Krajewska-Kułak Probl Hig Epidemiol E i wsp. 2010, Uzależnienie 91(1): 41-47od Internetu wśród studentów kierunku pielęgniarstwo 41 Uzależnienie od Internetu wśród studentów kierunku pielęgniarstwo Internet addiction among nursing students Elżbieta Krajewska-Kułak 1/, Wojciech Kułak 2/, Katarzyna Van Damme-Ostapowicz 1/, Jolanta Lewko 1/, Cecylia Łukaszuk 1/, Agnieszka Bielemuk 1/, Krystyna Kowalczuk 1/, Hanna Rolka 1/, Beata Kowalewska 1/, Barbara Jankowiak 1/, Emilia Rozwadowska 1/ 1/ Zakład Zintegrowanej Opieki Medycznej, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku 2/ Klinika Rehabilitacji Dziecięcej, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku Wstęp. Uzależnienie od Internetu (online addiction czy też Internet addiction), w opinii Poppe, austriackiego specjalisty specjalizującego się w terapiach odchodzenia od uzależnień narkotykowych, stale narasta, a liczba osób uzależnionych przekracza w niektórych państwach uprzemysłowionych liczbę uzależnionych od narkotyków. Cel pracy. Ocena stopnia uzależnienia od Internetu studentów kierunku pielęgniarstwo Wydziału Nauk o Zdrowiu UMB. Materiał i metody. Badaniem objęto 232 studentów kierunku pielęgniarstwo. Wykorzystano kwestionariusz ankietowy złożony z części metryczkowej oraz czterech części: A testu uzależnienia od Internetu, B testu uzależnienia od Internetu Kimberly Young, C testu oceny stopnia nasilenia zespołu abstynencyjnego oraz D testu nasilenia siecioholizmu. Wyniki. Osoby nie posiadające komputera w domu, bez względu na kierunek studiów, spędzały przy nim do 3 godzin dziennie, a posiadające komputer od 0,5 do 8 godz. Średnio wszyscy respondenci poświęcali internetowi 1,8 godz. dziennie ± 1,4. Testem uzależnienia od Internetu z części A ankiety oraz Test Kimberly Young wykazał uzależnienie u 24 (10,3%) osób. Zespół abstynencyjny został stwierdzony u 11 (4,7%) studentów, a cechy siecioholizmu posiadało (2,%) badanych. U 3 (1,3%) respondentów wykazano jednocześnie uzależnienie od internetu oraz wystąpienie zespołu abstynencji internetowej, a u 2 (0,9%) osob uzależnienie od internetu oraz cechy siecioholizmu. Wnioski. Czas spędzany przez studentów przy komputerze wydłużał się, dochodząc nawet do 8 godzin dziennie. Prawie co dziesiąta osoba wykazywała cechy uzależnienia od Internetu, co dwudziesta cechy zespołu abstynencyjnego, a co czterdziesta cechy charakterystyczne dla siecioholizmu. Introduction. In the opinion of Hurbert Poppe, an Austrian specialist in the therapies of drug abuse, on-line addiction or Internet addiction steadily grows and the number of people with on-line addiction exceeds the number of people with drug abuse in the developed countries. Aim. Assessment of the degree of on-line addiction among nursing students at the Faculty of Nursing and Health Prevention of Medical University of Bialystok. Material and methods. The study included 232 nursing students. In this study we used a questionnaire consisting of the personal data and four parts, part A on-line addiction test, part B Kimberly Young test, part C test of intensity of abstinence syndrome and part D test of intensity of on-line addiction. Results. Nursing students who had no computer at home used it 3 hours a day, the students who had a computer were using it for 0.5 8 hours. On the average, all respondents were on-line 1.8 ± 1.4 hours daily. Internet addiction was confirmed among 24 (10.3%) of nursing students by part A survey and Kimberly Young test. Abstinence syndrome was confirmed among 11 (4.7%) of the respondents. Signs of on-line addiction were manifested by (2.%) of nursing students. Only 3 (1.3%) of respondents had both Internet addiction and Internet abstinence syndrome, and 2 (0.9%) of students had Internet addiction and signs of on-line addiction. Conclusions. The period of using the computer was prolonged up to 8 hours daily. One-tenth of students had Internet addiction, one-twentieth had abstinence syndrome, and one-fortieth on-line addiction. Key words: students, Internet, addiction Słowa kluczowe: studenci, Internet, uzależnienie Probl Hig Epidemiol 2010, 91(1): 41-47 www.phie.pl Nadesłano: 21.01.2010 Zakwalifikowano do druku: 28.02.2010 Adres do korespondencji / Address for correspondence Prof. dr hab. n. med. Elżbieta Krajewska-Kułak Zintegrowanej Opieki