PROBLEM ODPADÓW NIEORGANICZNYCH W POLSCE STAN AKTUALNY PANEL DYSKUSYJNY ODPADY NIEORGANICZNE PRZEMYSŁU CHEMICZNEGO Ustroń, 21.10.2010 Barbara CICHY, Andrzej PASZEK, Ewa KUŻDŻAŁ, Barbara WALAWSKA Instytut Nawozów Sztucznych Oddział Chemii Nieorganicznej w Gliwicach www.inorganicwaste.eu Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka Projekt WND-POIG 01.01.01-00-009/09 Realizuje Konsorcjum: IChN IOŚ - PB&F
Według definicji Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego: 2 Foresight to systematyczny, przyszłościowy sposób docierania do informacji w celu budowania średnio- lub długookresowej wizji rozwojowej, jej kierunków i priorytetów, a w tym kontekście podejmowanie bieżących decyzji i mobilizowanie wspólnych działań. Foresight technologiczny polega na systematycznej ocenie w długiej perspektywie przyszłości nauki i techniki, ekonomii i społeczeństwa, w powiązaniu z umiejętnością dobierania strategicznych technologii przynoszących najlepsze ekonomiczne i społeczne korzyści. Elementy foresightu technologicznego: Identyfikacja kluczowych technologii w przyszłości; Ocena szans i zagrożeń dla technologii; Identyfikacja działań, które należy podjąć w celu rozwoju technologii; Budowa scenariuszy rozwoju 2
Proces foresight Analiza stanu wiedzy o technologii Inwentaryzacja odpadów u źródła Badania foresight Wizja 2030 Raport wiedzy Problem odpadów nieorganicznych a rozwój przemysłu chemicznego w Polsce www.inorganicwaste.eu 3
Analiza ilości odpadów grupy 06 wytwarzanych w Polsce w latach 2003-2009 bazy danych o odpadach za lata 2003-2009 Urzędy Marszałkowskie Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie zasad sporządzania raportu wojewódzkiego, DU 2007 nr 101 poz. 688 05 Odpady z przeróbki ropy naftowej 06 Odpady z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania produktów przemysłu chemii nieorganicznej 07 Odpady z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania produktów przemysłu chemii organicznej Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie katalogu odpadów, DU 2001 nr 112 poz.1206 z późniejszymi zmianami Przemysł chemiczny działy 19 22 Polska Klasyfikacja Działalności PKD (2007) 4
Odpady wytworzone (mln t) Wytwarzanie odpadów przemysłowych w Polsce Ustawa o Odpadach, DU 2001 Nr 62 poz. 628 z późniejszymi zmianami 140 120 100 80 60 40 20 0 2005 2008 2009 pozostałe 121,213 112,39 109,48 grupa 06 3,387 2,9 1,622 źródło: GUS źródło: Urzędy Marszałkow. 5
Ilość odpadów, mln Mg Wytwarzanie odpadów z grupy 06 6 5 Max 99,% 4 3 2 1 Min 96,13% Razem 2003-2009: Całość: 23,264 mln Mg Chemia: 22,816 mln Mg (98%) 0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 lata 33% ilości z 2003 r Rok 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Średnio/rok Wytwarzanie ogółem, 4,883 3,287 3,387 3,569 3,607 2,909 1,622 mln Mg/rok 3,324 Wytwarzanie w przemyśle Chemicznym, mln Mg/rok 4,862 3,222 3,326 3,511 3,513 2,296 1,584 3,259 6
Udziały odpadów z grupy 06 wytworzonych w największych ilościach w latach 2003-2009 4% - 061183- Odpadowy siarczan żelazowy 5% - 060980 Fosfogipsy 11% - 060503-Osady z zakładowych oczyszczalni ścieków inne niż wymienione w 06 05 02 3% - 060101*-Kwas siarkowy i siarkawy 4%- Pozostałe z grupy 06 73% - 060981- Fosfogipsy wymieszane z żużlami, popiołami paleniskowymi, i pyłami z kotłów (z wyłączeniem pyłów z kotłów wymienionych w 10 01 04) 7
Odpady grupy 06 wytwarzane w Polsce w latach 2003-2009. Analiza według województw Województwo Suma odpadów wytwarzanych ogółem Ilość zakładów Razem tys. [Mg] Suma odpadów wytwarzanych w przez przemysł chemiczny Ilość zakładów Razem tys. [Mg] Razem 1188 23 264,6 124 22 816,0 (Min) 16 (90,2%) 20 991,2 3 20 991,2 (0,2%) 43,5 (Max) 19 26,6 Podlaskie 30 0,1 (Min) 0 0,0 Zachodniopomorskie Mazowieckie (Max) 196 8
