Informacja o wynikach kontroli pomocy materialnej dla studentów ze rodków publicznych

NAJWYSZA IZBA KONTROLI DEPARTAMENT NAUKI, OWIATY I DZIEDZICTWA NARODOWEGO Nr ewid. 67/2007/P/06/073/KNO KNO 41004/2006 Informacja o wynikach kontroli pomocy materialnej dla studentów ze rodków publicznych W a r s z a w a c z e r w i e c 2 0 0 7

!" " #$ % " " &%"'"% # Informacja o wynikach kontroli pomocy materialnej dla studentów ze rodków publicznych (("$ )( Grzegorz Buczyski Zatwierdzam: Józef Górny Wiceprezes Najwyszej Izby Kontroli Warszawa, dnia czerwca 2007 r. *+,-../0,.1 *2'34./'/55/65,7768 **9*

Spis treci 1. Wprowadzenie...... 1 2. Podsumowanie wyników kontroli...... 2 2.1. Ogólna ocena kontrolowanej działalnoci... 2 2.2. Synteza wyników kontroli... 3 2.3. Uwagi kocowe i wnioski... 6 3. Waniejsze wyniki kontroli...... 8 3.1. Charakterystyka stanu prawnego oraz uwarunkowa ekonomicznych i organizacyjnych... 8 3.1.1. Charakterystyka stanu prawnego... 8 3.1.2. Uwarunkowania ekonomiczno - organizacyjne... 13 3.2. Istotne ustalenia kontroli... 15 3.2.1. Działalno ministra właciwego do spraw szkolnictwa wyszego w zakresie pomocy materialnej dla studentów...15 3.2.2. Organizacja pomocy materialnej dla studentów w uczelniach 18 3.2.3. Formy i zakres pomocy materialnej dla studentów... 21 3.2.4. Finansowanie pomocy materialnej dla studentów... 27 3.2.5. Gospodarowanie prowadzonymi przez uczelnie w ramach pomocy materialnej dla studentów - domami i stołówkami studenckimi..31 4. Informacje dodatkowe o przeprowadzonej kontroli... 34 4.1.Przygotowanie kontroli... 34 4.2.Postpowanie kontrolne i działania podjte po zakoczeniu kontroli... 34 5. Załczniki 5.1. Wykaz waniejszych aktów normatywnych. 5.2. Wykaz skontrolowanych jednostek oraz jednostek organizacyjnych NIK, które przeprowadziły kontrol. 5.3. Formy i zakres pomocy materialnej w skontrolowanych uczelniach, w roku akademickim 2005/2006 (łcznie, uczelnie publiczne, uczelnie niepubliczne). 5.4. Struktura funduszu pomocy materialnej w skontrolowanych uczelniach (łcznie, uczelnie publiczne, uczelnie niepubliczne). 5.5. Liczba domów i stołówek studenckich w skontrolowanych uczelniach (łcznie, uczelnie publiczne, uczelnie niepubliczne). 5.6. Zestawienie dotyczce stwierdzonych finansowych efektów kontroli. 5.7. Lista osób zajmujcych kierownicze stanowiska, odpowiedzialnych za skontrolowan działalno. 5.8. Wykaz organów, którym przekazano informacj o wynikach kontroli.

1. Wprowadzenie Temat kontroli Kontrola pn.,,pomoc materialna dla studentów ze rodków publicznych (nr P/06/073), przeprowadzona w II półroczu 2006 r., została podjta z inicjatywy Najwyszej Izby Kontroli. Cel i zakres kontroli Celem kontroli była ocena prawidłowoci wykorzystania rodków publicznych na pomoc materialn dla studentów w uczelniach publicznych i niepublicznych, w tym ocena: 1) działalnoci ministra właciwego ds. szkolnictwa wyszego 1, zwanego dalej,,ministrem, na rzecz tworzenia warunków dla prawidłowego funkcjonowania systemu pomocy materialnej dla studentów, 2) okrelania dotacji na pomoc materialn dla studentów oraz udzielania przez Ministra stypendium za osignicia w nauce i stypendium za wybitne osignicia sportowe, a take skutecznoci nadzoru nad wykorzystaniem rodków na te cele, 3) ustalania i przyznawania wiadcze na rzecz studentów przez uczelnie oraz gospodarowania prowadzonymi przez uczelnie w ramach pomocy materialnej dla studentów - domami i stołówkami studenckimi, 4) realizacji wniosków pokontrolnych sformułowanych po kontroli NIK w 2003 r. 2 Kontrol objto rok akademicki 2005/2006 oraz lata budetowe 2004, 2005 i pierwsz połow 2006 r. Kontrol przeprowadzono w Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa Wyszego (Ministerstwo) oraz w 38 uczelniach (18 publicznych i 20 niepublicznych) 3. Kontrol w Ministerstwie oraz wyszych szkołach publicznych przeprowadzono na podstawie art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 23 grudnia 1994 r. o Najwyszej Izbie Kontroli 4, zwanej dalej,,ustaw o NIK, z uwzgldnieniem kryteriów okrelonych w art. 5 ust. 1 ustawy o NIK, tj. pod wzgldem: legalnoci, gospodarnoci, celowoci i rzetelnoci. Kontrol w uczelniach niepublicznych przeprowadzono na podstawie art. 2 ust. 3 powołanej ustawy, z uwzgldnieniem kryteriów okrelonych w art. 5 ust. 3 ww. ustawy, tj. pod wzgldem legalnoci i gospodarnoci. Ponadto w ramach kontroli rozpoznawczej skontrolowano 2 uczelnie, w tym 1 publiczn i 1 niepubliczn. Uzasadnienie podjcia kontroli Podjcie kontroli uzasadniały wyniki analizy przedkontrolnej i ustalenia kontroli rozpoznawczych oraz wyniki poprzednich kontroli NIK w podmiotowym zakresie. Z kontroli tych wynikało m.in., e uczelnie nie dostosowały uregulowa wewntrznych do ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyszym 5 oraz niezgodnie z przepisami prawnymi dzieliły rodki dotacji na poszczególne formy pomocy materialnej. 1 2 3 4 5 Do 31 sierpnia 2005 r. Minister Edukacji Narodowej i Sportu, od 1 wrzenia do 30 padziernika 2005 r. Minister Edukacji Narodowej, od 31 padziernika 2005 r. do 4 maja 2006 r. - Minister Edukacji i Nauki, od 5 maja 2006 r. - Minister Nauki i Szkolnictwa Wyszego. Informacja o wynikach kontroli pn. Pomoc materialna dla studentów ze rodków przeznaczonych na ten cel w budecie pastwa (nr P/03/075), w której NIK negatywnie oceniła funkcjonowanie systemu pomocy materialnej dla studentów, finansowej z budetu pastwa. Wykaz skontrolowanych jednostek - załcznik nr 5.2. Dz. U. z 2001 r. Nr 85, poz. 937, ze zm. Dz. U. Nr 164, poz. 1365, ze zm., zwana dalej,,ustaw Prawo o szkolnictwie wyszym.