Medycznej, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku ul. M. Curie-Skłodowskiej 7a, 15-09 Białystok tel. (085) 748 55 28, e-mail: elzbieta.krajewska@wp.pl Wprowadzenie Początki historii Internetu sięgają końca lat sześćdziesiątych, kiedy to Departament Obrony rządu amerykańskiego zainicjował projekt badawczy realizowany przez agencję ARPA (Advanced Research Projects Agency), związany ze stworzeniem sieci komunikacyjnej dla celów wojskowych [1]. W roku 1973 uruchomiono połączenia międzynarodowe do Wielkiej Brytanii i Norwegii, a rok później Tomlinson stworzył program do przesyłania elektronicznych wiadomości po sieci (e-mail) [1]. W roku 1981, dla naukowców uniwersyteckich niemających połączenia z ARPAnet, utworzono sieć CSNET (Computer Science
42 Probl Hig Epidemiol 2010, 91(1): 41-47 NETwork), a w 1983 roku otworzono pierwsze połączenia pomiędzy ARPAnet, a CSNET [1]. Fakt ten niektórzy uważają za początek istnienia Internetu [1]. W Polsce Internet nie ma tak długiej historii. Pierwsze połączenie Polski z Internetem nastąpiło 17 sierpnia 1991 roku. Do 1994 roku polski Internet był prawie wyłącznie siecią akademicką [1]. Po raz pierwszy problem uzależnienia od Internetu poruszyła, w 199 roku, Kimberly Young z Uniwersytetu w Pittsburgu, na 104. corocznej konwencji Amerykańskiego Stowarzyszenia Psychologicznego w Toronto [2]. Zwróciła uwagę na fakt, że niektórzy użytkownicy sieci stali się uzależnieni od Internetu w sposób podobny, jak inni od narkotyków, alkoholu, czy hazardu [2]. Janiszewski, pod pojęciem uzależnienie rozumie nabytą silną potrzebę wykonywania jakiejś czynności lub zażywania jakiejś substancji [3]. Zauważa jednocześnie, iż w minionym stuleciu było ono głównie kojarzone z oddziaływaniem substancji chemicznych powodujących u ludzi stany patologiczne, takie jak narkomania, alkoholizm, czy nikotynizm. Dopiero w ostatnich dziesięcioleciach zaczęto zwracać uwagę na nowe uzależnienia (new addictions), związane ze współczesną cywilizacją, rozwojem techniki i różnymi wynalazkami [3]. Zalicza się do nich wszelkie uzależnienia, w których substancje chemiczne nie odgrywają żadnej roli, a które pojawiły się m.in. dzięki postępowi technologicznemu i charakterowi nowej cywilizacji. Zdefiniowanych i opisanych jest kilkadziesiąt z nich. Ciągle jednak pojawiają się nowe takie, jak: uzależnienie od Internetu i komputera (siecioholizm), od telewizji (teloholizm, telemania, telepsychopatologia), od telefonu komórkowego (fonoholizm, nomofobia), od hazardu, od solarium (tanoreksja), od pracy (pracoholizm), od zakupów (zakupoholizm i zakupofobia), od jedzenia (ortoreksja), od nadmiernego dbania o swoje zdrowie (hipochondria), od seksu (seksoholizm), od potrzeby przeżycia ryzyka (np. szybka jazda samochodem, skoki na bungee, drifting niebezpieczne wyścigi samochodowe na górzystych drogach, dream jumping u skoki marzeń, na linie, z wieżowców, wchodzenie na wysokie budynki bez zabezpieczeń, ryzykowny alpinizm i himalaizm, celowe opóźnianie otwierania spadochronów i wielu innych aktywnościach powodujących) [3]. Termin uzależnienie od Internetu (Internet Addiction Disorder AID) został zaproponowany przez psychiatrę Goldberga w roku 1995 [4]. Początkowo traktowano to jako żart, ale im więcej pojawiało się informacji potwierdzających istnienie takiego wzorca zachowania, zaczęto poważniej zastanawiać się nad tym problemem [4]. W literaturze funkcjonują różne nazwy uzależnienia od Internetu. Jakubik [5] wymienia: siecioholizm (netaholics) lub sieciozależność (netaddiction), cyberzależność (cyberaddiction) lub cybernałóg, internetoholizm, internetozależność, uzależnienie od Internetu (Internet addiction), uzależnienie komputerowe (computer addiction), zaburzenia spowodowane zależnością od Internetu (Internet Addiction Disorder IAD), infoholizm, infozależność (information addiction), ale sugeruje używanie nazwy zespół uzależnienia od Internetu (ZUI) lub zespół uzależnienia internetowego (ZUI) [5]. Innego zdania jest Woronowicz [], który proponuje używać polskiej nazwy siecioholizm. Cel pracy Ocena stopnia uzależnienia od Internetu studentów kierunku pielęgniarstwo Wydziału Nauk o Zdrowiu UMB. Materiał i metodyka Badaniem objęto 232 studentów WNoZ UMB kierunku pielęgniarstwo. Badania przeprowadozno na przełomie roku 2008 i 2009. W pracy wykorzystano kwestionariusz