Ewolucja cen węgla koksowego na rynku międzynarodowym

322 UKD:533.945: 622.333: 661.664: 338.516.22(100)-043.86 Ewolucja cen węgla koksowego na rynku międzynarodowym Dr inż. Urszula Ozga-Blaschke* ) Treść: W artykule przedstawiono zmiany cen węgli metalurgicznych w handlu międzynarodowym na tle zjawisk zachodzących na rynku węglowym w długim horyzoncie czasowym. Pokazano relacje miedzy cenami węgli koksowych różniących się jakością i przydatnością technologiczną, tj. węgli typu hard i semi-soft. Wahania cen na rynku są wynikiem złożonych relacji podaży i popytu, jednak dynamika tych zmian dla węgla koksowego w ostatnich latach jest zaskakująco wysoka. Efektem zdarzeń jakie miały miejsce na rynku węgli metalurgicznych jest ewolucja systemu cen przejście od rocznych cen kontraktowych (benchmarków) do cen kwartalnych i do tworzenia systemu indeksacji, na wzór od dawna funkcjonujących indeksów na rynku węgla energetycznego. Słowa kluczowe: węgiel koksowy, ceny, kontrakty, rynek spot, indeksy cenowe 1. Wprowadzenie Międzynarodowy handel węglem koksowym to około 30 światowego zużycia tego surowca. Deficyt węgla występujący na dwóch odległych geograficznie rynkach w Azji (region Pacyfiku) i w Europie (region Atlantyku) pokrywany jest głównie dostawami węgla z Australii i Ameryki Północnej, toteż 90 handlu odbywa się drogą morską. Pozostały handel drogą lądową obejmuje tradycyjną wymianę pomiędzy USA i Kanadą, Chinami i Mongolią, Rosją i Ukrainą oraz krajami europejskimi. Globalny wzrost zapotrzebowania na węgiel, którego podstawowym odbiorcą jest branża hutnicza spowodował, że w ostatnich 20 latach handel tym surowcem (określanym również jako węgiel metalurgiczny) rósł średnio około 1,6 rocznie. Po stronie dostawców dominującą pozycję (z ponad 60 udziałem w rynku) zajmuje Australia, która jest również największym światowym producentem najlepszych jakościowo węgli koksowych typu hard. Następnymi w rankingu głównych dostawców węgli koksowych są: USA, Kanada oraz Rosja. Po stronie popytowej, rynek azjatycki przejmuje ponad połowę ogólnoświatowego handlu węglem metalurgicznym. Największymi importerami węgla są koncerny z Japonii, Indii i Korei Południowej, a w 2009 roku dołączyli do tej grupy odbiorcy z Chin. Chiny, będące największym światowym producentem i użytkownikiem węgla koksowego, w bardzo krótkim czasie stały się drugim po Japonii głównym jego importerem. W okresie od 2008 roku import chiński wzrósł sześciokrotnie z 6,9 mln ton do 42,3 mln t w 2010 roku. * ) Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN, Kraków. Artykuł opiniował mgr inż. Jerzy Malara; rekomendował prof. dr hab. inż. Wiesław Blaschke. Rynek importowy z obszaru Atlantyku obejmuje kraje UE, Europy Wschodniej i Morza Śródziemnego. Na rynku europejskim znaczącymi odbiorcami (z importem ponad 5 mln t węgla) są: Niemcy, Francja, Wielka Brytania, Ukraina, Włochy oraz Turcja. W strukturze jakościowej węgli metalurgicznych będących przedmiotem handlu na rynku międzynarodowym przeważa węgiel koksowy typu hard (około 155 mln t), pozostałą ilość stanowią węgle semi-soft, oraz węgle PCI. Podaż węgli koksowych typu hard (niezbędnych do produkcji koksu wysokiej jakości) kontrolowana jest przez kilku producentów międzynarodowe koncerny: BHP (BMA), Teck Cominco, Anglo American, Xstrata oraz Rio