Badanie poziomu lęku kwestionariuszem STAI C.D. Spielbergera u kobiet w okresie okołoporodowym

Perinatologia, Neonatologia i Ginekologia, tom 4, zeszyt 3, 163-168, 2011 Badanie poziomu lęku kwestionariuszem STAI C.D. Spielbergera u kobiet w okresie okołoporodowym ANNA BŁASZCZAK, DOROTA PILCH, BEATA SZAMLEWSKA Streszczenie Wstęp. Poród stanowi źródło lęku dla kobiet ciężarnych, jak i położnych. Uwarunkowania tego stanu są wieloczynnikowe m.in. fizjologiczne, endokrynne, socjoekonomiczne, psychologiczne. Cel pracy. Celem pracy była ocena natężenia lęku badanego testem Ch. D. Spielbergera u kobiet przed porodem i w okresie poporodowym, a w szczególności ocena poziomu natężenia lęku jako stanu (STAI_1) oraz lęku jako cechy (STAI_2), ocena poziomu lęku, jako stan (STAI_1) u pacjentek z ewentualnie wysokim poziomem lęku jako cechy (STAI_2) oraz ocena poziomu natężenia lęku w zależności od wieku, wykształcenia, stanu cywilnego, warunków bytowych, dzietności, przebiegu ciąży, przebiegu porodu. Materiał i metoda. Badania przeprowadzono wśród 65 ciężarnych korzystających z opieki położniczej poradni przyszpitalnej w Szczecinie w okresie przedporodowym i ponownie w okresie połogu. Narzędzie badawcze stanowił Kwestionariusz STAI (State-Trait Anxiety Inventory) C.D. Spielbergera służący identyfikacji lęku jako stanu i lęku jako cechy. Zależności wynikające z natężenia poziomu lęku zbadano Testem Pearsona chi 2. Wyniki. Badania wykazały wysoce istotną statystycznie zależność (p < 0,001) pomiędzy lękiem jako cechą (STAI_2) a lękiem jako stanem (STAI_1) przed porodem oraz wysoce istotną statystycznie zależność (p < 0,001) pomiędzy lękiem jako cechą (STAI_2) a lękiem jako stanem (STAI_1) po porodzie. Wśród badanych nie występuje zależność pomiędzy występowaniem lęku jako cechy (STAI_2) a rodnością badanych (p < 0,792). Zaobserwowano brak zależności pomiędzy występowaniem lęku jako stanu (STAI_1) przed porodem a przebiegiem ciąży. U większości pacjentek z wysokim poziomem lęku jako cechy (STAI_2) (p < 0,019), ciążę rozwiązano cesarskim cięciem. Większość kobiet z wysokim poziomem natężenia lęku jako stanu (STAI_1) przed porodem posiadało wykształcenie wyższe magisterskie. Najwyższy poziom lęku jako stanu odnotowano u kobiet w przedziale wiekowym 20-35 lat. Wnioski: U pacjentek z podwyższonym poziomem natężenia lęku jako cechy (STAI_2) zauważono częstsze występowanie natężenia lęku jako stanu (STAI_1). Wsparciem psychologicznym powinny być objęte wieloródki, ponieważ wysoki poziom natężenia lęku jako stanu (STAI_1) koreluje dodatnio z rodnością badanych. Prawidłowy przebieg ciąży u badanych nie chronił przed wysokim poziomem natężenia lęku jako stanu (STAI_1) przed porodem i po porodzie. Kursy przygotowawcze do porodu powinny być ukierunkowane na redukcję lęku poprzez zajęcia z psychologiem, szczególnie u kobiet z podwyższonym poziomem lęku jako cechy (STAI_2), ponieważ tam w większości porody zakończyły się zabiegowo. Występowanie podwyższonego poziomu natężenia lęku jako cechy (STAI_2) nie ma wpływu na przebieg ciąży, ale może mieć wpływ na nieprawidłowy przebieg porodu. Występowanie lęku, jako stanu (STAI_1) przed porodem oraz po porodzie jest