5. ETYCZNA ARGUMENTACJA PRZECIW OCHRONIE MAJĄTKOWYCH PRAW AUTORSKICH I PATENTOWYCH 5.1. Kluczowe argumenty przemawiające przeciw ochronie praw majątkowych Idee (pomysły, odkrycia, wynalazki, receptury, programy komputerowe, dzieła sztuki itp.) są bytami niematerialnymi, a więc nie mogą być chronione tak, jak przedmioty materialne: W wyniku kopiowania twórca idei nie traci żadnego przedmiotu materialnego lub prawa do niego; ergo: nie może być mowy o kradzieży. Dzieło materialne związane z ideą jest chronione przed kradzieżą, ale jego kopiowanie nie narusza prawa własności ich właściciela. Długość okresu ochronnego i inne prawa są wyznaczone arbitralnie przez ustawodawcę; są więc subiektywne, podczas gdy ochrona mienia materialnego jest jednoznaczna i niezmienna w czasie. Istnieje teoretyczna możliwość wygenerowania wszystkich potencjalnych idei przez superkomputer: Twórca idei jest więc raczej jej odkrywcą, ponieważ stworzył coś, co potencjalnie już istniało. Idee nie są więc własnością odkrywcy, lecz właściwością Wszechświata (nowo odkryta gwiazda nie staje się własnością odkrywcy). Publikując nową ideę, nie mamy nigdy pewności, że nikt jej wcześniej nie odkrył. R. Z. Morawski: "Etyczne aspekty prawnej ochrony własności intelektualnej 5. Etyczna argumentacja przeciw ochronie...", semestr zimowy 2008/2009 5-1
5.2. Polemika z kluczowymi argumentami przemawiającymi za ochroną praw majątkowych Patenty służą promocji innowacyjności, ale: Nierzadkie są przykłady ich wykorzystywania w celu zablokowania innowacyjności: AT&T od 1875 r. skupuje patenty w celu zapewnienia sobie monopolu na rynku telefonicznym (kiedyś opóźniło to w USA to upowszechnieni radia, ostatnio rozwój telefonii komórkowej). Podobne działania General Electric w zakresie patentów dotyczących oświetlenia fluorescencyjnego opóźniły upowszechnienie tej technologii. Patenty dotyczące transgenicznych form takich gatunków roślin jak soja czy bawełna: o zablokowały na 20 lat badania prowadzone przez ośrodki nie posiadające patentów (w USA sekwencje genów spotykane "w naturze" mogą być patentowane, o ile ich wyizolowanie wymaga użycia środków nie występujących "w naturze"; o zmusiły mieszkańców Trzeciego Świata do płacenia za licencje na przetwarzanie tych roślin, mimo że były one używane przez ich przodków od stuleci. Dochody z WI służą stymulacji indywidualnej kreatywności, ale: Większość twórców nie ma w na ogół istotnych korzyści materialnych z tytułu WI, ponieważ należy ona do ich pracodawców (w przypadku utworów i wynalazków wartych ochrony). Ochrona WI służy wytworzeniu sytuacji niedostępności pewnego dobra w celu wynagrodzenia wybrańców kosztem ogółu wyrobników nauki i inżynierii. R. Z. Morawski: "Etyczne aspekty prawnej ochrony własności intelektualnej 5. Etyczna argumentacja przeciw ochronie...", semestr zimowy 2008/2009 5-2
Człowiek ma prawo posiadać i osobiście używać dóbr, które sam stworzył, ale: Produkty intelektualne są nie tylko wynikiem pracy, ale też pochodną okoliczności pozostających poza kontrolą zainteresowanego (talent, fart itp.). Na ogół nie są też produktami indywidualnymi, lecz społecznymi. Korzyść z wyniku własnej pracy powinna pozostawać w sensownej relacji do nakładu pracy i ponoszonego ryzyka. Człowiek ma prawo do prywatności i osobistej autonomii, ale: Prywatność chroniona jest przez nieujawnianie informacji, a nie przez jej posiadanie. Prawo do prywatności nie może chronić sekretów handlowych, bo firma nie jest osobą. Prawo autorskie i patentowe nie jest niezbędne do ochrony osobistej autonomii. R. Z. Morawski: "Etyczne aspekty prawnej ochrony własności intelektualnej 5. Etyczna argumentacja przeciw ochronie...", semestr zimowy 2008/2009 5-3
Ochrona WI jest niezbędna do promocji nowych idei i intensyfikacji ich generacji, ale: Jest logiczna sprzeczność w promowaniu nowych idei poprzez ograniczanie wolności ich wykorzystania. Nie ma logicznej konieczności, aby forum wymiany idei musiało być forum wymiany idei będących w posiadaniu osób lub grup osób. Prawo autorskie chroni przed plagiatem, ale: Nie chroni przed plagiatem idei. Na ogół nie chroni przed plagiatem typu "słowo w słowo", gdy właścicielem "copyright" jest wydawca a nie autor. Nie chroni przed plagiatem instytucjonalnym. R. Z. Morawski: "Etyczne aspekty prawnej ochrony własności intelektualnej 5. Etyczna argumentacja przeciw ochronie...", semestr zimowy 2008/2009 5-4
5.3. Informacje uzupełniające Stosowane metody legalnej walki z prawną ochroną własności intelektualnej: promocja informacji nie posiadającej właściciela (np. "freeware"); "shareright": "You may reproduce this material if your recipients may also reproduce it"; publicystyka, działalność partyjna (np. Partia Piratów). Więcej argumentów przeciw prawnej ochronie WI znaleźć można w: B. Martin: "Against intellectual property", Philosophy and Social Action, Vol. 21, No. 3, 1995, pp. 7-22 (także http://www.uow.edu.au/arts/sts/bmartin/pubs/95psa.html) Program Partii Piratów, str. 1-33 (http://www.partiapiratow.org.pl/) R. Z. Morawski: "Etyczne aspekty prawnej ochrony własności intelektualnej 5. Etyczna argumentacja przeciw ochronie...", semestr zimowy 2008/2009 5-5