OPORNOŒÆ NA ANTYBIOTYKI GRONKOWCÓW IZOLOWANYCH OD ZWIERZ T

OPORNOŒÆ NA ANTYBIOTYKI GRONKOWCÓW IZOLOWANYCH OD ZWIERZ T MAGDALENA KIZERWETTER-ŒWIDA, MAGDALENA RZEWUSKA, MARIAN BINEK Zak³ad Bakteriologii i Biologii Molekularnej, Katedra Nauk Przedklinicznych, Wydzia³ Medycyny Weterynaryjne, Szko³a G³ówna Gospodarstwa Wiejskiego ul. Ciszewskiego 8, 02-786 Warszawa, e-mail: magdakiz@wp.pl Streszczenie Gronkowce nale ¹ do bakterii powszechnie wystêpuj¹cych na skórze i b³onach œluzowych ludzi i zwierz¹t. Wiele gatunków stanowi mikroflorê komensaliczn¹, s¹ tak e gatunki gronkowców chorobotwórczych. Leczenie antybiotykami zaka eñ wywo³ywanych przez te bakterie powoduje wzrost lekoopornoœci gronkowców. Dziêki wymianie materia³u genetycznego geny opornoœci mog¹ byæ równie przekazywane do potencjalnie niechorobotwórczych gronkowców koagulazo-ujemnych. Wyniki badañ lekowra liwoœci gronkowców izolowanych od zwierz¹t œwiadcz¹ o rosn¹cej opornoœci wœród tych bakterii. Coraz czêœciej u zwierz¹t notowane s¹ zaka enia wywo³ane przez gronkowce oporne na metycylinê. Oporne na antybiotyki szczepy Staphylococcus spp. stanowi¹ potencjalne zagro enie zdrowia ludzi i zwierz¹t. 1. WSTÊP Gronkowce s¹ gram-dodatnimi ziarniakami niezdolnymi do ruchu, wytwarzaj¹cymi koagulazê lub niewytwarzaj¹cymi kogulazy (coagulase-negative staphylococci CNS). Do gatunków gronkowców koagulazo-dodatnich wywo³uj¹cych zaka enia u zwierz¹t nale ¹: S. aureus, S. intermedius, S. hyicus, S. delphini, S. schleiferi subsp. coagulans oraz S. pseudintermedius. Spoœród gronkowców niewytwarzaj¹cych koagulazy zaka enia u zwierz¹t najczêœciej powoduj¹: S. haemolyticus, S. sciuri, S. warneri, S. simulans oraz inne gatunki (1 5). Bakterie te wystêpuj¹ powszechnie na skórze i b³onach œluzowych u ludzi oraz zwierz¹t. Stosowanie antybiotyków sprzyja selekcji szczepów opornych, które ³atwo mog¹ przenosiæ siê miêdzy zwierzêtami, zw³aszcza w obrêbie stad licz¹cych wiele osobników skupionych na niewielkiej powierzchni. Obecnoœæ na skórze i b³onach œluzowych wielu innych bakterii powoduje, e geny opornoœci mog¹ byæ przekazywane zarówno do innych gatunków gronkowców oraz do bakterii nale ¹cych do innych rodzajów. Efektem tego zjawiska jest zwiêkszanie siê wystêpuj¹cych u ludzi i zwierz¹t puli wielolekoopornych szczepów gronkowców oraz narastaj¹ce trudnoœci w leczeniu spowodowanych nimi zaka eñ. 2. ROZPRZESTRZENIANIE SIÊ GENÓW OPORNOŒCI Horyzontalny transfer genów wykazano miêdzy innymi pomiêdzy S. aureus i S. intermedius oraz S. aureus i gronkowcami koagulazo-ujemnymi (6). Równie wyniki badañ Hanssen i wsp. (2004), wskazuj¹ na tak¹ mo liwoœæ, poniewa potwierdzono homologiê sekwencji nukleotydowej kasety chromosomalnej SCC, zawieraj¹cej gen opornoœci na metycylinê meca, u szczepów S. aureus oraz gronkowców koagulazo-ujemnych opornych na ten antybiotyk (7). Przekazywaniu genów koduj¹cych opornoœæ na antybiotyki sprzyja umiejscowienie ich w ruchomych fragmentach DNA, czego przyk³adem mog¹ byæ geny fexa oraz crf nios¹ce opornoœæ na chloramfenikol i florfenikol. Geny te s¹ zlokalizowane na plazmidach, chocia mog¹ byæ równie wbudowane w chromosom bakteryjny. W wyniku badañ przeprowadzonych przez Kehrenberga i wsp. (2006) na 188 szczepach gronkowców pochodz¹cych od zwierz¹t stwierdzono, e 11 izolatów by³o opornych na chloramfenikol i florfenikol oraz w przypadku 9 spoœród 11 opornych szczepów geny fexa i crf by³y zlokalizowane w plazmidach (8). Gen crf zosta³ opisany równie w plazmidzie pscfs1 u szczepu S. sciuri wyizolowanego od cielêcia chorego na zapalenie górnych dróg oddechowych (9). Mo liwoœæ przenoszenia siê genu crf miêdzy ró nymi

128 Magdalena Kizerwetter-Œwida, Magdalena Rzewuska, Marian Binek gatunkami gronkowców potwierdzaj¹ równie badania Ehrenberg i wsp. (2007), w których przeanalizowano lokalizacjê genów warunkuj¹cych opornoœæ na chloramfenikol i tiamfenikol. Wœród wieloopornych szczepów S. warneri oraz S. simulans wyizolowanych od œwiñ, wykazano obecnoœæ genu crf, przy czym by³ on zlokalizowany w nieopisanym wczeœniej wariancie transpozonu Tn588 znajduj¹cym siê w plazmidzie pscfs6, otoczonym sekwencjami insercyjnymi IS21-558 (10). Innymi genetycznymi determinantami opornoœci zlokalizowanymi w plazmidzie s¹ geny aaca/aphd, koduj¹ce opornoœæ na gentamycynê, tobramycynê oraz kanamycyn¹. Lange i wsp. (2003) stwierdzili wystêpowanie tych genów wœród koagulazo-ujemnych szczepów S. warneri oraz S. sciuri, wyizolowanych od broilerów kurzych. Sekwencja nukleotydowa wspomnianych genów u jednego z badanych szczepów by³a bardzo podobna do sekwencji opisanej u izolatu S. aureus pochodz¹cego od cz³owieka (11). W warunkach doœwiadczalnych doprowadzono do przeniesienia genów opornoœci na erytromycynê z izolatów S. aureus pochodz¹cych z narz¹dów wewnêtrznych i stawów kurcz¹t, do szczepów gronkowca z³ocistego pochodz¹cych od ludzi (12). Wykazano, e gen erma by³ w³¹czany do chromosomu bakteryjnego przy udziale transpozonów natomiast gen ermc by³ przekazywany za pomoc¹ plazmidów. Przytoczone wyniki badañ potwierdzaj¹ mo liwoœæ przekazywania genów miêdzy ró nymi gatunkami gronkowców bytuj¹cych u ró nych gatunków zwierz¹t i cz³owieka. Schwarz i wsp. (1992) badaj¹c sekwencjê aminokwasow¹ bia³ka kodowanego przez