Załącznik do Uchwały Nr XXIV/ /2017 Rady Miasta Krasnystaw z dnia 30 marca 2017 r. Miejski Program Rewitalizacji Miasta Krasnystaw na lata

Załącznik do Uchwały Nr XXIV/ /2017 Rady Miasta Krasnystaw z dnia 30 marca 2017 r. Miejski Program Rewitalizacji Miasta Krasnystaw na lata 2016 2023 Marzec 2017

Projekt Opracowanie Miejskiego Programu Rewitalizacji Miasta Krasnystaw na lata 2016 2023 jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna 2014 2020 oraz ze środków budżetu państwa przyznanych w ramach konkursu dotacji na działania wspierające gminy w zakresie przygotowania programów rewitalizacji na terenie Województwa Lubelskiego. InicjatywaLokalna.pl ul. Targowa 18/609, 25-520 Kielce tel./fax 41 343 01 24 e-mail: biuro@inicjatywalokalna.pl www.inicjatywalokalna.pl 2

Spis treści Wstęp... 4 I. Część wprowadzająca... 7 1. Metodologia prac nad dokumentem... 7 2. Powiązanie Programu z dokumentami strategicznymi i planistycznymi... 9 II. Część diagnostyczno-analityczna... 19 1. Metodologia delimitacji obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji... 19 2. Zasięg przestrzenny obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji... 22 3. Szczegółowa diagnoza obszaru rewitalizacji oraz skala i charakter potrzeb rewitalizacyjnych... 26 III. Część programowa... 58 1. Założenia Miejskiego Programu Rewitalizacji... 58 1.1. Misja i wizja stanu obszaru po przeprowadzeniu rewitalizacji... 58 1.2. Cele rewitalizacji wraz z odpowiadającymi im kierunkami działań... 60 2. Projekty i przedsięwzięcia rewitalizacyjne... 66 2.1. Lista planowanych podstawowych projektów/przedsięwzięć... 66 2.2. Charakterystyka pozostałych rodzajów przedsięwzięć... 79 2.3. Mechanizmy zapewnienia komplementarności oraz integrowania działań i przedsięwzięć rewitalizacyjnych... 82 3. Szacunkowe ramy finansowe dokumentu wraz ze wskazaniem źródeł finansowania.. 94 IV. Część wdrożeniowa... 96 1. System realizacji Programu Rewitalizacji... 96 1.1. Struktura zarządzania dokumentem wraz z jego kosztami... 96 1.2. Harmonogram realizacji Programu... 99 1.3. Public relations dokumentu... 103 2. System monitoringu, oceny i wprowadzania zmian do Programu... 105 2.1. Sposoby monitorowania i sprawozdawczości... 105 2.2. Sposób ewaluacji i wprowadzania modyfikacji w reakcji na zmiany w otoczeniu... 109 3. Mechanizmy włączenia różnych grup interesariuszy w proces rewitalizacji... 111 4. Procedura strategicznej oceny oddziaływania dokumentu na środowisko... 116 Spis fotografii... 119 Spis map... 119 Spis schematów... 119 Spis tabel... 120 Spis wykresów... 121 Załączniki... 123 3

Wstęp Rewitalizacja stanowi odpowiedź na szereg zjawisk kryzysowych występujących na obszarach gmin/miast, takich jak degradacja techniczna oraz narastające problemy w sferach społecznej i gospodarczej. W związku z tym niezbędne jest planowanie i realizacja kompleksowych projektów rewitalizacyjnych odpowiadających na zidentyfikowane problemy oraz potencjały danego obszaru zdegradowanego, a także wynikającą z nich skalę i charakter potrzeb rewitalizacyjnych w sferach: społecznej, gospodarczej, przestrzenno-funkcjonalnej, technicznej i środowiskowej. Na potrzeby prowadzenia procesu rewitalizacji współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej, rewitalizację należy rozumieć jako: kompleksowy proces wyprowadzania ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych poprzez działania całościowe (powiązane wzajemnie przedsięwzięcia obejmujące kwestie społeczne oraz gospodarcze lub przestrzenno- -funkcjonalne lub techniczne lub środowiskowe), integrujące interwencję na rzecz społeczności lokalnej, przestrzeni i lokalnej gospodarki, skoncentrowane terytorialnie i prowadzone w sposób zaplanowany oraz zintegrowany ( ). Rewitalizacja zakłada optymalne wykorzystanie specyficznych uwarunkowań danego obszaru oraz wzmacnianie jego lokalnych potencjałów (w tym także kulturowych) i jest procesem wieloletnim, prowadzonym przez interesariuszy tego procesu, w tym przede wszystkim we współpracy z lokalną społecznością 1. Podstawowym narzędziem tworzącym ramy operacyjne i płaszczyznę koordynacji działań rewitalizacyjnych jest Miejski Program Rewitalizacji, który jest inicjowany, sporządzany oraz uchwalany przez Radę Miasta na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 6 Ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2016 r. poz. 446 z późn. zm.). Jest to wieloletni program działań w sferze społecznej oraz gospodarczej lub przestrzennofunkcjonalnej lub technicznej lub środowiskowej, zmierzający do wyprowadzenia obszarów rewitalizacji ze stanu kryzysowego oraz stworzenia warunków do ich zrównoważonego rozwoju, stanowiący narzędzie planowania, koordynowania i integrowania różnorodnych aktywności w ramach rewitalizacji 2. Dokument obejmuje działania w sposób kompleksowy (z uwzględnieniem projektów współfinansowanych ze środków UE oraz innych publicznych lub prywatnych), ponieważ tylko taka różnorodna konstrukcja warunkuje osiągnięcie efektów. 1 Wytyczne w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014 2020, Minister Rozwoju, Warszawa, 02.08.2016, s. 5 6. 2 jw., s. 7 8. 4

Objęcie danego obszaru zdegradowanego Miejskim Programem Rewitalizacji będzie stanowiło podstawę wspierania go poprzez instrumenty i narzędzia dedykowane rewitalizacji (programy unijne oraz krajowe) lub korzystania z preferencji w innych instrumentach, programach i działaniach sektorowych. Miejski Program Rewitalizacji Miasta Krasnystaw na lata 2016 2023 (MPR) stanowi spójny dokument strategiczny mający na celu wyprowadzenie ze stanu kryzysowego obszaru zdegradowanego mającego istotne znaczenie dla rozwoju miasta poprzez przedsięwzięcia kompleksowe (uwzględniające aspekt społeczny, gospodarczy, przestrzenno-funkcjonalny, techniczny i środowiskowy), skoncentrowane terytorialnie oraz prowadzone w sposób zaplanowany i zintegrowany. Niniejszy dokument opracowany został zgodnie z Wytycznymi w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014 2020, wydanymi na podstawie art. 5 ust. 1 pkt 11 Ustawy z dnia 11 lipca 2014 r. o zasadach realizacji programów w zakresie polityki spójności finansowanych w perspektywie finansowej 2014 2020 (Dz. U. z 2016 r. poz. 217 z późn. zm.). Dokument składa się z czterech zasadniczych części, a mianowicie: części wprowadzającej, diagnostyczno-analitycznej, programowej oraz wdrożeniowej. Część wprowadzająca zawiera ogólne informacje dotyczące metodologii opracowania dokumentu, a także jego uwarunkowania zewnętrzne, tj. strategiczno-programowe, wskazujące na powiązanie rewitalizacji z całościową wizją rozwoju miasta. Część diagnostyczno-analityczna obejmuje metodologię delimitacji obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji oraz określenie ich zasięgów przestrzennych poprzez wskazanie przebiegu granic na terenie miasta. Ponadto zawiera szczegółową diagnozę wyznaczonego obszaru rewitalizacji w sferach: społecznej, gospodarczej, środowiskowej, przestrzenno-funkcjonalnej i technicznej wraz ze skwantyfikowanymi danymi i ich analizą w celu przedstawienia skali i charakteru potrzeb rewitalizacyjnych. Część programowa przedstawia najważniejsze założenia procesu rewitalizacji na wyznaczonym obszarze Miasta Krasnystaw, tj. wizję wyprowadzenia go ze stanu kryzysowego (planowany efekt), cele rewitalizacji wraz z kierunkami działań mającymi na celu eliminację lub ograniczenie zidentyfikowanych negatywnych zjawisk i wykorzystanie potencjałów lokalnych. Ponadto zostały tutaj zawarte podstawowe (główne) oraz uzupełniające (komplementarne) projekty rewitalizacyjne powiązane ze sobą i wspólnie oddziałujące na 5

obszar rewitalizacji. Ważnym elementem są również szacunkowe ramy finansowe dokumentu wraz ze wskazaniem różnych źródeł ich finansowania. Część wdrożeniowa składa się z systemu realizacji (wdrażania) dokumentu, a także systemu monitoringu, oceny i wprowadzania zmian do Programu w reakcji na zmiany w otoczeniu. Ponadto w niniejszej części zawarte zostały mechanizmy włączenia mieszkańców, przedsiębiorców, organizacji pozarządowych, instytucji publicznych i innych podmiotów oraz grup nieformalnych aktywnych na terenie miasta na każdym etapie procesu rewitalizacji, tj. diagnozowania, programowania, wdrażania, monitorowania i ewaluacji. Ostatnim elementem jest opis przebiegu procesu strategicznej oceny oddziaływania na środowisko. 6

I. Część wprowadzająca 1. Metodologia prac nad dokumentem Metodologię sporządzenia Miejskiego Programu Rewitalizacji warunkowały przede wszystkim Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2016 r. poz. 446 z późn. zm.), a także obowiązujące Wytyczne w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014 2020, wydane przez Ministra Rozwoju w dniu 2 sierpnia 2016 roku. Dokument opracowany został z wykorzystaniem modelu ekspercko-partycypacyjnego, polegającego na możliwie szerokim udziale interesariuszy we wszystkich etapach prac, przy jednoczesnym zaangażowaniu ekspertów zewnętrznych, odpowiadających między innymi za zorganizowanie procesu konsultacji społecznych oraz przygotowanie końcowej wersji dokumentu. Na wybór takiego podejścia decydujący wpływ miała idea rewitalizacji, w której kluczową rolę odgrywa realizacja zasady partnerstwa i partycypacji społecznej. Metodologia prac obejmowała dwie zasadnicze części (podzielone na poszczególne etapy), składające się na efekt końcowy w postaci dokumentu Miejski Program Rewitalizacji Miasta Krasnystaw na lata 2016 2023, a mianowicie: I. Wyznaczenie obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji na terenie miasta obejmowało następujące etapy: 1) podjęcie na sesji Rady Miasta Krasnystaw Uchwały Nr XVIII/143/2016 Rady Miasta Krasnystaw z dnia 13 września 2016 r. w sprawie przystąpienia do opracowania Miejskiego Programu Rewitalizacji Miasta Krasnystaw na lata 2016 2023 oraz ogłoszenie tej informacji na stronie internetowej miasta, w Biuletynie Informacji Publicznej oraz na tablicy ogłoszeń Urzędu Miasta Krasnystaw; 2) zgromadzenie danych statystycznych do diagnozy w podziale na ustalone jednostki referencyjne miasta (obręby miasta) we wszystkich sferach: społecznej, gospodarczej, środowiskowej, przestrzenno-funkcjonalnej oraz technicznej zarówno z Urzędu Miasta, jak i instytucji zewnętrznych; 3) wykonanie wielokryterialnej analizy przestrzennej ustalonych wskaźników oraz opracowanie diagnozy miasta na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji wraz z mapami poglądowymi koncentracji problemów we wszystkich ww. sferach; 4) przeprowadzenie w dniach 09 30.12.2016 roku konsultacji społecznych dokumentu Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji 7

na terenie Miasta Krasnystaw wraz z mapami poglądowymi przedstawiającymi granice ww. obszarów. II. Opracowanie Miejskiego Programu Rewitalizacji wraz z przeprowadzeniem procesu Strategicznej Oceny Oddziaływania na Środowisko obejmowało następujące etapy: 1) Powołanie Zespołu ds. Rewitalizacji Zarządzeniem nr 110/2016 Burmistrza Krasnegostawu z dnia 13 października 2016 r. zmienionym Zarządzeniem nr 134/2016 z dnia 25 listopada 2016 r. w sprawie powołania Zespołu ds. Rewitalizacji; 2) przeprowadzenie różnorodnych form partycypacji społecznej służących wspólnemu wypracowaniu przez wszystkich interesariuszy rewitalizacji głównych założeń dokumentu (wizji, celów, kierunków działań), a także zbudowaniu bazy planowanych do realizacji projektów (w tym partnerskich), mających na celu wyprowadzenie obszaru rewitalizacji ze stanu kryzysowego; 3) opracowanie i przeprowadzenie konsultacji projektu 1.0 dokumentu z Zespołem ds. Rewitalizacji; 4) opracowanie i przeprowadzenie zewnętrznych konsultacji społecznych projektu 2.0 dokumentu; 5) wystąpienie z wnioskiem do Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska (RDOŚ) o uzgodnienie braku konieczności przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko wraz z uzyskaniem stanowiska ww. instytucji; 6) przekazanie i uchwalenie projektu dokumentu na sesji przez Radę Miasta. Szczegółowy opis działań partycypacyjnych przeprowadzonych na poszczególnych etapach prac przedstawiono w części IV niniejszego dokumentu, w rozdziale pn. Mechanizmy włączenia różnych grup interesariuszy w proces rewitalizacji. Dokument powstał w wyniku prac przedstawicieli samorządu, instytucji publicznych oraz kluczowych dla rozwoju miasta partnerów z sektorów społecznego i gospodarczego przy współudziale (w postaci wsparcia merytorycznego) ekspertów i specjalistów zewnętrznych, a także mieszkańców wyznaczonego obszaru, jako głównych interesariuszy procesu rewitalizacji. 8

2. Powiązanie Programu z dokumentami strategicznymi i planistycznymi Miejski Program Rewitalizacji odnosząc się w swych założeniach do określonych problemów społecznych mieszkańców na wyznaczonym obszarze rewitalizacji, realizuje założenia innych dokumentów strategicznych i planistycznych na szczeblu lokalnym (stanowiąc istotny element całościowej wizji rozwoju miasta), a także założenia dokumentów regulujących działania w przedmiotowym obszarze na szczeblu subregionalnym, regionalnym, krajowym oraz europejskim. W związku z tym komplementarność z celami, działaniami czy priorytetami innych dokumentów wpływa na skuteczność i efektywność procesu rewitalizacji. Zestawienie dokumentów ponadlokalnych wraz z nawiązaniem Miejskiego Programu Rewitalizacji do ich założeń przedstawiono w tabeli 1. Tabela 1 Nawiązanie Miejskiego Programu Rewitalizacji do dokumentów strategicznych i planistycznych Lp. 1. 2. Nazwa dokumentu Europa 2020. Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu Polska 2030. Trzecia fala nowoczesności. Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju Nawiązanie MPR do zapisów dokumentów strategicznych i planistycznych 3 POZIOM EUROPEJSKI Priorytet III. Rozwój sprzyjający włączeniu społecznemu wspieranie gospodarki o wysokim poziomie zatrudnienia, zapewniającej spójność społeczną i terytorialną. Ponadto wpływa na osiągnięcie 3 z 5 celów głównych: CEL 1 Osiągnięcie wskaźnika zatrudnienia na poziomie 75% wśród kobiet i mężczyzn w wieku 20 64 lata. CEL 4 Podniesienie poziomu wykształcenia, zwłaszcza poprzez dążenie do zmniejszenia odsetka osób zbyt wcześnie kończących naukę do poniżej 10% oraz poprzez zwiększenie do co najmniej 40% osób w wieku 30 34 lat mających wykształcenie wyższe lub równoważne. CEL 5 Wspieranie włączenia społecznego, zwłaszcza przez ograniczanie ubóstwa, mając na celu wydźwignięcie z ubóstwa lub wykluczenia społecznego co najmniej 20 mln obywateli. POZIOM KRAJOWY Obszar Konkurencyjności i innowacyjności gospodarki: Innowacyjność gospodarki i kreatywność indywidualna: Cel 3 Poprawa dostępności i jakości edukacji na wszystkich etapach oraz podniesienie konkurencyjności nauki; Kapitał Ludzki: Cel 6 Rozwój kapitału ludzkiego poprzez wzrost zatrudnienia i stworzenie workfare state ; Obszar Równoważenia potencjału rozwojowego regionów Polski: Rozwój regionalny: Cel 8 Wzmocnienie mechanizmów terytorialnego równoważenia rozwoju dla rozwijania i pełnego wykorzystania potencjałów regionalnych; Obszar Efektywności i sprawności państwa: Kapitał społeczny: Cel 11 Wzrost społecznego kapitału rozwoju. 3 Zapis założeń dokumentów przytoczono w niezmienionej formie. 9