zależne od wieku badanych, natomiast nie jest zależne od wykształcenia, warunków bytowych, stanu cywilnego, co wskazuje na potrzebę rozpoznawania lęku jako cechy i podejmowanie odpowiednio wcześnie działań terapeutycznych przed porodem. Słowa kluczowe: poziom lęku, okres okołoporodowy Wstęp Ciąża nazywana jest krytycznym okresem w życiu kobiety [6]. Szacuje się, że 80% kobiet w okresie okołoporodowym doświadcza wahań nastroju, a objawy depresji w ciąży dotyczą 25-35% kobiet [3, 7]. Ciąża, poród wywierają ogromny wpływ na organizm kobiety pod względem fizjologicznym, endokrynnym i psychologicznym [3, 6, 8]. Obserwowana zbieżność czasowa z zaburzeniami nastroju sugeruje prawdopodobny związek przyczynowy z wymienionymi wyżej czynnikami [8]. Ustalenie pełnej listy czynników ryzyka predysponujących do zaburzeń nastroju nie jest łatwe ze względu na nakładanie się czynników hormonalnych związanych z adaptacją organizmu matki do ciąży, psychologicznymi, jako nowym etapem w życiu kobiety, z innymi o charakterze socjoekonomicznym wywołującym często stres, kulturowymi, wydarzeniami życiowymi, występowaniem zaburzeń psychicznych w rodzinie lub w przeszłości oraz cechy osobowości takie jak: obsesyjnokompulsywne, lękowe, napady paniki [6-9]. Poród, chociaż jest aktem fizjologicznym, to bolesnym, przez co wzbudza u kobiet lęk. Dla ciężarnych nie tylko jego przebieg jest stresujący i stanowi źródło niepokoju, ale również sytuacja po porodzie w aspekcie radzenia sobie z opieką nad dzieckiem, pełnieniem ról w rodzinie, społeczeństwie, materialna. Obawy i lęk wzbudza także pobyt w szpitalu, brak wsparcia bliskiej osoby, nieżyczliwe zachowanie personelu medycznego [1-3]. Lęk przed porodem jest główną przyczyną starań o cięcie cesarskie tzw. na życzenie [4]. U niektórych kobiet lęk przed porodem przybiera postać fobii, spełnia kryteria zaburzeń związanych ze stresem traumatycznym [5, 6]. Opierając się na koncepcji Spielbergera, wyróżniającej lęk jako stan i jako cechę, Zar M. wraz ze współpracow- Samodzielna Pracownia Pielęgniarstwa Klinicznego Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego, Szczecin

164 A. Błaszczak, D. Pilch, B. Szamlewska nikami zaproponował zidentyfikowanie lęku przed porodem, jako stan i lęku przed porodem, jako cecha [5]. Lęk porodowy, jako stan byłby reakcją przejściową kobiety, mającą związek ze zbliżającym się porodem. U jego podłoża znajdowałyby się obawy o rozwiązanie ciąży. Poziom lęku-stanu byłby funkcją związaną z fizjologicznym przebiegiem porodu, interpretowania przez kobietę fizjologicznych procesów, które mają związek z porodem, postrzegania przez nią aktualnej sytuacji, jako zagrażającej oraz możliwości radzenia sobie [1]. Lęk stan związany jest z reakcjami występującymi w okresie bezpośrednio poprzedzającym poród. Lęk porodowy jako cecha byłby utrwaloną reakcją lękową na wszystkie sytuacje związane z porodem, stąd jego poziom byłby również wysoki po zakończeniu porodu. Kobieta z wysokim poziomem lęku jako cechy może być wyczulona na wszelkie sygnały niebezpieczeństwa. Z powodu zawężenia pola zainteresowań i tendencji do określonego interpretowania sygnałów może odnaleźć potwierdzenie swoich podejrzeń i obaw, co nasili jeszcze bardziej lęk jako stan [1, 5]. 