WYCHOWANIE PRZEZ MEDIA REFERTAT WYGŁOSZONY DO RODZICÓW

WYCHOWANIE PRZEZ MEDIA REFERTAT WYGŁOSZONY DO RODZICÓW W dzisiejszym krótkim referacie pragniemy zwrócić państwa uwagę na oddziaływanie tak zwanych mass mediów w procesie wychowawczym dzieci. Wpływ mediów na dzieci i młodzież niejednokrotnie było przedmiotem zainteresowania ze strony wielu pedagogów i psychologów. Wyniki badań potwierdziły ich ogromną rolę w formowaniu osobowości młodego człowieka i dziś jest to fakt niekwestionowany. Media w dużej mierze kształtują poglądy i postawy przez podsuwanie określonej wiedzy o świecie i przez lansowanie pewnych wartości. Być może większość rodziców uważa, że dzieci i młodzież mogą uzależnić się jedynie od alkoholu, narkotyków, czy nikotyny l. Tymczasem do groźnych uzależnień, które występują coraz częściej, a są zwykle bagatelizowane należy uzależnienie od telewizji, komputera i Internetu. Wielu rodziców nie zdaje sobie sprawy ze skali zagrożenia. Często akceptują to, że ich nastolatki spędzają całe godziny przed telewizorem czy komputerem, nie wychodzą z domu i nic złego nie robią, a w związku z tym, nie grozi im żadne niebezpieczeństwo z zewnątrz. Sądzą, że w ten sposób mają na oku swoje dzieci i chronią je przed złym towarzystwem. W rzeczywistości nierzadko szkoła jest dla uczniów jedynie przerywnikiem w oglądaniu telewizji i spędzania czasu przed monitorem komputera. Poznawanie prawdziwego życia przeznaczają na obcowanie z kulturą wizji, obrazu czyli,,życia na niby". W filmach samochód przejeżdża bawiące się dzieci z zajączkami, po czym wszyscy wstają i bawią się dalej. Pajac wyskakuje z bardzo wysokiego piętra i skacze jeszcze wyżej. Tymczasem rzeczywistość w odróżnieniu od fikcji rządzi się ściśle określonymi, niezmiennymi i koniecznymi prawami. 1

W prawdziwym życiu istnieje ścisła zależność między przyczyną a skutkiem. Do tego, aby móc przewidzieć skutki swego postępowania, potrzebna jest wyobraźnia. A jej rozwój hamuje właśnie kultura narzuconych wizji, kultura obrazu. Ten, kto nie jest w stanie przewidzieć skutków swego postępowania, - nie jest w stanie wziąć za nie odpowiedzialności. Nie jest w stanie logicznie myśleć i nie dojrzewa jego osobowość. Samotne siedzenie godzinami przed ekranem wyobcowuje z otoczenia. Młody człowiek nie poznaje praw rządzących grupami społecznymi, nie uczy się dobrej komunikacji interpersonalnej, nie zna wspólnotowych gier i zabaw. Szeroko lansowana zasada wewnętrznego luzu, aby każdy robił co chce - prowadzi do egoizmu, nie radzenia sobie z własnymi emocjami, do społecznego chaosu. Prezentowana w środkach społecznego przekazu przemoc stymuluje nie rzadko agresywne, przestępcze, a nawet kryminalne zachowania dzieci i młodzieży. W niektórych domach nawet kilkuletnie dzieci spędzają wiele godzin przed telewizorem. Powoduje to zanik więzi rodzinnych i ogranicza możliwości właściwych oddziaływań wychowawczych ze strony rodziców. Szkodzi zdrowiu gdyż naraża dzieci na wielogodzinne siedzenie w zamkniętym pomieszczeniu, podlegając niezdrowemu promieniowaniu elektromagnetycznemu, osłabia wzrok, a mocna fonia, którą preferują upośledza słuch i system nerwowy.. Taka sytuacja prowadzi do rezygnacji z ruchu i aktywnego wypoczynku na świeżym powietrzu. A co dzieje się z dzieckiem, które spędza czas przed ekranem komputera? Im jest młodsze, tym mniej odróżnia wirtualny świat od rzeczywistości. Te dwa światy przenikają się i mieszają, lecz ten fikcyjny jest o wiele ciekawszy. W realnym życiu są lekcje do odrabiania, czy inne obowiązki, a w grze dziecko jest bohaterem,,,supermenem". Lata w powietrzu, chodzi po ścianach jak człowiek pająk. Jest niezniszczalne, elektroniczne zjawy nie mają krwi, nie odczuwają bólu. Realny świat jest już tylko nudą, nieznośną koniecznością, przerwą w grze. Ale adrenalina, która zasila krew podczas gry w zabijanie, jest prawdziwa. Podniecenie, pobudzenie organizmu do walki jest faktem, chociaż bodziec jest nierzeczywisty. Zmiany w psychice, które 2

