000 mieszkañców 369,1 227,7 podkrapackie 1,6 304,0 40,7 13,4 Drogi publiczne o nawierzchni twardej na 100 km 2 powierzchni 162,8 53,5 podlaskie 3,0 83,8 30,7 36,6 * Uwagi jak tab. 1. r ó d ³ o: Opracowanie w³asne na podstawie danych G³ównego Urzêdu Statystycznego.

58 Sytuacja spo³eczno-gospodarcza województwa go w ujêciu przestrzennym w 2002 r. równaniu z latami ubieg³ymi uleg³a jeszcze zwiêkszeniu 26. W przypadku pozosta³ych wskaÿników istotne ró nice dotycz¹: mieszkañ oddanych do u ytku na 1000 ludnoœci (wartoœæ maksymalna jest 3,7 razy wiêksza od minimalnej), produkcji sprzedanej Lp. Tabela 24 Syntetyczny wskaÿnik rozwoju spo³eczno-gospodarczego dla poszczególnych województw w 2002 r. Województwa Wartoœæ wskaÿnika w 2002 r. Ranking 2001 Ranking 2000 1. 0,463 1 1 2. 0,337 3 2 3. pomorskie 0,325 4 3 4. wielk 0,315 2 4 5. ma³ 0,267 5 5 6. dolno 0,248 6 7 7. zachodniopomorskie 0,227 7 6 8. 0,211 9 9 9. 0,209 8 8 10. kujawsko-pomorskie 0,164 10 10 11. podlaskie 0,146 14 14 12. warmiñsko-mazurskie 0,137 11 11 13. ³ódzkie 0,132 12 12 14. 0,105 13 13 15. lubelskie 0,087 15 15 16. 0,078 16 16 ŒREDNIA 0,216 ODCHYLENIE STANDARDOWE 0,108 GRUPY I od 0,326,, II od 0,217 do 0,325 pomorskie, wielk, ma³, dolno, zachodniopomorskie, III od 0,109 do 0,216,, kujawsko-pomorskie, podlaskie, warmiñsko-mazurskie, ³ódzkie, IV do 0,108, lubelskie, r ó d ³ o: Jak w tab. 1. przemys³u (3,3 razy) oraz wskaÿnika gêstoœci dróg publicznych o nawierzchni twardej (3 razy). Wspomnieæ nale y równie o wskaÿniku przyrostu rzeczywistego ludnoœci, dla którego nie da siê przedstawiæ ró nic pomiêdzy regionami, poniewa stosunek wartoœci maksymalnej do minimalnej jest ujemny (wartoœæ maksymalna jest dodatnia, a minimalna 26 W roku 2000 wartoœæ maksymalna tego wskaÿnika by³a blisko 27 razy wiêksza od minimalnej, w 2001 r. 28 razy. ujemna). Ró nice obrazuje tu odchylenie standardowe oraz wspó³czynnik zmiennoœci. Tabela 24 przedstawia wyniki obliczeñ syntetycznego wskaÿnika rozwoju spo³eczno-gospodarczego dla województw w 2002 r. Aby umo liwiæ odniesienie siê do poprzedniego rankingu i u³atwiæ porównywanie wyników podano miejsca województw w roku 2000 oraz 2001. Podobnie jak w poprzednich rankingach na pierwszym miejscu znalaz³o siê województwo. Analiza cech wyjœciowych wykorzystanych do obliczeñ wskaÿnika syntetycznego wykaza³a, e na 21 cech a 14 nale y do korzystniejszych 27 od œredniej krajowej, z czego 7 to najkorzystniejsze zaobserwowane wartoœci wœród 16 województw, bêd¹ce sk³adowymi wzorca rozwoju 28. S¹ to: produkcja sprzedana przemys³u, nak³ady na sektor badania i rozwój (w zakresie tego wskaÿnika trzyipó³krotnie przekracza œredni¹ krajow¹, a dwuipó³krotnie drugie w rankingu województwo ma³), mieszkania oddane do u ytku, telefoniczne ³¹cza g³ówne, pracuj¹cy w przeliczeniu na liczbê ludnoœci, przeciêtny miesiêczny dochód rozporz¹dzalny na 1 osobê w gospodarstwach domowych oraz notuje siê tu równie najni sz¹ stopê bezrobocia. Korzystniejsze od œredniej krajowej