3. 4. 5. 6. 7. 8. Strategia Rozwoju Kraju 2020 Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010 2020: Regiony, Miasta, Obszary wiejskie Strategia rozwoju społecznogospodarczego Polski Wschodniej do roku 2020 Krajowa Polityka Miejska 2023 Strategia Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2014 2020 (z perspektywą do 2030) Obszar strategiczny: Sprawne i efektywne państwo, Cel 3 Wzmocnienie warunków sprzyjających realizacji indywidualnych potrzeb i aktywności obywateli, kierunek interwencji: rozwój kapitału społecznego. Obszar strategiczny: Konkurencyjna gospodarka, Cel 4 Rozwój kapitału ludzkiego, kierunki interwencji: zwiększenie aktywności zawodowej oraz poprawa jakości kapitału ludzkiego. Obszar strategiczny: Spójność społeczna i terytorialna, Cel 1 Integracja społeczna, kierunki interwencji: zwiększenie aktywności osób wykluczonych i zagrożonych wykluczeniem społecznym oraz zmniejszenie ubóstwa w grupach najbardziej zagrożonych. Cel strategiczny: Efektywne wykorzystanie przestrzeni kraju i jej terytorialnie zróżnicowanych potencjałów rozwojowych dla osiągania ogólnych celów rozwojowych konkurencyjności, zwiększenia zatrudnienia, sprawności funkcjonowania państwa oraz spójności w wymiarze społecznym, gospodarczym i terytorialnym w długim okresie. Cel 6. Przywrócenie i utrwalenie ładu przestrzennego; 6.1. Wprowadzenie zintegrowanego (spójnego i hierarchicznego) planowania społeczno-gospodarczego i przestrzennego zdolnego do efektywnej koordynacji działań podmiotów publicznych i polityk publicznych mających największe znaczenie dla zagospodarowania przestrzennego na różnych poziomach zarządzania. Cel główny: Efektywne wykorzystywanie specyficznych regionalnych i innych terytorialnych potencjałów rozwojowych dla osiągania celów rozwoju kraju wzrostu, zatrudnienia i spójności w horyzoncie długookresowym. Cel 2 Budowanie spójności terytorialnej i przeciwdziałanie marginalizacji obszarów problemowych ( spójność ). Dokument służy osiągnięciu celu głównego i strategicznych kierunków działań dla Polski Wschodniej: Zasoby pracy i jakość kapitału ludzkiego Przeciwdziałanie wykluczeniu na makroregionalnym rynku pracy; Wzmocnienie potencjału nowoczesnych kadr dla gospodarki opartej na wiedzy. Strategicznym celem polityki miejskiej jest wzmocnienie zdolności miast i obszarów zurbanizowanych do zrównoważonego rozwoju i tworzenia miejsc pracy oraz poprawa jakości życia mieszkańców. Cel szczegółowy 3 Odbudowa zdolności do rozwoju poprzez rewitalizację zdegradowanych społecznie, ekonomicznie i fizycznie obszarów miejskich (miasto spójne). Cel szczegółowy 4 Poprawa konkurencyjności i zdolności głównych ośrodków miejskich do kreowania rozwoju, wzrostu i zatrudnienia (miasto konkurencyjne). POZIOM REGIONALNY Cele rewitalizacji są spójne z następującymi elementami struktury celów Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2014 2020 (z perspektywą do 2030): Cel strategiczny 3: Selektywne zwiększenie potencjału wiedzy, kwalifikacji, zaawansowania technologicznego, przedsiębiorczości i innowacyjności regionu; 10

9. 10. Strategia Polityki Społecznej Województwa Lubelskiego na lata 2014 2020 Regionalny Program Pomocy Społecznej i Włączenia Społecznego na lata 2016 2020 3.2. Wspieranie kierunków kształcenia na poziomie wyższym szczególnie istotnych dla przyszłego rynku pracy regionu oraz mających unikatowe znaczenie w skali ponadregionalnej; 3.3. Stworzenie systemu wsparcia naukowego, eksperckiego i wdrożeniowego na rzecz rozwoju wybranych sektorów gospodarki; 3.5. Wspieranie małych i średnich przedsiębiorstw; Cel strategiczny 4: Funkcjonalna, przestrzenna, społeczna i kulturowa integracja regionu; 4.2. Wspieranie włączenia społecznego; 4.3. Wzmacnianie społecznej tożsamości regionalnej i rozwijanie więzi i współpracy wewnątrz regionalnej. Wizja: Budując nowoczesny region lubelski zaktywizujemy społeczności lokalne, ograniczymy ubóstwo. Efektywnie wspierając rodzinę, seniorów, osoby niepełnosprawne i bezrobotne będziemy tworzyć możliwości uczestniczenia w życiu społecznym i zawodowym wszystkim mieszkańcom Lubelszczyzny. Cel główny 1. Wzrost zatrudnienia i ograniczenie poziomu ubóstwa w województwie lubelskim do 2020 roku. Cel główny 2. Zapewnienie bezpieczeństwa socjalnego, przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu oraz wzrost aktywności i udziału w życiu społecznym osób starszych. Cel główny 3. Budowa spójnego systemu pomocy efektywnie wspierającego rodzinę w woj. lubelskim. Cel główny 4. Włączenie niepełnosprawnych mieszkańców województwa lubelskiego w życie społeczne. Cel główny 6. Aktywne społeczności lokalne województwa lubelskiego. Cel główny 7. Budowa efektywnej ekonomii społecznej w województwie lubelskim. Program Rewitalizacji wykazuje powiązania z celem głównym oraz celami szczegółowymi Regionalnego Programu Pomocy Społecznej i Włączenia Społecznego na lata 2016 2020. Cel główny: Ograniczenie ubóstwa i wykluczenia społecznego mieszkańców województwa lubelskiego poprzez efektywny system pomocy i integracji społecznej. Cel szczegółowy 1. Wsparcie działań mających na celu włączenie społeczne grup zagrożonych wykluczeniem. Cel szczegółowy 2. Wzmacnianie współpracy międzyinstytucjonalnej w zakresie aktywnej integracji. Cel szczegółowy 3. Ograniczenie wykluczenia społecznego osób bezdomnych. Cel szczegółowy 4. Wzmocnienie integracji cudzoziemców ze społecznościami lokalnymi. Cel szczegółowy 5. Wzmocnienie potencjału kadr instytucji pomocy i integracji społecznej oraz podniesienie jakości świadczonych usług. 11

POZIOM SUBREGIONALNY 11. Strategia Rozwoju Lokalnego Powiatu Krasnostawskiego na lata 2008 2020 Cele rewitalizacji są spójne w szczególności z następującymi elementami struktury celów Strategii Rozwoju Lokalnego Powiatu Krasnostawskiego na lata 2008 2020: Cel strategiczny 1 Poprawa jakości życia mieszkańców poprzez rozwój infrastruktury społecznej. Cele operacyjne: 2. Doskonalenie bazy oświatowej, sportowej i kulturalnej; 7. Zorganizowany system pomocy osobom starszym, niepełnosprawnym, niedostosowanym społecznie. Cel strategiczny 2 Aktywizacja funkcji gospodarczych pobudzenie przedsiębiorczości w powiecie, szczególnie w zakresie rozwoju małej i średniej przedsiębiorczości. Cele operacyjne: 3. Tworzenie warunków stymulujących uruchomienie nowych miejsc pracy; 6. Przygotowanie przestrzeni powiatu do aktywnego inwestowania. 12. Strategia Rozwoju Miasta Krasnystaw na lata 2007 2015 z długookresową prognozą do roku 2020 POZIOM LOKALNY Program Rewitalizacji wykazuje powiązania zarówno z wizją, misją, a także poszczególnymi celami: strategicznymi, operacyjnymi oraz szczegółowymi zawartymi w Strategii Rozwoju Miasta Krasnystaw na lata 2007 2015 z długookresową prognozą do roku 2020, w tym z: Wizją: Krasnystaw będzie przyjazny dla mieszkańców i turystów, atrakcyjny gospodarczo i turystycznie, z dobrze prosperującą gospodarką, bezpieczny i ekologiczny o pełnej infrastrukturze technicznej i społecznej. Misją: Wszechstronny rozwój miasta, zarówno w dziedzinie społecznej, jak i technicznej, służący podniesieniu jego konkurencyjności i zapewniający atrakcyjne warunki życia i wypoczynku mieszkańcom i przyjezdnym oraz korzystne warunki dla rozwoju przedsiębiorczości przy zachowaniu zasad ekorozwoju we wszystkich dziedzinach życia społeczno-gospodarczego miasta. Cel Strategiczny 1. Wspieranie przedsiębiorczości i kreowanie nowoczesnej gospodarki wzmacniającej pozycję Krasnegostawu w województwie lubelskim. Cel operacyjny 1.1. Wspieranie sektora MMSP. Cel Strategiczny 2. Poprawa życia w mieście poprzez rozwój i unowocześnienie infrastruktury społecznej. Cel operacyjny 2.2. Poprawa stanu infrastruktury społecznej oraz jej wyposażenia. Cel operacyjny 2.3. Wzmacnianie kulturalnej oraz sportowo-rekreacyjnej atrakcyjności miasta. Cel operacyjny 2.4. Przeciwdziałanie patologiom społecznym oraz zapobieganie wykluczaniu społecznemu i marginalizacji osób. Cel Strategiczny 3. Rozwój i unowocześnienie infrastruktury sprzyjającej ochronie środowiska i rozwojowi turystyki. Cel operacyjny 3.2. Kompleksowy rozwój bazy i usług turystycznych, zwłaszcza agroturystycznych, oraz szersze wykorzystanie walorów turystycznych miasta. Cel Strategiczny 4. Lepsze ukształtowanie ładu przestrzennego miasta Krasnegostawu poprzez rozwój i unowocześnienie infrastruktury technicznej na terenie miasta. 12

13. 14. Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych dla Miasta Krasnystaw na lata 2014 2020 Zmiana studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Miasta Krasnystaw Cel operacyjny 4.1. Poprawa stanu infrastruktury drogowej. Cel operacyjny 4.3. Poprawa zagospodarowania i estetyki miasta. Cel Strategiczny 5. Kompleksowa rewitalizacja zmierzająca do poprawy warunków życia mieszkańców Krasnegostawu i wzrostu atrakcyjności inwestycyjnej miasta poprzez odnowę substancji architektonicznej wraz z infrastrukturą techniczną i społeczną. Program Rewitalizacji wykazuje powiązania zarówno z misją jak również celem głównym, celami strategicznymi i operacyjnymi zawartymi w Gminnej Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych dla Miasta Krasnystaw na lata 2014 2020, w tym przede wszystkim z: Misją: Miasto Krasnystaw miastem wysokiego poziomu życia kształtującym rozwój integracji społecznej służącej wzmocnieniu bezpieczeństwa społecznego mieszkańców. Cel główny: Zapewnienie mieszkańcom wysokiego poziomu i jakości życia, ochrony zdrowia i bezpieczeństwa oraz równego dostępu do kultury, sportu i edukacji. Cele strategiczne: 1. Wzmocnienie polityki prorodzinnej poprzez tworzenie kompleksowego i zintegrowanego systemu wspierania rodzin. 2. Promocja zatrudnienia, łagodzenie skutków bezrobocia oraz aktywizacja zawodowa i społeczna osób zagrożonych wykluczeniem społecznym jako ważny element walki z ubóstwem oraz bezrobociem. 3. Rozwijanie działań wspomagających osoby zagrożone uzależnieniami oraz osoby uzależnione i ich rodziny. 4. Poprawa warunków życia osób starszych poprzez zmniejszenie wykluczenia społecznego tych osób oraz łagodzenie wszystkich problemów. 5. Wyrównanie szans oraz przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu osób niepełnosprawnych, długotrwale chorych w tym z zaburzeniami psychicznymi. 6. Zapobieganie występowaniu przemocy w rodzinie ze szczególnym uwzględnieniem dzieci, osób starszych i niepełnosprawnych. 7. Zapewnienie niepewności mieszkaniowej i przeciwdziałanie bezdomności. 8. Wzmacnianie potencjału społeczności lokalnych, organizacji pozarządowych oraz innych podmiotów działających na rzecz integracji społecznej. Program Rewitalizacji jest zgodny z planowanymi elementami struktury funkcjonalnej w odniesieniu do następujących zasad rozwoju układu funkcjonalno-przestrzennego: uzyskanie wysokiej wartości walorów architektoniczno-urbanistycznych zabudowy w obszarze śródmieścia, utrzymanie historycznego ukształtowania krajobrazu poszczególnych części miasta, rehabilitacja i rewaloryzacja istniejących zespołów zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej, wykorzystanie rzadko spotykanych walorów krajobrazowych terenu i wspaniałych widoków rozciągających się z krawędzi skarp na doliny rzek, a z dolin na sylwetę miasta. W odniesieniu do rozwoju funkcji usługowych: rozpoczęcie realizacji właściwie ukształtowanego, ogólnomiejskiego centrum usługowego, sukcesywna realizacja głównych obiektów użyteczności publicznej. 13