towarzyszą walce na ekranie, stają się pożądanym stanem. Bez tego pobudzenia dziecku jest nudno i byle jak. Prawdziwe życie nie dostarcza takich bodźców, jakie daje wirtualny świat, więc dziecko czym prędzej włącza komputer by poczuć,,zastrzyk energii". Twórcy wirtualnych zabaw dbają o atrakcyjność. Kolorowy, trójwymiarowy i pełen napięcia świat wciąga jak narkotyk. W gruncie rzeczy działa tak samo i tak samo uzależnia. Uczucia przeżywane w wirtualnym świecie stają się prawdziwe. Są jak sny, z których co raz trudniej się obudzić. Odgłosy strzelaniny w dziecięcym pokoju, wybuchy bomb, rozdzierające krzyki mordowanych nie są obce w wielu domach i są cichym przyzwoleniem niejednych rodziców. Lansowane w dzisiejszych czasach wychowanie bezstresowe daje rodzicom błędne przekonanie, że dziecko ma wzrastać bez żadnych zakazów, w atmosferze samych przyjemności, których finansowanie jest zadaniem rodziców. Być może dlatego coraz więcej małolatów namiętnie gra w krwawe gry komputerowe. Coraz częściej słyszymy od dzieci, że przemoc jest świetną zabawą. Nierzadko też obserwujemy próby przenoszenia do realnego świata doświadczeń komputerowej rzeczywistości. Badania naukowe wykazują, że dzieci stale narażone na oglądanie obrazów przemocy w komputerze są bardziej skłonne ją stosować. Niestety w grach komputerowych bardzo często prezentowane są negatywne, amoralne, agresywne wzorce zachowań. Oglądanie i uczestniczenie w grach pełnych grozy, przemocy i gwałtu zakłóca prawidłowy rozwój emocjonalny, poznawczy i społeczny. Brutalna rzeczywistość medialna jest źródłem rozdrażnienia i nerwowości. Inny problem stanowi obecność elementów erotycznych lub pornograficznych w grach komputerowych. Są one zazwyczaj dodatkiem do gry lub formą nagrody za przejście do następnego etapu. Wśród tylu zagrożeń nie należy zapominać, że komputer i inne media przy właściwym wykorzystaniu dają szansę i możliwość przekazywania wartości, norm społecznych, wzorów zachowań poprzez inicjowanie w dzieciach istotnych dyspozycji osobowych, zainteresowań, aspiracji, postaw i potrzeb. 3