gen opornoœci na tetracyklinê tet(l) u S. hyicus, wykazali jego wysok¹ homologiê do sekwencji wystêpuj¹cych w bia³ku B. stearothermophilus (98%) oraz B. cereus (98%). Autorzy wspomnianych badañ sugeruj¹ mo liwoœæ naturalnej wymiany genów równie miêdzy Staphylococcus spp. oraz Bacillus spp. (13). Hipotezê tê potwierdza tak e fakt, e wiele plazmidów izolowanych od gronkowców mo e ulegaæ replikacji i ekspresji u bakterii nale ¹cych do rodzaju Bacillus (14). Wœród szczepów S. aureus stwierdzono tak e obecnoœæ genu vana koduj¹cego opornoœæ na antybiotyki glikopeptydowe. Gen ten pochodzi od bakterii nale ¹cych do rodzaju Enterococcus, a jego wystêpowanie u gronkowców œwiadczy o mo liwoœci przekazywania genu vana miêdzy Enterococcus spp. oraz Staphylococcus spp. (15, 16). Kolejnym przyk³adem przekazywania opornoœci na antybiotyki miêdzy bakteriami jest wymiana plazmidu pam$1, nios¹cego miêdzy innymi opornoœæ na erytromycynê. Wystêpowanie tego plazmidu opisano u szczepu Enterococcus faecalis oraz S. aureus, u którego dodatkowo wykryto gen vana. Oba szczepy bakterii wystêpowa³y u jednego pacjenta (118). Udowodniono tak e przenoszenie genów opornoœci na gentamycynê z Enterococcus faecalis i Enterococcus faecium do S. aureus, S. intermedius oraz S. hyicus (7). Plazmidy nios¹ce geny opornoœci s¹ czêsto niestabilne, szczególnie jeœli s¹ nabywane przez bakterie nale ¹ce do innych rodzajów. Œrodowisko, w którym obecne s¹ antybiotyki sprzyja utrzymywaniu siê plazmidów i przekazywaniu ich do innych mikroorganizmy (19). W badaniach gronkowców wyizolowanych od koni przed ich pobytem w szpitalu oraz po operacjach chirurgicznych i profilaktycznym podaniu penicyliny stwierdzono, e izolaty pochodz¹ce od koni przed pobytem w szpitalu by³y bardziej wra liwe na antybiotyki na podstawie oceny ich wartoœci MIC. Spoœród 39 badanych szczepów 30 wykazywa³o opornoœæ na antybiotyki $-laktamowe i by³y to szczepy wyizolowane od koni po pobycie w szpitalu (19). Tak e szczepy koagulazo-ujemnych gronkowców pochodz¹ce od m³odych krów wykazuj¹ wiêksz¹ wra liwoœæ na antybiotyki, ni szczepy wyizolowane od zwierz¹t starszych. Wyniki badañ prowadzonych przez Rajala-Schultz i wsp. (2004) dowodz¹, e CNS izolowane od m³odych krów chorych na zapalenie gruczo³u mlekowego s¹ bardziej wra liwe na penicylinê i ampicylinê ni CNS pochodz¹ce od krów starszych. We wspomnianych badaniach gronkowce izolowane od krów podczas pierwszej laktacji by³y w 26,5% oporne na penicylinê oraz w 10,8% na ampicylinê. Natomiast CNS pochodz¹ce od chorych krów w czasie kolejnych laktacjach by³y w 39,3% oporne na penicylinê i w 14,3% oporne na ampicylinê. Co wiêcej wartoœci MIC tych antybiotyków by³y wy sze dla CNS pochodz¹cych od starszych krów (21). Skutkiem stosowania antybiotyków oraz przekazywania genów miêdzy drobnoustrojami jest coraz powszechniejsze wystêpowanie genów opornoœci wœród bakterii wystêpuj¹cych w œrodowisku zwierz¹t. Szczepy wielooporne mo na izolowaæ tak e od zwierz¹t, które nie by³y wczeœniej leczone antybiotykami. Na to zjawisko zwrócili uwagê Lange i wsp. (2003), którzy badali lekoopornoœæ gronkowców pochodz¹cych od 21-dniowych broilerów kurzych, dotychczas nieleczonych antybiotykami. Spoœród 68 wyizolowanych szczepów, 17 by³o opornych na gentamycynê, tobramycynê oraz kanamycyn¹ (11). Wra liwoœæ gronkowców na poszczególne leki czêsto jest zwi¹zana z gatunkiem zwierzêcia, od którego pochodzi szczep, od lokalizacji infekcji oraz od wieku zwierzêcia. Hoekstra i Paulton (2002) stwierdzili wiêksz¹ opornoœæ na cefalotynê szczepów S. intermedius pochodz¹cych od psów chorych na zapalenie zewnêtrznego przewodu s³uchowego, w porównaniu do szczepów izolowanych od zwierz¹t zdrowych (22). W ramach prowadzonego w Niemczech programu monitorowania opornoœci porównywano wra liwoœæ na

Opornoœæ na antybiotyki gronkowców izolowanych od zwierz¹t 129 erytromycynê i klindamycynê gronkowców wyizolowanych od zwierz¹t. Szczepy pochodz¹ce od psów i kotów z zaka eniami skóry, zapaleniami zewnêtrznego przewodu s³uchowego oraz jamy gêbowej by³y w 26,7% oporne na erytromycynê oraz w 24,5% oporne na klindamycynê. Z kolei gronkowce wyizolowane od psów i kotów z zaka eniami uk³adu oddechowego w 22,8% by³y oporne na oba antybiotyki. Opornoœæ na erytromycynê u szczepów pochodz¹cych od œwiñ z zaka eniami uk³adu moczowo-p³ciowego by³a znacznie mniejsza i tylko 6% szczepów by³o opornych na ten antybiotyk (23). 3. TRANSMISJA SZCZEPÓW OPORNYCH OD ZWIERZ T NA CZ OWIEKA Zaka enia gronkowcami opornymi na antybiotyki u ludzi s¹ badane od wielu lat i epidemiologia tych zaka eñ zosta³a dok³adnie opisana. Szczególn¹ uwagê zwraca siê na szczepy S. aureus oporne na metycylinê (methicillin-resistant Staphylococcus aureus MRSA), wystêpuj¹ce w œrodowisku szpitalnym. Dane dotycz¹ce opornoœci na ten lek gronkowców pochodz¹cych od zwierz¹t s¹ fragmentaryczne i dotycz¹ szczepów izolowanych od wielu gatunków zwierz¹t. Ponadto w poszczególnych krajach w lecznictwie weterynaryjnym stosowane s¹ odmienne antybiotyki, co powoduje, e oceniana wra liwoœæ obejmuje czêsto odmienne spektrum leków. Takie dane s¹ ma³o przydatne do analiz porównawczych. Rosn¹ca lekoopornoœæ gronkowców wystêpuj¹cych u zwierz¹t mo e stanowiæ realne zagro enie dla ludzi