31-35 lat 18,20% Wiek badanych 36-40 lat 9,10% 20-25 lat 27,30% 26-30 lat 45,50% Ryc. 1. Kobiety z wysokim poziomem lęku jako cechy (STAI_2) oraz wysokim poziomem lęku jako stanu (STAI_1) zarówno przed, jak i po porodzie, w poszczególnych grupach wiekowych Wykształcenie badanych podstawowe 9,1% wyższe 27,3% Cel pracy Celem pracy była ocena poziomu lęku badanego testem Ch. D. Spielbergera u kobiet przed porodem i w okresie poporodowym. Cele szczegółowe obejmowały: 1) Ocenę poziomu natężenia lęku jako stanu (STAI_1) oraz lęku jako cechy (STAI_2). 2) Ocenę poziomu natężenia lęku jako stanu (STAI_1) u pacjentek z ewentualnie wysokim poziomem natężenia lęku jako cechy (STAI_2). 3) Ocenę poziomu lęku w zależności od wieku, wykształcenia, stanu cywilnego, warunków bytowych, dzietności, przebiegu ciąży, przebiegu porodu. zawodowe 36,4% średnie 27,3% Ryc. 2. Kobiety z wysokim poziomem lęku jako cechy zarówno przed, jak i po porodzie a wykształcenie niskie 18,2% Warunki bytowe zle 0,% bardzo dobre 18,2% Materiał i metoda Badania przeprowadzono w 2009 r. wśród 65 ciężarnych korzystających z opieki położniczej poradni przyszpitalnej w Szczecinie. Wśród badanych najliczniejszą grupę stanowiły kobiety w wieku 26-30 lat, zamężne, z wykształceniem wyższym o dobrych warunkach bytowych, będących po raz pierwszy w ciąży (ryc. 1-4). Narzędzie badawcze stanowił Kwestionariusz STAI (State-Trait Anxiety Inventory) C.D. Spielbergera, służący ocenie lęku jako stanu i lęku jako cechy. Kwestionariusz składał się z dwóch niezależnych części zawierających po 20 stwierdzeń. Pierwsza część STAI (X-1) badała poziom lęku jako aktualnego stanu emocjonalnego, druga część (STAI (X-2) dotyczyła lęku rozumianego jako cecha osobowości. Każda kobieta wypełniała kwestionariusz dwa razy: przed i po porodzie. Wyniki interpretowano w przedziałach: poniżej 4 pkt, norma 4-6 pkt, powyżej 6 pkt. Analizy statystycznej dokonano za pomocą testu Pearsona chi 2, którego celem było porównanie rozkładu dwóch cech w jednej populacji lub jednej cechy w dwóch populacjach. dobre 63,6% Ryc. 3. Kobiety z wysokim poziomem lęku jako cechy zarówno przed, jak i po porodzie a warunki bytowe 3 dzieci 9 Liczba posiadanych dzieci 4 i wiecej 2 1 dziecko 28 2 dzieci 26 Ryc. 4. Kobiety z wysokim poziomem lęku jako cechy zarówno przed, jak i po porodzie a przeszłość położnicza

Badanie poziomu lęku kwestionariuszem STAI C.D. Spielbergera u kobiet w okresie okołoporodowym 165 Wyniki Spośród badanych ciężarnych 68% charakteryzował stan lęku w okresie poprzedzającym poród, który utrzymywał się w okresie połogu u 26% położnic (tab. 1). Spadek liczby kobiet w stanie lęku obniżył się na poziomie bardzo istotnym statystycznie (tab. 2). Tabela 1. Częstość występowania lęku jako stanu (STAI_1) i lęku jako cechy (STAI_2) w odniesieniu do okresu przed i po porodzie Parametr Przed porodem (%) Po porodzie (%) Lęk jako stan 68 26 Lęk jako cecha 37 Tabela 2. Zależności między lękiem jako stanem (STAI_1) i lękiem jako cechą (STAI_2) w odniesieniu do sytuacji położniczej: przed porodem; po porodzie Parametr Ciecie cesarskie 63,60% Przed porodem Po porodzie Przebieg porodu Chi 