W ostatnich latach pojawił się także w naszych domach konkurent komputera czyli Internet. Sieć internetowa przeżyła ostatnio gwałtowny rozwój. Dla jednych jest to "przysłowiowe okno na świat", z szansą i możliwością rozwoju, dla innych powód licznych frustracji, lęków, narzekań na tracony czas, a nawet chorobliwe uzależnienie. Bardzo poważnym zagrożeniem czyhającym na dzieci korzystające z globalnej Sieci jest coraz bardziej rozpowszechniająca się pornografia. Liczba stron erotycznych z roku na rok gwałtownie wzrasta. Odnalezienie witryn o takiej tematyce nie przedstawia obecnie żadnego problemu, natrafić na nie można często nawet przez przypadek. Jest to nagminnie wykorzystywane przez twórców komercyjnych serwisów erotycznych. Witryny z zawartością pornograficzną pojawiać się będą w wynikach wyszukiwania, nawet gdy poszukiwane treści nie maja z pornografia nic wspólnego. Często występują skojarzone z takimi hasłami, jak: mp3, film, muzyka, książka. Twórcy serwisów pornograficznych stosując najróżniejsze, nieraz bardzo wymyślne metody, doprowadzają również do tego, iż strony te mogą otwierać się automatycznie, niekiedy bez ingerencji użytkownika. Strony obfitujące w treści drastyczne, zawierające przemoc, wulgaryzmy są również przykładem nieodpowiedniej tematyki, na którą może natrafić dziecko. Treści te stanowią wielkie zagrożenie dla jeszcze nieukształtowanego psychicznie, zwykle bardzo wrażliwego umysłu dziecka. Innym z bardzo niebezpiecznym zjawiskiem jest pedofilia...cyberprzestrzeń to także idealne miejsce dla różnego rodzaju dewiantów posługujących się tym medium do swoich celów. Osoby te wykorzystują najczęściej komunikatory internetowe (Gadu-gadu, Tlen, Spik, AQQ itp.), cieszące się sporą popularnością wśród internautów. Dzieci i młodzież bardzo chętnie korzystają z programów służących do internetowej komunikacji, a także czatów czy forów 4

dyskusyjnych. Panuje moda na zawieranie nowych znajomości przez Internet, a sieciowe pogaduszki z rówieśnikami są niezwykle intrygujące. Dużą popularnością cieszą się również internetowe pamiętniki (tzw. blogi), w których młodzi ludzie systematycznie opisują swoje przeżycia osobiste, problemy i radości. Pedofile wykorzystują fakt anonimowości, jaki zapewnia Internet, szukając na tym obszarze swoich przyszłych ofiar. Zmieniając w prosty sposób tożsamość są w stanie nawiązać kontakt z dzieckiem podając się za jego rówieśnika, zdobyć jego zaufanie, przyjaźń, nawiązać więź emocjonalna i w końcu doprowadzić do spotkania w realnym świecie. Internet daje wiele możliwości, zwłaszcza jeśli nauczy się dzieci i młodzież korzystać się z niego rozsądnie, ponieważ może pomóc w nauce, w zabawie, w poznawaniu nowych ludzi oraz komunikowaniu się ze światem. Ważne jest, aby rodzice sami poznali zasady bezpiecznego korzystania z Internetu oraz rozmawiali o tym z dziećmi i młodzieżą. Wspólnie przeglądali różne strony WWW, poszukiwali informacji na określone tematy np.: zainteresowań dziecka itp., które będą później tematem do rozmów w rodzinie. Należy także dzieci uwrażliwić na ostrożność w podawaniu swoich danych osobowych, rozmawiać o niebezpiecznych treściach jakie mogą tam spotkać oraz interesować się jakie strony w internetowe dziecko odwiedza. Przy młodszych dzieciach warto zainstalować programy filtrujące, które będą blokować niepożądane strony. Aby zwiększyć poziom bezpieczeństwa i zapewnić dziecku bezpośrednią i maksymalnie największą ochronę przed niebezpiecznymi treściami dostępnymi na stronach WWW, można zastosować programy typu Parental Control (kontroli rodzicielskiej). Oprogramowanie do kontroli rodzicielskiej wykorzystuje dwie główne metody blokowania niepożądanych treści: filtrowanie według list adresów URL lub według słów kluczowych. Istnieje cała gama specjalistycznego (niestety, przeważnie płatnego) 5