Podsumowanie wyników kontroli 2. Podsumowanie wyników kontroli 2.1. Ogólna ocena kontrolowanej działalnoci Najwysza Izba Kontroli pozytywnie ocenia działalno Ministra oraz skontrolowanych uczelni w zakresie pomocy materialnej dla studentów, pomimo stwierdzonych nieprawidłowoci i uchybie 6. Minister prawidłowo dysponował rodkami budetowymi przeznaczonymi na pomoc materialn dla studentów oraz prawidłowo przyznawał stypendia dla studentów za osignicia w nauce i za wybitne osignicia sportowe. Wykonana została równie cz wniosków pokontrolnych, sformułowanych po kontroli NIK przeprowadzonej w 2003 r., dotyczcych wyodrbnienia finansowania wiadcze o charakterze socjalnym i wiadcze za wyniki w nauce oraz przyjcia zasady, e rodki przeznaczone na wiadczenia socjalne nie mog by nisze ni rodki na stypendia za wyniki w nauce. W działalnoci Ministerstwa stwierdzono uchybienia, polegajce na: nierzetelnym okreleniu w 2006 r. wysokoci dotacji na pomoc materialn dla studentów niepełnosprawnych, niewyegzekwowaniu zwrotu dotacji od uczelni, która nie prowadziła działalnoci od roku akademickiego 2005/2006 oraz niezapewnieniu skutecznego nadzoru nad prawidłowym funkcjonowaniem systemu pomocy materialnej dla studentów w nadzorowanych uczelniach. Skontrolowane uczelnie wprowadziły nowe regulaminy pomocy materialnej dla studentów, informowały studentów o moliwociach uzyskania tej pomocy oraz dzieliły dotacje na poszczególne formy pomocy. W działalnoci skontrolowanych szkół uczelni stwierdzono nieprawidłowoci i uchybienia, polegajce na: 1) wprowadzeniu do regulaminów przyznawania pomocy materialnej dla studentów i stosowaniu w praktyce dodatkowych, nieprzewidzianych w ustawie - Prawo o szkolnictwie wyszym kryteriów w zakresie prawa do otrzymywania pomocy materialnej (w 26 uczelniach, tj. 63,3% ), 2) niewłaciwym składzie komisji stypendialnych (w 6 uczelniach, tj. 15,8%) i nieprawidłowym ich funkcjonowaniu (w 18 uczelniach, tj. 47,4%), 3) znacznym zrónicowaniu, we wszystkich skontrolowanych uczelniach, stawek stypendiów (socjalnych, na wyywienie i mieszkaniowych), przy tych samych dochodach na członka rodziny studenta, a w 6 uczelniach (15,8%) równie na wydziałach i kierunkach studiów, 4) niewłaciwym gospodarowaniu funduszem pomocy materialnej w 8 uczelniach (21,0%) oraz niewykorzystywaniu rodków funduszu na koniec roku (w rónej wielkoci we wszystkich skontrolowanych uczelniach), 5) nierzetelnym sporzdzaniu sprawozda GUS, stanowicych m. in. podstaw ustalania wysokoci dotacji na pomoc materialn dla uczelni (w 11 uczelniach, tj. 28,9%). 6 W wystpieniach pokontrolnych NIK ocen pozytywn, pomimo stwierdzonych nieprawidłowoci uzyskało 25 uczelni, a ocen pozytywn z uchybieniami 13 uczelni. 2

Podsumowanie wyników kontroli 2.2. Synteza wyników kontroli 1. Dotacja z budetu pastwa na pomoc materialn dla studentów wszystkich uczelni w kraju wyniosła: w 2004 r. - 1.487.245,3 tys. zł (79,4% dla uczelni publicznych i 20,6% dla uczelni niepublicznych), w 2005 r. 1.504.209,5 tys. zł (81,4% dla uczelni publicznych i 18,6% dla uczelni niepublicznych), tj. wicej o 16.964,2 tys. zł (1,1%) ni w 2004 r. W roku akademickim 2004/2005 stypendia w ww. uczelniach otrzymało 471.372 studentów (24,6% ogółu studentów), a w roku akademickim 2005/2006-572.689 studentów (29,3% ogółu studentów), tj. wicej ni w roku akademickim 2004/2005 o 101.317 studentów (o 21,2%) 7. [str. 13-14] Skontrolowane uczelnie otrzymały dotacje z budetu pastwa na pomoc materialn dla studentów w nastpujcej wysokoci: w 2004 r. 404.923,6 tys. zł (z tego uczelnie publiczne 88,7%), w 2005 r. 412.004,9 tys. zł, tj. wicej ni w 2004 r. o 1,7% (z tego uczelnie publiczne 89,7%), a w 2006 r. - 405.421,6 tys. zł, tj. mniej ni w 2005 r. o 1,6% z tego uczelnie publiczne 92,1%). W skontrolowanych uczelniach stypendia otrzymało: w roku akademickim 2005/2006 137.560 studentów (28,6% ogółu studentów), w tym 21.783 tylko stypendia socjalne, 19.684 tylko stypendia mieszkaniowe i 44.781 tylko stypendia na wyywienie (równoczenie stypendia socjalne oraz za wyniki w nauce lub sporcie otrzymało 5.351 studentów). Udział studentów otrzymujcych stypendia w poszczególnych skontrolowanych uczeniach był zrónicowany. W roku akademickim 2005/2006 wahał si od 16,5% w Politechnice Łódzkiej i 16,8% w Olsztyskiej Szkole Wyszej im. J. Rusieckiego, do 38,1% w Uniwersytecie Warmisko Mazurskim w Olsztynie i w Wyszej Szkole Humanistycznej im. A. Gieysztora w Pułtusku. [str. 21-22, 27 31] 2. NIK pozytywnie ocenia działania Ministra w zakresie dysponowania rodkami budetowymi przeznaczonymi na pomoc materialn dla studentów w nadzorowanych uczelniach. W wyniku analiz przeprowadzanych na podstawie danych statystycznych GUS Ministerstwo corocznie modyfikowało zasady podziału dotacji, w sposób umoliwiajcy skierowanie odpowiednio wikszych rodków do tych uczelni, w których kształci si wicej studentów o niskim dochodzie na osob w rodzinie. W 2006 r. uwzgldniono w ww. zasadach dotacje dla studentów niepełnosprawnych. Naley jednak podkreli, e w Ministerstwie nierzetelnie okrelono wysoko dotacji na pomoc materialn dla studentów na 2006 r. w czci odnoszcej si do liczby studentów niepełnosprawnych. [str. 15-16] 7 W roku akademickim 2004/2005 studiowało w Polsce 1.917,3 osób, a w roku akademickim 2005/2006 1.953,8 tys. osób, tj. wicej o 36,5 tys. osób (o 1,8%). 3