Tinto, przy czym dominującą pozycję mają dwa pierwsze, tj. australijski koncern BHP oraz kanadyjski Teck. Mniejszy stopień zmonopolizowania występuje na rynku węgli semi-soft i PCI. W handlu węglem koksowym, powszechną praktyką jest kontraktowanie przez odbiorców przeważającej ilości surowca w umowach long term, w których wielkość tonażu i ceny węgla ustalane były dotąd na okres 12 miesięcy. Producenci najlepszych jakościowo węgli typu hard, często ponad 90 swojej produkcji kontraktowali na takich warunkach. Wiąże się to ze specyfiką produkcji koksu, którego jakość gwarantuje stosowanie mieszanek węglowych o odpowiednim składzie i parametrach jakościowych. Pozostała ilość węgla, w zależności od zapotrzebowania uzupełniana jest zakupami na rynku spot, na którym zmiany cen kształtowane są przez bieżącą sytuację podażowo-popytową. Dynamika zmian cen węgli na rynku spot w istotny sposób wpływa na poziom negocjowanych cen kontraktowych, co szczególnie uwidoczniło się w ostatnich latach. Od wielu lat negocjacje cen w kontraktach między japońskimi koncernami hutniczymi (JSM) stanowiącymi potężny

Nr 7-8 PRZEGLĄD GÓRNICZY 323 blok odbiorców i największym eksporterem węgla australijskim koncernem BHP miały bardzo istotny wpływ na poziom cen uzgadniany przez pozostałych uczestników rynku. Był krótki okres czasu, w którym producenci z USA zawierali wcześniejsze umowy z odbiorcami z Europy, jednak inni importerzy z rejonu Pacyfiku, a także Brazylia, Turcja czy Indie z reguły akceptowali referencyjny poziom cen ustalany z odbiorcami japońskimi. Pierwszy etap negocjacji zazwyczaj dotyczy poziomu cen węgli koksowych typu hard, a w dalszej kolejności ustalane są ceny dla pozostałych typów węgli metalurgicznych. Tak więc cena kontraktowa australijskiego węgla koksowego typu hard na bazie FOB porty producenta jest punktem odniesienia do kontraktacji cen na rynkach w Azji, Europie, Ameryce Płd. 2. Relacje między jakością węgla koksowego a jego ceną rynkową Ze względu na stopień uwęglenia i właściwości koksotwórcze, najwyższe ceny na rynku uzyskują węgle koksowe typu hard oraz węgle PCI LV (o niskiej zawartości części lotnych); następne w rankingu są węgle semi-soft i PCI HV. Grupa węgli hard obejmuje całą gamę węgli (hard premium, hard standard, semi-hard) różniących się głównie stopniem uwęglenia oraz wskaźnikiem CSR (wytrzymałość poreakcyjna koksu otrzymanego z danego węgla) (tabl. 1). Benchmark ustala się w odniesieniu do najlepszych jakościowo węgli typu hard premium, do których zalicza się np. węgle z australijskich kopalń Saraji i Peak Downs (BHP BM). Zróżnicowanie cen w grupie węgli: hard premium, hard (standard) i semi-hard w okresie ostatnich 4 lat kontraktowych (FY) wahało się w zakresie od kilku do kilkunastu USD/tonę. W porównaniu do węgli hard premium węgle hard (standard) uzyskiwały ceny niższe w granicach kilku procent a węgle semi-hard od 7 do 13 (tabl. 2). Węgle koksowe semi-soft charakteryzujące się słabszymi właściwościami koksotwórczymi nie nadają się samodzielnie do produkcji koksu hutniczego o wysokich parametrach jakościowych. Węgle semi-soft HV (o wysokiej zawartością części lotnych) stosowane jako składniki mieszanek koksowniczych mogą być również kierowane na rynek węgli energetycznych. O kierunku ich wykorzystania decyduje wielkość zapotrzebowania i