ankietowy złożony z części metryczkowej oraz czterech części zasadniczych: części A testu uzależnienia od Internetu (7 pytań, potwierdzenie uzależnienia w przypadku 5-7 odpowiedzi tak, zagrożenie uzależnienia w przypadku 4 odpowiedzi tak ) [7], części B testu uzależnienia od Internetu Kimberly Young, oceniającego zdarzenia z okresu ostatniego roku (8 pytań, potwierdzających uzależnienie w przypadku 5 odpowiedzi tak, zagrożenie uzależnieniem w przypadku 4 odpowiedzi tak ) [8], części C testu oceny stopnia nasilenia zespołu abstynencyjnego ( pytań, potwierdzających istnienie zespołu w przypadku co najmniej 2 odpowiedzi tak ) [] oraz części D testu nasilenia siecioholizmu, oceniającego zdarzenia z okresu ostatniego roku ( pytań, potwierdzających uzależnienie w przypadku co najmniej 3 odpowiedziami tak, zagrożenie uzależnieniem w przypadku 2 odpowiedzi tak ) []. W analizie statystycznej zastosowano test chi-2. Wartości statystycznie istotne ustalono na poziome p<0,05. Obliczenia statystyczne przeprowadzono przy użyciu programu statystycznego Statistica 7.1 Pl. Wyniki Wiek respondentów wahał się od 18 do 30 lat (średnio 21,7 ± 2,3 lat). W badaniu w większości uczestniczyły kobiety, w tym 22 osób (97,4%). Respondenci mieszkali z reguły w mieście, w tym 17 osób (75,9%). Komputer posiadało 20 (88,8%) osób. Ta grupa respondentów korzystała z niego od 0,5 do 8 godz. dziennie, poświęcajac temu średnio 1,8 ± 1,4 godz. Wszystkie osoby nie posiadające komputera
Krajewska-Kułak E i wsp. Uzależnienie od Internetu wśród studentów kierunku pielęgniarstwo 43 w domu, w tym (2,%) spędzały przy nim do 3 godzin, wykorzystując do tego komputer w bibiotece, kafejce interntowej lub korzystały z komputera innej osoby. Część A kwestionariusza ankietowego pozwoliła na stwierdzenie, iż wielogodzinne nieprzerwane sesje w Internecie zdarzały się u 32,8% studentów pielęgniarstwa. W czasie gdy z niego nie korzystało, często myślało o Internecie, 7,3% badanych. Przekonanych o tym, iż potrafią kontrolować czas przeznaczony na korzystanie z Internetu, było 90,5% osób, a u 72,8% liczba godzin spędzanych w sieci zmieniała się. Czas korzystania z Internetu ulegał wydłużeniu w opinii 42,2% badanych, skracał się w grupie 21,% studentów, a pozostawał bez zmian u 24,% respondentów. W samoocenie, 18,9% studentów kierunku pielęgniarstwo stwierdziło, iż w związku z byciem w sieci, zdarza się im zaniedbywać inne sprawy lub obowiązki. Internet, jako ucieczka od codziennych problemów, od lęku lub przygnębienia, służył dla 12,5% studentów. Osoby z otoczenia (rodzice, znajomi, koledzy) zwracali uwagę, aż 79% respondentom, na fakt iż zbyt dużo czasu spędzają na korzystaniu z Internetu (tab. I i II). Tabela I. Występowanie uzależnienia i zagrożenia uzależnienia od Internetu u studentów pielęgniarstwa (N=232) Table I. Incidence of Internet addiction and addiction risk among nursing students (N=232) Test Test z części A ankiety /Test part A of survey Test z części B ankiety /Test part B of survey Test z części D ankiety /Test part D of survey * p=0,027 vs test z części D; ^ 0,0191 vs test z części D ^^ 0,001 vs test z części D Uzależnienie /Addiction 24 * 10,3% 24 * 10,3% 2,% Zagrożenie uzależnieniem /Addiction risk 24 ^ 10,3% 32 ^^ 13,83% 9 3,9% Część B kwestionariusza ankietowego, którą stanowił Test Kimberly Young, wykazała, iż 8,1% studentów pielęgniarstwa bardziej ożywiało się w czasie, gdy myśleli o ostatniej lub następnej sesji z Internetem. Potrzebę stałego zwiększania czasu spędzonego w sieci odczuwało 3,4% ankietowanych. Bez powodzenia, kilkukrotnych prób zmniejszenia lub w ogóle zaprzestania korzystania z Internetu, podejmowało się 9,5% studentów. Przy próbie zredukowania ilości Tabela II. Analiza elementów poświadczających uzależnienie od Internetu wśród studentów pielęgniarstwa Table II. Analysis of elements indicating Internet addiction among nursing students CZĘŚĆ TESTU A / PART OF TEST A Liczba odpowiedzi TAK / Number of answers YES Zmiana czasu przeznaczonego na Internet /change of the time period intended for Internet wielogodzinne nieprzerwane sesje w Internecie /hours-long non-stop Internet sessions Myśli o internecie, kiedy z niego się nie korzysta /very often thinking of Internet, when not using it umiejętność kontroli czasu przeznaczonego na Internet /ability of time control