ze wzglêdu na udowodnion¹ transmisjê szczepów zwierzêcych do cz³owieka. Szczególnie nara one s¹ osoby, które maj¹ bezpoœredni kontakt ze zwierzêtami, jak lekarze weterynarii, hodowcy, personel szpitali i przychodni weterynaryjnych. Z badañ przeprowadzonych przez Hanselman i wsp. (2006) wynika, e, z wymazów z jamy nosowej pobranych od 417 uczestników miêdzynarodowej konferencji z zakresu weterynarii wyizolowano 27 szczepów MRSA. W tym a 23 izolaty pochodzi³y od lekarzy weterynarii oraz 4 od techników weterynarii. Badanie przy u yciu PFGE wykaza³o podobieñstwo genotypowe szczepów wyizolowanych od lekarzy weterynarii do szczepów wystêpuj¹cych u koni i zwierz¹t towarzysz¹cych (24). Zwierzêta towarzysz¹ce, jak psy i koty s¹ mog¹ byæ rezerwuarem gronkowców opornych na antybiotyki, w tym tak e MRSA (25). Bior¹c pod uwagê rosn¹c¹ liczbê psów i kotów utrzymywanych w domach oraz ich bliski kontakt z domownikami, powinno siê braæ pod uwagê równie pewne zagro enia ludzi wynikaj¹ce z wymiany mikroflory bakteryjnej miêdzy zwierzêtami i cz³owiekiem. 4. ANTYBIOTYKOOPORNOŒÆ STAPHYLOCOCCUS AUREUS Gronkowiec z³ocisty mo e powodowaæ wiele procesów chorobowych u zwierz¹t. Do najistotniejszych mo na zaliczyæ zapalenia gruczo³u mlekowego u byd³a, a tak e u owiec i kóz. Jest równie czynnikiem etiologicznym szeregu chorób przebiegaj¹cych z tworzeniem zmian ropnych (1). W tabeli I przedstawiono porównanie wyników badania lekoopornoœci szczepów S. aureus wyizolowanych od krów chorych na zapalenia gruczo³u mlekowego (26 28). Najczêœciej stwierdza siê opornoœæ na penicylinê i widoczne jest narastanie opornoœci na ten antybiotyk. W 1992 roku 14,3% badanych szczepów Tabela I Opornoœæ szczepów S. aureus pochodz¹cych od krów chorych na zapalenie gruczo³u mlekowego w wybranych krajach (26 28) Antybiotyk Szwajcaria, 1992 (n = 63) Liczba (odsetek) opornych szczepów S. aureus Dania, 1997 (n = 133) Dania, 1998 (n = 269) Brazylia, 1999 (n = 66) penicylina 9 (14,3) 35 (26,3) 59 (21,9) 29 (43,9) sulfonamidy 3 (4,8) 70 (52,6) 57 (21,2) b.d. tetracyklina 0 5 (3,8) 3 (1,1) 8 (12,1) erytromycyna 2 (3,2) 4 (3,0) b.d. b.d. linkomycyna 2 (3,2) 3 (2,3) b.d. 3 (4,5) gentamycyna 0 0 0 0 kanamycyna b.d. b.d. b.d. 8 (12,1) chloramfenikol 0 0 4 (1,5) 1 (1,5) b.d. brak danych

130 Magdalena Kizerwetter-Œwida, Magdalena Rzewuska, Marian Binek wykazywa³o opornoœæ na penicylinê, natomiast w 1999 roku odsetek szczepów opornych wynosi³ 43,9 (26, 27). Wiele izolatów jest tak e opornych na sulfonamidy. W 1997 roku w Danii cecha ta wystêpowa³a a u 52,3% szczepów (28). W badaniach przeprowadzonych rok póÿniej opornoœæ na ten chemioterapeutyk stwierdzono u 21,2% izolatów. Wra liwoœæ na pozosta³e leki by³a stosunkowo wysoka (od 1,5 do 12,1% szczepów opornych) i utrzymywa³a siê w podobnym zakresie (28). Pierwszy przypadek izolacji MRSA od zwierz¹t opisali Devriese i Hommez w 1975 roku. Wyizolowane szczepy pochodzi³y od krów, u których obserwowano zapalenie gruczo³u mlekowego. W œlad za tym stwierdzono podobieñstwo w³aœciwoœci fenotypowych izolatów uzyskanych od osób pracuj¹cych przy obs³udze chorego byd³a do izolatów wyhodowanych z mleka (29). W ostatnich latach coraz czêœciej diagnozowane s¹ wœród zwierz¹t zaka enia wywo³ywane przez MRSA, zw³aszcza u zwierz¹t towarzyszach oraz u koni (30 33), a tak e u trzody chlewnej i kurcz¹t (34). Przypuszcza siê, e szczepy te w g³ównej mierze pochodz¹ od ludzi kontaktuj¹cych siê ze zwierzêtami, nie mo na równie wykluczyæ ponownego zaka enia cz³owieka szczepem MRSA pochodz¹cym od zwierzêcia (33). W wielu przypadkach udowodniono podobieñstwo genetyczne MRSA izolowanych od zwierz¹t do szczepów wystêpuj¹cych u ludzi. Jednak wykazanie podobieñstwa szczepów nie wyjaœnia pochodzenia pierwotnego Ÿród³a zaka enia. Analizuj¹c sekwencje genu meca wystêpuj¹cego u koagulazo-ujemnych gronkowców pochodz¹cych od psów, stwierdzono, e s¹ one identyczne z sekwencj¹ tego genu wœród szczepów wystêpuj¹cych u ludzi (35). W literaturze medycznej opisano przypadek nawracaj¹cej infekcji MRSA u pacjentki chorej na cukrzycê, u której stwierdzano ropne zmiany na skórze. Po leczeni antybiotykiem zmiany ust¹pi³y, lecz po pewnym czasie dosz³o do zaka- enia uk³adu moczowego. Ponowne leczenie antybiotykiem przynios³o poprawê, lecz nadal utrzymywa³ siê stan nosicielstwa. Od mê a pacjentki, jej syna oraz psa, którzy nie wykazywali objawów klinicznych tak e wyizolowano MRSA o identycznym profilu DNA ustalonym przy pomocy PFGE, jak szczepu wyizolowanego od profil pacjentki. Dopiero leczenie wszystkich cz³onków rodziny oraz psa spowodowa³o zlikwidowanie stanu nosicielstwa oraz nawracaj¹cych infekcji. W badaniach tych nie uda³o siê ustaliæ jednak pierwotnego Ÿród³a zaka enia (36). Zaka enia MRSA u zwierz¹t nastrêczaj¹ trudnoœci w ich leczeniu, poniewa szczepy takie cechuje wieloopornoœæ. W badaniach przeprowadzonych przez Lee (2003) na 421 szczepach S. aureus wyizolowanych od byd³a, trzody chlewnej i kurcz¹t, tylko 28 by³o wra liwych na oksacylinê. U 15 izolatów 12 pochodzi³o od krów i 3 od kurcz¹t, stwierdzono obecnoœæ genu meca. Wszystkie szczepy, u których stwierdzono obecnoœæ genu meca by³y oporne nie tylko na antybiotyki $-laktamowe, ale 11 spoœród nich wykaza³o równie opornoœæ na