2 Fizjologiczny 36,40% Poziom istotności Lęk jako stan 68 (%) 26 (%) 13,485 ** Lęk jako cecha a lęk jako stan 37 (%) 26,979 *** przed porodem Lęk jako cecha a lęk jako stan po porodzie 37 (%) 18,495 *** Interpretacja wyników testu chi 2 : p < 0,05 zależność istotna statystycznie (*); p < 0,01 zależność bardzo istotna statystycznie (**); p < 0,001 zależność wysoce istotna statystycznie (***); NS zależność nieistotna statystycznie Wśród badanych kobiet znajdowały się takie, dla których lęk był cechą (37%), stanowiącą o typie prezentowanych reakcji. Część z nich znajdowała się również w stanie lęku zarówno przed, jak i po porodzie (16,9%). Kobiety te w przeważającej części urodziły swoje dzieci poprzez cięcie cesarskie (ryc. 5). U pierworódek najwyraźniej zaznaczył się lęk jako stan w okresie przedporodowym (32,3%). Nie zaobserwowano związku istotnego statystycznie z lękiem u wieloródek (p < 0,322). Natomiast lęk jako stan po porodzie wystąpił u 27,3% wieloródek rodzących po raz trzeci i kolejny, co było istotne statystycznie (p < 0,038). Nie zaobserwowano podobnego związku między lękiem jako cechą wśród wieloródek. Lęk po porodzie wystąpił u 28,6% kobiet z prawidłowym przebiegiem ciąży. Kobiety charakteryzujące się lękiem jako cechą znajdowały się w grupie kobiet z prawidłowym przebiegiem ciąży (42,9%). Lęk jako stan zarówno przed porodem jak i po porodzie wśród badanych nie miał związku istotnego statystycznie z przebiegiem ciąży, podobnie jak lęk jako cecha. W grupie kobiet, które urodziły dzieci przez cięcie cesarskie zaznaczył się lęk jako stan po porodzie, jednak fakt ten nie miał znaczenia istotnego statystycznie. Cięcie cesarskie wystąpiło u 41,7% kobiet, które mają osobowość lękową jako cecha, co ma znaczenie istotne statystycznie (p < 0,019). Zaznaczyła się zależność pomiędzy występowaniem lęku jako stanu (STAI_1) przed porodem a wiekiem (tab. 3). Tabela 3. Zależności między występowaniem lęku jako stan (STAI_1) przed i po porodzie oraz lęku jako cechy (STAI_2) badanych a zmiennymi socjodemograficznymi i położniczymi Lęk jako stan Lęk jako cecha Parametr przed porodem po porodzie przed i po porodzie Chi 2 p Chi 2 p Chi 2 p Wiek 18,87 * 15,357 * 47,201 *** Wykształ cenie 9,754 NS 9,821 NS 5,052 NS Stan cywilny 3,068 NS 2,415 NS 1,259 NS Status materialny 3,419 NS 5,412 NS 8,297 NS Przebieg ciąży 3,767 NS 5,236 NS 7,442 NS Ilość ciąż 6,978 NS 13,287 * 3,129 NS Przebieg porodu 6,733 NS 11,756 * Interpretacja wyników testu chi 2 : p < 0,05 zależność istotna statystycznie (*); p < 0,01 zależność bardzo istotna statystycznie (**); p < 0,001 zależność wysoce istotna statystycznie (***); NS zależność nieistotna statystycznie Ryc. 5. Kobiety z wysokim poziomem lęku jako cechy zarówno przed, jak i po porodzie a przebieg porodu Najwyższy poziom lęku odnotowano u kobiet w wieku 20-25 lat (p < 0,01) oraz wykazano zależność pomiędzy występowaniem lęku jako stanu (STAI_1) po porodzie a wiekiem (tab. 3). Najwięcej kobiet w stanie lęku (STAI_1) było w wieku 26-30 lat (p < 0,05). Pozostałe zmienne socjodemograficzne i położnicze nie miały powiązań istotnych statystycznie zarówno z lękiem jako stanem (STAI_1), jak i lękiem jako cechą (STAI_2).