Ilości odpadów z grupy 06 wytworzonych w przemyśle chemicznym w poszczególnych województwach w latach 2003-2009. Dolnośląskie 1,7% Pomorskie 4,1% Kujawsko pomorskie 1,7% Pozostałe 0,3% Małopolskie 0,3% Zachodnio-pomorskie Pomorskie Dolnośląskie Kujawsko pomorskie Małopolskie Pozostałe Zachodniopomorskie 92% 9
Wytwarzanie niebezpiecznych odpadów z grupy 06 250 000 Mg 200 000 150 000 95% Razem niebezpiecznych opadów 06 wytworzono w 2003-2009: Wszyscy wytwórcy: 0,968 mln Mg (4% wszystkich odpadów 06) 100 000 56% 88% 73% Chemia: 0,723 mln Mg (75% wszystkich niebez. odpadów 06) 50 000 0 2003 2005 2007 2009 52% ilości z 2003 r 40% ilości z 2003 r Rok 2003 2005 2007 2009 Razem 2003-2009 Średnia roczna 2003-2009 Wszyscy wytwórcy [Mg] 215 786,9 125 773,3 99 817,7 111 816,6 968 313,3 138 330,5 Przemysł Chemiczny [Mg] 204 684,9 70 979,1 88 039,4 81 251,3 723 445,8 103 349,4 10
Wytwarzanie niebezpiecznych odpadów z grupy 06 w C 3,87% 3,87% 5,00% D 3,49% 3,49% 3,43% latach 2003-2009. E 0,84% 0,63% 0,84% 1,94% F 1,94% 0,95% A- kwas siarkowy i siarkawy (06 01 01*) B- wodorotlenek sodowy i potasowy (06 02 04*) C- wodorotlenek wapniowy (06 02 01*) B 6,28% 6,28% 7,98% D- inne kwasy (06 01 06*) E- odpady zawierające inne metale ciężkie (06 04 05*) A 83,68% 82,01% 83,68% F- pozostałe niebezpieczne odpady z grupy 06 wszyscy wytwórcy / przemysł chemiczny 11
Gospodarka odpadami Wytwarzanie, odzysk, unieszkodliwianie Wszystkie odpady przemysłowe Odpady 06 100 100 90 80 70 60 79,2 74,9 73,4 90 80 70 60 85 79,9 75,4 73,2 71 64,7 50 50 40 30 20 17,6 13,4 21,7 23,9 17,7 19,2 40 30 20 15 23 31,9 10 10 0 2005 2008 2009 0 2005 2008 2009 %odzysku % unieszkodliwiania w tym składowanie, % %odzysku % unieszkodliwiania w tym składowanie % % odzysku % unieszkodliwiania w tym składowanie, % 12
Ilość odpadów, mln Mg Ilość odpadów, mln Mg Wytwarzanie, odzysk i unieszkodliwianie odpadów z grupy 06 w latach 2003-2009 ogółem bez fosfogipsu (060980) i fosfogipsu z popiołami (060981) 6 1,0 5 0,9 0,8 4 0,7 0,6 3 0,5 2 0,4 0,3 1 0,2 0,1 0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 lata 0,0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Lata wytwarzanie odzysk unieszkodliwianie Rok 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 razem Odzysk (ogółem), mln Mg/rok 0,669 0,562 0,508 0,503 0,788 0,670 0,517 4,220 Unieszkodliwianie (ogółem), mln Mg/rok 4,123 2,842 2,880 3,022 2,853 2,193 1,150 19,067 Udział odzysku (ogółem), % 13,71 17,10 15,01 14,11 21,87 23,05 31,91 18,14 Udział unieszkodliwiania (ogółem), % 84,44 86,49 85,04 84,67 79,10 75,41 70,93 81,96 13
Mg Odzysk i unieszkodliwianie odpadów wytwarzanych w największych ilościach w latach 2003-2009 3 000 000 2 500 000 2 000 000 97% A - Osady z zakładowych oczyszczalni ścieków inne niż wymienione w 06 05 02 (060503) 1 500 000 1 000 000 B - Fosfogipsy (060980) C - Odpadowy siarczan żelazowy (061183) 500 000 11% 17% 54% D - Kwas siarkowy i siarkawy (060101*) 0..% odzysku A B C D 06 05 03 06 09 80 06 11 83 06 01 01* Wytwarzanie Odzysk Unieszkodliwianie Fosfogipsy wymieszane z z żużlami, popiołami paleniskowymi, i pyłami z kotłów (060981), wytworzone w ilości 16,9 mln Mg są unieszkodliwiane w 100% 14
Gospodarka głównymi odpadami grupy 06 w latach 2004-2008 Gospodarka głównymi odpadami grupy 06, % odzysku i unieszkodliwiania 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 1 2 3 4 5 6 7 8 1. Fosfogipsy wymieszane z żużlami, popiołami 2. Fosfogipsy 3.Osady z zakładowych oczyszczalni ścieków 4. Kwas siarkowy i siarkawy 5. Odpady z produkcji soli i ich roztworów oraz tlenków metali 6. Odpady z produkcji pigmentów oraz zmętniaczy nieorganicznych. 7. Poreakcyjne odpady związków wapnia 8. Odpadowy siarczan żelazowy 9. Wodorotlenek wapniowy 9 % Procesy odzysku odzysku Procesy % unieszkodliwiania Procesy unieszkodliwiania 15