Podsumowanie wyników kontroli 3. NIK pozytywnie ocenia przeznaczanie przez Ministra corocznie wikszych kwot na stypendia za osignicia w nauce i za wybitne osignicia sportowe oraz przyjte w Ministerstwie procedury przyznawania tych stypendiów. W latach 2004 2006 (I półrocze) Ministerstwo wydatkowało na ww. stypendia odpowiednio: 8.997 tys. zł (0,6% ogółu rodków wydatkowanych na pomoc materialn), 15.512 tys. zł (1,1%) i 13.185 tys. zł (1,3%). W roku akademickim 2005/2006 zarówno stypendia za osignicia w nauce, jak i za wybitne osignicia sportowe przyznawane były w wysokoci 1.300 zł miesicznie. [str. 17] 4. W 26 skontrolowanych uczelniach (63,3%) niektóre uregulowania zawarte w regulaminach pomocy materialnej dla studentów, były sprzeczne z przepisami zawartymi w ustawie - Prawo o szkolnictwie wyszym. Naruszało to prawa studentów, pozbawiajc ich uprawnie do uzyskania stypendium. W 19 uczelniach wprowadzono do regulaminów zasady sprzeczne z ustaw Prawo o szkolnictwie wyszym, bd nie uwzgldniono zasad wymaganych przepisami ww. ustawy kryteriów przyznawania poszczególnych form pomocy materialnej, a w 7 uczelniach (18,4%) w regulaminach nie zawarto wymaganych przepisami prawnymi zasad przyznawania stypendiów. [str. 18-19] 5. W 6 skontrolowanych uczelniach (15,8%) komisje stypendialne nie były prawidłowo powołane, a w 18 uczelniach (47,4%) komisje te niewłaciwie funkcjonowały. W 6 uczelniach przy powoływaniu komisji stypendialnych nie przestrzegano zasady, zgodnie z któr studenci powinni stanowi wikszo składu komisji. Najczciej powtarzajce si nieprawidłowoci w funkcjonowaniu komisji stypendialnych w 18 skontrolowanych uczelniach, to przyznawanie stypendiów na podstawie niekompletnej dokumentacji lub według stawek innych ni ustalone w regulaminie oraz brak pisemnego uzasadnienia decyzji o odmowie udzielenia wiadcze. [str. 19-20] 6. W skontrolowanych uczelniach stwierdzono znaczce zrónicowanie wysokoci przyznanych stypendiów, przy tych samych dochodach na członka rodziny studenta, a w 6 uczelniach (15,8%) równie na poszczególnych wydziałach i kierunkach studiów tych samych uczelni. Wysokoci stypendiów socjalnych, przy tych samych dochodach na członka rodziny studenta, zrónicowane były od 40 do 600 zł w rónych uczelniach. O wysokoci stypendium decydowała nie tylko wielko dochodów na członka rodziny studenta, jak to okrela art. 179 ustawy Prawo o szkolnictwie wyszym, ale równie miejsce studiowania. [str. 24-25] 4

Podsumowanie wyników kontroli 7. NIK ocenia jako niegospodarne pozostawianie znacznej wysokoci niewykorzystanych rodków funduszu pomocy materialnej dla studentów na koniec skontrolowanych lat budetowych (2004 i 2005). Dotyczy to zwłaszcza tych uczelni, w których jednoczenie wypłacano stosunkowo niskie stypendia. Na koniec roku skontrolowane uczelnie nie wykorzystały rodków funduszu w łcznej kwocie 125.688.5 tys. zł w 2004 r. i 127.766,2 tys. zł w 2005 r., co stanowiło odpowiednio 23,7% i 19,7% ogółu rodków funduszu, jakimi dysponowały w tych latach. W uczelniach publicznych wskaniki niewykorzystanych rodków w stosunku do ogółu rodków funduszu na koniec roku 2004 i 2005 wynosiły odpowiednio 21,8% i 19,8% (najwikszy wskanik niewykorzystanych rodków stwierdzono w Akademii Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudzkiego w Warszawie odpowiednio 51,4% i 49,5% oraz w Akademii Ekonomicznej w Poznaniu 39,8% i 43,3%). W uczelniach niepublicznych wskaniki te kształtowały si odpowiednio: 43,2% i 19,3% (najwikszy wskanik niewykorzystanych rodków stwierdzono w Wyszej Szkole Ekonomii i Administracji w Bytomiu odpowiednio 79,3% i 54,7% oraz w Akademii Finansów w Warszawie 67,9% i 63,4%). [str. 27-31] 8. W 8 uczelniach (21,0%) stwierdzono nieprawidłowoci w gospodarowaniu funduszem pomocy materialnej dla studentów, a w 11 uczelniach (28,9%) stwierdzono wykazanie nierzetelnych danych w sprawozdaniach GUS. Nieprawidłowoci w gospodarowaniu funduszem pomocy materialnej dla studentów polegały najczciej na wydatkowaniu rodków finansowych na niewłaciwe cele. W 6 uczelniach, w sprawozdaniach GUS o pomocy materialnej i socjalnej dla studentów zawyono liczb studentów otrzymujcych stypendia (łcznie o 1.512 osób). W 5 uczelniach, w sprawozdaniach GUS o przychodach, kosztach i wyniku finansowym szkół wyszych, błdnie zakwalifikowano niektóre koszty i przychody [str. 22-23, 29-30]. 9. NIK ocenia jako niegospodarne brak skutecznych działa w czci skontrolowanych uczelni publicznych, na rzecz lepszego wykorzystania domów studenckich, a tym samym zmniejszenia dopłat z funduszu pomocy materialnej dla studentów na utrzymanie tych domów. W roku akademickim 2005/2006 skontrolowane uczelnie posiadały łcznie 145 domów akademickich (46.991 miejsc), w tym 6 akademików uczelnie niepubliczne (980 miejsc). Wykorzystanie miejsc w akademikach wynosiło rednio 87,5%, od 51,9% w Akademii Wychowania Fizycznego im. E. Piaseckiego w Poznaniu i 60,9% na Uniwersytecie Wrocławskim, do 99,4% w Akademii Górniczo Hutniczej w Krakowie i 100% w Wyszej Szkole Humanistycznej im. A. Gieysztora w Pułtusku. W latach 2004-2005 r. wpływy z opłat za korzystanie z domów studenckich pokrywały zaledwie 65,2% i 66,8% kosztów poniesionych na ich prowadzenie. [str. 31 33] 5

Podsumowanie wyników kontroli 10. Minister nie zapewnił skutecznego nadzoru nad prawidłowym funkcjonowaniem systemu pomocy materialnej dla studentów w nadzorowanych uczelniach. W badanym okresie Ministerstwo przeprowadziło zaledwie 7 kontroli w sprawie pomocy materialnej dla studentów. Wniosek, dotyczcy zapewnienia skutecznego nadzoru nad prawidłowym funkcjonowaniem pomocy materialnej dla studentów w nadzorowanych uczelniach skierowany został do Ministra równie po kontroli przeprowadzonej przez NIK w 2003 r. [str. 17] 11. Kontrola ujawniła nieprawidłowoci dotyczce finansowania skontrolowanej działalnoci, na łczn kwot 8.846,2 tys. zł. Nieprawidłowoci te dotyczyły m. in. kwoty 4.241,5 tys. zł wydatkowanej z naruszeniem prawa, w tym m.in.: 1) sfinansowania biecych inwestycji i remontów w Akademii Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie (wydatkowania 1.909,0 tys. zł m. in. na budow Kompleksowego Orodka Rehabilitacji), 2) dofinansowanie zawodów i imprez sportowych w Akademii Wychowania Fizycznego im. E. Piaseckiego w Poznaniu na kwot 253,2 tys. zł, 3) wypłacenia zapomóg rektorskich w Akademii Rolniczej w Szczecinie na kwot 132,8 tys. zł. Inne nieprawidłowoci w wymiarze finansowym w łcznej kwocie 4.604,7 tys. zł dotyczyły m. in.: 1) zawyonego obciania w latach 2004 2005 funduszu pomocy materialnej kosztami ogólnouczelnianymi, tj. kwot 1.053 tys. zł w Akademii Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie, 2) uzalenienia wypłat stypendiów na wyywienie od wykupienia abonamentu w stołówce studenckiej, niewpłacania nalenych stypendiów z powodu nieterminowej rejestracji indeksów, zakwalifikowanie kosztów i przychodów obiektu w Słoku na konto funduszu (podczas gdy w obiekcie tym nie kwaterowano studentów) w łcznej kwocie 1.590,9 tys. zł w Politechnice Łódzkiej. [str. 29 30, 33 oraz załcznik 5.6.] 2.2. Uwagi kocowe i wnioski Od czasu poprzedniej kontroli NIK, przeprowadzonej w 2003 r., uporzdkowany został system pomocy materialnej dla studentów, m.in.: zwikszono dostpno do tych wiadcze dla studentów (poprzez objcie pomoc materialn studentów wszystkich typów szkół wyszych), zwikszono dotacje budetu pastwa na ten cel oraz wydzielono rodki przeznaczone na stypendia socjalne i za wyniki w nauce. Kontrola wykazała, e system ten wymaga dalszego doskonalenia w szczególnoci w zakresie: precyzyjnego okrelania warunków socjalnych studenta, uprawniajcych do otrzymania stypendium, zmniejszenia rónic w wysokoci stypendium, przy takich samych progach dochodowych na członka rodziny studenta, w poszczególnych uczelniach oraz na wydziałach i 6