W odniesieniu do rozwoju funkcji rekreacyjnych: teren przeznaczony na zieleń urządzoną park, na łąkach położonych w obszarze ochrony konserwatorskiej, powiązanych z zespołem staromiejskim, stanowiącym jego przedpole i obszar ochrony ekspozycji jego panoramy. Źródło: Opracowanie własne na podstawie ww. dokumentów planistycznych i strategicznych Wymienione w Strategii Rozwoju Miasta Krasnystaw na lata 2007 2015 z długookresową prognozą do roku 2020 4 problemy, cele oraz działania mające na celu ich niwelację w znacznym stopniu wpisują się w Miejski Program Rewitalizacji Miasta Krasnystaw na lata 2016 2023. W analizie SWOT zawartej w ww. Strategii zdiagnozowano mocne i słabe strony miasta w dziedzinach: gospodarczej, społecznej, środowiskowej i technicznej 5. Wynikające z analizy problemy na terenie Miasta Krasnystaw to m.in.: wysoki poziom bezrobocia, niewystarczająca ilość uzbrojonych terenów do aktywizacji gospodarczej, brak wysoko wykwalifikowanych pracowników, zły stan techniczny infrastruktury oświatowej oraz społecznej, ograniczone środki na działalność instytucji kulturalnych i sportowych, niewystarczająca oferta w zakresie kultury, sportu i rekreacji oraz promocji działalności kulturalnej, niedostosowana baza infrastrukturalna i wyposażenie instytucji kultury oraz zły stan infrastruktury technicznej. Mocne strony Miasta Krasnystaw jakie zidentyfikowano to: atrakcyjne turystycznie tereny wokół miasta, posiadanie terenów do zagospodarowania, bogate tradycje kulturalne w mieście oraz zachowanie zwyczajów i tradycji regionu, pozwalające na organizowanie imprez kulturalnych, aktywność istniejących podmiotów gospodarczych w mieście, niski stopień zanieczyszczenia środowiska naturalnego i dbałość ogółu mieszkańców miasta o środowisko i estetykę 6. Planowany proces rewitalizacji w mieście będzie prowadził w znacznym stopniu do osiągnięcia zawartej w Strategii wizji: Krasnystaw będzie przyjazny dla mieszkańców i turystów, atrakcyjny gospodarczo i turystycznie, z dobrze prosperującą gospodarką, bezpieczny i ekologiczny o pełnej infrastrukturze technicznej i społecznej. Ponadto w dokumencie określono, że misją Miasta Krasnystaw jest: Wszechstronny rozwój miasta, zarówno w dziedzinie społecznej, jak i technicznej, służący podniesieniu jego konkurencyjności i zapewniający atrakcyjne warunki życia i wypoczynku mieszkańcom i przyjezdnym oraz korzystne warunki dla rozwoju przedsiębiorczości przy zachowaniu zasad ekorozwoju we 4 Strategia Rozwoju przyjęta Uchwałą Nr XVII/129/2008 Rady Miasta Krasnystaw z dnia 18 marca 2008 roku. 5 Strategia Rozwoju Miasta Krasnystaw na lata 2007 2015 z długookresową prognozą do roku 2020, s. 38. 6 jw., s. 39 42. 14

wszystkich dziedzinach życia społeczno-gospodarczego miasta, co stanowi również podstawę rewitalizacji. Wydzielono 5 celów strategicznych: 1. Wspieranie przedsiębiorczości i kreowanie nowoczesnej gospodarki wzmacniającej pozycję Krasnegostawu w województwie lubelskim. 2. Poprawa życia w mieście poprzez rozwój i unowocześnienie infrastruktury społecznej. 3. Rozwój i unowocześnienie infrastruktury sprzyjającej ochronie środowiska i rozwojowi turystyki. 4. Lepsze ukształtowanie ładu przestrzennego miasta Krasnegostawu poprzez rozwój i unowocześnienie infrastruktury technicznej na terenie miasta. 5. Kompleksowa rewitalizacja zmierzająca do poprawy warunków życia mieszkańców Krasnegostawu i wzrostu atrakcyjności inwestycyjnej miasta poprzez odnowę substancji architektonicznej wraz z infrastrukturą techniczną i społeczną. Wszystkie te cele w znacznym stopniu odpowiadają ogólnemu celowi rewitalizacji, czyli ożywieniu społeczno-gospodarczemu wyznaczonego obszaru rewitalizacji i poprawie jakości życia mieszkańców. Najbardziej powiązane z rewitalizacją cele operacyjne wynikające z celów strategicznych miasta to: cel operacyjny 1.1. wspieranie sektora MMSP, cel operacyjny 1.2. rozwój innowacyjnej i otwartej gospodarki, cel operacyjny 2.1. wzmacnianie systemu edukacyjnego miasta, poprzez zwiększenie nakładów na oświatę, cel operacyjny 2.2. poprawa stanu infrastruktury społecznej oraz jej wyposażenia, cel operacyjny 2.3. wzmacnianie kulturalnej oraz sportowo-rekreacyjnej atrakcyjności miasta, cel operacyjny 2.4. przeciwdziałanie patologiom społecznym oraz zapobieganie wykluczaniu społecznemu i marginalizacji osób, cel operacyjny 3.2. kompleksowy rozwój bazy i usług turystycznych, zwłaszcza agroturystycznych, oraz szersze wykorzystanie walorów turystycznych miasta, cel operacyjny 4.3. poprawa zagospodarowania i estetyki miasta, oraz cele operacyjne związane z celem szczegółowym 5.1. 7. Podstawowym dokumentem ustalającym i określającym politykę zagospodarowania przestrzennego jest Zmiana studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Miasta Krasnystaw 8, w którym zakłada się, że głównym założeniem polityki przestrzennej jest właściwe wykorzystanie przestrzeni Miasta, a rozwój równoważący sfery: społeczną, środowiskowa i gospodarczą nie powinien wpłynąć na degradację środowiska. W Studium określono 6 podstawowych zasad polityki rozwoju przestrzennego Miasta 7 Strategia Rozwoju Miasta Krasnystaw na lata 2007 2015 z prognozą do 2020 roku, s.65 68. 8 Zmiana Studium przyjęta Uchwałą Nr XII/86/2015 Rady Miasta Krasnystaw z dnia 19 listopada 2015 roku. 15

Krasnystaw. Proces rewitalizacji w mieście wpisuje się w zasadę 1. ochrony środowiska przyrodniczego i kulturowego, przy założeniu racjonalnego ich wykorzystania dla potrzeb lokalnych i ponadlokalnych, zasadę 5. realizacji zadań o znaczeniu ponadlokalnym, oddziaływujących bezpośrednio i pośrednio na życie mieszkańców miasta. W Studium określone zostały zasady kształtowania struktury funkcjonalno-przestrzennej, usługowej, a także rozwoju systemu komunikacji, które wpisują się w planowane działania rewitalizacyjne 9. W Gminnej Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych dla Miasta Krasnystaw na lata 2014 2020 10 określono najważniejsze problemy społeczne na terenie miasta: problem ubóstwa, problem osób starszych, niepełnosprawnych, problem dziecka i rodziny, problem uzależnień i przemocy, problem bezrobocia. W ww. dokumencie określono misję, która wpisuję się również w misję planowanej rewitalizacji: Miasto Krasnystaw miastem wysokiego poziomu życia kształtującym rozwój integracji społecznej służącej wzmocnieniu bezpieczeństwa społecznego mieszkańców. W Strategii określono cel główny: zapewnienie mieszkańcom wysokiego poziomu i jakości życia, ochrony zdrowia i bezpieczeństwa oraz równego dostępu do kultury, sportu i edukacji oraz następujące cele strategiczne wpisujące się w działania rewitalizacyjne 11 : 1) cel strategiczny I: Wzmocnienie polityki prorodzinnej poprzez tworzenie kompleksowego i zintegrowanego systemu wspierania rodzin; 2) cel strategiczny II: Promocja zatrudnienia, łagodzenie skutków bezrobocia oraz aktywizacja zawodowa i społeczna osób zagrożonych wykluczeniem społecznym jako ważny element walki z ubóstwem oraz bezrobociem; 3) cel strategiczny IV: Poprawa warunków życia osób starszych poprzez zmniejszenie wykluczenia społecznego tych osób oraz łagodzenie wszystkich problemów; 4) cel strategiczny V: Wyrównanie szans oraz przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu osób niepełnosprawnych, długotrwale chorych w tym z zaburzeniami psychicznymi; 9 Zmiana studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Miasta Krasnystaw, s. 30 33. 10 Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych dla Miasta Krasnystaw na lata 2014 2020 przyjęta Uchwałą Nr IV/13/2014 Rady Miasta Krasnystaw z dnia 30 grudnia 2014 roku. 11 Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Miasta Krasnystaw na lata 2014 2020, s. 47 49. 16

5) cel strategiczny VI: Zapobieganie występowaniu przemocy w rodzinie ze szczególnym uwzględnieniem dzieci, osób starszych i niepełnosprawnych; 6) cel strategiczny VII: wzmacnianie potencjału społeczności lokalnych, organizacji pozarządowych oraz innych podmiotów działających na rzecz integracji społecznej. W ramach ww. celów strategicznych wydzielone zostały cele operacyjne, spośród których proces rewitalizacji wpisuje się szczególnie w 12 : 1. Cel operacyjny w ramach celu strategicznego I: - cel operacyjny 2 wspieranie rodzin przeżywających trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych. 2. Cele operacyjne w ramach celu strategicznego II: - cel operacyjny 3 rozwój oraz upowszechnienie aktywnej integracji i pracy socjalnej wśród osób długotrwale bezrobotnych oraz zagrożonych wykluczeniem społecznym, - cel operacyjny 4 upowszechnienie i rozwój przedsiębiorczości, w tym przedsiębiorczości społecznej, - cel operacyjny 5 wzrost potencjału instytucji publicznych oraz rozwój aktywności i współpracy instytucji publicznych i niepublicznych działających w obszarze pomocy społecznej i rynku pracy. 3. Cele operacyjne w ramach celu strategicznego IV: - cel operacyjny 1 wsparcie osób starszych funkcjonujących w środowisku, - cel operacyjny 3 wzrost aktywności osób starszych w życiu społecznym, kulturalnym i zawodowym, - cel operacyjny 5 wzmocnienie integracji międzypokoleniowej, - cel operacyjny 6 zapewnienie dostępności do świadczeń opieki zdrowotnej. 4. Cele operacyjne w ramach celu strategicznego V: - cel operacyjny 3 zapewnienie kompleksowego wsparcia dla osób niepełnosprawnych, długotrwale chorych i ich rodzin, w ramach działań instytucji i organizacji pozarządowych, - cel operacyjny 4 ułatwienie dzieciom i młodzieży niepełnosprawnej dostępu do edukacji na każdym poziomie, - cel operacyjny 5 podniesienie poziomu aktywności społecznej i zawodowej osób niepełnosprawnych, długotrwale chorych. 12 jw., s. 50 65. 17

5. Cele operacyjne w ramach celu strategicznego VIII: - cel operacyjny 1 rozwój administracji publicznej z sektorem pozarządowym, - cel operacyjny 2 wzrost zaangażowania społecznego mieszkańców. Wyżej wymienione problemy oraz cele służące ich zniwelowaniu w sferze społecznej potwierdzone są również analizą danych statystycznych jak i opiniami mieszkańców uzyskanymi podczas wielu spotkań i warsztatów w procesie opracowywania Miejskiego Programu Rewitalizacji. Planowany proces rewitalizacji jest więc powiązany z zagadnieniami opisanymi w ww. Strategii, szczególnie w zakresie usuwania barier architektonicznych dla osób niepełnosprawnych, promocji zatrudnienia oraz przeciwdziałaniu wykluczeniu społecznemu. 18

II. Część diagnostyczno-analityczna 1. Metodologia delimitacji obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji Metodologię wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji oraz szczegółowy przebieg procesu diagnostycznego miasta zawiera Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji na terenie Miasta Krasnystaw, stanowiąca załącznik 1 do niniejszego dokumentu. Zgodnie z pkt 1 z rozdziału 3 Wytycznych w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014 2020, rewitalizacja to kompleksowy proces wyprowadzania ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych, dlatego przy wyznaczaniu zasięgu obszaru zdegradowanego wzięto pod uwagę zestaw kryteriów zawarty w pkt 2, który wskazuje na istnienie stanu kryzysowego na danym terenie. Stan kryzysowy zdefiniowany został jako stan spowodowany koncentracją negatywnych zjawisk społecznych (w szczególności bezrobocia, ubóstwa, przestępczości, niskiego poziomu edukacji lub kapitału społecznego, niewystarczającego poziomu uczestnictwa w życiu publicznym i kulturalnym), współwystępujących z negatywnymi zjawiskami w co najmniej jednej z następujących sfer: 1) gospodarczej w szczególności niskiego stopnia przedsiębiorczości, słabej kondycji lokalnych przedsiębiorstw; 2) środowiskowej w szczególności w zakresie przekroczenia standardów jakości środowiska, obecności odpadów stwarzających zagrożenie dla życia, zdrowia ludzi bądź stanu środowiska; 3) przestrzenno-funkcjonalnej w szczególności niewystarczającego wyposażenia w infrastrukturę techniczną i społeczną, braku dostępu do podstawowych usług lub ich niskiej jakości, niedostosowania rozwiązań urbanistycznych do zmieniających się funkcji obszaru, niskiego poziomu obsługi komunikacyjnej, deficytu lub niskiej jakości terenów publicznych; 4) technicznej w szczególności degradacji stanu technicznego obiektów budowlanych, w tym o przeznaczeniu mieszkaniowym oraz braku funkcjonowania rozwiązań technicznych umożliwiających efektywne korzystanie z obiektów budowlanych, w szczególności w zakresie energooszczędności i ochrony środowiska. 19

Skalę negatywnych zjawisk odzwierciedlają mierniki rozwoju opisujące powyższe sfery, które wskazują na niski poziom rozwoju lub dokumentują silną dynamikę spadku poziomu rozwoju, w odniesieniu do wartości dla całej gminy 13. W związku z powyższym, w celu wyznaczenia obszaru zdegradowanego Miasto Krasnystaw podzielone zostało na jednostki strukturalne (referencyjne), w sposób odpowiadający istniejącym powiązaniom funkcjonalnym. W procesie diagnostycznym przyjęto podział miasta na obręby ewidencyjne. Analiza danych ilościowych w ustalonych jednostkach strukturalnych pozwoliła na stosunkowo łatwe zidentyfikowanie lokalizacji problemów i wyznaczenie granic obszaru zdegradowanego. Zgodnie z ww. Wytycznymi, w przeprowadzonej diagnozie na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego dokonano analizy porównawczej jednostek referencyjnych, opartej na zestawie wskaźników cząstkowych oraz syntetycznych wskaźników degradacji we wszystkich sferach pozwalających na obiektywne określenie stopnia zróżnicowania zjawisk kryzysowych i potencjałów lokalnych na terenie miasta. Syntetyczne wskaźniki koncentracji zjawisk kryzysowych w poszczególnych sferach przedstawione zostały na mapach poglądowych Miasta Krasnystaw z podziałem na jednostki strukturalne. Jako główne kryteria delimitacji obszaru zdegradowanego przyjęto 41 wskaźników ustalonych na podstawie danych statystycznych gromadzonych w zasobach Urzędu Miasta Krasnystaw, Powiatowego Urzędu Pracy w Krasnymstawie, Komendy Powiatowej Policji w Krasnymstawie, Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Krasnymstawie, Przedsiębiorstwa Gospodarki Komunalnej w Krasnymstawie, a także ogólnodostępnych danych z Banku Danych Lokalnych Głównego Urzędu Statystycznego i Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej w Krakowie. Część pozyskanych danych została wykorzystana do porównawczej analizy ilościowej wskaźników ze średnią wartością dla całego miasta, a część posłużyła do dokonania analizy jakościowej, charakteryzującej ważne dla rewitalizacji deficyty i problemy obszarów oraz lokalne potencjały. W procesie delimitacji obszaru zdegradowanego wykorzystano różnorodne źródła informacji, dzięki czemu zastosowane podejście ma charakter kompleksowy i łączy wykorzystanie metod ilościowych z jakościowymi. Delimitacja obszaru rewitalizacji dokonana została przy uwzględnieniu zapisów pkt 4 z rozdziału 3 Wytycznych w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 13 Wytyczne w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014 2020, Minister Rozwoju, 02.08.2016, s. 6 7. 20