wartoœci zanotowano ponadto w przypadku wskaÿnika przedsiêbiorczoœci, ma³ eñstw zawartych na 1000 ludnoœci, przyrostu rzeczywistego, udzia³u absolwentów w strukturze bezrobotnych, wysokoœci przeciêtnej emerytury i renty, korzystaj¹cych ze œwiadczeñ pomocy spo³ecznej oraz samochodów osobowych w przeliczeniu na liczbê mieszkañców. Razem z mazowieckim w grupie województw o najwy szym poziomie wskaÿnika rozwoju spo³eczno-gospodarczego znalaz³o siê, podobnie jak w ka - dym dotychczasowym rankingu, województwo. Województwo charakteryzuje siê najkorzystniejsz¹ sytuacj¹ w kraju w zakresie trzech wskaÿników. Zanotowano tu bowiem najwy szy 27 Korzystniejszych tzn. wy szych od œredniej dla kraju, w przypadku zmiennych bêd¹cych stymulantami oraz ni szych od œredniej krajowej dla zmiennych bêd¹cych destymulantami. 28 W porównaniu do ubieg³ego roku zestaw cech korzystniejszych od œredniej krajowej zmniejszy³ siê o jedn¹ cechê.

Sytuacja spo³eczno-gospodarcza województw 2002 r. 59 poziom przeciêtnej emerytury i renty, najni szy udzia³ osób korzystaj¹cych z pomocy spo³ecznej oraz najgêstsz¹ sieæ dróg publicznych. W regionie tym 12 spoœród danych i wskaÿników przyjêtych do obliczeñ cechuje poziom korzystniejszy od œredniej krajowej. Do najistotniejszych nale ¹: produkcja sprzedana przemys³u (2 miejsce w kraju), udzia³ d³ugotrwale bezrobotnych w ogólnej liczbie pozostaj¹cych bez pracy (2 miejsce pod wzglêdem najni- szych wartoœci tego wskaÿnika), przeciêtny udój mleka od krowy, udzia³ ludnoœci obs³ugiwanej przez oczyszczalnie œcieków w ogóle mieszkañców, przeciêtny miesiêczny dochód rozporz¹dzalny (4 miejsce). W drugiej grupie regionów znalaz³y siê województwa: pomorskie, wielk, ma³, dolno i zachodniopomorskie. W województwie pomorskim zanotowano, co prawda, wiêcej wskaÿników, których wartoœci s¹ na poziomie korzystniejszym w porównaniu do œredniej krajowej ni w œl¹skim, a nawet mazowieckim bo 15, jednak tylko w zakresie jednego pomorskie stanowi wzorzec dla pozosta³ych województw chodzi o ludnoœæ obs³ugiwan¹ przez oczyszczalnie œcieków w ogólnej liczbie mieszkañców. W przypadku tego województwa wspomnieæ nale y ponadto o przyroœcie rzeczywistym ludnoœci, liczbie mieszkañ oddanych do u ytku na 1000 ludnoœci, przeciêtnym dochodzie rozporz¹dzalnym (2 miejsce w kraju), produkcji sprzedanej przemys³u, nak³adach na sektor wiêcej B + R,wspó³czynniku obci¹ enia demograficznego, telefonicznych ³¹czach g³ównych, przeciêtnej emeryturze i rencie (4). Województwo wielk w ubieg³ym roku znalaz³o siê w grupie I, w tegorocznym rankingu spad³o do grupy II. Region ten wyró nia siê na tle pozosta³ych przede wszystkim w zakresie wskaÿnika samochodów zarejestrowanych na 1000 mieszkañców pod tym wzglêdem zajmuje 1 pozycjê w kraju. Ponadto region ten zajmuje 2 miejsce w kraju pod wzglêdem wskaÿnika pracuj¹cych na 1000 ludnoœci, 3 pod wzglêdem wskaÿnika produkcji sprzedanej przemys³u, wskaÿnika przeciêtnego udoju mleka oraz niskiego udzia³u d³ugotrwale bezrobotnych, 