Podsumowanie wyników kontroli kierunkach studiów w uczelni, a take racjonalnego wykorzystania rodków funduszu pomocy materialnej dla studentów w uczelni w danym roku. Zdaniem NIK, minister właciwy ds. szkolnictwa wyszego powinien rozway podjcie prac nad nowelizacj przepisów dotyczcych pomocy materialnej dla studentów, dotyczcych: 1) wykorzystania, przy przyznawaniu wiadcze pomocy materialnej dla studentów, instytucji zajmujcych si pomoc społeczn, 2) ograniczenia rónic w wielkoci przyznawanych stypendiów, przy tych samych progach dochodu na członka rodziny studenta, 3) precyzyjnego planowania potrzeb na rodki z budetu pastwa, przeznaczone na pomoc materialn dla studentów, Minister powinien równie zwikszy nadzór nad prawidłowym funkcjonowaniem systemu pomocy materialnej dla studentów, w tym poprzez zwikszenie liczby kontroli w nadzorowanych uczelniach w zakresie funkcjonowania tego systemu. Rektorzy szkół wyszych powinni w szczególnoci zapewni: 1) dostosowanie ustale zawartych w regulaminach pomocy materialnej dla studentów do ustawy - Prawo o szkolnictwie wyszym, 2) powoływanie komisji stypendialnych oraz podejmowanie decyzji o odmowie udzielenia stypendium zgodnie z przepisami ustawy Prawo o szkolnictwie wyszym, 3) lepsze wykorzystanie domów studenckich, 4) właciwe gospodarowanie rodkami funduszu stypendialnego dla studentów oraz terminowe wypłacanie stypendiów, a take rzetelne sporzdzanie sprawozda GUS. 7

Waniejsze wyniki kontroli 3. Waniejsze wyniki kontroli 3.1. Charakterystyka stanu prawnego oraz uwarunkowa ekonomicznych i organizacyjnych 3.1.1. Charakterystyka stanu prawnego 1. Podstawowym aktem prawnym regulujcym problematyk pomocy materialnej dla studentów s przepisy obowizujcej od dnia 1 wrzenia 2005 r. ustawy Prawo o szkolnictwie wyszym. Do dnia 31 sierpnia 2005 r. kwestie pomocy materialnej dla studentów regulowały przede wszystkim dwie ustawy: ustawa z dnia 12 wrzenia 1990 r. o szkolnictwie wyszym 8, zwana dalej,,ustaw o szkolnictwie wyszym oraz ustawa z dnia 26 czerwca 1997 r. o wyszych szkołach zawodowych 9. Zgodnie z dyspozycj art. 1 ust. 1 ustawy - Prawo o szkolnictwie wyszym ustaw t stosuje si do publicznych i niepublicznych szkół wyszych. Według art. 173 ust. 1 ustawy - Prawo o szkolnictwie wyszym student moe ubiega si o pomoc materialn ze rodków przeznaczonych na ten cel w budecie pastwa. Formami pomocy materialnej dla studentów, przewidzianymi w ww. ustawie s: stypendium socjalne, stypendium specjalne dla osób niepełnosprawnych, stypendium za wyniki w nauce lub sporcie, stypendium ministra za osignicia w nauce, stypendium ministra za wybitne osignicia sportowe, stypendium na wyywienie, stypendium mieszkaniowe i zapomogi (art. 173 ust. 1 pkt 1-8). Student moe ponadto ubiega si o zakwaterowanie w domu studenckim uczelni lub wyywienie w stołówce studenckiej uczelni (art. 173 ust. 2). Student moe równie ubiega si o zakwaterowanie w domu studenckim uczelni małonka i dziecka (art. 173 ust. 3). Uczelnia tworzy fundusz pomocy materialnej dla studentów i doktorantów (art. 103 ust. 1). Fundusz ten tworzy si z dotacji budetu pastwa dla uczelni publicznej i uczelni niepublicznej na zadania zwizane z bezzwrotn pomoc materialn dla studentów, a take z opłat za korzystanie z domu studenckiego, z opłat za korzystanie ze stołówki studenckiej oraz z innych przychodów, w tym opłat za wynajem pomieszcze w domach i stołówkach studenckich (art. 103 ust. 2 pkt 1-4). Fundusz pomocy materialnej dla studentów w czci pochodzcej z dotacji z budetu pastwa na zadania zwizane z bezzwrotn pomoc dla studentów (o której mowa w art. 94 ust. 1 pkt 7 i ust. 4) 10 przeznacza si na wypłaty stypendiów i zapomóg, a w przypadku uczelni publicznej take na remonty domów i stołówek studenckich (art. 103 ust. 3). Fundusz pomocy materialnej dla studentów w pozostałej czci przeznacza si na pokrycie kosztów utrzymania domów i stołówek studenckich, a w przypadku uczelni publicznej take na wynagrodzenia pracowników uczelni zatrudnionych w tych domach i stołówkach oraz na odpis na zakładowy fundusz wiadcze socjalnych dla tych pracowników (art. 103 ust. 4). Moe by on równie przeznaczony na wypłat stypendiów i zapomóg oraz remonty i modernizacj domów i stołówek studenckich (art. 103 ust. 5). 8 Dz. U. Nr 65, poz. 385, ze zm. 9 Dz. U. Nr 96, poz. 590, ze zm. 10 Zgodnie z art. 277 pkt 1 ustawy - Prawo o szkolnictwie wyszym art. 94 wchodzi w ycie z dniem 1 stycznia 2007 r. Jednoczenie na podstawie art. 275 ust. 1 tej ustawy do dnia 31 grudnia 2006 r. zachowuje moc art. 24 ustawy o szkolnictwie wyszym (przepisy te dotycz rodzajów i sposobów udzielania dotacji z budetu pastwa dla uczelni pastwowych). 8