oprogramowania stworzonego do tych celów. Jego zasada działania jest zwykle podobna. Program jest wstępnie konfigurowany przez osobę dorosła, która ustala politykę bezpieczeństwa. Określa ona, do jakich treści dziecko może mieć dostęp, a do których nie. Jednocześnie dziecko samo nie może zmienić opcji konfiguracyjnych, gdyż wejście do zaawansowanych ustawień programu jest zwykle chronione hasłem. Program uruchamia się automatycznie podczas startu systemu, a w czasie korzystania z Internetu monitoruje na bieżąco wyświetlane strony, blokując dostęp do tych niebezpiecznych. W obliczu negatywnych konsekwencji uzależnienia od telewizji, komputera czy Internetu odpowiedzialni rodzice powinni przede wszystkim zapobiegać takim sytuacjom, nie przez zabranianie używania tych środków ale przez racjonalne korzystanie z nich. Powinni stosować regułę najpierw obowiązki a potem komputer, kontrolować jakie strony internetowe, gry, programy wykorzystują dzieci. Starać się organizować inne formy spędzania wolnego czasu, sprawdzać jak długo dziecko pracuje przy komputerze, ogląda telewizję i stanowczo egzekwować przerwy. Należałoby zastosować różnego rodzaju zabezpieczenia i programy nadzorujące, które będą utrudniać dostęp do treści przez nas niepożądanych oraz pozwolą nam na późniejszą weryfikację rzeczywistego wykorzystania komputera. Fakt współprzebywania rodziców i dzieci podczas korzystania ze środków masowego przekazu mógłby być inspiracją do podejmowania różnorodnych działań wychowawczych, może się także przyczynić do umacniania więzi łączącej członków rodziny. Na koniec chcemy jeszcze zwrócić uwagę na stosunkowo nowe, ale bardzo niebezpieczne zjawisko cyberprzemocy. W ostatnim czasie, wraz z coraz większą dostępnością nowych mediów dla dzieci i coraz szerszą gamą możliwości jakie te media oferują, poważnym zagrożeniem dla najmłodszych stają się również ich rówieśnicy. Problem określany terminem cyberprzemoc zauważony został zaledwie kilka lat temu, jednak bardzo szybko 6

uznano go za poważną kwestię społeczną i przeciwdziałanie mu jest obecnie priorytetem większości programów edukacyjnych poświęconych bezpieczeństwu dzieci w Sieci. Cyberprzemoc najkrócej definiuje się jako przemoc z użyciem technologii informacyjnych i komunikacyjnych. Owe technologie to głownie Internet oraz telefony komórkowe. Podstawowe formy zjawiska to nękanie, straszenie, szantażowanie z użyciem Sieci, publikowanie lub rozsyłanie ośmieszających, kompromitujących informacji, zdjęć, filmów, oraz podszywanie się w Sieci pod kogoś wbrew jego woli. Do działań określanych mianem cyberprzemocy wykorzystywane są głownie: poczta elektroniczna, czaty, komunikatory, strony internetowe, blogi, serwisy społecznościowe, grupy dyskusyjne, serwisy SMS i MMS. W odróżnieniu od tradycyjnej przemocy (ang. bullying) zjawisko cyberprzemocy charakteryzuje wysoki poziom anonimowości sprawcy. Ponadto na znaczeniu traci klasycznie rozumiana siła, mierzona cechami fizycznymi czy społecznymi, a atutem sprawcy staje się umiejętność wykorzystywania możliwości, jakie dają media elektroniczne. Charakterystyczna dla problemu szybkość rozpowszechniania materiałów kierowanych przeciwko ofierze oraz ich powszechna dostępność w Sieci sprawiają, że jest to zjawisko szczególnie niebezpieczne. Kompromitujące zdjęcia, filmy czy informacje potrafią zrobić w Internecie bardzo szybką karierę a ich usunięcie jest często praktycznie niemożliwe. Dodatkową uciążliwością dla ofiar cyberprzemocy jest stałe narażenie na atak, niezależnie od miejsca czy pory dnia lub nocy. Kolejną ważną cechą problemu jest stosunkowo niski poziom kontroli społecznej tego typu zachowań. Sytuacja doznawania przez dziecko krzywdy za pośrednictwem mediów elektronicznych jest często trudna do zaobserwowania przez rodziców, czy nauczycieli, szczególnie jeżeli maja ograniczoną wiedzę i doświadczenia związane z korzystaniem z mediów elektronicznych. Dzieci za zwyczaj nie uświadamiają sobie jak krzywdzące mogą być działania podejmowane on-line, a ofiary cyberprzemocy pozostawione sam na sam z problemem często nie potrafią sobie z nim poradzić. 7