Ilość odpadów, mln Mg Ilość odpadów, Mg Wytwarzanie, odzysk i unieszkodliwianie odpadów niebezpiecznych z grupy 06 w latach 2003-2009 Odpady niebezpieczne ogółem Odpady zawierające rtęć (06 04 04*) 300 000 400 250 000 350 300 200 000 250 150 000 200 100 000 50 000 150 100 50 0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Lata Lata wytwarzanie odzysk unieszkodliwianie
Zmiany prawa w przyszłości Dyrektywa 2008/98/WE. Nowa Ustawa o Odpadach (12.2010) wprowadzenie działań prowadzących do wzrostu stopnia odzysku odpadów, doprecyzowanie określenia statusu produktu ubocznego, utraty statusu odpadu innego niż niebezpieczny i odpadu niebezpiecznego uproszczenie decyzji administracyjnych w gospodarce odpadami zmiana systemu opłat za składowanie odpadów Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie emisji przemysłowych (zintegrowane zapobieganie zanieczyszczeniom i ich kontrola) przyjęta przez Parlament Europejski w lipcu 2010 Wzmocnienie roli najlepszych dostępnych technik BAT 17
Dyrektywa 2009/29/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. zmieniająca dyrektywę 2003/87/WE w celu usprawnienia i rozszerzenia wspólnotowego systemu handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych Produkcja wapna, kalcynacja dolomitu i magnezytu, Wytwarzanie szkła (szkliwo), nowe branże: Zmiany prawa w przyszłości Produkcja kwasu azotowego, Produkcja amoniaku, Produkcja węglanu i wodorowęglanu sodu Rozporządzenie nr 1907/2006 z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów (REACH), utworzenia Europejskiej Agencji Chemikaliów, zmieniające dyrektywę 1999/45/WE oraz uchylające rozporządzenie Rady (EWG) nr 793/93 i rozporządzenie Komisji (WE) nr 1488/94, jak również dyrektywę Rady 76/769/EWG i dyrektywy Komisji 91/155/EWG, 93/67/EWG, 93/105/WE i 2000/21/WE Rejestracja substancji Pozwolenia na zastosowania dla substancji SVHC (wzbudzających bardzo duże obawy) Ograniczenia w stosowaniu 18
Podsumowanie Przemysł chemiczny wytwarza relatywnie niedużo odpadów nieorganicznych. Większość (tonażowo) z nich to odpady inne niż niebezpieczne. Problemem jest specyfika gospodarki odpadami nieorganicznymi: niski procent odpadów poddaje się procesom odzysku (średnio w 2003-2009 18%, ale już 80% dla odpadów 06 innych niż fosfogipsowe: 060980 i 060981). Przemysł ten wytwarza niewielką ilość nieorganicznych odpadów niebezpiecznych (średnio w 2003-2009 - 4%) trudnych do zagospodarowania. Zadaniem priorytetowym w gospodarce odpadowej przemysłu chemicznego jest redukcja powstających odpadów do minimum oraz zwiększenie udziału odpadów poddawanych procesom odzysku 19
Podsumowanie Wchodzące w najbliższym czasie zmiany przepisów prawa jak i planowane do wdrożenia Dyrektywy mają na celu wprowadzenie rozwiązań korzystnych dla środowiska, lecz będą dodatkowym obciążeniem dla przemysłu. Wpłyną bezpośrednio na gospodarkę odpadami i będą miały pośredni wpływ na różne aspekty działalności sektora gospodarczego. Wpływ tych zamian na sytuację przemysłu chemicznego będzie analizowany w realizowanym projekcie Odpady nieorganiczne przemysłu chemicznego foresight technologiczny. Zwiększenie roli nauki w rozwoju gospodarczym wyraża się poprzez realizację prac wyprzedzających rozwój, w tym prac o charakterze prognostycznym, w oparciu o wiedzę i doświadczenie najwybitniejszych przedstawicieli świata nauki i przemysłu. Taki charakter ma projekt Odpady nieorganiczne przemysłu chemicznego foresight technologiczny. 20
Wszystkich zainteresowanych tematem zapraszamy do udziału w Projekcie w charakterze niezależnych ekspertów zewnętrznych. Zapraszamy na stronę projektu: http://www.inorganicwaste.eu Ankieta eksperta na stronie w zakładce Dla ekspertów Dziękujemy za uwagę 21