erytromycynê, gentamycynê, kanamycyn¹, klindymycynê, tetracyklinê, ciprofloksacynê, oflokascynê oraz norfloksacynê. Na podstawie analizy PFGE 15 szczepów MRSA u 6 izolatów wykazano podobieñstwo do szczepów wyizolowanych od ludzi (34). D³ugotrwa³e bezobjawowe nosicielstwo MRSA stwarza niebezpieczeñstwo zaka enia innych zwierz¹t oraz ludzi, przede wszystkim lekarzy weterynarii lub w³aœcicieli zwierz¹t. W celu unaocznienia tego zjawiska de Neeling i wsp. (2007) przeprowadzili badania na œwiniach i stwierdzili wystêpowanie MRSA na b³onie œluzowej jamy nosowej u 39% przebadanych zwierz¹t niewykazuj¹cych objawów klinicznych zaka enia (37). Aby zapobiegaæ infekcjom wywo³ywanym przez MRSA w wyniku przenoszenia siê szczepów od bezobjawowych nosicieli, w niektórych szpitalach weterynaryjnych wprowadzono badanie w kierunku obecnoœci MRSA u zwierz¹t, przed przyjêciem ich na leczenie ambulatoryjne, a tak e okresowe badania personelu (33). Niepokoj¹cym zjawiskiem jest pojawienie siê szczepów S. aureus opornych na wankomycynê. W 2002 roku opisano w Stanach Zjednoczonych pierwsze przypadki zaka eñ u pacjentów wywo³ane przez szczepy S. aureus oporne na wankomycynê (vancomycin-resistant Staphylococcus aureus VRSA) (15, 16). Jak ju wspomniano ten typ opornoœci jest zwi¹zany z nabyciem genu vana od bakterii nale ¹cych do rodzaju Enterococcus. Warunki szczególnie sprzyjaj¹ce transferowi genów wystêpuj¹ wœród bakterii tworz¹cych biofilmy na cewnikach, kateterach do ylnych i innych materia³ach medycznych. Potwierdzaj¹ to wyniki badañ Weigl i wsp. (2007), w których opisano przenoszenie genów opornoœci vana z enterokoków do S. aureus obecnych w biofilmach utworzonych na rurkach do urostomii. Gen vana wystêpowa³ w tym przypadku w plazmidzie, co jak mo na przypuszczaæ u³atwi³o przekazywanie go do innych bakterii (38). 5. ANTYBIOTYKOOPORNOŒÆ STAPHYLOCOCCUS INTERMEDIUS S. intermedius jest gatunkiem powszechnie bytuj¹cym na skórze i b³onach œluzowych u Carnivora. U psów mo e wywo³ywaæ ropne zapalenie skóry, zapalenie zewnêtrznego przewodu s³uchowego, zapalenia macicy, zapalenie spojówek oraz zapalenie stawów. Gatunek ten rzadziej, ale jest tak e izolowany od kotów

Opornoœæ na antybiotyki gronkowców izolowanych od zwierz¹t 131 i innych zwierz¹t (1). Przez wiele lat panowa³a opinia, e mo liwoœæ zaka enia ludzi przez S. intermedius jest ograniczona i sprowadza siê do zaka eñ ran po ugryzieniu przez psy lub koty (39, 40). Obecnie uwa a siê, e S. intermedius jest zdolny do wywo³ania równie innych infekcji u ludzi. Opisano przypadki zaka- eñ S. intermedius przebiegaj¹ce z zapaleniem p³uc, tworzeniem siê ropniaków op³ucnej (41), zmianami zapalnymi rany po usuniêciu gruczo³u sutkowego (42), powstawaniem ropni w mózgu (43) oraz przypadki bakteriemii (44). Okaza³o siê, e u zdrowych ludzi mo e tak e wystêpowaæ bezobjawowe nosicielstwo S. intermedius, podobnie jak ma to miejsce w przypadku S. aureus. Guardabassi i wsp. (2004) wyizolowali S. intermedius z wymazów pobranych z jamy nosowej od 7 spoœród 13 w³aœcicieli psów cierpi¹cych na gronkowcowe zapalenie skóry i od jednej osoby z grupy ludzi nieposiadaj¹cych psów. U 6 szczepów wyizolowanych od w³aœcicieli psów profile DNA otrzymane w wyniku PFGE by³y takie same jak profile DNA szczepów pochodz¹cych od psów. Potwierdzono w ten sposób mo liwoœæ przenoszenia siê S. intermedius od psów na cz³owieka. Co wiêcej szczepy wyizolowane od w³aœcicieli psów i chorych zwierz¹t wykazywa³y identyczny wzór opornoœci na leki i by³y oporne na co najmniej 5 antybiotyków, w tym penicylinê, erytromycynê, likomycynê, spiromycynê i tetracyklinê (2). Uzyskane dane dowodz¹, e mo liwe jest bezobjawowe zaka- enie cz³owieka wieloopornymi szczepami S. intermedius pochodz¹cymi od psów. Bezobjawowe nosicielstwo S. intermedius na b³onie œluzowej jamy nosowej lub jamy ustnej u ludzi potwierdzone zosta³o tak e przez wielu innych badaczy (45, 46). Z przytoczonych danych wynika, e S. intermedius czêœciej wystêpuje u osób posiadaj¹cych psy lub przebywaj¹cych z nimi w bliskim kontakcie z powodów zawodowych. W tabeli II przestawiono wyniki badania lekowra liwoœci szczepów S. intermedius wyizolowanych od psów w wybranych krajach na œwiecie (47 49). W Stanach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii oko³o 80% izolowanych tam szczepów wykazywa³o opornoœæ na penicylinê oraz oko³o 50% szczepów by³o opornych na tetracyklinê (47, 48). Szczepy S. intermedius wyizolowane od psów w pierwszej po³owie 2007 roku w Laboratorium Zak³adu Bakteriologii i Biologii Molekularnej SGGW w Warszawie wykaza³y wysok¹ opornoœæ na streptomycynê (94%), penicylinê (74%), amoksycylinê (66%), potecjalizowane sulfonamidy (52%) oraz tetracyklinê (52%). Analizuj¹c wyniki badañ prowadzonych we wczeœniejszych latach mo na obserwowaæ wzrost opornoœci na wszystkie wymienione wy ej antybiotyki. W roku 2005 najwiêcej izolatów by³o opornych na penicylinê (62%), amoksycylinê (54%), potecjalizowane sulfonamidy (49%), tetracyklinê (49%) oraz streptomycynê (40%). Tabela II Opornoœæ S. intermedius izolowanych od psów w wybranych krajach (47 49) Antybiotyk Liczba (odsetek) opornych szczepów S. intermedius USA, 1986 (n = 197) Wielka Brytania, 1992 (n = 96) USA/Niemcy, 1992 (n = 116) penicylina 163 (82,7) 77 (80,2) b.d. Sulfonamidy/trimetoprim 17 (8,6) b.d. b.d. tetracyklina 104 (52,8) 50 (52,1) 35 (30,0) erytromycyna 52 (26,4) 9 (9,4) 15 (12,9) linkomycyna 49 (24,9) b.d. 15 (12,9) gentamycyna 0 b.d. 1 (1,09) chloramfenikol 21 (10,7) b.d. 7 (6,0) b.d. brak danych Hartmann i wsp. (2005) porównywali lekoopornoœæ szczepów S. intermedius izolowanych od zdrowych psów oraz szczepów izolowanych od zwierz¹t z zapaleniem skóry. Stwierdzili opornoœæ na penicylinê 64% szczepów pochodz¹cych od zdrowych zwierz¹t i 55% izolatów pochodz¹cych od zwierz¹t chorych. Opornoœæ na tetracyklinê wykaza³o 38% szczepów pochodz¹cych od psów z obu grup. Natomiast izolaty pochodz¹ce od psów z zapaleniem skóry by³y czêœciej ni szczepy wyizolowane od zwierz¹t zdrowych oporne na erytromycynê i klindamycynê (50). W innych badaniach porównywano lekowra liwoœæ S. intermedius wyizolowanych od zdrowych psów (44 izolaty) oraz od zdrowych go³êbi (62 izolaty). Szczepy pochodz¹ce od psów by³y w 95,5% oporne na ampicylinê, w 31,8% oporne na kanamycyn¹ i w 45,5% oporne na tetracyklinê. Natomiast tylko 9,7% szczepów wyizolowanych od go³êbi wykazywa³o opornoœæ na tetracyklinê. Ponadto izolaty uzyskane od psów by³y czêœciej oporne na dwa lub wiêcej antybiotyków (54,5%) w porównaniu do

132 Magdalena Kizerwetter-Œwida, Magdalena Rzewuska, Marian Binek izolatów pochodz¹cych od go³êbi (12,9%) (51). Schwarz i wsp. (1995) zbadali opornoœæ S. intermedius wyizolowanych od psów wykazuj¹cych zapalenie skóry, leczonych chloramfenikolem. Jak przypuszczano, wszystkie 7 wyizolowanych szczepów by³o opornych na stosowany wczeœniej antybiotyk. Spoœród nich 6 by³o niewra liwych tak e na tetracyklinê, 5 na streptomycynê, 4 na penicylinê oraz 3 na erytromycynê (52). Podobne przypadki wielolekoopornych S. intermedius wyizolowanych od psów i kotów notowali Boerlin i wsp. (2001). Spoœród 77 badanych szczepów 27% by³o opornych na erytromycynê i wystêpowa³ u nich gen erm(b). Wszystkie izolaty oporne na erytromycynê by³y równie oporne na streptomycynê, neomycynê, penicylinê oraz spiromycynê (53). Podobnie Hauschild i Wójcik (2007) równie stwierdzili znaczn¹ opornoœæ wœród S. intermedius wyhodowanych od psów wykazuj¹cych zapalenie skóry. Spoœród nich 47% izolatów by³o niewra liwych na karbenicylinê, 41% na amoksycylinê, 41% na erytromycynê, 35% na klindamycynê oraz 29% na ampicylinê (54). S. intermedius mo e wykazywaæ równie opornoœæ na metycylinê (55). Morris i wsp. (2006) zbadali 57 izolatów opornych na ten antybiotyk i stwierdzili, e S. intermedius oporne na metycylinê (methycillinresistant Staphylococcus intermedius MRSI) czêœciej wystêpuj¹ u psów, 96% szczepów wyizolowano od chorych psów i tylko 4% izolatów pochodzi³o od chorych kotów (31). Szczepy MRSI stwierdzili tak e El Zuber i wsp. (2007) i u 6% badanych szczepów pochodz¹cych od psów i kotów potwierdzono genu meca (56). 6. ANTYBIOTYKOOPORNOŒÆ STAPHYLOCOCCUS HYICUS S. hyicus jest czynnikiem etiologicznym wysiêkowego zapalenia skóry u trzody chlewnej. Mo e tak e powodowaæ zaka enia macicy i gruczo³u mlekowego u loch, a tak e zaka enia u innych gatunków zwierz¹t (1). W tabeli III przedstawiono wyniki badañ lekoopornoœci szczepów S. hyicus wyizolowanych od œwiñ w wybranych krajach europejskich (27, 57 59). Jak wynika z przedstawionych danych najwiêcej izolatów by³o opornych na penicylinê. W 1988 roku w Wielkiej Brytanii odsetek opornych szczepów na ten lek wynosi³ 32,4 (57). W badaniach przeprowadzonych w 1997 roku w Danii stwierdzono, e 62,2% izolatów by³o opornych na ten antybiotyk (27). Wysoka opornoœæ wœród tych szczepów wystêpuje tak e na tetracyklinê. Nale y przypuszczaæ, e jest to skutkiem czêsto stosowania tego leku w leczeniu zaka eñ bakteryjnych u trzody chlewnej. W przypadku tego antybiotyku w 1989 roku 65,6% szczepów by³o opornych, natomiast w 1997 ich liczba spad³a do 28,9% (27, 58). Tabela III Opornoœæ szczepów S. hyicus wyizolowanych od œwiñ w ró nych krajach (27, 57 59) Antybiotyk penicylina 12 (32,4) 8 (25,0) 44 (44,0) 56 (62,2) sulfonamidy b.d. 32 (100) b.d. 23 (25,5) tetracyklina 15 (40,5) 21 (65,6) 47 (47,0) 26 (28,9) erytromycyna 4 (10,8) 1 (3,1) 59 (59,0) 57 (63,3) linkomycyna 4 (10,8) 1 (3,1) 59 (59,0) 59 (65,3) gentamycyna 0 b.d. 0 0 kanamycyna b.d. 1 (3,1) 15 (15,0) b.d. chloramfenikol 0 3 (9,4) 0 0 b.d. brak danych Wielka Brytania, 1988 (n = 37) Liczba (odsetek) opornych szczepów S. hyicus Niemcy, 1989 (n = 32) Dania, 1992 (n = 100) Dania, 1997 (n = 90) Wegener i Schwarz (1993) porównywali lekoopornoœæ szczepów S. hyicus pochodz¹cych od œwiñ zdrowych oraz od zwierz¹t z wysiêkowym zapaleniem skóry i stwierdzili, e szczepy wyizolowane od œwiñ chorych czêœciej wykazuj¹ opornoœæ na tetracyklinê, penicylinê oraz kanamycyn¹. Wspomniane antybiotyki s¹ zwykle stosowane w leczeniu zaka eñ skóry i uk³adu pokarmowego oraz uk³adu pokarmowego trzody chlewnej (59). Podobne wyniki otrzymali Noble i Allaker (1992), którzy badali wra liwoœci na antybiotyki szczepów pochodz¹cych od œwiñ z dwóch ferm trzody chlewnej. Szczepy S. hyicus pochodz¹ce od œwiñ z fermy, na której czêœciej stosowano antybiotykoterapiê oraz dodawano antybiotyki do paszy jako stymulatory wzrostu, czêœciej wykazywa³y opornoœæ na tetracyklinê i penicylinê (57).