166 A. Błaszczak, D. Pilch, B. Szamlewska Dyskusja Klasycy psychoprofilaktyki porodowej Read i Lamaze, a w Polsce Fijałkowski twierdzili, że obawy związane z porodem są efektem społecznego uczenia się. Współcześnie teoria ta została potwierdzona przez Melendera [5]. Inne czynniki najczęściej wymieniane jako przyczyna powstawania lęku to zagrożenie dla zdrowia i życia rodzącej i dziecka, ból, pobyt w szpitalu i utrata kontroli nad swoim zachowaniem się w trakcie porodu. Potwierdzają to badania przeprowadzone przez Saisto i Halmesmäki oraz Melendera i Pytuńskiego [5]. Zar i wsp. wychodząc z założeń koncepcji Spielbergera C.D., wyróżnili lęk jako stan przed porodem i lęk jako cechę [5]. Koncepcję Spielbergera potwierdzają przeprowadzone wyniki badań, w których wykazano występowanie podwyższonego poziomu natężenia lęku jako stanu (STAI_1) przed porodem u 68% ogółu badanych. Według Saisto i Halmesmäki oraz Bailhama lęk przed porodem jest jedną z przyczyn starania się o rozwiązanie ciąży przez cięcie cesarskie [5]. Uzyskane wyniki potwierdzają powyższą ilość (42%) rozwiązań ciąży poprzez cięcie cesarskie u kobiet z wysokim poziomem lęku jako cechą (STAI_2). W przypadku kobiet z bardzo wysokim natężeniem lęku przed porodem skutecznym rozwiązaniem może być zastosowanie terapii ukierunkowanej na obniżenie lęku. Badania przeprowadzone przez Saisto i in. wykazały, że u kobiet uczestniczących w intensywnym programie terapeutycznym zmniejszyło się natężenie lęku i spadła liczba kobiet starających się o rozwiązanie ciąży w drodze cesarskiego cięcia [5]. Wyniki badań wśród szczecińskich ciężarnych, następnie położnic, pozwalają na wyodrębnienie grupy 11 kobiet z wysokim poziomem lęku jako stanu (STAI_1) ile oraz lęku jako cechy (STAI_2) ile, które powinny być poddane wyżej wymienionej terapii. Występowanie lęku u kobiet ciężarnych rozpatrywane jest zawsze w aspekcie wieloczynnikowych zależności, jak np.: wiek, wykształcenie, warunki materialne, stan cywilny. Oceniając poziom natężenia lęku jako stanu (STAI_1) i lęku jako cechy (STAI_2) ciężarnych w korelacji z wiekiem badanych, zaobserwowano występowanie podwyższonego poziomu lęku w przedziale wiekowym 20-35 lat, podobnie jak u Skrzypulca, Pieli i Sobika [6]. Sipiński uważa, że zarówno młody, jak i starszy wiek kobiety ciężarnej predysponuje do wystąpienia lęku związanego z przebiegiem ciąży i porodu [7]. Według Saisto i Halmesmäki silniejszy lęk przed porodem cechuje kobiety młodsze, z niższym poziomem wykształcenia i pozostające w gorszej sytuacji materialnej [5]. Tego faktu nie potwierdzają uzyskane wyniki, ponieważ na 44 kobiety o podwyższonym poziomie lęku, poniżej 20 lat było 9 osób i do 25 lat 10 osób. Największa grupa kobiet z podwyższonym poziomem lęku posiadała wykształcenie wyższe magisterskie i dobrą sytuację materialną. Istotną rolą w powstawaniu lęku przed porodem jest brak wiedzy i przygotowania do porodu składający się na lęk przed nieznanym. W badanej grupie 28 pierwiastek (75%), miało podwyższony poziom natężenia lęku przed porodem. Wyniki badań Kościelskiej M. potwierdzają taki stan rzeczy, zwracając dodatkowo uwagę na możliwości pojawienia się u pierworódek przekonań o własnej niekompetencji oraz niewłaściwym zachowaniu się podczas porodu. W przypadku kolejnych ciąż podwyższony poziom lęku nadal utrzymywał się na dość istotnym poziomie [8]. W przypadku kobiet, które były w ciąży po raz drugi, 69% miało podwyższony poziom lęku. U wieloródek, które były w ciąży po raz trzeci, podwyższony poziom lęku wystąpił u 44,4% ciężarnych. Wyniki te mogą potwierdzać badania prowadzone przez Melendera, które były związane z wcześniejszymi doświadczeniami położniczymi kobiet ciężarnych, gdzie skutkiem negatywnych doświadczeń położniczych jest pojawiający się przy kolejnej ciąży nasilający niepokój oraz lęk [5]. Kobiety, które mają doświadczenia związane w