4 wskaÿnika przedsiêbiorczoœci, przyrostu rzeczywistego ludnoœci oraz mieszkañ oddanych do u ytku. Województwo ma³ wyró nia siê na tle pozosta³ych tylko pod wzglêdem najwy szego w kraju wskaÿnika przyrostu rzeczywistego. Najni - sza (równa z mazowieckim) jest tu stopa bezrobocia, 2 co do wielkoœci nak³ady na sektor B + R oraz wskaÿnik gêstoœci dróg, 3 liczba mieszkañ oddanych do u ytku na 1000 ludnoœci, wskaÿnik samochodów osobowych oraz 3, najni szy wskaÿnik liczby ludnoœci korzystaj¹cej z pomocy spo³ecznej, ma³ eñstwa zawarte na 1000 ludnoœci. Do niekorzystnych nale y tu jednak najwy szy wœród 16 regionów udzia³ bezrobotnych absolwentów. W dolnoœl¹skim, podobnie jak w poprzednich rankingach, nie zanotowano przypadku wyst¹pienia najwy szej wartoœci spoœród zanotowanych w 16 województwach. Korzystnie w porównaniu do œredniej krajowej kszta³tuje siê tam jednak 11 cech. Do najwa niejszych nale ¹: plony zbó, udzia³ ludnoœci obs³ugiwanej przez oczyszczalnie œcieków, przeciêtna emerytura i renta (pod wzglêdem ka dego region zajmuje 2 pozycjê w kraju), wskaÿnik przedsiêbiorczoœci, telefoniczne ³¹cza g³ówne, przeciêtny miesiêczny dochód rozporz¹dzalny (3), gêstoœæ dróg publicznych (4) oraz równie 4 miejsce w zakresie najni szego udzia³u absolwentów oraz d³ugotrwale bezrobotnych w strukturze bezrobotnych. W zachodniopomorskim notuje siê najwy szy w kraju wskaÿnik liczby spó³ek cywilnych oraz zak³adów osób fizycznych w przeliczeniu na 1000 mieszkañców, a tak e najni szy wskaÿnik udzia³u absolwentów w strukturze bezrobotnych. W zakresie wiêkszoœci wskaÿników region ten zajmuje miejsca powy ej œredniej krajowej w 11 na 21 danych wykorzystanych do obliczeñ. Wzorcem rozwoju jest w przypadku jednej danej a mianowicie wskaÿnika przedsiêbiorczoœci. Dziewi¹t¹ pozycjê w rankingu zajmuje województwo. W przypadku tego regionu 8 spoœród 21 cech u ytych do obliczeñ wykazuje wartoœci korzystniejsze w stosunku do œredniej krajowej. S¹ to: oba wskaÿniki charakteryzuj¹ce wyniki sektora rolnictwa plony zbó podstawowych oraz przeciêtny udój mleka, wspó³czynnik obci¹ enia demograficz-

60 Sytuacja spo³eczno-gospodarcza województwa go w ujêciu przestrzennym w 2002 r. nego, oba wskaÿniki struktury bezrobotnych tj. udzia³ absolwentów oraz d³ugotrwale bezrobotnych w ogóle pozostaj¹cych bez pracy, jak równie wskaÿniki: korzystaj¹cych ze œwiadczeñ pomocy spo³ecznej, samochodów zarejestrowanych na 1000 ludnoœci oraz gêstoœci dróg publicznych. Województwo to charakteryzuje siê najwy szymi wartoœciami w kraju w zakresie dwóch z wymienionych wy ej wskaÿników dotycz¹cych rolnictwa, co jest niew¹tpliwie przyczyn¹ jego lokaty. Istniej¹ bowiem tak e wskaÿniki, w zakresie których zanotowana wartoœæ nale y do najni szej w kraju tj. wskaÿnik przyrostu rzeczywistego na 1000 ludnoœci oraz liczba mieszkañ oddanych do u ytku, równie w przeliczeniu na 1000 mieszkañców. Ogó³em w zakresie wiêkszoœci wskaÿników region opolski plasuje siê w œrodku stawki regionów. Oprócz