over Internet access RAZEM /TOTAL wydłuża się / increasing bez zmian / no change skraca się / decreasing zaniedbywanie innych spraw lub obowiązków z powodu internetu /neglecting other issues and duties due to Internet traktowanie internetu, jako ucieczki od problemów, lęku lub przygnębienia /Internet as an escape from problems, anxiety or depression posądzanie badanych przez innych, iż zbyt dużo czasu spędzają w Internecie /opinions of other persons that respondents spend too much time on the Internet 7 (32,%) 17 (7,3%) 210 (90,5%) 19 (72,8%) 98 (42,2%) 50 57 (24,%) 44 (18,97%) 29 (712,5%) 17 (7,3%) ożywienie podczas myślenia o ostatniej lub następnej sesji z Internetem / animation while thinking of the last or next Internet session 19 (8,2%) potrzeba stałego zwiększania czasu spędzonego w sieci / need of increasing online time 8 (3,4%) CZĘŚĆ TESTU B / PART OF TEST B KIMBERLY YOUNG TEST Liczba odpowiedzi TAK / Number of answers YES kilkakrotne bez powodzenia zmniejszanie lub w ogóle zaprzestanie korzystania z Internetu / multiple unsuccessful attempts of decreasing or stopping the Internet use 22 (9,5%) niepokój, podirytowanie itp. przy próbach zredukowania ilości i długości trwania sesji /anxiety, irritation etc. during reduction of number and duration of sessions (2,%) pozostawanie w sieci dłużej, niż było pierwotnie planowane /online stay longer than originally planned 2 (2,7%) zaniedbywanie związków z bliskimi, pracy lub szkoły przez Internet /neglect of relations with friends, work or school due to Internet 22 (9,5%) posługiwanie się kłamstwem, aby ukryć, jak wiele czasu spędza się w Internecie /lying to cover up how much time is spent on-line 15 (,5%) traktowanie sieci, jako sposobu na ucieczkę przed problemami lub na uśmierzenie przykrego nastroju /on-line as an escape from problems or dealing with bad mood 2 (0,9%)
44 Probl Hig Epidemiol 2010, 91(1): 41-47 i długości trwania sesji internetowej, odczucie niepokoju, podirytowania lub stanu bliskiego depresji, odczuwało 2,% respondentów. Pozostawanie w sieci, dłuższe, niż pierwotnie przewidywane, dotyczyło 2,7% studentów. W przypadku 9,5% badanych Internet wpływał negatywnie na relacje z bliskimi, na ich efekty w pracy lub szkole. Kłamstwa na temat długości czasu spędzonego przy komputerze dopuściło się,5% respondentów. Sieć, jako sposób na ucieczkę przed problemami lub na uśmierzenie przykrego nastroju (poczucia bezradności, winy, niepokoju, depresji), traktowało 0,9% studentów (tab. I i II). Część C kwestionariusza dotyczyła oceny nasilenia zespołu abstynencyjnego. Respondenci, w przypadku niemożności korzystania z komputera odczuwali: pobudzenie psychoruchowe 2,2% studentów, niepokój lub lęk 2,%; wyraźne obniżenie nastroju 5,%; obsesyjne myślenie o tym co się dzieje w Sieci 2,2%; fantazje i marzenia senne na temat Internetu 1,7% oraz celowo lub mimowolnie poruszali palcami w sposób charakterystyczny, jak na klawiaturze 2,2% (tab. III). Część D kwestionariusza dotyczyła oceny stopnia nasilenia siecioholizmu, objawiającego się w okresie ostatniego roku, obecnością kilku poniżej opisanych charakterystycznych cech. Silną potrzebę lub poczucie przymusu korzystania z Internetu odczuwało 2,% studentów pielęgniarstwa. Żaden student nie przejawiał natomiast subiektywnego przekonania o mniejszej możliwości kontrolowania zachowań związanych z Internetem (tj. osłabienie kontroli nad powstrzymywaniem się od korzystania z sieci oraz nad długością spędzania czasu w sieci). Występowanie niepokoju, rozdrażnienia, czy gorszego samopoczucia, przy próbie przerwania lub ograniczenia korzystania z Internetu oraz ustępowanie tych stanów z chwilą powrotu do sieci, zgłaszało 3,9% studentów. Postępujące zaniedbywanie alternatywnych źródeł przyjemności lub dotychczasowych zainteresowań na rzecz Internetu, zadeklarowało 3,49% ankietowanych. Potrzebę spędzania coraz większej liczby godzin w Internecie, celem uzyskania zadowolenia, dobrego samopoczucia, poprzednio osiąganego w znacznie krótszym czasie, podkreślało 5,1% badanych. Pomimo świadomości szkodliwych następstw (fizycznych, psychicznych, społecznych) mających związek ze spędzaniem czasu w Internecie, nie zrezygnowało z tego 5,% studentów (tab. III). Tabela III. Analiza nasilenia zespołu abstynencyjnego i siecioholizmu Table III. Analysis of intensity of