Dlatego bardzo ważną role w przeciwdziałaniu cyberprzemocy pełni najbliższe otoczenie dziecka. Rodzice powinni podejmować działania profilaktyczne oraz szybko interweniować w sytuacji gdy zachodzi podejrzenie, że dziecko jest ofiarą lub sprawcą przemocy w Sieci. Problem cyberprzemocy coraz częściej jest przedmiotem programów profilaktycznych i kampanii informacyjnych. W Polsce Fundacja Dzieci Niczyje realizuje od stycznia 2008 roku kompleksową akcję społeczną Stop Cyberprzemocy w ramach której zwracają uwagę dorosłych na specyfikę i skalę problemu cyberprzemocy oraz rolę rodziców w zapewnieniu dziecku bezpieczeństwa w Sieci. W celu przeciwdziałania problemowi cyberprzemocy i innym zagrożeniom związanym z korzystaniem przez dzieci z mediów elektronicznych w lutym 2007 roku w ramach kampanii Dziecko w Sieci powołany został projekt Helpline.org.pl. Pod adresem www.helpline.org.pl oraz bezpłatnym numerem telefonu 0 800 100 100 mogą uzyskać pomoc zarówno najmłodsi jak i dorośli. Literatura tematu: Olczak A. i R.: Dziecko w Internecie zagrożenia i ochrona. [W:] Komputer w edukacji. Pod red. nauk. J. Morbitzera. Wydaw. Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków 2005, s. 207-213 Internet ocenzurowany. Przegląd programów do kontroli rodzicielskiej. Magazyn Internet nr 6/2004 Toborowicz I.: Dzieci nie muszą ich szukać. Zabezpieczenie dzieci przed szkodliwymi treściami zawartymi w Internecie analiza witryn związanych z tematem. [W:] Komputer w edukacji. Pod red. nauk. J. Morbitzera. Wydaw. Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków 2005, s. 281-286 Juszczyk S.: Człowiek w świecie elektronicznych mediów szanse i zagrożenia. Wydaw. US, Katowice 2000, s. 129-131 Pielachowski J.: Generacja WWW. Edukacja Medialna nr 2/1998 Gajda J.: Media w edukacji. Wydaw. Impuls, Kraków 2005, s. 145-148 8

Dokumentacja techniczna urządzeń Astaro Security Gateway i Proventia. Strony WWW www.dzieckowsieci.pl www.kidprotect.pl www.bezpiecznyinternet.pl www.saferinternet.pl www.opiekun.softstory.pl www.dyzurnet.pl www.sieciaki.pl www.mswia.gov.pl/dzieci/czat www.astaro.com www.symantec.pl www.proventia.com www.cobion.com /opracowała mgr Agnieszka Kołacz/ 10 PORAD DOTYCZĄCYCH BEZPIECZNEGO KORZYSTANIA Z INERNETU PRZEZ DZIECI. 1. Odkrywaj Internet razem z dzieckiem. Bądź pierwszą osobą, która zapozna dziecko z Internetem. Odkrywajcie wspólnie jego zasoby. Spróbujcie znaleźć strony, które 9