Opornoœæ na antybiotyki gronkowców izolowanych od zwierz¹t 133 7. ANTYBIOTYKOOPORNOŒÆ GRONKOWCÓW KOAGULAZO-UJEMNYCH W ostatnich latach coraz czêœciej CNS oporne na wiele antybiotyków izoluje siê z materia³ów klinicznych pochodz¹cych od zwierz¹t (54). Przyk³adem mo e byæ miêdzy innymi szczep S. sciuri wyizolowany od cielêcia chorego na zapalenie górnych dróg oddechowych. Mimo, e powszechnie uwa a siê, e gatunek ten nie ma silnych w³aœciwoœci chorobotwórczych, to wspomniany szczep wywo³a³ trudne w leczeniu zaka- enie i udowodniono, e by³ oporny na erytromycynê, tetracyklinê, kanamycyn¹, chloramfenikol i florfenikol (9). Kolejne szczepy wieloopornych CNS na erytromycynê, tetracyklinê, klindamycynê, streptomycynê, chloramfenikol i florfenikol to S. warneri oraz S. simulans pochodz¹ce od œwiñ (10). Tak e od m³odych kurcz¹t izolowano S. warnei oraz S. sciuri oporne na gantamycynê, tobramycynê oraz kanamycynê (11). Stosunkowo czêsto u CNS wystêpuje opornoœæ na tetracyklinê. W badaniach przeprowadzonych przez Hauschild i wsp. (2007) wykazano, e 17 (12,8%) spoœród 133 szczepów CNS wyizolowanych od zwierz¹t by³o opornych na ten antybiotyk i stwierdzono u nich wystêpowanie genów tet(k), tet(l) oraz tet(m) (60). Gronkowce koagulazo-ujemne mog¹ tak e wykazywaæ opornoœæ na metycylinê. Obecnoœæ genu meca stwierdzono u CNS pochodz¹cych od psów, kotów, kurcz¹t, koni oraz byd³a (30, 35, 61, 62, 63). W przypadku psów, CNS oporne na metycylinê mo na izolowaæ zarówno od zwierz¹t chorych, jak i niewykazuj¹cych objawów zaka enia (35). W badaniach Kawano i wsp. (1996) spoœród 280 CNS pochodz¹cych ze skóry i b³ony œluzowej jamy nosowej od zdrowych kurcz¹t, opornoœæ na metycylinê i obecnoœæ genu meca wykazano u 72 szczepów (25,7%). Niektóre z tych izolatów by³y równie nie wra liwe na erytromycynê (61). 8. PODSUMOWANIE Przytoczone powy ej dane potwierdzaj¹ zjawisko narastania lekoopornoœci wœród gronkowców izolowanych od zwierz¹t. Dotyczy to zw³aszcza antybiotyków $-laktamowych. Wra liwoœæ na poszczególne leki zale y od gatunku gronkowców, jak i gatunku zwierzêcia, od którego pochodzi dany szczep. Wydaje siê, e taki sta rzeczy ma wi¹zek z czêstym stosowaniem w lecznictwie weterynaryjnym pewnych grup antybiotyków u poszczególnych gatunków zwierz¹t. Szczepy wyizolowane od m³odych zwierz¹t, u których nie stosowano antybiotykoterapii, wykazuj¹ zwykle wiêksz¹ wra liwoœæ na leki. Wielooporne szczepy gronkowców wystêpuj¹ce u zwierz¹t mog¹ wywo³ywaæ u nich trudne w leczeni infekcje, a tak e stanowiæ potencjalne zagro enie dla ludzi. PIŒMIENNICTWO 1. Cox H.U.: Staphylococcal infections (w) Infectious diseases of the dog and cat, red: Greene C.E, St. Louis, Saunders Elsevier, 2006, s. 316. 2. Guardabassi L., Loeber M.E., Jacobson A.: Transmission of multiple antimicrobial-resistant Staphylococcus intermedius between dogs affected by deep pyoderma and their owners. Vet. Microbiol. 2004; 98: 23 27. 3. Aarestrup F., Agerso Y., Ahrens P., Jorgensen J.L.O. i wsp.: Antimicrobial susceptibility and presence of resistant genes in staphylococci from poultry. Vet. Microbiol. 2000; 74: 353 363. 4. van Duijkeren E., Box A.T., Mulder J., Wannet J.W. i wsp.: Methicilli resistant Staphylococcus aureus (MRSA) infection in a dog in the Netherlands. Tijdschr. Diergeneesked, 2003; 128: 314 315. 5. Euzéby J.P.: List of bacterial names with standing in nomenclature. Copyright Euzéby J.P. 2004. Internet: http//www.bacterio. cict.fr/. 6. Hanssen A.M., Ericson Sollid J.U.: SCCmec in staphylococci: genes to move. FEMS Immunol. Med. Microbiol. 2006; 46: 8 20. 7. Hanssen A., Kjeldsen G., Ericson Sollid J.U.: Local variants of Staphylococcal cassette chromosome mec in sporadic methicillinresistant Staphylococcus aureus and methicillin-resistant coagulase-negative staphylococci: evidence of horizontal gene transfer? Antimicrob Agents Chemother. 2004; 48: 285 296 8. Kehrenberg C., Schwarz S.: Distribution of florfenicol resistance genes fexa and crf among chloramphenicol-resistant Staphylococcus isolates. Antimicrob. Agents Chemother. 2006; 50: 1156 1162. 9. Schwarz S., Werckenthin C., Kehrenberg C.: Identification of plasmid-borne chloramphnicol-florfenicol resistance gene in Staphylococcus sciuri. Antimicrob. Agents Chemother. 2000, 44, 2530 2533. 10. Kehrenerg C., Aarestrup F.M., Schwarz S.: IS21-558 insertion sequences are involved in the mobility of the multiresistance gene cfr. Antimicrob. Agents Chemother. 2007, 51: 483 487. 11. Lange C.C., Werckenthin C., Schwarz S.: Molecular analysis of plasmid-borne aaca/aphd resistance gene region of coagulasenegative staphylococci from chickens. J. Antimicrob Chemother. 2003, 51: 1397 1401. 12. Khan S.A., Nawaz M.S., Khan A.A., Cerniglia C.E.: Transfer of erythromycin resistance from poultry to human clinical strains of Staphylococcus aureus. J. Clin. Microbiol. 2000; 38: 1832 1838.