2014 2020, który stanowi, że jest to obszar obejmujący całość lub część obszaru zdegradowanego, cechujący się szczególną koncentracją negatywnych zjawisk ( ), na którym z uwagi na istotne znaczenie dla rozwoju lokalnego gmina zamierza prowadzić rewitalizację. Zgodnie z powyższym, wyznaczenie granic obszaru rewitalizacji nastąpiło w oparciu o dwie przesłanki. Pierwszą z nich było stwierdzenie, że na wybranym obszarze uznanym wcześniej jako zdegradowany istnieje szczególna koncentracja negatywnych zjawisk. Drugą z przesłanek było uznanie, że wybrany obszar ma istotne znaczenie dla rozwoju miasta. Takie uzasadnienie obejmuje przedstawienie możliwych do wykorzystania w procesie rewitalizacji lokalnych potencjałów, a także nawiązanie do miejskich dokumentów strategicznych i planistycznych, w których wybrany obszar będzie ujęty jako ośrodek koncentracji aktywności społeczno-gospodarczej w mieście. Metodologia wyznaczenia obszaru zdegradowanego, a następnie obszaru rewitalizacji w Mieście Krasnystaw przedstawiona została na schemacie 1. 21

Schemat 1 Metodologia wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji na terenie Miasta Krasnystaw Źródło: Opracowanie własne 2. Zasięg przestrzenny obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji Zgodnie z pkt 3 z rozdziału 3 Wytycznych, obszar zdegradowany to obszar, na którym zidentyfikowano stan kryzysowy. Dotyczy to najczęściej obszarów miejskich, ale także wiejskich. Obszar zdegradowany może być podzielony na podobszary, w tym podobszary nieposiadające ze sobą wspólnych granic, pod warunkiem stwierdzenia sytuacji kryzysowej na każdym z podobszarów. Na podstawie przeprowadzonego audytu gminnego wyznaczono obszar zdegradowany, na który składają się jednostki referencyjne charakteryzujące się problemami w sferze społecznej przy jednoczesnym występowaniu problemów przynajmniej w jednej innej sferze oraz największą liczbą zidentyfikowanych negatywnych zjawisk, tj. 15. Zgodnie z przedstawionymi założeniami obszar zdegradowany na terenie Miasta Krasnystaw obejmuje 22

obręby: Zastawie Przedmieście (21), Zakręcie Przedmieście (20), Krakowskie Przedmieście Kolonia (18), Borek (17), Krasnystaw Miasto (15). Wskazany obszar zajmuje 26,98 km 2 co stanowi 64,5% powierzchni miasta w 2015 roku był zamieszkiwany przez 14 806 osób, tj. 78,79% ogółu mieszkańców miasta. Zgodnie z pkt 4 z rozdziału 3 Wytycznych, obszar rewitalizacji to obszar obejmujący całość lub część obszaru zdegradowanego, cechujący się szczególną koncentracją negatywnych zjawisk ( ), na którym z uwagi na istotne znaczenie dla rozwoju lokalnego gmina zamierza prowadzić rewitalizację. Obszar rewitalizacji może być podzielony na podobszary, w tym podobszary nieposiadające ze sobą wspólnych granic, lecz nie może obejmować terenów większych niż 20% powierzchni gminy oraz zamieszkałych przez więcej niż 30% mieszkańców gminy. Na podstawie ww. zapisów Wytycznych wyznaczony został obszar, na którym występuje wysokie natężenie negatywnych zjawisk w sferze społecznej oraz gospodarczej, przestrzenno-funkcjonalnej, technicznej i środowiskowej, a jednocześnie mający istotne znaczenie dla rozwoju miasta i planowane jest na nim przeprowadzenie działań rewitalizacyjnych. W wyniku przeprowadzonej diagnozy w podziale na jednostki referencyjne miasta i delimitacji obszaru zdegradowanego, wyznaczono obszar rewitalizacji obejmujący zabytkowe centrum miasta oraz obszar ograniczony od zachodu ulicami: Bocianią, Kościuszki, PCK, Oleszczyńskiego, Rzeczną i Jezuicką oraz od wschodu rzeką Wieprz. Wyznaczony obszar rewitalizacji zajmuje powierzchnię około 1,8 km 2 (4,3% powierzchni ogółem miasta) i według danych Urzędu Miasta Krasnystaw w 2015 roku był zamieszkały przez 1 936 mieszkańców (10,3% ludności ogółem miasta), więc nie przekracza limitów określonych w pkt 4 rozdziału 3 Wytycznych w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014 2020. Lokalizację obszaru rewitalizacji na tle obszaru zdegradowanego przedstawia mapa 1, natomiast przebieg granic obszaru rewitalizacji na terenie Miasta Krasnystaw prezentuje mapa 2. 23

Mapa 1 Lokalizacja obszaru rewitalizacji na tle obszaru zdegradowanego w Mieście Krasnystaw Źródło: Opracowanie własne 24

Mapa 2 Granice wyznaczonego obszaru rewitalizacji na terenie Miasta Krasnystaw Źródło: Opracowanie własne na podstawie Google Maps 25

3. Szczegółowa diagnoza obszaru rewitalizacji oraz skala i charakter potrzeb rewitalizacyjnych Jednym z najważniejszych elementów Programu Rewitalizacji wynikającym z zapisów Wytycznych jest pogłębiona diagnoza obszaru rewitalizacji, która obejmuje analizę czynników i zjawisk kryzysowych oraz lokalnych potencjałów we wszystkich sferach, tj. społecznej, gospodarczej, środowiskowej, przestrzenno-funkcjonalnej oraz technicznej. Jednak należy wziąć pod uwagę fakt, że problemy analizowane we wszystkich aspektach wzajemnie się przenikają i podział na sfery tematyczne ma charakter umowny. Takie szerokie rozpoznanie oraz identyfikacja skali i charakteru potrzeb rewitalizacyjnych pozwoli na przygotowanie projektów o bardziej złożonym, kompleksowym charakterze i większym oddziaływaniu. Schemat 2 Sfery tematyczne analizowane w szczegółowej diagnozie obszaru rewitalizacji - trendy demograficzne (depopulacja, starzenie się społeczności lokalnej), - sytuacja na rynku pracy/bezrobocie, - skala problemów społecznych, - stan bezpieczeństwa i porządku publicznego, - poziom edukacji lub kapitału społecznego, - poziom uczestnictwa w życiu publicznym i kulturalnym. - stopień przedsiębiorczości, - kondycja lokalnych przedsiębiorstw. - stan i wyposażenie w infrastrukturę techniczną i społeczną, - dostęp do podstawowych usług lub ich jakość, - dostosowanie rozwiązań urbanistycznych do zmieniających się funkcji obszaru, - poziom obsługi komunikacyjnej, - dostępność i jakość terenów publicznych. - stan techniczny obiektów budowlanych, w tym o przeznaczeniu mieszkaniowym, - funkcjonowanie rozwiązań technicznych umożliwiających efektywne korzystanie z obiektów budowlanych, w szczególności w zakresie energooszczędności i ochrony środowiska. - standard jakości środowiska, - obecność odpadów stwarzających zagrożenie dla życia, zdrowia ludzi lub stanu środowiska. Źródło: Opracowanie własne 26

Wyznaczony obszar rewitalizacji usytuowany jest w granicach obrębu Miasto Krasnystaw i obejmuje zabytkowe centrum miasta oraz obszar ograniczony od zachodu ulicami: Bocianią, Kościuszki, PCK, Oleszczyńskiego, Rzeczną i Jezuicką oraz od wschodu rzeką Wieprz. Jest to centralna część miasta stanowiąca jego centrum administracyjne i społeczno-gospodarcze, w której dominują funkcje centrotwórcze: administracyjne, usługowe, handlowe, edukacyjne, kulturalne, rekreacyjne i mieszkaniowe. Jednocześnie z uwagi na najważniejsze znaczenie w rozwoju miasta ze względu na pełnione ww. funkcje, wyznaczony obszar gromadzi największą liczbę sprzeczności i konfliktów rozwojowych, które prowadzą do jego degradacji technicznej i kumulacji problemów społeczno-gospodarczych. Według danych Urzędu Miasta Krasnystaw za 2015 rok, stan ludności na wyznaczonym obszarze rewitalizacji (zgodnie z faktycznym miejscem zamieszkania) wynosił ogółem 1 936 osób, tj. 10,3% ludności ogółem miasta. Procesy demograficzne związane z ruchem naturalnym ludności, takie jak: urodzenia, zgony i migracje wpływają nie tylko na liczbę ludności, ale także na jej strukturę wiekową. Analizując udział ludności według ekonomicznych grup wieku w stosunku do ludności ogółem obszaru rewitalizacji należy wskazać, że w 2015 roku mieszkańcy w wieku przedprodukcyjnym stanowili 16,3% społeczności, w wieku produkcyjnym 61,9%, natomiast w wieku poprodukcyjnym 21,8% (wykres 1). W porównaniu do średniej dla całego miasta, struktura wiekowa mieszkańców obszaru rewitalizacji przedstawia się w sposób korzystny. Na obszarze rewitalizacji jest więcej osób w wieku przedprodukcyjnym i mniej osób w wieku poprodukcyjnym niż na terenie całego miasta. Wykres 1 Udział ludności według ekonomicznych grup wieku w stosunku do ludności ogółem w 2015 roku porównanie wyznaczonego obszaru rewitalizacji i Miasta Krasnystaw 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 21,8% 24,5% 61,9% 60,4% 16,3% 15,1% obszar rewitalizacji Miasto Krasnystaw wiek przedprodukcyjny wiek produkcyjny wiek poprodukcyjny Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Miasta Krasnystaw 27

Udział ludności według ekonomicznych grup wieku w stosunku do ludności ogółem dla obrębu Miasto Krasnystaw, w którego granicach wyznaczony został obszar rewitalizacji, został przedstawiony na wykresie 2. Analiza wykresu wskazuje na niekorzystną tendencję wzrostu liczby osób w wieku poprodukcyjnym w stosunku do malejącej liczby osób w wieku przedprodukcyjnym i produkcyjnym. W ciągu następnych lat będzie można zauważyć pogłębiającą się tendencję wzrostową liczby osób, które przekroczą potencjalny wiek zdolności do pracy w obrębie Miasto Krasnystaw (w tym obszaru rewitalizacji). Istniejąca sytuacja stanowi wyzwanie związane z zapewnieniem mieszkańcom w wieku poprodukcyjnym wysokiej jakości usług i przestrzeni dostosowanej do ich potrzeb, stwarzając odpowiednie warunki do godnego starzenia się wskazanej grupy oraz zapobieganie wyludnianiu się obszaru rewitalizacji. Wykres 2 Udział ludności według ekonomicznych grup wieku w stosunku do ludności ogółem w obrębie Miasto Krasnystaw w latach 2011 2015 100,0% 90,0% 80,0% 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% 17,8% 19,6% 21,3% 22,8% 24,5% 65,8% 64,4% 63,0% 61,8% 60,4% 16,4% 16,0% 15,7% 15,5% 15,2% 2011 2012 2013 2014 2015 wiek przedprodukcyjny wiek produkcyjny wiek poprodukcyjny Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Miasta Krasnystaw Potwierdzeniem niekorzystnej sytuacji demograficznej na wyznaczonym obszarze rewitalizacji jest wartość wskaźnika obciążenia demograficznego, który odnosi się do liczby osób w wieku nieprodukcyjnym (osoby w wieku przedprodukcyjnym i poprodukcyjnym) przypadających na każde 100 osób w wieku produkcyjnym. W 2015 roku na obszarze rewitalizacji wskaźnik osiągnął wartość 62, gdzie średnia dla całego Miasta Krasnystaw wyniosła 54 (wykres 3). 28

Wykres 3 Liczba ludności w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym (wskaźnik obciążenia demograficznego) w 2015 roku porównanie średniej dla obszaru rewitalizacji i Miasta Krasnystaw 70 60 50 40 30 20 10 0 62 obszar rewitalizacji 54 Miasto Krasnystaw Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Miasta Krasnystaw Procesy demograficzne wpływające na strukturę wiekową obszaru rewitalizacji bezpośrednio wiążą się z sytuacją na rynku pracy. Pierwsze odczuwalne skutki bezrobocia wiążą się z naturą ekonomiczną utratą źródła utrzymania, idącym za tym zubożeniem, a w dalszej kolejności problemami społecznymi czy przestępczością. Może to prowadzić do rozpadu rodziny czy przyjmowania przez dzieci negatywnych wzorców osobowych, a w konsekwencji do dziedziczenia statusu bezrobotnego. Udział % bezrobotnych zarejestrowanych w ludności w wieku produkcyjnym w 2015 był znacznie wyższy na obszarze rewitalizacji niż średnia dla całego miasta i utrzymywał się na bardzo wysokim poziomie 18,6% (wykres 4). Wykres 4 Udział osób bezrobotnych zarejestrowanych w ludności w wieku produkcyjnym w 2015 roku porównanie średniej dla obszaru rewitalizacji i Miasta Krasnystaw 20,0% 18,0% 16,0% 14,0% 12,0% 10,0% 8,0% 6,0% 4,0% 2,0% 0,0% 18,6% obszar rewitalizacji 10,4% Miasto Krasnystaw Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Powiatowego Urzędu Pracy w Krasnystawie 29

Duża liczba osób zamieszkujących stosunkowo niewielki obszar rewitalizacji wpływa na kumulowanie się na tym obszarze negatywnych zjawisk społecznych. Kryterium poziomu ubóstwa i skali problemów społecznych na obszarze rewitalizacji zostało zmierzone przy pomocy wskaźnika udział osób w gospodarstwach domowych korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej w % ludności ogółem. Według danych Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Krasnymstawie w latach 2011 2015 wskaźnik dla obszaru rewitalizacji wahał się, utrzymując się na poziomie ok. 8%. Najmniejszą wartość odnotowano w 2012 roku 7,1%, zaś największą w 2011 roku 8,3% (wykres 5). W 2015 roku wskaźnik osiągnął poziom 8,0% i była to wartość wyższa od średniej dla obszaru miasta, która wynosiła w badanym okresie 5,0% (wykres 6). Wykres 5 Udział osób w gospodarstwach domowych korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej w % ludności ogółem na wyznaczonym obszarze rewitalizacji Miasta Krasnystaw na w latach 2011 2025 9,0% 8,0% 7,0% 6,0% 5,0% 4,0% 3,0% 2,0% 1,0% 0,0% 8,3% 7,1% 8,1% 7,8% 8,0% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Krasnymstawie Wykres 6 Udział osób w gospodarstwach domowych korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej w % ludności ogółem w 2015 roku porównanie średniej dla obszaru rewitalizacji i Miasta Krasnystaw 10,0% 9,0% 8,0% 7,0% 6,0% 5,0% 4,0% 3,0% 2,0% 1,0% 0,0% 2011 2012 2013 2014 2015 8,0% obszar rewitalizacji Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Krasnymstawie 5,0% Miasto Krasnystaw 30