abstinence syndrome and on-line addiction Pobudzenie psychoruchowe / Psychomotor excitation 5 Silna potrzeba lub poczucie przymusu korzystania z Internetu / Strong need or compulsion to use the Internet (2,%) CZĘŚĆ TESTU C - Nasilenie zespołu abstynencyjnego / PART OF TEST C- Intensity of abstinence syndrome Niepokój i lęk /Anxiety and fear (2,%) Liczba odpowiedzi TAK na sytuację niemożności korzystania z internetu / Number of answers YES on the situation of the impossibility of using the internet Wyraźne obniżenie nastroju / significantly lower mood 13 (5,%) Obsesyjne myślenie o tym co dzieje się w sieci /Obsessive thinking on on-line 5 Fantazje i marzenia senne na temat Internetu /Fantasies and Dreams on the Internet 4 (1,7%) CZĘŚĆ TESTU D - Nasilenie Siecioholizmu / PART D OF TEST intensity of on-line addicton Liczba odpowiedzi TAK potwierdzających w ciągu ostatniego roku obecności poniższych objawów / Number of answers YES confirming of incidence of the below symptoms during last year Subiektywne przekonanie o mniejszej możliwości kontrolowania zachowań związanych z Internetem / Subjective belief in lower control of Internet-related behaviors Występowanie niepokoju, rozdrażnienia czy gorszego samopoczucia przy próbie przerwania lub ograniczenia korzystania z Internetu oraz ustępowanie tych stanów z chwilą powrotu do Sieci /anxiety, irritation or bad mood during the attempts to interrupt or limit the Internet sessions and lack of these symptoms after recovering the on-line access 0 9 (3,9%) Postępujące zaniedbywanie alternatywnych źródeł przyjemności lub dotychczasowych zainteresowań na rzecz Internetu /Progressive neglect of alternative sources of pleasure or current interests for the benefit of Internet use 8 (3,4%) Spędzanie coraz większej ilości czasu w Internecie celem uzyskania zadowolenia, dobrego samopoczucia, które poprzednio osiągane było w znacznie krótszym czasie /Spending more time on-line to achieve self-satisfaction and wellbeing, which used to be achieved more quickly 12 (5,2%) Celowe lub mimowolne poruszanie palcami w sposób charakterystyczny jak na klawiatury / Vouluntary and involuntary finger keyboard movements 5 Korzystanie z Internetu pomimo szkodliwych następstw (fizycznych, psychicznych, społecznych) mających związek ze spędzaniem czasu w Internecie / Internet use in spite of hazards (physical, psychological, social) related to spending time on-line 13 (5,%)
Krajewska-Kułak E i wsp. Uzależnienie od Internetu wśród studentów kierunku pielęgniarstwo 45 Dalsza analiza, przeprowadzona testem z części A ankiety, potwierdzila cechy uzależnienia od internetu u 24 (10,3%), a zagrożenie uzależnieniem u 24 (10,3%) studentów pielegniarstwa. Test Kimberly Young wykazał uzależnienie u 24 (10,3%) i zagrożenie uzależnieniem u 32 (13,8%) studentów pielęgniarstwa. Zespół abstynencyjny został stwierdzony u 11 (4,7%) respondentów. Cechy siecioholizmu wykazywało (2,%) badanych, zaś zagrożenie sieciocholizmem u 9 (3,9%) osób (tab. I, II i III). U 3 (1,3%) osób z kierunku pielęgniarstwo wykazano jednocześnie uzależnienie od Internetu oraz wystąpienie zespołu abstynencji internetowej, a u 2 (0,9%) osob uzależnienie od internetu oraz cechy siecioholizmu Stwierdzono istotne statystycznie różnice w większym nasileniu uzależnienia od Internetu, niż występowania cech siecioholizmu, pomiędzy testem uzależnienia z części A i B ankiety, a testem z części D p=0,027, a także zagrożenia uzależnieniem od Internetu, niż występowaniem cech siecioholizmu, pomiędzy testem uzależnienia z części A i D p=0,0191 oraz pomiędzy testem uzależnienia z części B a testem z części D p=0,001. Dyskusja Griffiths [9] siecioholizm zalicza do uzależnień behawioralnych, czyli tzw. zachowań kompulsywnych (przymusowych), włączając do tej samej kategorii hackerstw i uzależnienia od np. telewizji, gier wideo, gier komputerowych, automatów do gier, gry w pinball, telefonów komórkowych, seksu przez telefon. Uzależnienie od Internetu, podobnie jak inne nałogi, oznacza przede wszystkim utratę kontroli nad własnym zachowaniem. Osoba będąca siecioholikiem odczuwa ogromne pragnienie (wręcz przymus) korzystania z Internetu, do czego dołącza się znacznie upośledzona zdolność kontroli nad tym zachowaniem [10]. Woronowicz uważa, że spędzanie na przeglądaniu Internetu ponad 5 godzin