poziom cen w danym segmencie rynku. W okresach, gdy popyt ze strony branży koksowniczej spada, a różnice między cenami węgli energetycznych i semi- -soft ulegają spłaszczeniu, część producentów obniża koszty poprzez ograniczenie procesu wzbogacania i sprzedaje węgiel do odbiorców z sektora energetycznego. W sytuacji odwrotnej, gdy ceny węgli metalurgicznych znacznie przewyższają ceny węgli energetycznych, produkcja tych węgli ukierunkowana jest na branżę hutniczą. W poprzednich latach ceny węgli koksowych semi-soft ustalane były w powiązaniu z cenami węgli energetycznych premiowane były w stosunku do cen tych węgli o kilka USD/tonę (za okres 1982 2004 średnio około 10 ). Ostatnio reguła ta uległa zmianie i ceny węgli semi-soft ustala się przeważnie w powiązaniu z cenami węgli koksowych hard. Relacje pomiędzy cenami wegli hard i semi-soft ilustruje wykres na rysunku 1. W długim horyzoncie czasowym (od 1980 roku do II kw. 2011 roku) ceny węgli o słabszych właściwościach koksotwórczych były średnio niższe od cen węgli hard premium o 25, a zależności od sytuacji rynkowej różnice te wahały się w przedziale od 14 do 50. Szczególnie wysoką dynamiką zmian charakteryzował się okres od 2004 roku. 3. Wpływ sytuacji rynkowej na ceny węgli koksowych Ceny węgla na rynkach międzynarodowych uzależnione są od sytuacji popytowo-podażowej tj. od zapotrzebowania na węgiel w regionach zużycia i od możliwości produkcyjnych w regionach wydobycia. Zachwianie równowagi między popytem i podażą węgla zawsze prowadzi do zmienności cen, jednak dynamika tych zmian w okresie ostatnich pięciu lat była zaskakująco wysoka. W okresie do 2003 roku ceny węgli koksowych na rynku międzynarodowym miały utrzymującą się tendencję spadkową. Ceny maksymalne dla poszczególnych cykli koniunkturalnych obniżyły się z najwyższego w tym okresie poziomu 66 USD/t (w 1982 roku ) do 48,35 USD/t w 2002 roku, natomiast ceny minimalne z 44 USD/t (w 1987 roku) do 39,75 USD/t w roku 2000. Wystąpiło również skracanie czasowe cykli cenowych, które w analizowanym okresie trwały kolejno: 8, 7, 6 i 3 lata kontraktowe (rys. 2). Zmiany cen (rok do roku) wahały się w zakresie od kilku do kilkunastu USD/t. Wykres na rysunku 2 pokazuje, że procentowe zmiany cen węgli typu hard mieściły się w zakresie od 18 do +23, a największe spadki miały miejsce w latach Tablica 1. Charakterystyka jakościowa australijskich węgli koksowych typu hard Kopalnia/typ węgla W t r A d V d S t d SI F max ddpm Saraji/hard premium 10,0 10,0 18,7 0,62 8,5 160 74 1,52 Peak Downs/hard premium 9,5 9,7 20,7 0,60 8,5 400 74 1,42 Goonyella/Riverside/hard 10,0/9,5 8,9/10,0 24,3/22,5 0,52/0,55 8/7,5 1 100/500 68/72 1,17/1,24 Norwich Park/hard 10,0 9,9 17,8 0,65 9 100 67 1,65 Gregory/semi-hard 8,5 7,3 33,0 0,65 9 7 500 60 0,94 Źródło: opracowanie własne na podstawie [9, 12,] CSR R o max Tablica 2. Zróżnicowanie cen kontraktowych australijskich węgli typu hard, USD/Mg Kopalnia FY 2007/2008 FY 2008/2009 FY 2009/2010 III kw. 2010 IV kw. 2010 I kw. 2011 Peak Downs i Saraji 98 305 129 225,0 209,0 225,0 Goonyella/Riverside 96 2,0 300 1,6 128 0,8 220 2,2 205 1,9 221 1,8 Norwich Park 90 8,2 290 4,9 120 7,0 215 4,4 195 6,7 210 6,7 Gregory 85 13,3 285 6,6 115 10,9 210 6,7 190 9,1 205 8,9 Źródło: opracowanie własne na podstawie [9, 12, 14]