Waniejsze wyniki kontroli Fundusz pomocy materialnej dla studentów w czci nieprzekraczajcej w danym roku budetowym 0,2% dotacji z budetu pastwa na zadania zwizane z bezzwrotn pomoc dla studentów moe by przeznaczony na pokrywanie kosztów realizacji zada zwizanych z przyznawaniem i wypłacaniem stypendiów i zapomóg dla studentów, ponoszonych przez uczelni (art. 103 ust. 6). Niewykorzystane w danym roku budetowym rodki funduszu pomocy materialnej dla studentów przechodz na rok nastpny na cele, na które były przeznaczone (art. 103 ust. 7). Zgodnie z art. 104 ust. 1 ustawy - Prawo o szkolnictwie wyszym uczelnia moe utworzy, ze rodków innych ni okrelone w art. 94 ust. 1 i 6 ustawy, własny fundusz stypendialny dla pracowników i studentów oraz doktorantów. Stypendia z tego funduszu mog by przyznawane, jeeli statut uczelni tak stanowi, niezalenie od stypendiów, o których mowa w art. 173 ust. 1. Powysze stypendia s przyznawane studentom w uzgodnieniu z uczelnianym organem wykonawczym samorzdu studenckiego (art. 104 ust. 2). Podziału dotacji z budetu pastwa na zadania zwizane z bezzwrotn pomoc dla studentów dokonuje rektor w porozumieniu z uczelnianym organem samorzdu studenckiego (art. 174 ust. 2). rodki z ww. dotacji przeznaczone na stypendia socjalne, stypendia na wyywienie, stypendia mieszkaniowe i zapomogi nie mog by nisze ni rodki przeznaczone na stypendia za wyniki w nauce lub sporcie (art. 174 ust. 4). W uczelni posiadajcej podstawowe jednostki organizacyjne 11 wiadczenia socjalne (z wyłczeniem stypendiów ministra) s przyznawane na wniosek studenta przez kierownika podstawowej jednostki organizacyjnej. Od decyzji kierownika przysługuje odwołanie do rektora. Stypendium za wyniki w nauce moe by take przyznane bez koniecznoci składania wniosku przez studenta (art. 175 ust. 1 i 2). W uczelni nieposiadajcej podstawowej jednostki organizacyjnej oraz w uczelni zawodowej, wiadczenia socjalne (z wyłczeniem stypendiów ministra) s przyznawane na wniosek studenta przez rektora (art. 176 ust. 1). Od decyzji rektora studentowi przysługuje prawo złoenia do rektora wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy (art. 176 ust. 2). Na wniosek właciwego organu samorzdu studenckiego kierownik podstawowej jednostki organizacyjnej lub rektor (w przypadku uczelni nieposiadajcej podstawowej jednostki organizacyjnej rektor) uprawnienia w zakresie przyznawania wiadcze socjalnych, przekazuj odpowiednio komisji stypendialnej lub odwoławczej komisji stypendialnej (art. 175 ust. 3 i art. 176 ust. 3). Tryb powoływania, skład komisji stypendialnej oraz odwoławczej komisji stypendialnej, a take zasady nadzoru sprawowanego przez kierownika podstawowej jednostki organizacyjnej lub rektora okrela art. 177 ust. 1-6 ustawy - Prawo o szkolnictwie wyszym. Przepisy art. 184 ustawy Prawo o szkolnictwie wyszym stanowi, e student moe otrzyma stypendia, o których mowa w art. 173 ust. 1 pkt 1 7, w danym roku akademickim przez okres do dziesiciu miesicy. Stypendia, o których mowa w art. 173 ust. 1 pkt 1 3, 6 i 7, przyznawane s na semestr lub rok akademicki. 11 Zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt 29 ustawy - Prawo o szkolnictwie wyszym, podstawow jednostk organizacyjn jest wydział lub inna jednostka organizacyjna uczelni okrelona w statucie, prowadzca co najmniej jeden kierunek studiów lub studia doktoranckie co najmniej w jednej dyscyplinie naukowej. 9

Waniejsze wyniki kontroli Zgodnie z art. 179 ust. 1 ustawy - Prawo o szkolnictwie wyszym stypendium socjalne ma prawo otrzymywa student znajdujcy si w trudnej sytuacji materialnej. Wysoko dochodu na osob w rodzinie studenta uprawniajc do ubiegania si o stypendium socjalne oraz stypendium na wyywienie i stypendium mieszkaniowe, ustala rektor w porozumieniu z uczelnianym organem samorzdu studenckiego (art. 179 ust. 2). Szczegółowe zasady ustalania wysokoci dochodu uprawniajcego studenta do ubiegania si o ww. stypendia okrelaj przepisy art. 179 ust. 3-7 ustawy - Prawo o szkolnictwie wyszym, przy czym przepis ust. 3 tego artykułu odsyła do art. 8 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej 12, który stanowi, i prawo do wiadcze pieninych z pomocy społecznej przysługuje,,osobie w rodzinie, w której dochód na osob nie przekracza kwoty 316 zł. Minister właciwy do spraw szkolnictwa wyszego, na wniosek rady podstawowej jednostki organizacyjnej, a w przypadku uczelni nieposiadajcej takiej jednostki oraz uczelni zawodowej, na wniosek senatu uczelni, przedstawiony przez rektora tej uczelni, przyznaje stypendia ministra za osignicia w nauce i za wybitne osignicia sportowe (art. 178 ust. 1). Stypendium ministra za osignicia w nauce moe by przyznane studentowi szczególnie wyróniajcemu si w nauce oraz posiadajcemu osignicia naukowe, a stypendium ministra za wybitne osignicia sportowe studentowi, który osignł wysoki wynik sportowy we współzawodnictwie midzynarodowym lub krajowym i zaliczył kolejny rok studiów (art. 181 ust. 2). Student moe otrzymywa stypendium za wyniki w sporcie, albo stypendium ministra za wybitne osignicia sportowe, o których mowa w przepisach ustawy - Prawo o szkolnictwie wyszym, albo stypendium przyznawane na podstawie art. 22 ust. 3 ustawy z dnia 18 stycznia 1996 r. o kulturze fizycznej 13 art. 181 ust. 5. Student wyróniajcy si w nauce nie moe otrzymywa stypendiów za wyniki w nauce z rónych tytułów. Student moe otrzymywa stypendium za wyniki w nauce, albo stypendium ministra za osignicia w nauce (art. 181 ust. 6). Stypendium za wyniki w nauce lub sporcie moe otrzymywa student, który uzyskał za rok studiów wysok redni ocen lub osignł wysokie wyniki sportowe we współzawodnictwie midzynarodowym lub krajowym (art. 181 ust. 1). Według art. 180 ustawy - Prawo o szkolnictwie wyszym stypendium specjalne dla osób niepełnosprawnych moe otrzymywa student z tytułu niepełnosprawnoci potwierdzonej orzeczeniem właciwego organu. Student studiów stacjonarnych znajdujcy si w trudnej sytuacji materialnej moe otrzymywa stypendium mieszkaniowe z tytułu zamieszkania w domu studenckim lub w obiekcie innym ni dom studencki, jeeli codzienny dojazd z miejsca stałego zamieszkania do uczelni uniemoliwiałby lub w znacznym stopniu utrudniał studiowanie (art. 182 ust. 1). Student znajdujcy si w trudnej sytuacji materialnej moe otrzymywa stypendium na wyywienie (art. 182 ust. 3). Studentowi, który z przyczyn losowych znalazł si przejciowo w trudnej sytuacji materialnej, moe by dwa razy w roku akademickim przyznana zapomoga (art. 183 ust. 1). Łczna miesiczna wysoko stypendiów: socjalnego, za wyniki w nauce lub sporcie, na wyywienie i mieszkaniowego, nie moe by wiksza ni 90% 12 Dz. U. Nr 64, poz. 593, ze zm. 13 Dz. U. z 2001 r. Nr 81, poz. 889, ze zm. 10