dziennie może być niebezpieczne []. W naszym przypadku, do wielogodzinnych, nieprzerwanych sesji w Internecie przyznało się 32,8% badanych, a 79% z nich posądzanych było o to, iż zbyt wiele czasu spędzają przy komputerze. Respondenci korzystali z niego od 0,5 do 8 godz. dziennie, w tym 3,% badanych przez 5 godzin dziennie, a po 0,3% osób nawet lub 8 godzin. Grabosz [11] podkreśla, iż negatywnymi skutkami spędzania wielu godzin przy komputerze jest występowanie dolegliwości: mięśniowo-szkieletowych (bóle szyi, ramion, pleców oraz palców i dłoni), obciążenia psychicznego (bóle głowy i zaburzenia wzroku, uczucie napięcia psychicznego) oraz psychosomatycznych (alergie, bezsenność, pobudzenie, nerwowość). Natomiast najczęściej opisywanymi skutkami uzależnienia od Internetu są, według Jakubika: stany depresyjne, utrata pracy, zaniedbywanie obowiązków szkolnych, zmiana używanego słownictwa, zaniedbywanie życia rodzinnego i towarzyskiego, kłopoty ze zdrowiem (zarwane noce, nieregularne posiłki), utrata zainteresowania wszelkimi formami aktywności społecznej, zawężenie zainteresowań i możliwości intelektualnych (np. brak zainteresowania czytaniem książek), zaburzenia relacji interpersonalnych (np. rezygnacja z bezpośredniego kontaktu na rzecz kontaktów online), rezygnacja z innych rozrywek i przyjemności, zaburzenia w sferze uczuć i emocji (np. preferowanie kontaktów w świecie wirtualnym, zamiast kontaktów z bliskimi osobami w świecie rzeczywistym), zmniejszenie potrzeb seksualnych, zaburzenia w zakresie własnej tożsamości, utrwalenie postaw egocentrycznych oraz kłopoty finansowe (przy korzystaniu z kosztownego połączenia z Internetem) [5]. Według badań Center for On-line Addiction, przeprowadzonych na grupie ponad 17 000 osób, % internautów zdradzało zachowania kwalifikujące się do leczenia, a blisko 30% korzystało z Internetu, aby uciec od złych myśli [5]. Podatność na uzależnienia zależy od czynników: biopsychicznych, społeczno-kulturowych i ideologicznych, czyli związanych z wyznawanymi wartościami [12, 13, 14 ]. Yoo i wsp. [15] badali występowanie zależności pomiędzy ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder, zespołem nadpobudliwości psychoruchowej), a uzależnieniem od Internetu. Badaniem objęli 535 uczniów w wieku 11±1 lat. U 0,9% dzieci stwierdzili uzależnienie od Internetu, a u 14% zagrożenie uzależnieniem [15]. Young wyróżniła trzy fazy w zachowaniu internautów, które przeżywają użytkownicy na drodze do uzależnienia: Zaangażowanie użytkownik zaczyna od zapoznania się z Internetem i poznaje jego możliwości. Zastępowanie internauta potrzebuje kontynuowania kontaktów zawartych w sieci dla zachowania poczucia równowagi życiowej, które dają mu ulgę. Zaczyna wchodzić we wspólnotę internetową, rezygnuje z osób, rzeczy, które były dotąd częścią jego życia Jego umysł zajęty jest myślami o Internecie, tym, co będą robić, jak tylko się połączą z siecią. Często myśli te towarzyszyły im podczas spotkań z rzeczywistymi znajomymi. Ucieczka pogłębia się uzależnienie. Osoba chce i potrzebuje coraz większej liczby godzin poświeconych Internetowi. Następuje całkowita ucieczka od świata realnego. Uzależnieni traktują Internet jako
4 Probl Hig Epidemiol 2010, 91(1): 41-47 formę ucieczki przed codziennymi problemami, o których na chwilę zapominają, gdy są online. Po wyjściu z sieci ze zdwojoną siłą wracają ich problemy. Pogłębia się depresja, intensyfikuje się samotność, pojawiają się wyrzuty sumienia z powodu zaniedbywania obowiązków, żony, dzieci. Internauta coraz częściej i dłużej korzysta z Internetu. Po przerwaniu długich sesji komputerowych odczuwa efekty odstawienia, irytację, panikę, niepokój, szuka środka uśmierzającego. Zaczyna kłamać na temat długości trwania sesji internetowej [1]. Obecne badania wykazały, iż Internet, jako ucieczkę od problemów, lęku lub przygnębienia, traktowało 12,5% studentów. Do zaniedbywania w związku z tym innych spraw, pracy, szkoły, związków z rodziną, znajomymi przyznało się w samoocenie od 12,5% (test części B) do 9,5% (test części B) badanych. W przypadku niemożności korzystania z Internetu ankietowani odczuwali wyraźne obniżenie nastroju (5,%), pobudzenie psychoruchowe oraz niepokój i lęk (2,%). Jedną z pierwszych, która zajęła się badaniem uzależnienia od Internetu, była Kimberly Young z University of Pittsburgh