324 Rys. 1. Zróżnicowanie cen kontraktowych węgli koksowych hard i semi-soft Źródło: opracowanie własne na podstawie danych [10, 12] Rys. 2. Przebieg zmian cen kontraktowych węgli koksowych typu hard i semi-soft w latach 1980 2004 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych [10, 12] 1983 i 1999. Wiązało się to z okresami recesji w przemyśle stalowym w Japonii i w innych krajach uprzemysłowionych, a późniejszym okresie również z kryzysem gospodarczym w krajach azjatyckich i w Brazylii. Znaczna redukcja cen węgla koksowego w analizowanym okresie wywołała zmniejszenie podaży na rynek. Zamknięcie kopalń w Niemczech i Kanadzie, znaczne zmniejszenie eksportu polskiego węgla oraz węgla koksowego z USA, (który uzyskiwał wyższe ceny na wewnętrznym rynku energetycznym) spowodowało znaczne problemy z dostępnością węgli metalurgicznych na rynku światowym. Rok 2004 był przełomowy zarówno dla światowej branży koksowniczej jak i producentów węgla. W latach 2000 2004 światowa produkcja stali surowej rosła średnio w tempie 6 rocznie, osiągając rekordową wielkość 1,068 mld t. Podobną dynamikę wzrostu zanotowała produkcja surówki żelaza, co przełożyło się na zwiększenie światowego zapotrzebowania na koks a więc i węgiel koksowy. Czołowi producenci i eksporterzy mieli kłopoty z zaspokojeniem rosnącego popytu, jako że wcześniejszy okres stagnacji nie sprzyjał inwestowaniu w rozwój mocy wytwórczych. Nastąpił dynamiczny wzrost cen węgli koksowych na rynku spot, które ponad dwukrotnie przewyższały ceny kontraktowe, jakie uzyskali główni eksporterzy (australijski koncern BHP BM i kanadyjski Elk Valley) w ramach wcześniejszych (zakończonych w grudniu 2003 r.) negocjacji warunków kontraktowych na FY 04. W zaistniałej sytuacji, negocjacje cen w kontraktach FY 05 między koncernem BHP BM a japońskimi JSM, wyznaczyły referencyjny poziom cen (benchmark price) dla węgla typu hard na poziomie 125 USD/t FOB, co stanowiło wzrost o 119 w stosunku do ceny kontraktowej z roku poprzedniego (rys. 3). Od 2005 roku na rynku węgla koksowego nastąpił okres bardzo dynamicznych zmian cen w stosunkowo krótkich

Nr 7-8 PRZEGLĄD GÓRNICZY 325 Rys. 3. Przebieg zmian cen kontraktowych węgli koksowych typu hard i semi-soft w latach 2005 2011 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych [10, 12] przedziałach czasowych z wyraźnie utrzymującą się tendencją wzrostową. Wzrosty cen w okresie ostatnich 6 lat wahały się w zakresie 55 200 natomiast spadki od kilku do 60 (w kryzysowym 2009 roku). Po dwuletnim (FY 06 i FY 07), kilkunastoprocentowym spadku cen wynikającym z poprawy podaży (wysokie ceny zwiększyły aktywność wszystkich producentów) i wzmocnieniu pozycji odbiorców, w połowie 2007 roku ceny węgla na rynku spot ponownie wzrosły znacznie powyżej cen kontraktowych. Rosnące zapotrzebowanie na importowany węgiel ze strony odbiorców (głównie z Indii i Japonii) zbiegło się z ograniczeniem podaży węgla przez głównych eksporterów, wynikającym z kłopotów z transportem lądowym (Kanada), jak też z infrastrukturą portową (huragany zniszczyły nabrzeże portowe w Australii). Kłopoty produkcyjne w kopalniach w Rosji i na Ukrainie oraz zalanie kopalń węgla w stanie Queenslad (w wyniku występujących początkiem 2008 roku ulewnych deszczy w Australii), pogłębiły deficyt węgli na rynku światowym. Oprócz zdarzeń losowych, które miały