134 Magdalena Kizerwetter-Œwida, Magdalena Rzewuska, Marian Binek 13. Schwarz S., Cardoso M., Wegener H.L.: Tetracycline resistance determinant encoded by plasmid pste1 from Staphylococcus hyicus. Antimicrob. Agents Chemother. 1992; 36: 580 588. 14. Gryczan T.J., Contente S., Dubrau D.: Replication and incompatibility properties of plasmid pe194 in Bacillus subtilis. J. Bacteriol. 1982; 152: 722 735. 15. Sievert D.M., Boulton M.L., Stoltman G., Johnson D. i wsp.: (2002) Staphylococcus aureus resistant to vancomycin United States, Morb. Mortal Wkly. Rep. 2002; 51: 565 567 16. Miller D., Urdaneta V., Weltman A.: (2002) Public health dispatch: Vancomycin-resistant Staphylococcus aureus Pennsylvania, Morb. Mortal Wkly. Rep. 2002; 51: 902 17. Flannagan S.E., Chow J.W., Donabedian S.M., Brown W.J. i wsp.: Plasmid content of a vancomycin-resistant Enterococcus faecalis isolate from a patient also colonized by Staphylococcus aureus with a VanA phenotype. Antimicrob. Agents Chemother. 2003; 47: 3954 3959. 18. Noble W.C., Rahman M., Karadec T., Schwarz S.: Gentamicin resistance gene transfer from Enterococcus faecalis and E. faecium to Staphylococcus aureus, S. intermedius and S. hyicus. Vet. Microbiol. 1996; 52: 143 152. 19. Schnellman C., Gerber V., Rossano A., Jaquier V. i wsp.: Presence of new meca and mph(c) variants conferring antibiotic resistance in Staphylococcus spp. isolated from the skin of horses before and after clinic admission. J. Clin. Microbiol. 2006; 44: 4444 4454. 20. Barkema H.W., Schukken Y.H., Zadoks R.N.: The role of cow, pathogen, and treatment regimen in the therapeutic success of bovine Stahylococcus aureus mastitis. J. Dairy Sci. 2006; 89: 1877 1895. 21. Rajala-Schultz P.J., Smith K.L., Hoganb J.S., Love B.C.: Antimicrobial susceptibility of mastitis pathogens from first lactation and older cows. Vet. Microbiol. 2004; 102: 33 42. 22. Hoekstra K.A., Paulton R.J.L.: Clinical prevalence and antimicrobial susceptibility of Staphylococcus aureus and Staph. intermedius in dogs. J. Appl. Microbiol. 2002; 93: 406 413. 23. Lüthje P., Schwarz S.: Molecular basis of resistance to macrolides and lincosamides among staphylococci and streptococci from various animal sources collected in the resistance monitoring program BfT-GermVet. Int. J. Antimicrob. Agents 2007; 29: 528 535. 24. Hanselman B.A., Kruth S.A., Rousseau J., Low D.E. i wsp.: Methicillin-resistant Staphylococcus aureus colonization on veterinary personel. Emerg. Infect. Dis. 2006; 12: 1933 1938. 25. Guardabassi L., Schwarz S., Lloyd D.H.: Pet animals as reservoirs of antimicrobial-resistant bacteria. J. Antimicrob. Chemother. 2004; 54: 321 332. 26. Stephan R., Dura U., Untermann F.: Resistance situation and enterotoxin production capacity of Staphylococcus aureus strains from bovine mastitis milk samples, Schweiz. Arch. Tierheilkd. 1999; 141: 287 290. 27. Werckenthin C., Cardoso M., Martel J.L., Schwarz S.: Antimicrobial resistance in staphylococci from animals with particular reference to bovine Staphylococcus aureus, porcine Staphylococcus hyicus, and canine Staphylococcus intermedius. Vet. Res. 2001; 32: 341 362 28. Aarestrup F.M., Bager F., Jensen N.E., Madsen M. i wsp.: Meyling A., Wegener H.C., Resistance to antimicrobial agents used for animal therapy in pathogenic-, zoonotic- and indicator bacteria isolated from different food animals in Denmark: a baseline study for the Danish Integrated Antimicrobial Resistance Monitoring Programme (DANMAP), APMIS, 1998; 106: 745 770. 29. Devriese L.A., Hommez J.: Epidemiology of methycillin-resistant Staphylococcus aureus in dairy herds. Vet. Res. Sci. 1975; 19: 23 27. 30. van Duijkeren E., Box A.T.A., Heck M.E.O.C., Wannet W.J.B. i wsp.: Meticillin-resistant staphylococci isolated from animals. Vet. Microbiol. 2004; 103: 91 97. 31. Morris D.O., Rook K.A., Shofer F.S., Rankin S.C.: Screening of Staphylococcus aureus, Staphylococcus intermedius and Staphylococcus schleiferi isolates obtained from small companion animals for antimicrobial resistance: a retrospective review of 749 isolates (2003 04). European Society of Veterinary Dermatology, 2006; 17: 332 337. 32. Tomlin J., Pead M.J., Lloyd D.H., Howell D.H. i wsp.: Methicillin-resistant Staphylococcus aureus infection in 11 dogs. Vet. Rec. 1999; 144: 60 64. 33. Wegener H.C., Watts J.L., Salmon S.A., Yancey R.J.: Antimicrobial susceptibility of Staphylococcus hyicus isolated from exudative epidermitis in pigs. J. Clin. Microbiol. 1994; 32: 793 795. 34. Lee J. H.: Methicillin (Oxacillin)-Resistant Staphylococcus aureus strains isolated from major food animals and their potential transmission to humans. Appl. Environ. Microbiol. 2003; 69: 6489 6494. 35. Malik S., Peng H., Barton M.D.: Partial nucleotide sequencing of the meca genes of Staphylococcus aureus isolates from cats and dogs. J. Clin. Microbiol. 2006; 44: 413 416. 36. van Duijkeren E., Wolfhagen MJHM., Meck MEOC., Wannet WJB.: Transmission of a Panton-Valentine leucocidin-positive methicilin-resistant Staphylococcus aureus strain between humans and dog. J. Clin. Microbiol. 2005; 43: 6209 6211. 37. de Neeling A.J., Schimizu A., Saitoh Y., Yagi M.I. i wsp.: Isolation of methicillin-resistant coagulase-negative staphylococci from chickens J. Clin. Microbiol. 1996; 34: 2072 2077. 38. Weigel L.M., Donlan R.M., Shin D.H., Jensen B. i wsp.: High-Level Vancomycin-Resistant Staphylococcus aureus Isolates Associated with a Polymicrobial Biofilm Antimicrob. Agents Chemother. 2007; 51: 231 238. 39. Talan D.A., Goldstein E.J., Staatz D., Overturf G.D.: Staphylococcus intermedius: clinical presentation of a new human dog bite pathogen. Ann. Emerg. Med. 1989; 18: 410 413. 40. Talan D.A., Staatz D., Staatz A., Goldstein E.J. i wsp.: Staphylococcus intermedius in canine gingiva and canine-inflicted human wound infections: laboratory characterization of a newly recognized zoonotic pathogen. J. Clin. Microbiol. 1989; 27: 78 81. 41. Gerstadt K, Daly JS, Mitchell M, Wessolossky M. i wsp.: Methicillin-resistant Staphylococcus intermedius pneumonia following coronary artery bypass grafting. Clin. Infect. Dis. 1999; 29: 218 219. 42. Kikuchi K., Karasawa T., Piao C., Itoda I. i wsp.: Molecular confirmation of transmission route of Staphylococcus intermedius in mastoid cavity infection from dog saliva. J. Infect. Chemother. 2004; 10: 46 48.