mogą zainteresować Wasze pociechy, a następnie zróbcie listę przyjaznych im stron (pomocny będzie edukacyjny serwis internetowy www.sieciaki.pl). Jeśli Wasze dziecko sprawniej niż Wy porusza się po Sieci, nie zrażajcie się poproście, by było Waszym przewodnikiem po wirtualnym świecie. 2. Naucz dziecko podstawowych zasad bezpieczeństwa w Internecie. Uczul dziecko na niebezpieczeństwa związane z nawiązywaniem nowych znajomości w Internecie. Podkreśl, że nie można ufać osobom poznanym w Sieci, ani też wierzyć we wszystko co o sobie mówią. Ostrzeż dziecko przed ludźmi, którzy mogą chcieć zrobić im krzywdę. Rozmawiaj z dzieckiem o zagrożeniach czyhających w Internecie i sposobach ich unikania. 3. Rozmawiaj z dziećmi o ryzyku umawiania się na spotkania z osobami poznanymi w Sieci. Dorośli powinni zrozumieć, że dzięki Internetowi dzieci mogą nawiązywać przyjaźnie. Jednakże spotykanie się z nieznajomymi poznanymi w Sieci może okazać się bardzo niebezpieczne. Dzieci muszą mieć świadomość, że mogą spotykać się z nieznajomymi wyłącznie po uzyskanej zgodzie rodziców i zawsze w towarzystwie dorosłych lub przyjaciół. 4. Naucz swoje dziecko ostrożności przy podawaniu swoich prywatnych danych. Dostęp do wielu stron internetowych przeznaczonych dla najmłodszych wymaga podania prywatnych danych. Ważne jest, aby dziecko wiedziało, że podając takie informacje, zawsze musi zapytać o zgodę swoich rodziców. Dziecko powinno zdawać sobie sprawę z niebezpieczeństw, jakie może przynieść podanie swoich danych osobowych. Ustal z nim, żeby nigdy nie podawało przypadkowym osobom swojego imienia, nazwiska, adresu i numeru telefonu. 5. Naucz dziecko krytycznego podejścia do informacji przeczytanych w Sieci. Wiele dzieci używa Internetu w celu rozwinięcia swoich zainteresowań i rozszerzenia wiedzy potrzebnej w szkole. Mali internauci powinni być jednak świadomi, że nie wszystkie znalezione w Sieci informacje są wiarygodne. Naucz dziecko, że trzeba 10

weryfikować znalezione w Internecie treści, korzystając z innych dostępnych źródeł (encyklopedie, książki, słowniki). 6. Bądź wyrozumiały dla swojego dziecka. Często zdarza się, że dzieci przypadkowo znajdują się na stronach adresowanych do dorosłych. Bywa, że w obawie przed karą, boją się do tego przyznać. Ważne jest, żeby dziecko Ci ufało i mówiło o tego typu sytuacjach; by wiedziało, że zawsze kiedy poczuje się niezręcznie, coś je zawstydzi lub przestraszy, może się do Ciebie zwrócić. 7. Zgłaszaj nielegalne i szkodliwe treści. Wszyscy musimy wziąć odpowiedzialność za niewłaściwe czy nielegalne treści w Internecie. Nasze działania w tym względzie pomogą likwidować np. zjawisko pornografii dziecięcej szerzące się przy użyciu stron internetowych, chatów, e-maila itp. Nielegalne treści można zgłaszać na policję lub do współpracującego z nią punktu kontaktowego ds. zwalczania nielegalnych treści w Internecie Hotline u (www.dyzurnet.pl). Hotline kooperuje również z operatorami telekomunikacyjnymi i serwisami internetowymi w celu doprowadzenia do usunięcia nielegalnych materiałów z Sieci. 8. Zapoznaj dziecko z NETYKIETĄ - Kodeksem Dobrego Zachowania w Internecie. Przypominaj dzieciom o zasadach dobrego wychowania. W każdej dziedzinie naszego życia, podobnie więc w Internecie obowiązują takie reguły: powinno się być miłym, używać odpowiedniego słownictwa itp. (zasady Netykiety znajdziesz na stronie www.sieciaki.pl) Twoje dzieci powinny je poznać (nie wolno czytać nie swoich e-maili, kopiować zastrzeżonych materiałów, itp.). 9. Poznaj sposoby korzystania z Internetu przez Twoje dziecko. Przyjrzyj się, jak Twoje dziecko korzysta z Internetu, jakie strony lubi oglądać i jak zachowuje się w Sieci. Staraj się poznać znajomych, z którymi dziecko koresponduje za pośrednictwem Internetu. Ustalcie zasady korzystania z Sieci (wzory Umów Rodzic-Dziecko znajdziesz na stronie www.dzieckowsieci.pl) oraz sposoby postępowania w razie nietypowych sytuacji. 10. Pamiętaj, że pozytywne strony Internetu przeważają nad jego negatywnymi stronami. 11

Internet jest doskonałym źródłem wiedzy, jak również dostarczycielem rozrywki. Pozwól swojemu dziecku w świadomy i bezpieczny sposób w pełni korzystać z oferowanego przez Sieć bogactwa 12