miejsce w krajach głównych eksporterów bardzo istotny wpływ na światowy rynek węgli metalurgicznych miała sytuacja w Chinach. Rosnąca produkcja chińskiej stali i zwiększone zapotrzebowanie na surowce hutnicze na rynku wewnętrznym wpłynęły na ograniczenie eksportu koksu, a rosnące koszty i ceny krajowego węgla przekładały się na kolejne podwyżki cen koksu. Wysokie koszty licencji eksportowych oraz wprowadzone przez rząd kolejne podwyżki cła eksportowego (w celu ochrony rynku krajowego) sprawiły, że ceny FOB koksu chińskiego wzrosły do ponad 600 USD/t. Dotychczasowi użytkownicy chińskiego koksu zostali zmuszeni do poszukiwania innych źródeł pozyskiwania tego surowca lub intensyfikacji własnej produkcji koksowniczej, co zwiększało popyt na węgiel na rynku międzynarodowym. W efekcie w 2008 roku ceny kontraktowe węgla typu hard wzrosły do 305 USD/t, co stanowiło ponad 200 wzrost w porównaniu z benchmarkiem FY 07. W drugiej połowie 2008 roku pojawiły się symptomy recesji gospodarczej zapoczątkowanej kryzysem na rynkach finansowych. Ogólne załamanie światowej gospodarki sprawiło, że drastycznie spadł popyt na węgiel co szczególnie odczuli producenci węgla koksowego. Światowy kryzys gospodarczy, dużo silniejszy niż przewidywano, spowodował że przełom lat 2008/2009, był okresem bardzo trudnym dla przemysłu hutniczego i branż z nim powiązanych. Po raz pierwszy od 1999 roku nastąpił dwuletni spadek zapotrzebowania na wyroby stalowe i drastyczne ograniczenie produkcji hutniczej, spadło zapotrzebowanie na węgiel metalurgiczny we wszystkich regionach świata, z wyjątkiem niektórych krajów azjatyckich. Jedynym regionem w którym produkcja surówki wielkopiecowej wzrosła była Azja, a w samych Chinach wzrost wyniósł ponad 15 do prawie 544 mln t, co stanowiło około 60 ogólnej światowej produkcji. W efekcie kryzysu na rynku stali i koksu ceny węgli koksowych hard w kontraktach FY 09/10 spadły o 57 do 115 129 USD/t (w zależności od jakości). Na rynku transakcji spot, mimo spadku cen węgli (do połowy wartości jakie utrzymywały się w 2008 roku), większe zainteresowanie zakupami wykazywali głównie odbiorcy z Indii i Chin. Duże zapotrzebowanie na węgiel ze strony przemysłu koksowniczego w Chinach, przy kłopotach podażowych chińskiego górnictwa oraz wysokich cenach krajowego węgla, skłonił producentów koksu do zakupów węgla na rynku międzynarodowym, gdzie ceny w transakcjach spot były znacznie niższe od cen węgla chińskiego. Pozwoliło to eksporterom z Australii, Kanady i Rosji utrzymać wysoki eksport, mimo spadku popytu ze strony innych odbiorców. W drugiej połowie 2009 roku na rynek zaczęli powracać tradycyjni odbiorcy z Japonii, Korei, Europy, co ponownie spowodowało wzrost cen na rynku spot znacznie powyżej ustalonego benchmarku. Tak wysoka dynamika zmian cen węgla koksowego i duże zróżnicowanie między (obowiązującymi przez okres 12 miesięcy) benchmarkami a cenami na rynku spot spowodowały, że w marcu 2010 roku w negocjacjach cen kontraktów na rok fiskalny FY 10/11 największy światowy eksporter koncern BHP BM wprowadził uzgadnianie cen w systemie kwartalnym, a nie jak dotąd tradycyjnie na okres roku fiskalnego (od 1 kwietnia do 31 marca). Niektórzy eksporterzy zastosowali system mieszany część tonażu kontraktowano w cenach rocznych a część z cenami zmieniającymi się kwartalnie.