Negatywne zjawiska społeczne występują wewnątrz obszaru z różną intensywnością i nieco inne są także ich przyczyny. Nie zmienia to faktu, że rozproszenie koncentracji problemów społecznych wpływa na jakość życia całej społeczności zamieszkującej na tym obszarze i osób korzystających z różnych usług czy aktywności na jego terenie. Najczęstszymi powodami korzystania ze świadczeń na obszarze rewitalizacji w 2015 roku było: bezrobocie, długotrwała lub ciężka choroba oraz ubóstwo (tabela 2). Tabela 2 Najczęstsze powody korzystania ze świadczeń pomocy społecznej na obszarze rewitalizacji w 2015 roku (liczba osób, którym przyznano świadczenie w danego powodu na 1 000 mieszkańców) Lp. Nazwa wskaźnika obszar rewitalizacji Miasto Krasnystaw 1. Liczba osób, którym przyznano świadczenie z pomocy społecznej z powodu ubóstwa 46 31 na 1 000 mieszkańców 2. Liczba osób, którym przyznano świadczenie z pomocy społecznej z powodu bezrobocia 53 29 na 1 000 mieszkańców 3. Liczba osób, którym przyznano świadczenie z pomocy społecznej z powodu niepełnosprawności 33 19 na 1 000 mieszkańców 4. Liczba osób, którym przyznano świadczenie z pomocy społecznej z powodu długotrwałej lub 48 30 ciężkiej choroby na 1 000 mieszkańców 5. Liczba osób, którym przyznano świadczenie z pomocy społecznej z powodu bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych 12 6 i prowadzenia gospodarstwa domowego na 1 000 mieszkańców 6. Liczba osób, którym przyznano świadczenie z pomocy społecznej z powodu przemocy 5 4 w rodzinie na 1 000 mieszkańców 7. Liczba osób, którym przyznano świadczenie z pomocy społecznej z powodu alkoholizmu na 1 000 mieszkańców 15 7 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Krasnymstawie Bezrobocie jako zjawisko społeczne ma znaczący wpływ na ekonomiczną i psychospołeczną sferę życia człowieka, zwłaszcza w przypadku długookresowości. Pierwsze odczuwalne skutki wiążą się z naturą ekonomiczną utratą źródła utrzymania, idącym za tym ubożeniem, a w dalszej kolejności problemami społecznymi czy nawet z przestępczością. Może też prowadzić do rozpadu rodziny czy przyjmowania przez dzieci negatywnych wzorów osobowych, a w konsekwencji do dziedziczenia statusu bezrobotnego. Długotrwała choroba oraz niepełnosprawność dezorganizują życie osoby oraz jej rodziny, a natężenie zjawiska nasila się z wiekiem. Choroba może całkowicie sparaliżować 31

aktywność społeczną i zawodową osoby, w wyniku czego wycofuje się ona z życia społecznego. Prowadzi to do ograniczeń w prawidłowym i samodzielnym funkcjonowaniu oraz wymaga wsparcia innych osób i instytucji. Zidentyfikowane na obszarze rewitalizacji problemy społeczne są ze sobą ściśle powiązane, np. bezrobocie powoduje utratę środków na utrzymanie doprowadzając do ubóstwa, a jednocześnie pogłębia i nawarstwia inne problemy, takie jak wykluczenie społeczne bądź uzależnienia. W związku z tym bardzo często powodem przyznawania pomocy społecznej jest występowanie kilku przyczyn jednocześnie. Ubóstwo rozumiane jest jako uzyskiwanie dochodów poniżej ustawowego kryterium dochodowego, które oscyluje na granicy minimum egzystencji określonego przez Instytut Pracy i Spraw Socjalnych w 2015 r. ustalone zostało na poziomie 545 zł dla osoby samotnie gospodarującej oraz 458 zł dla osoby w rodzinie 14. Jest wynikiem głównie bezrobocia, niepełnosprawności, bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych oraz prowadzenia gospodarstwa domowego, a także uzależnień. Ubóstwo należy do największych i najpoważniejszych nieszczęść ludzi. Staje się poważnym problemem społecznym, kiedy dotyczy znacznej części społeczeństwa. Skutki biedy nie dotykają tylko osób nią doświadczonych, ale całe społeczeństwo zwłaszcza w sytuacji jej trwałości i pokaźnego zasięgu. Przyczynia się to do powstawania i rozszerzania się niekorzystnych zjawisk, począwszy od degradacji społecznej ubogich rodzin, a skończywszy na zachowaniach patologicznych. Może mieć ono związek z długotrwałym bezrobociem, ale także wskazuje na brak kapitału społecznego, w tym umiejętności odnalezienia się na rynku pracy, a co za tym idzie uzależnienia się części mieszkańców od pomocy społecznej i wyuczonej bezradności. W związku z powyższym należy podjąć kompleksowe działania społeczne na obszarze rewitalizacji służące rozwiązaniu zidentyfikowanych problemów społecznych oraz integracji oraz aktywizacji mieszkańców. Zaplanowanie działań społecznych o charakterze wyprzedzającym będzie miało na celu podniesienie skuteczności i trwałości projektów rewitalizacyjnych oraz gotowości i świadomości mieszkańców co do możliwości partycypacyjnego współdecydowania o obszarze objętym Miejskim Programem Rewitalizacji. Kolejnym istotnym czynnikiem skali rozwiązywania różnych problemów społecznych w rewitalizacji jest stan bezpieczeństwa publicznego. Z uwagi na brak agregacji danych statystycznych do poziomu obrębów i/lub ulic Miasta Krasnystaw przez Komendę Powiatową Policji w Krasnymstawie, a tym samym możliwości pozyskania danych wyłącznie dla 14 Strona internetowa Instytutu Pracy i Spraw Socjalnych, ipiss.com.pl/?zaklady=minimum-egzystencji-2, inf. z dnia 18.02.2017. 32

wyznaczonego obszaru rewitalizacji, do oceny bezpieczeństwa publicznego posłużono się dostępnymi danymi dla całego miasta, porównując je do danych powiatu krasnostawskiego (wykres 7). Wykres 7 Liczba przestępstw stwierdzonych przez policję w przeliczeniu na 1 000 mieszkańców w 2015 roku porównanie średniej dla Miasta Krasnystaw i powiatu krasnostawskiego 25 20 15 10 20,2 5 12,4 0 Miasto Krasnystaw powiat krasnostawski Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Komendy Powiatowej Policji w Krasnymstawie Wysoki poziom wykroczeń może mieć wpływ na formowanie się postaw i zachowań ludzi tworzących społeczność lokalną, dlatego tak istotne jest prowadzenie adekwatnych działań prewencyjnych i operacyjnych we współpracy z Komendą Powiatową Policji w Krasnymstawie zmierzających do zapewnienia bezpieczeństwa oraz porządku publicznego mieszkańców (w szczególności na obszarach problemowych). Głównym problemem obszaru rewitalizacji są przede wszystkim dewastacje mienia publicznego. Przeciwdziałanie takim zjawiskom wymaga poprawy jakości przestrzeni publicznej w zakresie porządku publicznego, poprzez wyposażenie ogólnodostępnych miejsc w system monitoringu oraz energooszczędnego oświetlenia przyjaznego środowisku. Zasadniczą rolę w podniesieniu jakości zasobów ludzkich, a tym samym rozwiązywaniu problemów występujących na obszarze rewitalizacji pełni jakość i poziom edukacji, rozumianej jako wychowanie, wykształcenie, nauka oraz zdobywanie wiedzy i umiejętności. W związku z tym istotne jest, aby lokalna społeczność miała równy dostęp do wiedzy przez całe życie i usługa ta świadczona była na wysokim poziomie. Bezpośrednio na obszarze rewitalizacji nie ma zlokalizowanej żadnej Szkoły Podstawowej ani Gimnazjum, więc do oceny jakości i poziomu edukacji posłużono się danymi dla całego miasta. W tabeli 3 przedstawiono średnie wyniki dla poszczególnych szkół znajdujących się na terenie miasta w latach 2011 2015. Należy zauważyć, że wyniki jakie 33

osiągali uczniowie szóstych klas szkoły podstawowej na terenie miasta kształtowały się korzystnie w porównaniu do średnich wartości osiąganych przez uczniów w jednostkach wyższego rzędu (wykres 8). Świadczy to o dobrym poziomie kształcenia ludzi młodych na tym obszarze, niemiej jednak zasadne wydaje się również wzmocnienie kapitału społecznego poprzez działania rewitalizacyjne. Tabela 3 Średnie % wyniki ze sprawdzianu w szóstej klasie w Szkołach Podstawowych na terenie Miasta Krasnystaw w latach 2011 2015 Nazwa Szkoły Średnie wyniki w Szkołach Podstawowych 2011 2012 2013 2014 2015 Zespół Szkół nr 4 im. Jana Pawła II 65% 63% 63% 67% 69% Zespół Szkół nr 5 im. Orląt Lwowskich 56% 52% 54% 56% 59% Szkoła Podstawowa nr 1 im. Adama Mickiewicza 65% 50% 62% 64% 68% Źródło: Opracowanie własne na podstawie Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej w Krakowie Wykres 8 Średnie % wyniki ze sprawdzianu w 6 klasie szkoły podstawowej w 2015 roku porównanie średniej dla Miasta Krasnystaw, powiatu krasnostawskiego, województwa lubelskiego i Polski 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 67% 64% 62% 64% Miasto Krasnystaw powiat krasnostawski województwo lubelskie Polska Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej w Krakowie Organizacje pozarządowe są przejawem społeczeństwa obywatelskiego oraz jedną z form aktywności lokalnej. Odgrywają ważną rolę nie tylko w umacnianiu więzi społecznych i organizacyjnym wzmacnianiu władz lokalnych, lecz również zwiększają możliwości rozwoju społecznego. Aktywność mieszkańców i ich zaangażowanie w sprawy lokalne obrazuje wskaźnik liczby fundacji, stowarzyszeń i organizacji społecznych na 10 tys. mieszkańców (wykres 9). 34

Wykres 9 Liczba fundacji, stowarzyszeń i organizacji społecznych przypadających na 10 tys. mieszkańców w 2015 roku porównanie średniej dla obszaru rewitalizacji i dla Miasta Krasnystaw 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 77 obszar rewitalizacji Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Miasta Krasnystaw 39 Miasto Krasnystaw Wartość wskaźnika w porównaniu do średniej dla całego miasta kształtuje się korzystnie. Na obszarze rewitalizacji zarejestrowanych jest prawie dwukrotnie więcej organizacji pozarządowych niż średnia w całym mieście. Część organizacji funkcjonujących na terenie Miasta Krasnystaw nie posiada siedziby w granicach obszaru rewitalizacji, ale przez zasięg swojej działalności i aktywności oddziałuje również na jego mieszkańców. Pomimo tego, że na obszarze rewitalizacji występuje większa ilość organizacji pozarządowych, nadal zauważalna jest niewystarczająca aktywność społeczna i integracja mieszkańców. Aktywność mieszkańców, udział w życiu publicznym, a także zaangażowanie w sprawy lokalne zbadano również za pomocą wskaźnika liczba zgłoszonych inicjatyw w ramach budżetu obywatelskiego w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców (wykres 10). Wykres 10 Liczba zgłoszonych inicjatyw w ramach budżetu obywatelskiego w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców w 2015 roku porównanie średniej dla obszaru rewitalizacji i Miasta Krasnystaw 12 10 8 6 4 2 0 10 obszar rewitalizacji 7 Miasto Krasnystaw Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Miasta Krasnystaw 35

Należy podjąć kompleksowe działania społeczne na obszarze rewitalizacji służące rozwiązaniu zidentyfikowanych problemów społecznych oraz wzmacnianiu integracji i aktywizacji mieszkańców. Zaplanowanie działań społecznych o charakterze wyprzedzającym będzie miało na celu podniesienie skuteczności i trwałości projektów rewitalizacyjnych oraz gotowości i świadomości mieszkańców co do możliwości partycypacyjnego współdecydowania o obszarze objętym Miejskim Programem Rewitalizacji. Wyznaczony do rewitalizacji obszar obejmuje swoim zasięgiem Rynek w Krasnymstawie (tj. Plac 3 Maja), skupiający życie społeczno-gospodarcze całego miasta, obszar starego miasta znajdujący się w obrębie dawnych murów miejskich oraz niezagospodarowane tereny wzdłuż rzeki Wieprz. Na obszarze rewitalizacji koncentrują się m.in. obiekty usługowe, handlowe, administracyjne. W związku z powyższym identyfikuje się dużą liczbę działalności gospodarczych w granicach obszaru rewitalizacji na tle średniej dla miasta, co świadczy o przedsiębiorczości mieszkańców. Potwierdzeniem takiego stanu rzeczy jest wskaźnik liczba zarejestrowanych działalności gospodarczych osób fizycznych w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców w wieku produkcyjnym (wykres 11), wynoszący w 2015 roku 2 619 działalności, natomiast średnia dla miasta to 918 działalności. Wykres 11 Liczba zarejestrowanych działalności gospodarczych osób fizycznych w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców w wieku produkcyjnym w 2015 roku porównanie średniej dla obszaru rewitalizacji i Miasta Krasnystaw 3 000 2 500 2 000 1 500 1 000 2 619 500 0 obszar rewitalizacji 918 Miasto Krasnystaw Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Miasta Krasnystaw O przedsiębiorczości mieszkańców świadczy m.in. liczba nowo zarejestrowanych działalności gospodarczych w rejestrze REGON. W 2015 roku ich liczba w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców na obszarze rewitalizacji wyniosła 258 i była zdecydowanie wyższa 36

w porównaniu do średniej dla całego Miasta Krasnystaw (wykres 12). Świadczy to o dużym zainteresowaniu podejmowaniem działalności gospodarczych na obszarze rewitalizacji. Wykres 12 Liczba jednostek nowo zarejestrowanych w rejestrze REGON w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców w 2015 roku porównanie średniej dla obszaru rewitalizacji i Miasta Krasnystaw 300 250 200 150 100 258 50 0 obszar rewitalizacji 96 Miasto Krasnystaw Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Miasta Krasnystaw Niewątpliwym walorem Miasta Krasnystaw (w tym obszaru rewitalizacji) jest jego historia początki miasta datuje się na IX X wiek, prawa miejskie Krasnystaw uzyskał w 1394 roku. W mieście zachował się zabytkowy układ urbanistyczny objęty obszarem rewitalizacji, wpisany do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Lubelskiego (nr rej: A/628, Dz. Urz. Woj. Lub. z dnia 15 stycznia 2016 r., poz. 289). Obszar ten posiada również dużą ilość obiektów zabytkowych wpisanych do ww. Rejestru. Kamienice otaczające zabytkowy układ urbanistyczny pochodzą głównie z XVIII i XIX wieku. Najważniejszym elementem zagospodarowania przestrzennego jest Rynek, stanowiący ogólnodostępną przestrzeń publiczną o znaczeniu społecznym i gospodarczym, na którym koncentruje się aktywność społeczności lokalnej (fotografie 1, 2). Całość stanowi wartość kulturową w skali lokalnej. Znajdująca się na terenie Rynku zieleń zagraża bezpieczeństwu, dlatego ważnym elementem działań rewitalizacyjnych powinno być uporządkowanie oraz wzbogacenie układu roślinnego połączone z wykonaniem spójnego systemu małej architektury, które poprawią atrakcyjność przestrzeni publicznej oraz poprawią bezpieczeństwo. Wybrane rozwiązania techniczne godzić będą interesy różnych grup społecznych. Odtworzona przestrzeń publiczna Rynek, ma szansę stać się popularnym turystycznie produktem kulturowym, przyciągającym turystów przez cały rok m.in. na różnego rodzaju imprezy kulturalne. Uzupełnieniem części inwestycyjnej mogłyby być urządzenia mobilne stanowiące swoisty informator oraz przewodnik turystyczny przybliżający najistotniejsze momenty z 37