przebytym porodem i opieką nad noworodkiem, mogą ujawniać podwyższony poziom lęku jako stanu. Mają więcej obaw dotyczących okresu poporodowego i pełnieniem roli matki w stosunku do noworodka, jak i starszych dzieci. Lękają się gorszej sprawności fizycznej i większego zakresu obowiązków. Bielawska-Batorowicz E. i Machała M. potwierdzają taką zależność w swoich badaniach [5]. Badanie szczecińskich ciężarnych wykazało zależność na poziomie istotności p < 0,03 pomiędzy lękiem jako stanem (STAI_1) po porodzie z występującego w kolejnych ciążach. Bielawska-Batorowicz E. i Machała M. w przeprowadzonych badaniach wykazują zależność na poziomie istotności p < 0,01 pomiędzy lękiem jako stanem a lękiem jaką cechą [5]. Badania ciężarnych, dalej położnic, wykazały zależność na poziomie p < 0,0002. Przedstawione wyniki badań potwierdzają słuszność koncepcji, że lęk jako cecha kształtuje nastawienie kobiet ciężarnych do porodu. Ensel podkreśla potrzebę nawiązania dialogu z kobietą i opiekę prenatalną ukierunkowaną na kobietę i jej partnera przez wszystkich członków zespołu terapeutycznego, aby kobieta mogła czuć się bezpiecznie, świadomie decydować o sobie i swoim dziecku [4, 11, 12]. Lęk wzbudza ból porodowy, zagrożenie dla zdrowia i życia zarówno rodzącej, jak i jej dziecka, możliwość wystąpienia powikłań. Silne nasilenie lęku w polskiej populacji pierworódek jest związane z przebiegiem porodu, bólem, stanem zdrowia dziecka (Putyński 1997) [5]. Lęk pojawiający się u 20% ciężarnych wg Saisto, Halmesmaki, 2003; Sjogren, 1998; Zar i In., 2002, jest powodem starań o cięcie cesarskie. Części kobiet dotykają fobie, stres traumatyczny [5]. Istotne jest, aby położne i pielęgniarki posiadały wiedzę i umiejętności z zakresu technik relaksacyjnych i wpływających na zdrowie psychiczne matek.

Badanie poziomu lęku kwestionariuszem STAI C.D. Spielbergera u kobiet w okresie okołoporodowym 167 Opieka powinna być opieką położniczą prowadzącą do holistycznej opieki okołoporodowej nad ciężarną. Obniżenie lęku i stresu za pomocą technik relaksacyjnych podczas ciąży może wpływać na przebieg i wynik porodu. Nie zaobserwowano znaczących różnic między grupą badaną i kontrolną w zakresie lęku jako stan czy cecha oraz stresu. Po 7-tygodniowym treningu w grupie badanych przez Bastani et al. ciężarnych, lęk, jako stanu i jako cechy obniżył się znacząco do p < 0,001 [14]. Wyniki badań Walchera wskazują na konieczność prowadzenia kursów przygotowawczych do porodu ukierunkowanych na pracę z uczestnikami przy pomocy koncepcji rozpracowania stresu wg Meichenbauma. Obniżono częstości występowania cięć cesarskich do 5,9% dzięki zorientowaniu kursów przygotowawczych do porodu na aspektach psychologicznych jest obiecujące [15]. Wnioski 1) Podwyższony poziom lęku jako cechy (STAI_2) ma wpływ na występowanie podwyższonego poziomu lęku jako stanu (STAI_1) przed porodem i po porodzie. 2) Wsparciem psychologicznym powinny być objęte wieloródki, ponieważ wysoki poziom,,lęku jako stanu (STAI_1) koreluje dodatnio z rodnością badanych. 3) Prawidłowy przebieg ciąży u badanych nie chronił przed wysokim poziomem natężenia lęku jako stanu (STAI_1) przed porodem i po porodzie. 4) Kursy przygotowawcze do porodu powinny być ukierunkowane na redukcję lęku poprzez zajęcia z psychologiem, szczególnie u kobiet, z podwyższonym poziomem lęku, jako cechy (STAI_2), ponieważ tam w większości porody zakończyły się zabiegowo. 5) Występowanie podwyższonego poziomu lęku jako cechy (STAI_2) nie ma wpływu na przebieg ciąży, ale może mieć wpływ na nieprawidłowy przebieg porodu. 