326 Zgodnie z trendem cenowym na rynku spot, cena kontraktowa węgla typu hard premium w II kw. 2010 roku wzrosła o 55 do 200 USD/t, a węgla semi-soft ponad dwukrotnie (z 80 do 167 USD/t). Trzeci kwartał przyniósł kolejne wzrosty cen 12,5 dla węgla hard i 3 dla semi-soft. Wpływ zmian cen węgli koksowych na rynku spot na wysokość kwartalnych benchmarków ilustrują wykresy na rysunku 4. Szczególnie wyraźnie pokazuje to sytuacja, która miała miejsce na początku 2011 roku, kiedy przy ustalonym benchmarku w wysokości 225 USD/t, ceny węgli hard na rynku spot osiągały ceny od 300 do 380 USD/tonę. Podobnie jak w roku 2008, główną przyczyną tych wzrostów było ograniczenie produkcji i podaży węgli w Australii. Końcem 2010 roku ulewne deszcze i powodzie w stanie Queensland poważnie utrudniły pracę kopalń a huragany, które nawiedziły wybrzeże Australii początkiem 2011 roku sparaliżowały pracę portów utrudniając wysyłkę węgla. Również producenci w Kanadzie borykali się z kłopotami produkcyjnymi i transportowymi. Po raz kolejny zdarzenia losowe (tzw. siła wyższa) ograniczyły dostępność węgla na rynku międzynarodowym, co przy mocnym popycie stworzyło warunki do dyktowania skokowego wzrostu cen. Koncern Anglo American, jako pierwszy uzgodnił z japońskimi koncernami na II kw. 2011 roku (rys. 4) cenę węgla koksowego hard premium LV (z flagowej kopalni German Creek) w wysokości 330 USD/tonę, co stanowiło wzrost o 47 w stosunku do ceny z I kwartału. Zazwyczaj to koncern BHP jako pierwszy uzgadniał benchmark, toteż na rynku potraktowano to jako odejście od dotychczas stosowanych procedur transakcyjnych. 4. Indeksy cen dla węgla koksowego Zwiększający się wolumen zakupów węgla metalurgicznego na rynku spot, duża zmienność jego cen oraz wprowadzenie kwartalnego systemu ustalania benchmarków, stanowiły impuls do podjęcie prób opracowania indeksów cenowych dla węgla koksowego, podobnych do od dawna funkcjonujących indeksów cenowych dla węgla energetycznego. Energy Publishing przy współpracy Doyle Trading Consultants LLC po długich przygotowaniach i konsultacjach z liderami branży przedstawił propozycję trzech indeksów cenowych dla węgla koksowego w transakcjach spot (o parametrach jakościowych określonych zgodnie z normą ASTM): CCQ the Coking Coal Queensland Index reprezentuje cenę FOB (w portach w stanie Queensland) węgla koksowego typu hard premium w transakcjach spot, CCH-LOV the Coking Coal Hampton Roads Index, Low Vol reprezentuje cenę FOB w porcie Hampton Roads (Virginia) węgla koksowego typu premium LV w transakcjach spot, CCH-HIGH the Coking Coal Hampton Roads Index, High Vol reprezentuje cenę FOB w porcie Hampton Roads węgla koksowego typu premium (Typ A) o wysokiej zawartości części lotnych w transakcjach spot. Indeksy utworzono dla dwóch największych obecnie ośrodków handlu węglem koksowym drogą morską stanu Queensland w Australii i portu Hampton Roads w USA. Wiarygodność i solidność indeksów gwarantować mają przyjęte procedury oraz wiarygodny zbiór danych o cenach, pochodzący z wielu różnych źródeł [15]. Przy obliczaniu wskaźnika brane są pod uwagę transakcje, oferty kupna i sprzedaży oraz ceny na rynku dwukierunkowym jeżeli załadunek statku jest planowany w okresie 90 dni od przekazania danych, termin płatności przypada wkrótce po załadunku, jakość węgla mieści się w ramach określonych przez 4 parametry z grupy parametrów podstawowych (lub węgiel zostanie uznany na podstawie oceny rynkowej jako węgiel hard premium), a jego cena przeliczona jest przez kompilator w celu uwzględnienia odchyleń jakości. Dostosowanie jakości w zakresie: zawartości siarki, popiołu, wilgoci i wskaźnika CSR jest zgodne z wytycznymi standardowych warunków handlowych, natomiast inne korekty jakości będą dokonywane w przypadkach, w których dane historyczne wskazują stałą różnicę cen między danym węglem a węglem hard premium. Pierwsze trzy parametry były zazwyczaj stosowane do rozliczeń na linii odbiorca dostawca. Obecnie jednak coraz częściej ustalane są również dodatkowo warunki dotyczące wskaźnika CSR (dla koksu otrzymanego z danego węgla). Również Platts i Argus Media publikują w swoich wydawnictwach branżowych indeksy cen dla węgla koksowego. Metodologia tworzenia indeksów jest podobna do stosowanej przez Energy Publishing. Platss od marca 2010 roku podaje indeksy cen FOB dla trzech węgli australijskich, których specyfikacja jakościowa przedstawiona jest w tablicy pod wykresem na rysunku 4. Ponadto podawane są również ceny tych węgli na bazie CFR w Chinach i w Indiach, czyli dla dwóch kluczowych obecnie rynków. Argus Media, podobnie jak Energy Publishing, publikuje indeksy cenowe dla dwóch węgli z USA na bazie FOB Hampton Roads oraz węgla australijskiego w portach w stanie Queenslad. Specyfikację jakościową indeksowanych węgli pokazuje tablicy pod wykresem na rysunku 5 Argus podaje również notowania cen węgli typu hard na bazie CIF: w Japonii, na wsch. wybrzeżu Indii, w płn. Chinach oraz ceny krajowego chińskiego węgla koksowego (w USD/t oraz w RMB/t). Przejście na rynku węgla koksowego w 2010 roku od rocznych cen kontraktowych do mechanizmu cen krótkoterminowych (kwartalnych) otworzyło drogę dla rozwoju indeksacji węgli koksowych, która jest niezbędna dla powstania rynku instrumentów pochodnych. Tworzone indeksy cenowe mają być pomocne w zarządzaniu zmiennością cen w indeksowanych transakcjach swap. Swapy to instrumenty wykorzystywane na rynku finansowym do zabezpieczenia przyszłych cen węgla. Korzystają z nich zarówno producenci jak i odbiorcy. Jedna ze stron płaci ustaloną cenę w zamian za okresowe płatności ustalane na podstawie określonego indeksu cen węgla. Rynek swapów nie jest regulowany, nie ma określonej giełdy gdzie handel ma miejsce, transakcje są ustalane indywidualnie. Na rynku węgla energetycznego wskaźniki cen funkcjonują od 10 lat. Dają dobry obraz tendencji rynkowych, są zobiektywizowane gdyż odnoszą się do standardów jakościowych. Istnienie kilku wskaźników cen, określanych przez konkurencyjne grupy ekspertów, sprzyja wiarygodności wykonywanych przez te grupy ocen. Literatura 1. Blaschke W. i inni: Konkurencyjność krajowego węgla koksowego w świetle cen na rynkach światowych. Materiały konferencyjne nt.: Węgiel koksowy hutnictwo koksownictwo, Ustroń-Zawodzie, 6-7 listopada 1995. 2. Praca zbiorowa pod red. W. Blaschke i E. Mokrzyckiego: Węgiel koksowy na rynkach światowym i krajowym. Studia, Rozprawy, Monografie nr 37. Wyd. IGSMiE PAN, Kraków, 1995. 3. Ozga-Blaschke U.: Międzynarodowy rynek węgla koksowego. Studia, Rozprawy, Monografie nr 141. Wyd. IGSMiE PAN, Kraków. ISBN 978-83-60195-75-8, 2007. 4. Ozga-Blaschke U.: Relacje cen węgli koksowych i energetycznych na rynkach międzynarodowych. Polityka Energetyczna, tom 12, zeszyt 2/2. Wyd. IGSMiE PAN, Kraków, 2009.