w Bradford. Uznała ona, że jest ono podobne do uzależnienia od hazardu. Opracowała krótki kwestionariusz zawierający 8 pytań, w którym odpowiedź twierdząca na co najmniej pięć pytań, klasyfikowała badanego do kategorii uzależniony [8]. W naszym przypadku wykazaliśmy cechy uzależnienia od Internetu u 10,3% osób uzależnienie i od 10,3% do 13,8% (w zależności od testu) zagrożenie uzależnieniem od Internetu. Woronowicz [] opierając się na kryteriach diagnostycznych uzależnień wg ICD-10 zaproponował, aby uzależnienie od Internetu rozpoznawać wówczas, kiedy w okresie ostatniego roku stwierdzono obecność co najmniej trzech objawów, takich jak: silna potrzeba lub poczucie przymusu korzystania z Internetu, subiektywne przekonanie o mniejszej możliwości kontrolowania zachowań związanych z Internetem, tj. upośledzenie kontroli nad powstrzymywaniem się od korzystania z Internetu oraz nad długością spędzania czasu przy Internecie, występowanie niepokoju, rozdrażnienia czy gorszego samopoczucia przy próbach przerywania lub ograniczania korzystania z Internetu oraz ustępowanie tych stanów z chwilą powrotu do komputera, spędzanie coraz większej ilości czasu przy Internecie w celu uzyskania zadowolenia lub dobrego samopoczucia, które poprzednio osiągane było w znacznie krótszym czasie, postępujące zaniedbywanie alternatywnych źródeł przyjemności lub dotychczasowych zainteresowań na rzecz Internetu oraz korzystanie z Internetu pomimo szkodliwych następstw (fizycznych, psychicznych i społecznych), o których wiadomo, że mają związek ze spędzaniem czasu przy Internecie. Nalva i Anand [1] badając w Indiach 18 osób uzależnionych od Internetu i 21 nieuzależnionych. Naukowcy wykazali iż osoby uzależnione miały trudności w zasypianiu, większe poczucie osamotnienia [1]. Ko i wsp. [17] przeprowadzili badania w grupie 21 uczniów na Tajwanie. Autorzy wykazali uzależnienie od Internetu u 40% badanych chłopców i 17% dziewcząt [17]. Siomos i wsp. [18] oceniali stopień uzależnienia od Internetu w grupie 2200 uczniów z 85 różnych szkół w Grecji. Cechy uzależnienia stwierdzili u 8,2% badanych [18]. Pallanti i wsp. [19] rozpoznali uzależnienie o Internetu u 5,4%, spośród 275 studentów z Florencji, co korelowało z uzależnieniem od alkoholu, kawy, seksu, nikotynizmu, anoreksji, tanorekcji, a także grania w gry komputerowe [19]. W Polsce pierwsi internetoholicy pojawili się już w 1993 roku [20]. Badania przeprowadzone w styczniu 2000 roku, na grupie 1012 polskich internautów, wykazały, że 43% z nich to ludzie w wieku 18-25 lat, a 20% w wieku 2-35 lat [20]. Kobiety stanowiły wśród nich 37%. Co trzeci korzystający z sieci mieszkał w mieście liczącym powyżej 500 tys. mieszkańców[20]. Codziennie lub kilka razy w tygodniu łączyło się z Internetem 58% ankietowanych. Obecnie szacuje się, że odsetek korzystających z Internetu zbliża się w Polsce do 11% ogółu społeczeństwa [20]. Jedne z pierwszych badań nad uzależnieniem od komputera i Internetu w Polsce przeprowadził w 2001 roku Paklepa z Instytutu Socjologii UMSC w Lublinie [21]. Objął nimi 500 uczniów szkół podstawowych, gimnazjalnych i średnich w Lublinie i Białej Podlaskiej, a wyniki jego badań nie potwierdziły wtedy doniesień o grożącej dzieciom epidemii infoholizmu lub siecioholizmu [21]. Inne badania prowadził przez Augustynek [7], w grupie 2177 studentów I roku wszystkich wydziałów AGH (w tym 71 kobiet i 141 mężczyzn) oraz 1313 studentów III roku także z wszystkich wydziałów AGH (48 studentek i 845 studentów). W samoocenie za zagrożonych uzależnieniem uznało się 5,% badanych z I roku i 2,4% z III roku. Natomiast 4,5% na I roku i 1,31% na III roku za uzależnionych [7]. Ciekawym porównaniem w tym zakresie były wyniki uzyskane przez studentów III roku Wydziału Elektrotechniki, Automatyki, Informatyki i Elektroniki AGH, jako osobami posiadającymi dużą wiedzę informatyczną i doświadczenie komputerowe (także w zakresie korzystania z Internetu) [7]. Za zagrożonych uzależnieniem uznało się 8,8% przebadanych studen-