historii miasta oraz opisujący jego najcenniejsze zabytki. Nowe wnętrze urbanistyczne placu mogłoby stać się elementem krystalizującym układ miasta, wpływając na dalszy jego rozwój. Ciekawym wydarzeniem kulturalnym w Mieście Krasnystaw, odbywającym się m.in. na Rynku, są coroczne dożynki chmielowe tzw. Chmielaki, organizowane od 1971 roku. Jest to Ogólnopolskie Święto Chmielarzy i Piwowarów, na które zjeżdżają smakosze piwa i przedstawiciele browarów. Impreza związana jest z tradycją chmielarstwa na tym terenie, sięgającą początków XX wieku. Fotografia 1 Rynek Miasta Krasnystaw I Źródło: InicjatywaLokalna.pl Fotografia 2 Rynek Miasta Krasnystaw II Źródło: InicjatywaLokalna.pl Zabudowa w centrum miasta jest w znacznym stopniu nieuporządkowana i chaotyczna, a układ komunikacyjny niefunkcjonalny, co znacznie obniża estetykę obszaru, powodując brak 38

atrakcyjnych przestrzeni publicznych dla mieszkańców, sprzyjających nawiązywaniu kontaktów społecznych, integracji oraz wzmocnienia tożsamości z miejscem zamieszkania. Potwierdzeniem tego zjawiska jest wskaźnik powierzchnia terenów zagospodarowanych pod działalność sportową, rekreacyjną, kulturową i turystyczną przypadająca na 10 tys. mieszkańców, który na obszarze rewitalizacji wypada niekorzystnie w porównaniu do średniej dla Miasta Krasnystaw (wykres 13). Wykres 13 Powierzchnia (km 2 ) terenów zagospodarowanych pod działalność sportową, rekreacyjną, kulturową i turystyczną przypadająca na 10 tys. mieszkańców w 2015 roku porównanie obszaru rewitalizacji i średniej dla Miasta Krasnystaw 0,12 0,1 0,08 0,06 0,04 0,02 0 0,09 obszar rewitalizacji 0,10 Miasto Krasnystaw Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Miasta Krasnystaw W bliskiej odległości od Rynku, wzdłuż rzeki Wieprz, znajduje się zdegradowany i niezagospodarowany teren rejonu ul. Zaułek Nadrzeczny (fotografie 3 5). Teren, znajdujący się w centrum miasta, nie jest odpowiednio wykorzystywany, pełniąc głównie funkcje obsługi komunikacyjnej jako parking i ciąg pieszy. W związku z tym powinny zostać podjęte działania rewitalizacyjne w celu nadania mu nowych funkcji społecznych poprzez stworzenie infrastruktury sprzyjającej aktywności i integracji mieszkańców, podejmowania wspólnych inicjatyw oraz aktywnego spędzania wolnego czasu. Należałoby uatrakcyjnić i uregulować brzeg rzeki i wykorzystać wodę do celów rekreacyjnych dla mieszkańców. Ważnym elementem przeprowadzonych działań powinna być likwidacja barier architektonicznych i komunikacyjnych obszarów po obu stronach rzeki. Istotnym jest również wykorzystanie zdegradowanego bunkru poaustriackiego i adaptacja go do potrzeb pełnienia funkcji turystycznej (fotografia 6) oraz utworzenie amfiteatru. Dzięki stworzeniu spójnej i funkcjonalnej przestrzeni publicznej z dobrze rozwiniętą infrastrukturą rekreacyjną, sportową, kulturalną i terenem do prowadzenia działalności gospodarczej, miejsce to będzie służyć mieszkańcom wszystkich grup wiekowych w okresie całorocznym. W celu zwiększenia 39

poczucia bezpieczeństwa mieszkańców zasadne jest zamontowanie kompleksowego systemu monitoringu, natomiast dla oszczędności energii wymiana oświetlenia na energooszczędne. Dzięki takim działaniom oraz nowej aranżacji, teren mógłby stać się nową przestrzenią publiczną sprzyjającą aktywności oraz integracji mieszkańców. Stworzenie funkcjonalnych ciągów pieszych i dróg rowerowych przyczyni się do spójnego połączenia terenów wzdłuż rzeki Wieprz, tj. Ogrodów papieskich, Zaułka Nadrzecznego oraz Wieprzyska. Fotografia 3 Niezagospodarowany teren rejonu ul. Zaułek Nadrzeczny I Źródło: InicjatywaLokalna.pl Fotografia 4 Niezagospodarowany teren rejonu ul. Zaułek Nadrzeczny II Źródło: InicjatywaLokalna.pl 40

Fotografia 5 Zdegradowane obiekty znajdujące się w rejonie ul. Zaułek Nadrzeczny Źródło: InicjatywaLokalna.pl Fotografia 6 Zdegradowany bunkier poaustriacki Źródło: InicjatywaLokalna.pl Na obszarze rewitalizacji zauważalny jest również brak wystarczającej liczby miejsc parkingowych (fotografia 7), co w przypadku rozwoju funkcji rekreacyjnej i usługowej jest istotnym elementem. W związku z tym konieczne jest również wdrożenie zintegrowanego systemu parkowania, który zwiększyłby przepustowość oraz poprawił płynność w ruchu wewnętrznym, zmniejszając tym samym negatywne oddziaływanie transportu na otoczenie, co zwiększy komfort życia mieszkańców. 41

Fotografia 7 Parking przy Placu Kościelnym Źródło: InicjatywaLokalna.pl W celu zwiększenia poczucia bezpieczeństwa mieszkańców zasadne jest zamontowanie kompleksowego systemu monitoringu oraz poprawa estetyki oraz standardu nawierzchni ulic (fotografie 8 i 9). Fotografia 8 Ulica Żurka Źródło: InicjatywaLokalna.pl 42

Fotografia 9 Skrzyżowanie ulic Mostowej i Browarnej Źródło: InicjatywaLokalna.pl Stan wyposażenia obszaru rewitalizacji w infrastrukturę komunalną potwierdza m.in. wskaźnik dotyczący udziału budynków mieszkalnych podłączonych do sieci wodociągowej i kanalizacyjnej w stosunku do ogółu budynków mieszkalnych w 2015 roku w porównaniu do średniej dla miasta (wykresy 14 i 15). Wykres 14 Udział budynków mieszkalnych podłączonych do sieci wodociągowej w stosunku do ogółu budynków mieszkalnych w 2015 roku porównanie średniej dla obszaru rewitalizacji i Miasta Krasnystaw 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 100% obszar rewitalizacji 84% Miasto Krasnystaw Źródło: Opracowanie własne 43

Wykres 15 Udział budynków podłączonych do sieci kanalizacyjnej w ogólnej liczbie budynków mieszkalnych w 2015 roku porównanie średniej dla obszaru rewitalizacji i Miasta Krasnystaw 70% 60% 50% 40% 30% 60% 20% 10% 0% obszar rewitalizacji 29% Miasto Krasnystaw Źródło: Opracowanie własne Z danych przedstawionych na wykresie 14 wynika, że w 2015 roku 100% budynków mieszkalnych zlokalizowanych na obszarze rewitalizacji miało dostęp do sieci wodociągowej, natomiast na terenie całego miasta 84%. Biorąc pod uwagę wskaźniki dotyczące sieci kanalizacyjnej w 2015 roku (wykres 15) zauważyć można, że udział % dla obszaru rewitalizacji, który wynosił 60%, jest dwukrotnie wyższy od średniej dla całego miasta (29%). Pomimo tego sytuacja jest niekorzystna, ponieważ tylko niewiele ponad połowa budynków, znajdujących się w obszarze rewitalizacji jest podłączona do sieci kanalizacyjnej. Jest to szczególnie istotne, ponieważ infrastruktura techniczna oraz warunki mieszkaniowe determinują w znacznym stopniu jakość życia osób zamieszkujących ten obszar. Stan wyposażenia w infrastrukturę techniczną przesądza o kosztach inwestycyjnych rewitalizacji danego obszaru. Im wyższy jest stopień rozwoju infrastruktury technicznej, tym lepsze są warunki do przeprowadzenia zaplanowanych w jej zakresie zadań. Stan techniczny zabudowy skupionej w centralnej części miasta (w tym obszaru rewitalizacji), ze względu na pogłębiającą się degradację niektórych budynków, spowodowaną m.in. zużyciem substancji budowlanej, a także ogrzewaniem węglem powoduje, że część budynków wymaga przebudowy, adaptacji lub przeprowadzenia kompleksowych remontów, termomodernizacji lub wymiany źródeł ciepła na ekologiczne. Dookoła przestrzeni Rynku zlokalizowana jest historyczna zabudowa mieszkaniowa i handlowo-usługowa (fotografie 10 i 11). Wśród budynków zlokalizowanych bezpośrednio przy Rynku można wyróżnić m.in. były Ratusz Miejski (fotografia 12), który pochodzi z dwudziestolecia międzywojennego. Ratusz jest budowlą średniej wielkości, posiada jedno 44

piętro i niewielką, dość wysoką wieżę zegarową z balkonem. Budynek wymaga modernizacji i dostosowania do pełnienia funkcji społecznych oraz do potrzeb prowadzenia przedsiębiorstw społecznych i funkcjonowania organizacji pozarządowych. Fotografia 10 Zabytkowa zabudowa zlokalizowana przy Rynku Źródło: InicjatywaLokalna.pl Fotografia 11 Budynek zlokalizowany przy Rynku Źródło: InicjatywaLokalna.pl 45

Fotografia 12 Budynek byłego Ratusza Miejskiego Źródło: InicjatyaLokalna.pl W okolicach Rynku znajduje się również stary zespół pojezuicki, składający się z kościoła pw. św. Franciszka Ksawerego, klasztoru, pałacu biskupiego, seminarium i wikariatu. Kościół wraz z klasztorem powstał na przełomie XVII i XVIII wieku, wnętrze kościoła ma charakter barokowy. Zespół pojezuicki znajduje się w obrębie starych murów miejskich. Obecnie w budynkach kolegium swoją siedzibę ma Muzeum Regionalne (fotografia 13). Fotografia 13 Muzeum Regionalne wraz z Placem Kościelnym Źródło: InicjatywaLokalna.pl 46

Na obszarze rewitalizacji zlokalizowane są obiekty dziedzictwa kulturowego (zabytki wpisane do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Lubelskiego stan na dzień 20.02.2017 r.): zespół klasztorny augustianów stary, obecnie szkoła z internatem, ul. Zamkowa (nr rej.: A/383 z 26.02.1958 i z 17.04.1969): kościół (XVI) 1826, 1951, klasztor, 2 poł. XVII, 1826, 1951 (fotografia 14); dom, ul. 3 Maja 1, 1889 (nr rej.: A/376 z 20.10.1991); kamienica, ul. 3 Maja 2, XIX (nr rej.: A/375 z 17.10.1991); kamienica, ul. 3 Maja 3, 1 poł. XIX (nr rej.: A/369 z 17.10.1991); kamienica, ul. 3 Maja 4, XVIII, XIX (nr rej.: A/368 z 17.10.1991); kamienica, ul. 3 Maja 5, XIX (nr rej.: A/367 z 20.10.1991); dom, ul. 3 Maja 6, 1850 (nr rej.: A/366 z 20.10.1991); kamienica, ul. 3 Maja 7, XVIII/XIX (nr rej.: A/365 z 20.10.1991); kamienica, ul. 3 Maja 8, XIX (nr rej.: A/364 z 20.10.1991); kamienica, pl. 3 Maja 11, 1878 (nr rej.: A/363 z 5.12.1991); dawniej Dom Sejmikowy, pl. 3 Maja 29, 1928 (nr rej.: A/231 z 9.12.1992). Fotografia 14 Kościół pw. św. Franciszka Ksawerego Źródło: InicjatywaLokalna.pl 47

Część zabytków zlokalizowanych w granicach wyznaczonego obszaru rewitalizacji na chwilę obecną jest w stanie degradacji technicznej, do której przyczynia się przede wszystkim niefunkcjonowanie rozwiązań technicznych, które umożliwiłyby ich efektywne wykorzystanie. Aby wykorzystać lokalne zasoby dziedzictwa kulturowego w procesie rewitalizacji, należy podjąć działania mające na celu zachowanie i udostepnienie zabytkowych przestrzeni i obiektów. Ponadto na wyznaczonym obszarze rewitalizacji funkcjonują różne obiekty użyteczności publicznej, m.in. Urząd Miasta Krasnystaw (pl. 3 Maja 29), Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej (ul. Piłsudskiego 9), Środowiskowy Dom Samopomocy (ul. Konopnickiej 5), Przedszkole nr 1 (ul. Sikorskiego 4), Centrum Integracji Społecznej (ul. Sikorskiego 10), Młodzieżowy Dom Kultury (ul. Piłsudskiego 5a). Na estetykę i funkcjonalność przestrzeni publicznych, a także poprawę warunków zamieszkania mają zasadniczy wpływ obszary zieleni (przede wszystkim parki, skwery, zieleńce, ogrody działkowe, tereny zieleni nieurządzonej, a nawet drobne elementy zieleni: szpalery, drzewa, trawniki). Na terenie wyznaczonego obszaru rewitalizacji jest niewiele terenów zieleni urządzonej. Tereny zieleni odpowiednio zagospodarowane i pielęgnowane podnoszą atrakcyjność krajobrazu, tworzą klimat zwłaszcza obszarów miejskich oraz pełnią funkcje wypoczynkowe i ochronne. Jest to szczególnie istotne z uwagi na fakt niewielkiej powierzchni terenów zieleni urządzonej w ogólnej powierzchni terenu, co zostało przestawione na wykresie 16. Wykres 16 Udział terenów zieleni urządzonej (km 2 ) w ogólnej powierzchni terenu 0,6 0,4 0,2 0,48 0 0,05 obszar rewitalizacji Miasto Krasnystaw Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Miasta Krasnystaw 48

Z uwagi na brak szczegółowych danych, pogłębiona diagnoza w zakresie przekroczenia standardów jakości powietrza przeprowadzona została na podstawie raportu Ocena jakości powietrza w województwie lubelskim za 2015 r. sporządzonego przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie. Zgodnie z podziałem na strefy, zawartym w nowelizacji Ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2016 r. poz. 672 z późn. zm.), w każdej strefie oceny poziomu substancji w powietrzu podawane są ze względu na dwie grupy kryteriów: dwutlenku siarki, dwutlenku azotu, pyłu zawieszonego PM10 i PM2,5, ołowiu, benzenu, tlenku węgla, ozonu, kadmu, arsenu, benzo(a)pirenu, niklu ze względu na ochronę zdrowia ludzi; dwutlenku siarki, tlenku azotu, ozonu ze względu na ochronę roślin. Miasto Krasnystaw leży w obszarze rozległej powierzchniowo strefy lubelskiej o powierzchni 24 975 km 2. W strefie lubelskiej dokonano pomiarów ze względu na ochronę zdrowia ludzi i ze względu na ochronę roślin. Dopuszczalne poziomy ocenianych substancji określa Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. z 2012 r. poz. 1031). Wynikiem oceny jest zaliczenie każdej strefy dla wszystkich substancji podlegających ocenie do jednej z poniższych klas: klasa A (D1) jeżeli stężenia zanieczyszczenia na terenie strefy nie przekraczają odpowiednio poziomów dopuszczalnych, poziomów docelowych, poziomów celów długoterminowych (D1); klasa B jeżeli stężenia zanieczyszczenia na terenie strefy przekraczają poziomy dopuszczalne, lecz nie przekraczają poziomów dopuszczalnych powiększonych o margines tolerancji; klasa C (D2) jeżeli stężenia zanieczyszczeń na terenie strefy przekraczają poziomy dopuszczalne powiększone o margines tolerancji, w przypadku, gdy margines tolerancji nie jest określony poziomy dopuszczalne, poziomy docelowe, poziomy celów długoterminowych (D2). Poniżej w zestawieniu tabelarycznym (tabele 4 i 5) została przedstawiona klasyfikacja strefy lubelskiej względem poszczególnych zanieczyszczeń. 49