Waniejsze wyniki kontroli najniszego wynagrodzenia zasadniczego asystenta w poprzednim miesicu, ustalonego w przepisach o wynagradzaniu nauczycieli akademickich (art. 184 ust. 6). Szczegółowy regulamin ustalania wysokoci, przyznawania i wypłacania wiadcze pomocy materialnej dla studentów (poza stypendiami ministra), w tym szczegółowe kryteria i tryb udzielania wiadcze pomocy materialnej dla studentów, wzór wniosku o przyznanie stypendium socjalnego oraz sposób udokumentowania sytuacji materialnej studenta, ustala rektor w porozumieniu z uczelnianym organem samorzdu studenckiego (art. 186 ust. 1). Szczegółowe unormowania dotyczce trybu przyznawania przez ministra stypendiów za osignicia w nauce oraz za wybitne osignicia sportowe zawarte zostały w rozporzdzeniu Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 10 listopada 2004 r. w sprawie szczegółowych warunków, trybu przyznawania i wypłacania stypendium ministra za osignicia w nauce oraz stypendium ministra za wybitne osignicia sportowe 14. Szczegółowe zasady wystpowania uczelni niepastwowej o dotacje z budetu pastwa okrelaj przepisy rozporzdzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 26 sierpnia 2005 r. w sprawie warunków i trybu wystpowania uczelni niepastwowej o dotacje z budetu pastwa 15. Zgodnie z 2 ust. 1 ww. rozporzdzenia uczelnia niepastwowa moe wystpi o przyznanie dotacji na pomoc materialn dla studentów, jeeli posiada regulamin przyznawania pomocy materialnej. Zakres wniosku o przyznanie dotacji, zawiera załcznik nr 2 do rozporzdzenia. Uczelnia publiczna prowadzi samodzieln gospodark finansow na podstawie planu rzeczowo finansowego, zgodnie z przepisami o finansach publicznych i o rachunkowoci (art. 100 ust. 2 ustawy - Prawo o szkolnictwie wyszym). Uczelnia publiczna przekazuje ministrowi, który sprawuje nad ni nadzór, oraz ministrowi właciwemu do spraw finansów publicznych plan rzeczowo finansowy, w terminie 14 dni od jego uchwalenia (art. 100 ust. 3). 2. Szczegółowe kwestie dotyczce gospodarki finansowej uczelni, w tym równie zwizane z finansowaniem pomocy materialnej dla studentów, reguluj przepisy (wydanego na podstawie art. 30 ustawy o szkolnictwie wyszym) rozporzdzenia Rady Ministrów z dnia 27 sierpnia 1991 r. w sprawie zasad gospodarki finansowej uczelni 16. W myl 12 tego rozporzdzenia w ramach pomocy materialnej na rzecz studentów uczelnia prowadzi domy, stołówki i bufety studenckie, przy czym moe zleci ich prowadzenie innym podmiotom gospodarczym, w tym równie organizacjom studenckim. 14 Dz. U. Nr 245, poz. 2458. Rozporzdzenie weszło w ycie z dniem 17 listopada 2004 r., z wyjtkiem 5 i 6, 7 pkt 2 oraz 9-14 w czci dotyczcej stypendium ministra za wybitne osignicia sportowe, które weszły w ycie z dniem 1 stycznia 2005 r. 15 Dz. U. Nr 166, poz. 1386. Rozporzdzenie to obowizuje od dnia 31 sierpnia 2005 r., a na podstawie art. 275 ust. 3 ustawy - Prawa o szkolnictwie wyszym utraci moc z dniem 1 stycznia 2007 r. Przed 31 sierpnia 2005 r. ww. kwestie regulowały przepisy rozporzdzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 4 kwietnia 2003 r. w sprawie warunków i trybu wystpowania uczelni niepastwowej o dotacje z budetu pastwa (Dz. U. Nr 62, poz. 558). 16 Dz. U. Nr 84, poz. 380, ze zm. 11

Waniejsze wyniki kontroli W myl 2 ust. 1 ww. rozporzdzenia uczelnia prowadzi samodzieln gospodark finansow w ramach rodków pochodzcych z dotacji budetowych, przychodów uzyskiwanych z tytułu odpłatnie prowadzonej działalnoci oraz wpływów z innych ródeł, na podstawie planu rzeczowo finansowego uwzgldniajcego kierunki działalnoci. W myl 16 ust. 4 6 tego rozporzdzenia szczegółowe zasady rozliczania kosztów wydziałowych i ogólnych, w tym ustalanie narzutów kosztów ogólnych dotyczcych domów, stołówek i bufetów studenckich ustala rektor, w porozumieniu z uczelnianym organem samorzdu studenckiego. Pomoc materialna na rzecz studentów jest finansowana z funduszu pomocy materialnej dla studentów, który tworzony jest w uczelni z: przyznanej na ten cel przez Ministra dotacji budetowej, opłat za korzystanie z domów studenckich, stołówek i bufetów studenckich oraz z innych przychodów, w tym równie z opłat za wynajem pomieszcze w domach i stołówkach studenckich ( 13 ust. 1 i 2). Fundusz pomocy przeznacza si na: wypłaty stypendiów i zapomóg, koszty utrzymania, w tym remonty domów i stołówek oraz bufetów studenckich ( 13 ust. 3). Zgodnie z 13 ust. 4 rozporzdzenia w sprawie gospodarki finansowej nie wykorzystane rodki funduszu pomocy przechodz na rok nastpny. Zgodnie z 2 ust. 4 ww. rozporzdzenia uczelnia prowadzi rachunkowo zgodnie z zasadami stosowanymi przez podmioty gospodarcze, okrelonymi w odrbnych przepisach (ustawa z dnia 29 wrzenia 1994 r. o rachunkowoci 17 ). Dokumenty dotyczce przyznania studentowi pomocy materialnej powinny znajdowa si w teczce akt osobowych studenta, któr zakłada i prowadzi uczelnia ( 1 pkt 7 rozporzdzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 18 lipca 2005 r. w sprawie dokumentacji przebiegu studiów 18 ). Minister właciwy do spraw szkolnictwa wyszego sprawuje nadzór nad zgodnoci działa uczelni z przepisami prawa i statutem oraz z treci udzielonego pozwolenia na utworzenie uczelni niepublicznej, a take nad prawidłowoci wydatkowania rodków publicznych. Minister właciwy do spraw szkolnictwa wyszego moe da informacji i wyjanie od organów uczelni oraz załoyciela uczelni niepublicznej, a take dokonywa kontroli działalnoci uczelni (art. 33 ust. 1 ustawy - Prawo o szkolnictwie wyszym). Powysza kontrola obejmuje badania zgodnoci działania organów uczelni z przepisami prawa, statutem oraz uzyskanymi uprawnieniami, a w przypadku uczelni niepublicznej równie z treci udzielonego pozwolenia na jej utworzenie, a take prawidłowoci wydatkowania rodków publicznych (art. 34 ust. 1). 3. Zgodnie z art. 152 ust. 1 ustawy o szkolnictwie wyszym (w brzmieniu obowizujcym od 24 lutego 2005 r. do 31 sierpnia 2005 r.) student mógł ubiega si o pomoc materialn ze rodków przeznaczonych na ten cel w budecie pastwa w formie: stypendium socjalnego, stypendium specjalnego dla osób niepełnosprawnych, stypendium za wyniki w nauce lub sporcie, stypendium ministra za osignicia w nauce, stypendium ministra za wybitne osignicia sportowe oraz zapomogi. Student mógł ubiega si o zakwaterowanie w domu studenckim uczelni 17 Dz. U. z 2002 r. Nr 76, poz. 694, ze zm. 18 Dz. U. Nr 149, poz. 1233. Rozporzdzenie to obowizuje od dnia 17 sierpnia 2005 r. i uchyliło z tym dniem przepisy rozporzdzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 20 wrzenia 2000 r. w sprawie dokumentacji przebiegu studiów (Dz. U. Nr 81, poz. 907, ze zm.). 12