6) Występowanie lęku jako stanu (STAI_1) przed porodem oraz po porodzie jest zależne od wieku badanych, natomiast nie jest zależne od wykształcenia, warunków bytowych, stanu cywilnego, co wskazuje na potrzebę rozpoznawania lęku jako cechy i podejmowanie odpowiednio wcześnie działań terapeutycznych przed porodem. Piśmiennictwo [1] Georgsson Öhman S., Grunewald C., Waldenström U. (2003) Women s worries during pregnancy: testing the Cambridge Worry Scale on 2000 Swedish women. Nordic College of Caring Sciences, Scand J Caring Sci.: 148-152. [2] Green J., Kaffesios K., Statham H., Snowdon C. (2003) Factor structure, validy and reliability of the Cambridge Worry Scale in a pregnant population. Journal of Health Psychology 8(6): 753-764. [3] Steiner M., Yonkers K. (1999) Depresja u kobiet. Via Medica: 30-51. [4] Baumgartner B. (2006) Kaiserschnittwunsch als Aufforderung zum Dialog. Die Hebamme 19(4): 224-226. [5] Bielawska-Batorowicz E. (2005) Psychologiczne aspekty prokreacji. Śląsk Wydawnictwo Naukowe, Katowice. [6] Zdziennicki A. (1994) Lęk jako czynnik zagrożenia w perinatologii. Wiadomości Lekarskie 17-18: 698-699. [7] Skrzypulec V., Piela B., Sobik N. (2005) Ocena objawów depresji i lęku u kobiet w ciąży podwyższonego ryzyka. Ann. Acad. Med. Siles. 59(4): 292-297. [8] Kościelska M. (1998) Trudne macierzyństwo. Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa, pp: 9-54. [9] Klimek R. (1988) Psychologiczne aspekty położnictwa. [W:] Położnictwo. Red. Klimek R. PZWL, Warszawa, pp: 650-662. [10] Hammen C. (2004) Depresja. GWP, Gdańsk, pp: 57-72. [11] Wörlein F., Reulbach U., Goecke T. (2006) Erhöhte Rate an Depressionen nach Wunschsectio? Die Hebamme 19: 250-252. [12] Ensel A. (2006) Verantwortung im Kontext der Pränatalen Diagnostik. Die Hebamme 19(4): 241-245. [13] Przestrzelska M. (wsp.) (2005) Funkcje działań edukacyjnych prowadzone przez położne w stosunku do kobiet ciężarnych i ich rodzin. Pielęgniarstwo Polskie 1(19): 186-191, Akademia Medyczna w Poznaniu. [14] Bastani F., Hidarnia A., Kazemnejad A. i wsp. (2005) A Randomized Controlled Trial of the Effects of Applied Relaxation Training on Reducing Anxiety and Perceived Stress In Pregnant Women. J. Midwifery Womens Health 50: e36-340, American College of Nurse-Midwives. [15] Walcher W., Weiβ P., Hönigl W. (1992) Der Einfluβ psychologischer Geburtsvorbereitung auf die Sektiofrequenz. Gynäkol Geburtsh Rundsch 32 (Suppl 1): 72-73. J Anna Błaszczak Samodzielna Pracownia Pielęgniarstwa Klinicznego Pomorski Uniwersytet Medyczny ul. Żołnierska 48 budynek 8, 70-211 Szczecin e-mail: hanna@sci.pam.szczecin.pl Research of anxiety level at women before and after delivery of a baby with the Ch. D Spielberger Questionnaire STAI Introduction. Fear it is the most often occurring an emotional state, which is derivative sense of threat. Pregnant women experience many significant and serious changes. For each one, the pregnancy is a completely new psychological state dependent on many factors such as: age, material and family circumstances, maturity level or structures of personalities. Research: Estimating of fear intensity level at pregnant women before and after delivery researched by Spielberger Ch. D. Questionnaire STAI. Material and research methods. It presented research group 65 women, who were patients of Health Center with Hospital in Szczecin. Each patient had carried two researches before and after delivery. For estimate of threat as state and threat as feature has been used the Spielberger Ch. D. Questionnaire STAI. Dependences of fear intensity have been researched with the Pearson test. Results. On the base of received

168 A. Błaszczak, D. Pilch, B. Szamlewska results and statistic analysis has drawn conclusions. Dependence between "threat as state" (STAI_1) before and after delivery has ascertained at the level of p < 0.009 and dependence between "threat as feature" (STAI_2) and "threat as state" (STAI_1) before delivery has ascertained at the level of p < 0.001. Dependence between "threat as state" (STAI_1) and "threat as feature" (STAI_2) after delivery has ascertained at the level of p < 0.001. Key words: level of anxiety, delivery period