Nazwa strefy Tabela 4 Klasy stref dla poszczególnych zanieczyszczeń wg kryterium dla ochrony zdrowia ludzi strefa lubelska Kod strefy Klasa strefy dla poszczególnych zanieczyszczeń SO2 NO2 PM10 Pb C2H6 CO As Cd Ni BaP PM 2,5 O3 PL0602 A A C A A A A A A C C A Źródło: Ocena jakości powietrza w województwie lubelskim za 2015 r., WIOŚ Lublin Strefę lubelską zakwalifikowano do klasy C z powodu przekroczeń poziomu dopuszczalnego dla stężeń 24-godzinnych pyłu PM10, a także z powodu przekroczenia poziomu dopuszczalnego pyłu PM2,5 oraz benzo(a)pirenu. Tabela 5 Klasy stref dla poszczególnych zanieczyszczeń wg kryterium dla ochrony roślin Nazwa strefy Kod strefy Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń dla obszaru całej strefy NOx SO 2 O3 strefa lubelska PL0602 A A A Źródło: Ocena jakości powietrza w województwie lubelskim za 2015 r., WIOŚ Lublin Zdiagnozowanym problemem w sferze środowiskowej, wpływającym na stan jakości powietrza atmosferycznego na terenie wyznaczonego obszaru rewitalizacji jest opalanie kotłowni domowych paliwem niskiej jakości oraz o niskich parametrach grzewczych, a także odpadami komunalnymi. Efekt ten potęguje użytkowanie przestarzałych i niesprawnych urządzeń grzewczych. Wynika to z braku świadomości społeczeństwa o wpływie spalanego paliwa do ogrzewania domów oraz stanie stosowanych w tym celu pieców na jakość wdychanego przez nich powietrza. W efekcie nieefektywnego spalania paliw stosowanych w kotłowniach domowych do atmosfery uwalnianych jest wiele szkodliwych substancji, w tym głównie: pyły zawieszone, dwutlenek siarki, tlenki azotu, metale ciężkie, wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne, dioksyny. Ponadto piece w kotłowniach domowych nie są przystosowane do spalania odpadów, gdyż nie posiadają odpowiednich filtrów. W wyniku ich spalania emitowane są trujące i niebezpieczne substancje dla zdrowia i życia człowieka. Należy do nich m.in.: benzo(a)piren, tlenek węgla, dwutlenek siarki, metale ciężkie, kadm, cyjanowodór. Spalanie odpadów, oprócz emisji niebezpiecznych substancji, wiąże się także z ryzykiem zaczadzenia spowodowanego zapchaniem się przewodów kominowych. W granicach wyznaczonego obszaru rewitalizacji znajduje się fragment wzdłuż rzeki Wieprz, położony na terenie Grabowiecko-Strzeleckiego Obszar Chronionego Krajobrazu (mapa 3). 50

Mapa 3 Formy ochrony przyrody w granicach wyznaczonego obszaru rewitalizacji Źródło: Opracowanie własne Biorąc pod uwagę zagrożenie powodziowe, teren Miasta Krasnystaw usytuowany jest niekorzystnie. Główne zagrożenie pochodzi ze strony rzeki Wieprz, która przepływa przez całą 51

centralną część miasta (w tym przez obszar rewitalizacji). Zagrożenie powodziowe występuje corocznie, w czasie wiosennych roztopów na przełomie marca i kwietnia oraz tzw. wyżówki, na przełomie czerwca i lipca. Jego wielkość uzależniona jest od stanu warunków atmosferycznych (gwałtowne ocieplenie i topnienie śniegów oraz intensywność opadów). Zgodnie z danymi przedstawionymi na mapie 4, teren Miasta Krasnystaw leży na obszarze szczególnego zagrożenia powodzią o prawdopodobieństwie wystąpienia powodzi 1% raz na sto lat. Mapa 4 Obszary zagrożenia powodziowego na terenie Miasta Krasnystaw (w tym obszaru rewitalizacji) Źródło: Urząd Miasta Krasnystaw na podstawie materiałów otrzymanych od RZGW w Warszawie W wyniku przeprowadzonej pogłębionej diagnozy wyznaczonego obszaru rewitalizacji na terenie Miasta Krasnystaw oraz w oparciu o różne formy partycypacji społecznej (ankiety, spotkania, warsztaty dla różnych grup interesariuszy, wywiady grupowe, spacery badawcze), zidentyfikowano problemy (konieczne do rozwiązania poprzez działania rewitalizacyjne) i potencjały (których uruchomienie jest istotne do powodzenia procesu rewitalizacji) w podziale na sfery tematyczne (tabela 6) oraz wynikające z nich potrzeby o różnym charakterze i skali oddziaływania. 52

Tabela 6 Zidentyfikowane problemy oraz potencjały wyznaczonego obszaru rewitalizacji na terenie Miasta Krasnystaw Problemy Potencjały 1. Niekorzystna struktura demograficzna z rosnącym udziałem ludności w wieku poprodukcyjnym (postępujący proces starzenia się społeczeństwa). 2. Tendencja wzrostowa osób, które przekroczą potencjalny wiek zdolności do pracy. 3. Niekorzystny wskaźnik obciążenia demograficznego. 4. Wysoki poziom bezrobocia. 5. Duża liczba osób w gospodarstwach domowych korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej. 6. Wzrost zagrożenia patologiami społecznymi (najczęstsze powody korzystania ze świadczeń pomocy społecznej to: bezrobocie, długotrwała lub ciężka choroba, ubóstwo oraz niepełnosprawność). 7. Duża liczba przestępstw i niewystarczający poziom bezpieczeństwa publicznego. 8. Niewystarczająca jakość i dostępność usług publicznych. 1. Małe zróżnicowanie oferty handlu i usług przy Rynku. 2. Niewystarczająca przestrzeń oraz warunki techniczne do prowadzenia działalności. 1. Bariery architektoniczne dla osób starszych oraz niepełnosprawnych w przestrzeniach publicznych i budynkach użyteczności publicznej. 2. Niedostatecznie rozwinięta infrastruktura sportowa, rekreacyjna, turystyczna i okołoturystyczna. 3. Brak estetycznego, bezpiecznego i funkcjonalnego zagospodarowania przestrzeni publicznych. 4. Niedostateczne wyposażenie przestrzeni publicznych w elementy małej architektury oraz infrastrukturę społeczną i rekreacyjną. 5. Brak spójnego systemu ścieżek rowerowych i ciągu pieszych. SFERA SPOŁECZNA SFERA GOSPODARCZA SFERA PRZESTRZENNO-FUNKCJONALNA 1. Korzystne wyniki ze sprawdzianu szóstoklasistów. 2. Cykliczne imprezy integrujące mieszkańców i przyciągające turystów, m.in.: Chmielaki. 3. Wysoka liczba fundacji, stowarzyszeń i organizacji społecznych. 4. Duża liczba zgłoszonych inicjatyw w ramach budżetu obywatelskiego. 1. Koncentracja na obszarze rewitalizacji obiektów usługowych, handlowych. 2. Wysoki wskaźnik zarejestrowanych działalności osób fizycznych. 3. Duża ilość nowo zakładanych działalności gospodarczych. 1. Lokalizacja licznych obiektów usługowohandlowych, kulturowych, religijnych, rekreacyjnych i innych. 2. Zachowanie pierwotnego kształtu zabudowy, rozplanowania, stanowiącego wartość kulturową w skali lokalnej, który jest wpisany jako układ urbanistyczny miasta do Rejestru Zabytków Województwa Lubelskiego. 53

6. Niewielka powierzchnia zagospodarowana pod działalność sportową, rekreacyjną, kulturową i turystyczną. 7. Niewystarczający i będący w złym stanie technicznym system oświetlenia. 8. Niedostateczna ilość i jakość zieleni urządzonej. 9. Niefunkcjonalny układ komunikacyjny. 10. Niedostateczny stan infrastruktury komunalnej (m.in. podłączenie do kanalizacji). 1. Nieuporządkowana i będąca w złym stanie technicznym zabudowa na obszarze rewitalizacji. 2. Postępująca degradacja techniczna części budynków użyteczności publicznej oraz obiektów zabytkowych. 3. Niska efektywność energetyczna części budynków. 1. Bardzo niska ilość terenów zieleni urządzonej obszarze rewitalizacji. 2. Wysoki poziom tzw. niskiej emisji zanieczyszczeń. 3. Niska świadomość ekologiczna mieszkańców. 4. Przekroczenia w zakresie poziomu dopuszczalnego dla stężeń 24-godzinnych pyłu PM10, PM2,5 oraz dla benzo(a)pirenu. 5. Położenie na terenach zagrożonych występowaniem powodzi. SFERA TECHNICZNA 1. Lokalizacja zabytków wpisanych do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Lubelskiego. SFERA ŚRODOWISKOWA Źródło: Opracowanie własne 1. Walory przyrodniczo-krajobrazowe Grabowiecko-Strzelecki Obszar Chronionego Krajobrazu. Po dokonaniu całościowej analizy problemów oraz potencjałów zidentyfikowanych na wyznaczonych podobszarach rewitalizacji, poniżej wskazano skalę i charakter zdiagnozowanych potrzeb, które determinują zakres działań rewitalizacyjnych. Zidentyfikowane potrzeby w zakresie przezwyciężania zjawisk kryzysowych w sferze społecznej to: 1. Kompleksowe wsparcie osób wykluczonych i/lub zagrożonych ubóstwem (szczególnie wsparcie rodzin dotkniętych bezrobociem, długotrwałą lub ciężką chorobą oraz ubóstwem) niezbędne jest przerwanie procesu dziedziczenia ubóstwa i patologii społecznych poprzez różnorodne formy pracy zarówno z dorosłymi, jak i dziećmi czy młodzieżą, m.in. animację społeczną, profilaktykę społeczną czy środowiskowe formy wsparcia zapewniające organizację czasu wolnego. 54

2. Przeciwdziałanie bezrobociu i zwiększanie możliwości zatrudnienia konieczne jest zmniejszenie poziomu bezrobocia mieszkańców (szczególnie długotrwałego), prowadzącego do wzrostu liczby osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej poprzez realizację programów aktywizacji zawodowej we współpracy z Powiatowym Urzędem Pracy, a także tworzenie warunków do powstawania nowych miejsc pracy. 3. Poprawa stanu bezpieczeństwa publicznego na obszarze rewitalizacji określono potrzeby w zakresie przeciwdziałania przestępczości i dewastacji mienia publicznego poprzez zamontowanie monitoringu w miejscach publicznych, a także w zakresie bezpieczeństwa na drodze poprzez stworzenie odpowiedniej ilości miejsc parkingowych. 4. Wzmacnianie zaangażowania mieszkańców w sprawy lokalne oraz integracji we współdziałaniu na rzecz obszaru rewitalizacji niezbędne jest budowanie wspólnoty aktywnych mieszkańców wokół dobra wspólnego, zachęcanie do działania w organizacjach pozarządowych, wzmacnianie tożsamości lokalnej poprzez różne formy aktywności społecznej (m.in. oddolne inicjatywy, wydarzenia, imprezy wzmacniające więzi społeczne) we współpracy z podmiotami czy instytucjami działającymi na obszarze rewitalizacji. 5. Zwiększenie dostępności oraz poprawa jakości usług publicznych zdiagnozowane potrzeby dotyczą przede wszystkim poprawy stanu technicznego budynków, (szczególnie Ratusza i budynków zlokalizowanych wokół Rynku) oraz zwiększenia standardu świadczonych usług na rzecz mieszkańców (m.in. społecznych), a także zwiększenie dostępu do tych obiektów poprzez dostosowanie ich do potrzeb osób niepełnosprawnych i zapewnienie odpowiedniej ilości i jakości miejsc parkingowych. 6. Zapewnianie udziału w życiu społecznym osobom starszym i/lub niepełnosprawnym niezbędne jest wsparcie procesu usamodzielniania oraz integracji ze środowiskiem lokalnym, m.in. poprzez zwiększanie oferty usług opiekuńczych, rozszerzenie oferty aktywnych form spędzania czasu wolnego (cyklicznych imprez, spotkań i wydarzeń integracyjnych, warsztatów międzypokoleniowych, wycieczek itp.), a także aktywizację zawodową (np. wspieranie uzyskania i utrzymania zatrudnienia). Zdiagnozowane potrzeby w zakresie przezwyciężania zjawisk kryzysowych w sferze gospodarczej to: 55

1. Wzmacnianie przedsiębiorczości mieszkańców obszaru rewitalizacji w zakresie handlu i usług istnieje potrzeba wspierania mieszkańców obszaru rewitalizacji, do rozwijania istniejących przedsiębiorstw, a także tworzenia przyjaznego klimatu do podjęcia działalności gospodarczych (m.in. wdrożenie programów dotacyjnych) i rozwoju przedsiębiorstw (m.in. ułatwienia formalno-prawne, zagospodarowanie przestrzeni i/lub obiektów pod działalność gospodarczą). 2. Wspieranie rozwoju przedsiębiorstw i działalności gospodarczych mieszkańców na obszarze rewitalizacji zidentyfikowano potrzeby w zakresie uporządkowania oraz estetycznego i funkcjonalnego zagospodarowania przestrzeni publicznych do rozwoju i różnicowania prowadzonych działalności, a także kreowania przyjaznego klimatu do inwestowania przez przedsiębiorstwa. Zdiagnozowane potrzeby w zakresie przezwyciężania zjawisk kryzysowych w sferze przestrzenno-funkcjonalnej to 1. Uporządkowanie oraz stworzenie atrakcyjnych przestrzeni publicznych sprzyjających aktywności mieszkańców zauważa się szereg potrzeb związanych z wykreowaniem przestrzeni publicznej tworzącej centrum miasta, stworzeniem terenów zieleni urządzonej oraz poprawą estetyki, funkcjonalności i bezpieczeństwa w miejscach publicznych m.in. poprzez tworzenie elementów małej architektury, a także likwidowanie barier architektonicznych dla osób starszych i niepełnosprawnych. 2. Zwiększenie funkcjonalności układów komunikacyjnych z uwzględnieniem preferencji dla ruchu pieszego i rowerowego konieczna jest przebudowa i/lub remont ulic przebiegających przez centrum miasta, budowa ścieżek pieszych i rowerowych, co stworzy atrakcyjne i bezpieczne warunki do rozwoju aktywności i integracji społecznej oraz wypoczynku i rekreacji mieszkańców, a także w spójny sposób połączy tereny rekreacyjno-wypoczynkowe. Zdiagnozowane potrzeby w zakresie przezwyciężania zjawisk kryzysowych w sferze technicznej to: 1. Zatrzymanie postępującej degradacji technicznej i/lub poprawa efektywności energetycznej budynków (w tym zabytkowych) zidentyfikowano na terenie obszaru rewitalizacji zdegradowane i/lub częściowo nieużytkowane budynki będące w zasobach 56

miasta, które wymagają przeprowadzenia kapitalnego remontu i przywrócenia bądź nadania funkcji społecznych. 2. Uporządkowanie i zwiększenie dostępu do podstawowej infrastruktury komunalnej dla użytkowników obszaru zdiagnozowano zakres potrzeb w zakresie uzupełnienia braków lub poprawy stanu technicznego podstawowej infrastruktury komunalnej (zwłaszcza w zakresie sieci kanalizacyjnej), wpływającej na warunki i jakość zamieszkania czy prowadzenia działalności gospodarczej na obszarze rewitalizacji. Zdiagnozowane potrzeby w zakresie przezwyciężania zjawisk kryzysowych w sferze środowiskowej to: 1. Ograniczenie tzw. niskiej emisji zanieczyszczeń zdiagnozowano konieczność podjęcia kompleksowych działań zmniejszających wysoki poziom zanieczyszczenia powietrza w zakresie różnych projektów pozwalających na zastąpienie starych, nisko sprawnych urządzeń grzewczych bardziej proekologicznymi rozwiązaniami dostarczającymi ciepło. 2. Podniesienie świadomości ekologicznej mieszkańców potrzebne są inicjatywy edukacyjne dla mieszkańców obszaru rewitalizacji w zakresie świadomości, postaw i zachowań ekologicznych przyczyniających się do ochrony środowiska naturalnego. 3. Zwiększenie terenów zieleni urządzonej służących wypoczynkowi i rekreacji mieszkańców zauważa się potrzebę w zakresie odpowiedniego uporządkowania i zagospodarowania przestrzeni publicznych w zieleń urządzoną, która przyczyni się do ochrony, kształtowania klimatu, a także będzie pełnić funkcje społeczne na rzecz mieszkańców różnych grup wiekowych. 57