Waniejsze wyniki kontroli i wyywienie w stołówce studenckiej uczelni oraz o zakwaterowanie w domu studenckim uczelni małonka i dziecka (art. 152 ust. 3) 19. 3.1.2. Uwarunkowania ekonomiczno organizacyjne 20 1. W roku akademickim 2005/2006 w szkołach wyszych wszystkich typów kształciło si 1.953,8 tys. studentów (w tym 10.092 cudzoziemców), tj. o 1,8% wicej ni w roku poprzednim, a w porównaniu z rokiem akademickim 1990/1991 liczba studentów wzrosła o 1.550,0 tys. osób, tj. o 384,0%. Studenci studiów stacjonarnych - w roku akademickim 2005/2006 - stanowili 48,6% wszystkich studiujcych, a w roku akademickim 1990/1991 wskanik ten był znacznie wyszy - wynosił bowiem 77,2%. 2. W roku akademickim 2005/2006 według stanu z dnia 30 listopada 2005 r.- stypendia otrzymało 572.689 studentów (łcznie z cudzoziemcami), co stanowiło 29,3% ogółu studentów (tj. 1.953,8 tys.), w tym 290.507 osób otrzymało stypendia o charakterze socjalnym (tj. stypendia socjalne, mieszkaniowe i na wyywienie równie łcznie z innymi stypendiami), 269.051 osób otrzymało stypendia za wyniki w nauce lub sporcie (tj. stypendia za wyniki: w nauce, sporcie, za wyniki w nauce i sporcie oraz łcznie z innymi stypendiami),1.423 stypendia fundowane, 958 stypendia ministra za osignicia w nauce oraz 15.006 osób otrzymały stypendia dla niepełnosprawnych. Naley jednoczenie zaznaczy, e w porównaniu do roku akademickiego 1990/91 procent ogółu studentów studiów dziennych (bez cudzoziemców) otrzymujcych stypendia w roku akademickim 2005/2006. znacznie si zmniejszył, tj. z 54,3% do 36,9%. Tabela 1 Dane dotyczce liczby studentów otrzymujcych stypendia i korzystajcych z domów studenckich lub burs w latach akademickich 1990/1991 2005/2006 (w tys. osób) Wyszczególnienie 1990/91 2000/01 2001/02 2002/03 2003/04 2004/05 2005/06 Studenci otrzymujcy stypendia (ogółem) - w tym w szkołach publicznych Studenci korzystajcy z domów studenckich (ogółem) 162,1 214,6 236,4 252,6 266,2 471,4 572,7-202,2 214,6 227,1 235,6 344,0 397,7 122,5 143,5 142,5 144,1 143,5 132,3 128,7 - w tym w szkołach publicznych - 138,4 137,0 138,8 138,4 127,0 123,1 ródło danych: Szkoły wysze i ich finanse w 2005 r. GUS Warszawa 2006 r. Z danych w tabeli wynika m. in., e od roku akademickiego 2004/2005 znacznie zwikszyła si liczba studentów otrzymujcych stypendia, co wynikało ze zmiany przepisów umoliwiajcych otrzymywanie stypendiów przez studentów niestacjonarnych. 19 Do dnia 16 lipca 2004 r. zgodnie z art. 152 ust. 1 ustawy o szkolnictwie wyszym, studentowi przysługiwało prawo do pomocy materialnej, w tym do stypendium socjalnego, ze rodków przeznaczonych na ten cel w budecie pastwa. Według art. 152 ust. 2 ustawy o szkolnictwie wyszym, w brzmieniu obowizujcym do dnia 16 lipca 2004 r., student mógł otrzyma pomoc materialn take dla niepracujcego małonka i dzieci. 20 Opracowano na podstawie: Szkoły wysze i ich finanse w 2005 r. GUS. Warszawa 2006 r. 13

Waniejsze wyniki kontroli W roku akademickim 2005/2006 zmniejszyła si o 3,6 tys. liczba studentów korzystajcych z domów studenckich w porównaniu z rokiem poprzednim, a procent studentów korzystajcych z domów studenckich w roku akademickim 2005/2006 stanowił 13,4% ogółu studentów. Dla porównania w roku akademickim 1990/91 41,0% ogółu studentów mieszkało w domach studenckich. Spowodowane to było m. in. faktem, e opłata za miejsce w domu studenckim była porównywalna z cen za wynajem - wspólnie z innymi studentami mieszkania ponadto stypendium mieszkaniowe nie obligowało do mieszkania w domu studenckim. 3. W 2005 r. fundusz pomocy materialnej dla studentów (fundusz) wynosił w sumie 1.881.513,2 t7ys. zł, z czego wydano 1.864.449,9 tys. zł, tj. 99,1%. Tabela 2 Dane dotyczce wielkoci rodków funduszu pomocy materialnej we wszystkich typach szkół wyszych w 2005 r. (w tys. zł). Wysz Stan zwikszenia Zmniejszenia Stan cze funduszu w tym W tym funduszu gólnie nie na pocztku roku Ogółem dotacja z budetu ogółem Stypendia Socjalne Stypendia za wyniki w nauce Zapo- mogi na koniec roku Ogółem 549.921,3 1.881.513,2 1.504.209,5 1 864.449,9 633.710,1 602.719,2 21.427,8 566.984,6 Szkoły publiczne Szkoły niepubliczne 395.267,3 1.579.849,7 1.222.443,9 1.521.798,8 450663,0 475.213,4 16.327,3 453.318,2 154.654,0 301.663,5 281.765,6 342.651,1 183.047,1 127.505,8 51.00,5 13.666,4 ródło danych: Szkoły wysze i ich finanse w 2005 r. GUS Warszawa 2006 r. Z danych w tabeli wynika, e: - dotacja z budetu stanowiła 79,9% zwikszenia funduszu w 2005 r. (77,4% w szkołach publicznych i 93,4% w szkołach niepublicznych), - wielko funduszu na koniec 2005 r. w kwocie 566984,6 tys. zł stanowiła 23,3% ogółu rodków funduszu w tym roku 21, - rodki wydatkowane na stypendia za wyniki w nauce były nisze od rodków na stypendia socjalne o 30.990,9 tys. zł, tj. o 5,1%. W stosunku do roku 2004 ogół rodków funduszu wzrósł o 525.473,8 tys. zł, tj. 21,6%, w tym warto dotacji z budetu wzrosła o 16.964,2 tys. zł, tj. o 1,1%. Naley zaznaczy, e stan funduszu na koniec 2004 r. wynosił 547.495,6 tys. zł, co stanowiło 28,7% ogółu rodków funduszu w tym roku. 4. W wikszoci krajów europejskich pomoc finansowa dla studentów przybiera formy: - stypendiów (grantów), bdcych form pomocy bezzwrotnej, 21 Stan rodków na pocztek roku oraz zwikszenia. 14