Nr 7-8 PRZEGLĄD GÓRNICZY 327 Parametry jakościowe węgli Peak Downs Region Premium LV HCC 64 MV W tr, 9,5 9,7 9,5 A d, 9,7 9,3 9,0 S td, 0,60 0,50 0,60 P, 0,035 0,045 0,050 CSR, 74 71 64 Ro, 1,42 F max, ddpm 400 500 1 700 V d, 20,7 21,5 25,5 Rys. 4. Porównanie indeksowanych cen australijskich węgli koksowych typu hard na rynku spot z kwartalnymi cenami benchmark w okresie II kw. 2010 II kw. 2011 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych [12, 14] Parametry jakościowe węgli FOB Australia FOB Hampton Roads low-mid vol FOB Hampton Roads high vol W tr, <10,0 <5,75 max 0,8 A d, <10,0 <10,0 >8,0 S td, <0,6 <1,25 >1,3 CSR min 67 min 70 <50 CSN (SI) 7 9 7-9 <7 Ro, 1,1 1,5 1,1 1,5 <1,0 V d, <25 <26,0 > 31,0 Rys. 5. Ceny indeksowanych węgli koksowych na rynku spot w okresie II kw2010 II kw 2011 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych[ 9]

328 5. Ozga-Blaschke U.: Wpływ kryzysu gospodarczego na rynki stali, węgla koksowego i koksu. Przegląd Górniczy Nr 3-4 (1036-37), Wyd. ZG SITG Katowice, 2009, s. 8 13, 6. Ozga-Blaschke U.: Światowy rynek węgla koksowego stan obecny i perspektywy rozwoju. Przegląd Górniczy Nr 11, s. 24 31. Wyd. ZG SITG Katowice, 2010. 7. Ozga-Blaschke U.: Gospodarka węglem koksowym. Wyd. IGSKiE PAN. Kraków, ISBN 978-83-60195-14-7 8. Lorenz U.: Rola wskaźników cen w międzynarodowym handlu węglem energetycznym. Polityka Energetyczna, tom 9, Zeszyt specjalny. Wyd. IGSMiE PAN, Kraków, 2006. 9. Argus Coal Daily International. Wyd. Argus Media Ltd. 10. Australian commodities. Steel and steel making raw materials. ABARE, www.abare.gov.au 11. Coal Information 2010 (with 2009 date). Wyd. IEA, Paryż 12. ICR International Coal Report. Wyd. Platts The McGraw Hill Companies, England 13. ICR Coal Statistics Monthly. Wyd. Platts McGraw Hill Companies, England 14. CTI Coal Trader International. Wyd. Platts. 15. Methodology and Specifications for Coking Coal Queensland Index (CCQ) and Coking Coal Hampton Roads Index (CCH). Prepared by Energy Publishing. September 9, 2010 Version 15. 16. www.argusmediagroup.com 17. www. bhpbilliton.com 18. www.crugroup.com 19. www.eia.doe.gov 20. www.energypublishing.com 21. www.globalcoal.com 22. www.platts.com