III. Część programowa 1. Założenia Miejskiego Programu Rewitalizacji Przeprowadzenie całościowej analizy zjawisk kryzysowych i potencjałów oraz wskazanie czynników mających szczególne znaczenie z punktu widzenia rewitalizacji (tabela 6), pozwoliło określić strategiczne kierunki działań dla wyznaczonego obszaru rewitalizacji na terenie Miasta Krasnystaw. Określono wizję (planowany efekt), misję oraz 2 cele rewitalizacji, wokół których skoncentrowane zostały kierunki działań. Realizacja zaplanowanych projektów i przedsięwzięć rewitalizacyjnych pozwoli na wykonanie misji, a tym samym wyprowadzenie wyznaczonego obszaru rewitalizacji ze stanu kryzysowego. 1.1. Misja i wizja stanu obszaru po przeprowadzeniu rewitalizacji Miejski Program Rewitalizacji opracowany został w układzie uwzględniającym dwa kluczowe jego elementy, tj. wizję pokazującą wizerunek obszaru rewitalizacji w przyszłości i misję będącą naczelnym kierunkiem zintegrowanej polityki terytorialnej, wokół której koncentrować się będą kompleksowe i partnerskie działania wszystkich interesariuszy rewitalizacji. Na podstawie przeprowadzonej pogłębionej diagnozy, analizy zjawisk kryzysowych i lokalnych potencjałów oraz w wyniku wspólnej pracy warsztatowej interesariuszy rewitalizacji, sformułowano misję i wizję stanu dla wyznaczonego obszaru po przeprowadzeniu procesu rewitalizacji. WIZJA 2023 Mieszkańcy obszaru rewitalizacji mają możliwość korzystania z atrakcyjnej i efektywnej infrastruktury społecznej umożliwiającej włączenie społeczne MISJA Tworzenie warunków do integracji i aktywizacji mieszkańców oraz przeciwdziałanie rozwarstwieniu społecznemu 58

Wizja obszaru rewitalizacji zawiera w sobie opis pożądanego stanu docelowego we wszystkich sferach, tj. społecznej, gospodarczej, przestrzenno-funkcjonalnej, technicznej i środowiskowej. W wymiarze społecznym na rewitalizowanym obszarze nastąpi poprawa warunków i jakości życia mieszkańców poprzez wzrost ich dochodów oraz włączenie społeczne osób wykluczonych, a także aktywizacja społeczna i integracja społeczności dzięki programom wsparcia i inicjatywom lokalnym. W wymiarze gospodarczym proces rewitalizacji przyczyni się w sposób bezpośredni do pobudzenia przedsiębiorczości mieszkańców, a w sposób pośredni do wzrostu inwestycji w mieście. W wymiarze funkcjonalno-przestrzennym po przeprowadzeniu kompleksowej rewitalizacji nastąpi ukształtowanie estetycznego, funkcjonalnego i bezpiecznego systemu przestrzeni publicznych na wyznaczonym obszarze rewitalizacji, sprzyjających aktywności i przedsiębiorczości społeczności lokalnej oraz rozwojowi funkcji rekreacyjnych, wypoczynkowych miasta. W wymiarze technicznym dzięki realizacji kompleksowych działań zwiększy się dostępność mieszkańców do podstawowych usług komunalnych, a także poprawi się stan techniczny zdegradowanych i częściowo nieużytkowanych budynków użyteczności publicznej i mieszkalnych, umożliwiając tym samym nadanie im nowej lub przywrócenie pierwotnej funkcji. W wymiarze środowiskowym nastąpi poprawa jakości powietrza poprzez ograniczenie tzw. niskiej emisji zanieczyszczeń, a także zwiększenie powierzchni i uporządkowanie terenów zieleni urządzonej, które zwiększają komfort życia mieszkańców. W związku z powyższym wizja obszaru rewitalizacji odnosi się do zdiagnozowanych: 1) potrzeb związanych z ożywieniem społeczno-gospodarczym wyznaczonego obszaru rewitalizacji (stanowiącego centrum Krasnegostawu), wspieraniem przedsiębiorczości mieszkańców, włączaniem społecznym osób zagrożonych marginalizacją, stworzeniem spójnej przestrzeni w centrum miasta; 2) uwarunkowań wynikających z historycznego ukształtowania miasta i tradycji chmielarskich; 59

3) potencjałów obszaru rewitalizacji długoletnich tradycji chmielarstwa, aktywnej działalności organizacji pozarządowych, których uruchomienie jest istotne do powodzenia procesu rewitalizacji. 1.2. Cele rewitalizacji wraz z odpowiadającymi im kierunkami działań Wypełnienie przyjętej wizji i misji jest uwarunkowane realizacją postawionych celów rewitalizacji i zaplanowanych do realizacji kierunków działań, służących eliminacji lub ograniczeniu zdiagnozowanych na etapie diagnostycznym negatywnych zjawisk w określonych dziedzinach, ściśle odpowiadających przyjętym celom (schemat 3 i 4). Przedstawiona poniżej struktura założeń Miejskiego Programu Rewitalizacji jest odpowiedzią na zdiagnozowane problemy i potencjały oraz została opracowana przy stosowaniu szeroko prowadzonej partycypacji społecznej (prowadzonych wywiadów grupowych, spotkań warsztatowych, posiedzeń Zespołu ds. rewitalizacji). Cele i kierunki działań odnoszą się do dziedzin, w których zdiagnozowano problemy i wynikające z nich potrzeby. Cele rewitalizacji służą hierarchizacji działań w odniesieniu do wskazanych potrzeb, a także są powiązane z wizją stanu obszaru po przeprowadzeniu rewitalizacji. Cel rewitalizacji 1. Zmniejszenie liczby osób mających potrzebę korzystania ze środowiskowej pomocy społecznej wraz z przyczyniającymi się do jego realizacji kierunkami działań, które dotyczą: wspierania przedsiębiorczości oraz aktywności mieszkańców, wspierania osób w sytuacjach kryzysowych (w szczególności wykluczonych oraz zagrożonych ubóstwem), wzmacniania kapitału społecznego, zwiększenia poziomu i poczucia bezpieczeństwa odpowiada na określone na podstawie pogłębionej diagnozy obszaru rewitalizacji potrzeby związane z: 1) przeciwdziałaniem bezrobociu i zwiększaniem możliwości zatrudnienia; 2) wzmacnianiem zaangażowania mieszkańców w sprawy lokalne oraz integracji we współdziałaniu na rzecz obszaru rewitalizacji; 3) zapewnieniem udziału w życiu społecznym osobom starszym i/lub niepełnosprawnym; 4) wzmacnianiem przedsiębiorczości mieszkańców obszaru rewitalizacji w zakresie handlu i usług; 5) wspieraniem rozwoju przedsiębiorstw i działalności gospodarczych mieszkańców na obszarze rewitalizacji; 6) kompleksowym wsparciem osób wykluczonych i/lub zagrożonych ubóstwem; 60

7) zwiększaniem dostępności oraz poprawą jakości usług publicznych; 8) poprawą stanu bezpieczeństwa na obszarze rewitalizacji. Osiągnięcie założeń celu 1. jest ściśle związane z planowanym efektem rewitalizacji określonym w wizji stanu obszaru w sferach społecznej i gospodarczej. Cel rewitalizacji 2. Poprawa spójności funkcjonalno-przestrzennej oraz estetyki przestrzeni i obiektów wraz z przyczyniającymi się do jego realizacji kierunkami działań, które dotyczą: ochrony oraz udostępniania dziedzictwa kulturowego i naturalnego, zapewnienia dostępu do wysokiej jakości usług publicznych oraz atrakcyjnego kształtowania przestrzeni odpowiada na określone na podstawie diagnozy obszaru rewitalizacji potrzeby związane z: 1) zatrzymaniem postępującej degradacji technicznej i/lub poprawą efektywności energetycznej budynków (w tym zabytkowych); 2) uporządkowaniem i zwiększeniem dostępu do podstawowej infrastruktury komunalnej dla użytkowników obszaru; 3) zwiększeniem dostępności i poprawą jakości usług publicznych; 4) ograniczeniem tzw. niskiej emisji zanieczyszczeń; 5) podniesieniem świadomości ekologicznej mieszkańców; 6) uporządkowaniem oraz stworzeniem atrakcyjnych przestrzeni publicznych sprzyjających aktywności mieszkańców; 7) zwiększeniem terenów zieleni urządzonej służących wypoczynkowi i rekreacji mieszkańców; 8) zwiększeniem funkcjonalności układów komunikacyjnych z uwzględnieniem preferencji dla ruchu pieszego i rowerowego. Osiągnięcie założeń celu 2. jest ściśle związane z planowanym efektem rewitalizacji określonym w wizji stanu obszaru w sferach przestrzenno-funkcjonalnej, technicznej i środowiskowej. W sformułowanych celach i kierunkach działań uwzględniono wnioski i postulaty wynikające z prowadzonej partycypacji społecznej (ankiet, spotkań, wywiadów grupowych). Podczas spotkań warsztatowych i debat publicznych mieszkańcy wskazywali na potrzebę stworzenia spójnej, bezpiecznej i estetycznej przestrzeni publicznej. Z przeprowadzonego badania ankietowego oraz wniosków zgłoszonych podczas spotkań i wywiadów grupowych wynika, że jako jeden z najważniejszych efektów przeprowadzonego procesu rewitalizacji powinno być stworzenie i/lub rozszerzenie bazy turystycznej i rekreacyjnej, poprawa estetyki i funkcjonalności przestrzeni publicznych, rozwój mikro i małej przedsiębiorczości oraz 61

zwiększenie integracji mieszkańców i pobudzenie ich aktywności. Wszystkie te postulaty zostały uwzględnione przy formułowaniu głównych założeń Miejskiego Programu Rewitalizacji. 62

Schemat 3 Założenia Miejskiego Programu Rewitalizacji Miasta Krasnystaw na lata 2016 2023 MISJA REWITALIZACJI Tworzenie warunków integracji i aktywizacji mieszkańców oraz przeciwdziałanie rozwarstwieniu społecznemu CEL REWITALIZACJI 1. Zmniejszenie liczby osób mających potrzebę korzystania ze środowiskowej pomocy społecznej CEL REWITALIZACJI 2. Poprawa spójności funkcjonalno-przestrzennej oraz estetyki przestrzeni i obiektów KIERUNEK DZIAŁANIA 1.1. Wspieranie przedsiębiorczości oraz aktywizacja społeczna i zawodowa mieszkańców KIERUNEK DZIAŁANIA 2.1. Ochrona oraz udostępnianie dziedzictwa kulturowego i naturalnego KIERUNEK DZIAŁANIA 1.2. Uruchamianie działań systemowych wspierających osoby w sytuacjach kryzysowych KIERUNEK DZIAŁANIA 2.2. Zapewnianie dostępu do wysokiej jakości usług publicznych KIERUNEK DZIAŁANIA 1.3. Zwiększanie poziomu i poczucia bezpieczeństwa KIERUNEK DZIAŁANIA 2.3. Atrakcyjne kształtowanie przestrzeni Źródło: Opracowanie własne 63

Schemat 4 Kierunki działań wraz z odniesieniem ich do zidentyfikowanej skali i charakteru potrzeb rewitalizacyjnych POTRZEBY REWITALIZACYJNE Przeciwdziałanie bezrobociu i zwiększanie możliwości zatrudnienia KIERUNEK DZIAŁANIA 1.1. Wspieranie przedsiębiorczości oraz aktywizacja społeczna i zawodowa mieszkańców Wzmacnianie zaangażowania mieszkańców w sprawy lokalne oraz integracji we współdziałaniu na rzecz obszaru rewitalizacji Zapewnienie udziału w życiu społecznym osobom starszym i/lub niepełnosprawnym Wzmacnianie przedsiębiorczości mieszkańców obszaru rewitalizacji w zakresie handlu i usług Wspieranie rozwoju przedsiębiorstw i działalności gospodarczych mieszkańców na obszarze rewitalizacji KIERUNEK DZIAŁANIA 1.2. Uruchamianie działań systemowych wspierających osoby w sytuacjach kryzysowych Kompleksowe wsparcie osób wykluczonych i/lub zagrożonych ubóstwem Zwiększenie dostępności oraz poprawa jakości usług publicznych KIERUNEK DZIAŁANIA 1.3. Zwiększanie poziomu i poczucia bezpieczeństwa Poprawa stanu bezpieczeństwa na obszarze rewitalizacji KIERUNEK DZIAŁANIA 2.1. Ochrona oraz udostępnianie dziedzictwa kulturowego i naturalnego Zatrzymanie postępującej degradacji technicznej i/lub poprawa efektywności energetycznej budynków (w tym zabytkowych) 64

Uporządkowanie i zwiększenie dostępu do podstawowej infrastruktury komunalnej dla użytkowników obszaru KIERUNEK DZIAŁANIA 2.2. Zapewnianie dostępu do wysokiej jakości usług publicznych Zwiększenie dostępności oraz poprawa jakości usług publicznych Ograniczenie tzw. niskiej emisji zanieczyszczeń Podniesienie świadomości ekologicznej mieszkańców Uporządkowanie oraz stworzenie atrakcyjnych przestrzeni publicznych sprzyjających aktywności mieszkańców KIERUNEK DZIAŁANIA 2.3. Atrakcyjne kształtowanie przestrzeni Zwiększenie terenów zieleni urządzonej służących wypoczynkowi i rekreacji mieszkańców Źródło: Opracowanie własne Zwiększenie funkcjonalności układów komunikacyjnych z uwzględnieniem preferencji dla ruchu pieszego i rowerowego 65