Opornoœæ na antybiotyki gronkowców izolowanych od zwierz¹t 135 43. Atalay B., Ergin F., Cekinmez M., Caner H. i wsp.: Brain abscess caused by Staphylococcus intermedius. Acta Neurochir (Wien) 2005; 147: 347 348. 44. Vandenesch F., Célard M., Arpin D., Bes M. i wsp.: Catheter-related bacteremia associated with coagulase-positive Staphylococcus intermedius. J. Clin. Microbiol. 1995; 33: 2508 2510. 45. Manian F.A.: Asympomatic nasal carriage of mupirocin-resistant, methicillin-resistant Staphylococcus aureus (MRSA) in a pet dog associated with MRSA infection in household contacts. Clin. Infect. Dis. 2003; 36: 26 28. 46. Tanner M.A., Everett C.L., Youvan D.C.: Molecular phylogenetic evidence for noninvasive zoonotic transmission of Staphylococcus intermedius from canine pet to a human. J. Clin. Microbiol. 2000; 38: 1628 1631. 47. Medleau L., Long R.E., Brown J., Miller W.H., Frequency and antimicrobial susceptibility of Staphylococcus species isolated from canine pyodermas. Am. J. Vet. Res. 1986; 47: 229 231. 48. Noble W.C., Kent L., Antibiotic resistance in Staphylococcus intermedius isolated from cases of pyoderma in the dog. Vet. Dermatol. 1992; 3: 71 74. 49. Greene R.T., Schwarz S., Small antibiotic resistance plasmids in Staphylococcus intermedius. Zentralbl. Bakteriol. 1992; 276: 380 389. 50. Hartmann F.A., White D.G., West S.E.H., Walker R.D. i wsp.: Molecular characterization of Staphylococcus intermedius carriage by healthy dogs and comparison of antimicrobial susceptibility patterns to isolates from dogs with pyoderma. Vet. Microbiol. 2005; 108: 119 131. 51. Futagawa-Saito K., Ba-Thein W., Fukuyasu T.: High occurrence of multi-antimicrobial resistance in Staphylococcus intermedius isolates from healthy and diseased dogs and domesticated pigeons. Res. Vet. Sci. 2007; 15: 261 265. 52. Schwarz S., Werckenthin C., Pinter L.. Kent L.E. i wsp.: Chloraphenicol resistance in Staphylococcus intermedius from a single veterinary centre: evidence for plasmid and chromosomal location of the resistance genes. Vet. Microbiol. 1996; 43: 151 159. 53. Boerlin P., Burneus A.P., Frey J., Kuhnert P. i wsp.: Molecular epidemiology and genetic linkage of macrolide and aminoglycoside resistance in Staphylococcus intermedius of canine origin. Vet. Microbiol. 2001; 79: 155 169. 54. Hauschild T., Wójcik A.: Species distribution and properties of staphylococci from canine dermatitis. Res. Vet. Sci. 2007; 82, 1 6. 55. Steen S.I., Webb P.J.: Meticillin resistance in veterinary staphylococcal isolates. Vet. Rec. 2007; 160: 635 636. 56. El Zubier I.E.M., Kanbar T., Alber J., Lämmler C., i wsp.: Phenotypic and genotypic characteristics of methicillin/oxacillinresistant Staphylococcus intermedius isolated from clinical specimens during routine veterinary microbiological examination. Vet. Microbiol. 2007; 121: 170 176. 57. Noble W.C., Allaker R.P.: Staphylococci on the skin of pigs: isolates from two farms with different antibiotic policies. Vet. Rec. 1992; 23: 466 468. 58. Schwarz S., Blobel H., Plasmids and resistance to antimicrobial agents and heavy metals in Staphylococcus hyicus from pigs and cattle. J. Vet. Med. B. 1989; 36: 669 673. 59. Wegener H.C., Schwarz S.: Antibiotic-resistance and plasmids on Staphylococcus hyicus isolated from pigs with exudative epidermitis and from healthy pigs. Vet. Microbiol. 1993; 34: 363 372. 60. Hauschild T., Stepanoviæ S., Dakiæ J., Djukiæ S. i wsp: Tetracycline resistance and distribution of tet genes in members of the Staphylococcus sciuri group isolated from humans, animals and different environmental sources. Int. J. Antimicrob. Agents 2007; 29: 356 358. 61. Kawano J., Shimizu Y., Yagi M., Saito T. i wsp.: Isolation of methicilli-resistant coagulase-negative staphylococci from chickens. J. Clin. Microb. 1996; 34: 2072 2077. 62. Yasuda R., Kawano J., Onda H., Takagi M., i wsp.: Methicillin-resistant coagulase-negative staphylococci isolated from healthy horses in Japan. Am. J. Vet. Res. 2000; 61: 1451 1455. 63. Bagcigil F.A., Moodley A., Baptiste K.E., Jensen V.F. i wsp.: Occurrence, species distribution, antimicrobial resistance and clonality of methicillin- and erythromycin-resistant staphylococci in the nasal cavity of domestic animals. Vet. Micobiol. 2007; 121: 307 315.