wymienionych dwóch wskaÿników z zakresu rolnictwa nale y jeszcze wspomnieæ o pi¹tym miejscu regionu w kraju pod wzglêdem udzia³u d³ugotrwale bezrobotnych oraz absolwentów w ogólnej liczbie pozostaj¹cych bez pracy, wysokoœci przeciêtnej renty i emerytury, liczby osób korzystaj¹cych z pomocy spo³ecznej w przeliczeniu na 1000 mieszkañców, oraz 4 miejscu, gdy chodzi o samochody zarejestrowane na 1000 ludnoœci. Natomiast do negatywnych nale y zaliczyæ: 13 miejsce w zakresie wskaÿnika przedsiêbiorczoœci, 14 nak³adów na sektor B + R itelefonicznych ³¹cz g³ównych, 12 udzia³u dzieci i m³odzie y w strukturze ludnoœci, oraz 15 pracuj¹cych na 1000 ludnoœci. W III grupie województw, obok go znajduj¹ siê:, kujawsko-pomorskie, podlaskie, warmiñsko-mazurskie, oraz ³ódzkie. Województwa te notuj¹ wartoœci wskaÿników u ytych do obliczeñ korzystniejsze od œredniej krajowej odpowiednio w 9 przypadkach (), 8 (kujawsko-pomorskie, warmiñsko-mazurskie), 7 (³ódzkie), 6 (podlaskie). Wœród tej pi¹tki województw tylko jedno dominuje nad pozosta³ymi. Zanotowano tu bowiem najni szy w kraju wskaÿnik obci¹ enia demograficznego oraz najni szy udzia³ d³ugotrwale bezrobotnych. Województwo to jednak region o najni szym w kraju wskaÿnik zawartych ma³ eñstw na 1000 ludnoœci. Kujawsko-pomorskie najkorzystniej prezentuje siê na tle pozosta³ych regionów w zakresie wskaÿnika plonów zbó (3 miejsce w kraju), podlaskie wskaÿnika telefonizacji (2) oraz udzia³u dzieci i m³odzie y w ogóle ludnoœci, jak równie w zakresie stopy bezrobocia (3). W podlaskim jednak notuje siê najni sze plony zbó, niska jest produkcja sprzedana przemys³u na 1 mieszkañca oraz wskaÿnik gêstoœci dróg, wysoki natomiast wspó³czynnik obci¹ enia demograficznego. Województwo warmiñsko-mazurskie to przede wszystkim najwy sza stopa bezrobocia w kraju i najmniej pracuj¹cych, natomiast najwiêcej osób korzysta tu z pomocy spo³ecznej. W ³ódzkim najwy - szym wskaÿnikiem jest liczba pracuj¹cych oraz nak³ady na dzia³alnoœæ B + R(3lokata w kraju). Region ten charakteryzuje siê ponadto najni szym udzia³em dzieci i m³odzie y w strukturze ludnoœci, wysokim wskaÿnikiem obci¹ enia demograficznego oraz niskimi plonami zbó. W grupie IV znalaz³y siê:, i lubelskie. adne z tych województw nie zanotowa³o takich wartoœci danych i wskaÿników u ytych do obliczeñ, które sk³ada³yby siê na wzorzec rozwoju, ponadto w podkarpackim i œwiêtokrzyskim notuje siê tylko 4 wskaÿniki, których wartoœæ jest korzystniejsza w porównaniu do œredniej krajowej, a w lubelskim 5. Mapa 11 przedstawia kszta³towanie siê omawianego wskaÿnika poziomu rozwoju spo³eczno-gospodarczego dla 16 województw w 2002 r.

Sytuacja spo³eczno-gospodarcza województw 2002 r. 61 pomorskie warmiñsko-mazurskie zachodniopomorskie kujawsko -pomorskie podlaskie wielk ³ódzkie lubelskie dolno ma³ od 0,326 od 0,217 do 0,325 od 0,109 do 0,216 do 0,108 r ó d ³ o: Opracowanie w³asne. Mapa 11. Klasyfikacja województw na podstawie syntetycznego wskaÿnika rozwoju spo³eczno-gospodarczego