Krajewska-Kułak E i wsp. Uzależnienie od Internetu wśród studentów kierunku pielęgniarstwo 47 tów III roku Wydziału Elektrotechniki (udzielili oni 4 diagnostyczne odpowiedzi na pytania testowe), a jako uzależnionych,5% (dali 5 lub więcej diagnostycznych odpowiedzi) [7]. W naszym przypadku objawy zespołu abstynencyjnego przejawiało 4,79% studentów, a 2,% wykazywało cechy charakterystyczne cechy siecioholizmu, zaś 3,9%, było nim zagrożonych. Niepokojący wydaje się fakt, iż wprawdzie u nielicznych osób, ale jednak stwierdzono jednocześnie uzależnienie od Internetu oraz wystąpienie zespołu abstynencji internetowej, lub uzależnienie od Internetu oraz cechy siecioholizmu. Rozwój cywilizacji i zwiany z tym postęp techniczny dostarczają nie tylko nowych narzędzi, urządzeń czy technologii, ale także przez to wpływają na zmianę światopoglądów. Jednym z takich przykładów jest komputer, który z jednej strony można nazwać genialnym wynalazkiem, usprawniającym pracę tysięcy ludzi, z drugiej, który nadużywany może stać się przyczyną kłopotów ze zdrowiem. W związku powyższym wskazane jest prowadzenie systematycznego monitorowania problemu uzależnienia od komputera, przez zespoły interdyscyplinarne, aby można było opracować możliwie wcześnie formy działań profilaktycznych, pozwalające ustrzec internautów od cyberuzależnień i innych niebezpieczeństw. Wnioski 1. Czas spędzany przez studentów przy komputerze wydłużał się, dochodząc nawet do 8 godzin dziennie. 2. Prawie co dziesiąta osoba wykazywała cechy uzależnienia od Internetu, co dwudziesta cechy zespołu abstynencyjnego, a co czterdziesta cechy charakterystyczne dla siecioholizmu. Piśmiennictwo / References 1. Ginowicz H. Zagrożenia płynące z sieci. Cz. I. Terapia Uzależnienia i Współuzależnienia, 2003, 1. http://www. psychologia.edu.pl/index.php?dz=strony&op=spis&id= 174 (17.02.2010). 2. Wołpiuk-Ochocimska A. Uzależnienie od Internetu przybliżenie zjawiska, Studia z psychologii w KUL, t.13, KUL, Lublin 200: 99-119. 3. Janiszewski W. Stare i nowe uzależnienia podobieństwa i różnice. Probl Narkom 2009, 1. http://www.ptzn.org. pl/problemy.php (18.02.2010). 4. Wallace P. Psychologia Internetu. Rebis, Poznań 2001, 1 35. 5. Jakubik A. Zespół uzależnienia od Internetu (ZUI) Internet Addiction Syndrome (IAS). In Instytut Psychologii Zdrowia. http://www.psychologia.net.pl/artykul.php?level=52 (17.02.2010).. Woronowicz BT. Bez tajemnic o uzależnieniach i ich leczeniu. Warszawa, 2001: 1-223. 7. Augustynek A. Kryteria diagnostyczne rozpoznania zespołu uzależnienia od Internetu. http://www.psychologia.net. pl/artykul.php?level=125 (12.02.2010). 8. Young KS. Treatment Outcomes with Internet Addicts Dr. Kimberly S. Young, Clinical Director Center for Internet Addiction Recovery. CyberPsychology Behavior 2007, 10: 71-79. 9. Griffiths M. Gry i hazard. Uzależnienia dzieci w okresie dorastania. GWP, Gdańsk 2004: 1-93. 10. Shapira NA, Lessig MC, Goldsmith TD, Szabo ST, Lazoritz M, Gold MS, Stein DJ. Problematic internet use: Proposed classification and diagnostic criteria. Depression Anxiety 2003, 17: 207-21. 11. Grabosz J, Sikorski M. Jak oceniać ryzyko pracy przy komputerze. ODDK, Gdańsk 1999: 1-74. 12. Cekiera CC. Psychoprofilaktyka uzależnień oraz terapia i resocjalizacja osób uzależnionych: Metody, programy, modele, ośrodki, zakłady wspólnoty. KUL, Lublin 1999, 1.313. 13. Dziewięcki MK. Nowoczesna profilaktyka uzależnień. Jedność, Kielce 2000: 1-219. 14. Dodziuk A, Kapler L. Nałogowy człowiek. Biblioteka Świata Problemów, Warszawa 1999: 1-203. 15. You HJ, Cho SC, Ha J, et al. Attention deficit hyperactivity symtoms and internet addiction Psychiatri Clin Neurosci 2004, 58: 487-494. 1. Nalwa K, Anand AP. Internet addiction in students: a cuses of concern. Cyberpsychol Behav 2003, : 53-5. 17. Ko Ch, Hsiao S, Yen JY, et al. The characteristics of decision making, potential to take risks, and personality of college students with Internet addiction Psychiatry Res 2010, 175: 121-125. 18. Siomos KE, Dafoul ED, Braimiotis DA, et al. Internet addiction among Greek adolescent students. Cyberpsychol Behav 2008, 11: 53-57. 19. Pallanti S, Bernardi S, Quercioli L. The Shorter PROMIS Questionnaire and the Internet Addiction Scal in the Assesment of multiple Addictions in a High-School population: prevalence and related disability CNS Spectr, 200, 11: 9-974. 20. Sikorski D. Uzależnienie od Internetu. Caritas 2005, 11. http://nowezycie.archidiecezja.wroc.pl/numery/122005 /04.html (18.02.2010). 21. Paklepa T. Komputer izoluje czy łączy? Badania nad uzależnieniem od komputera i Internetu. http://winntbg. bg.agh.edu.pl/skrypty2/0095/459-472.pdf (17.02.2010).