Waniejsze wyniki kontroli - kredytów nieoprocentowanych lub niskooprocentowanych, zazwyczaj bdcych uzupełnieniem stypendium albo form pomocy dla studentów, nieuprawnionych do otrzymywania stypendium, - ulg podatkowych dla rodziców studenta. Wikszo krajów europejskich uznaje studentów za osoby zalene finansowo od rodziców (na ogół do wieku 25 lat), chyba e s to osoby które załoyły własn rodzin. Std te pomoc uzaleniona jest od poziomu dochodu całej rodziny. Pomoc przyznawana jest do stosunkowo wysokiego limitu dochodów, a zatem duy odsetek studentów jest uprawniony do pomocy stypendialnej. W wikszoci krajów europejskich system pomocy pastwa opiera si głównie na stypendiach. Kredyty s traktowane jako uzupełnienie stypendiów lub jako forma pomocy dla tych studentów, którzy nie otrzymuj stypendiów z powodu wysokiego dochodu. Do krajów o najwikszym odsetku studentów, pobierajcych stypendia nale kraje skandynawskie: Dania (91%), Szwecja (78%), Finlandia (66%), Norwegia (66%) oraz Holandia (78%) i Irlandia (58%). Najmniej studentów korzysta ze stypendiów we Włoszech i Grecji (3%). W Austrii, Belgii, Niemczech, Francji, Hiszpanii i Portugalii ze stypendiów korzysta od 14% do 21% studiujcych. W krajach tych podatnicy, którzy maj na utrzymaniu studiujce dzieci korzystaj z ulg i odlicze od podatków. Szacuje si, e pomoc w postaci ulg i odpisów stanowi ¾ ogólnej sumy pomocy udzielanej studiujcym przez pastwo 22. 3.2. Istotne ustalenia kontroli 3.2.1. Działalno ministra właciwego do spraw szkolnictwa wyszego w zakresie pomocy materialnej dla studentów 1. W latach 2004 2006 (stan na 30 padziernika) nadzorowi ministra właciwego ds. szkolnictwa wyszego podlegało odpowiednio: 388, 406 i 412 uczelni, z tego odpowiednio 90, 94, 94 uczelni publicznych oraz 298, 312 i 318 uczelni niepublicznych. Tabela 3 Stan liczbowy uczelni publicznych i niepublicznych podlegajcych nadzorowi ministra właciwego ds. szkolnictwa wyszego w latach 2004 2005 (stan na 30 grudnia) i w 2006 r. (stan na 30 padziernika) Wyszczególnienie 1. Liczba uczelni: - publicznych - niepublicznych 2.Liczba uczelni utworzonych w danym roku: - publicznych - niepublicznych Rok 2004 2005 2006 90 298 4 23 ródło danych: ustalenia kontroli w Ministerstwie W roku akademickim 2004/2005 w ww. uczelniach studiowało 1.917.293 studentów, w roku akademickim 2005/2006 1.942.374 studentów, a ze wiadcze 94 312 4 14 94 318 0 6 22 M. Dziubiska- Michalewicz: Formy pomocy finansowej dla uczniów i studentów w wybranych krajach Unii Europejskiej. Biuro Studiów i Ekspertyz Kancelarii Sejmu. Padziernik 2004 r. 15

Waniejsze wyniki kontroli pomocy materialnej korzystało odpowiednio: 471.372 i 570.900 studentów, tj. 24,3% i 29,4% ogółu studiujcych, z tego w uczelniach publicznych ze wiadcze pomocy materialnej korzystało odpowiednio: 343.970 i 396.081 studentów, w uczelniach niepublicznych: 127.402 i 174.819. 2. Z ustale kontroli wynika, e w 2005 r. na pomoc materialn dla studentów z budetu Ministra wydatkowano 1.425.448 tys. zł, tj. wicej o 19.904 tys. zł (o 1,1%) w stosunku do 2004 r., a z zaplanowanej w ustawie budetowej na rok 2006 kwoty 1.454.889 tys. zł do koca czerwca zrealizowano 972.123 tys. zł, tj. 66,8%. W 2005 r. przyjto nastpujce zasady podziału dotacji na pomoc materialn: - 50% proporcjonalnie do liczby studentów, - 10% proporcjonalnie do liczby studentów otrzymujcych stypendia socjalne, - 40% proporcjonalnie do liczby studentów uprawnionych do zakwaterowania. W 2006 r. zmodyfikowano - w stosunku do 2005 r. - zasady podziału dotacji, przyjmujc nastpujcy jej podział: - 47,8% proporcjonalnie do liczby studentów, - 30,0% proporcjonalnie do liczby studentów otrzymujcych wiadczenia socjalne, - 20,0% proporcjonalnie do liczby studentów uprawnionych do zakwaterowania, - 2,2% proporcjonalnie do liczby studentów niepełnosprawnych. W 2006 r. uwzgldniono w ww. zasadach dotacje dla studentów niepełnosprawnych. Naley jednak podkreli, e w Ministerstwie nierzetelnie okrelono wysoko dotacji na pomoc materialn dla studentów na 2006 r. w czci odnoszcej si do liczby studentów niepełnosprawnych. Jako element kalkulacyjny przyjto liczb studentów niepełnosprawnych otrzymujcych stypendia, co w konsekwencji zaniyło wysoko dotacji przyznanej tym uczelniom, w których nie wszyscy studenci niepełnosprawni otrzymywali stypendia. 3. Wielko dotacji w latach 2004 2006 (I półrocze) dla uczelni publicznych 23 i niepublicznych nadzorowanych przez Ministra, na zasilenie uczelnianych funduszy pomocy materialnej przedstawia ponisza tabela (w tys. zł). Rok Tabela 4 Publicznych Liczba szkół Wielko dotacji planowanych i zrealizowanych % Niepub licznych Łcznie publicznych z tego dla szkół: Niepublicznych 5 : 4 6 : 4 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 2004 90 298 1.396.546,3 1.070.781,5 325.764,8 76,7 23,3 2005 94 312 1.409.936,4 1.108.089,8 301.846,6 78,6 21,4 2006 (I półrocze) 94 318 1.362.074,6 1.108.703,1 253.371,5 81,4 18,6 ródło danych: ustalenia kontroli w Ministerstwie 23 Wraz z KUL i PAT oraz studentami cywilnymi w uczelniach wojskowych: Akademii Obrony Narodowej, Akademii Marynarki Wojennej, Wojskowej Akademii Technicznej. 16

Waniejsze wyniki kontroli 4. W latach 2004 2006 dotacje z budetu Ministerstwa na pomoc materialn dla studentów otrzymały wszystkie uczelnie publiczne (łcznie z KUL i PAT oraz 3 uczelniami wojskowymi) oraz uczelnie niepubliczne, które ubiegały si o ta pomoc, z tym, e: 1) w 2004 r. dotacje otrzymało 31 uczelni niepublicznych, które po raz pierwszy złoyły wniosek o przyznanie dotacji (w 2005 r. było 21 takich uczelni), 2) w 2005 r. dotacji nie uzyskała Szkoła Wysza Rzemiosł Artystycznych w Warszawie, a w 2006 r. 11 uczelni ze wzgldu na wysoki stan funduszu na koniec poprzedniego roku 24, a take w tym samym roku wniosek o dotacj Schola Posnaniensis Wyszej Szkoły Sztuki Stosowanej w Poznaniu został wstrzymany do czasu wyjanienia sytuacji uczelni dotyczcej jej dalszej działalnoci. 5. W roku akademickim 2005/2006 rednia wysoko stypendiów w porównaniu z rokiem akademickim 2004/2005 wzrosła. I tak wielko stypendiów za wyniki w nauce wzrosła o 25,8% ze 179,6 zł do 226 zł, stypendiów socjalnych o 39,2% ze 135,1 zł do 188,1 zł, wysoko zapomogi wzrosła z 344 do 462 zł, tj. o 34,3%. Obnieniu natomiast uległa wysoko stypendiów specjalnych dla osób niepełnosprawnych ze 175,6 do 103,4 zł, tj. o 41,1%. 6. W latach 2004 2006 (I półrocze) wydatki na stypendia Ministra za osignicia w nauce i za wybitne osignicia sportowe wyniosły odpowiednio: 8.997 tys. zł, 15.512 tys. zł i 13.185 tys. zł przeznaczone zostały. W roku akademickim 2005/2006 uczelnie publiczne i niepubliczne przedstawiły Ministrowi 2.541 wniosków o przyznanie stypendiów Ministra, z tego 2.277 wniosków o stypendia za osignicia w nauce i 264 wnioski za wybitne osignicia sportowe. W wyniku przyjtej procedury stypendia przyznano 1.459 studentom (57,4% złoonych wniosków), z tego 1.300 za wyniki w nauce (57,1%) i 149 za wybitne osignicia sportowe (56,4%). Zarówno stypendia Ministra za osignicia w nauce, jak i za wybitne osignicia sportowe przyznawane były w miesicznej wysokoci 1.300 zł. 7. W latach 2004-2006 Ministerstwo przeprowadziło tylko 7 kontrole w sprawie pomocy materialnej dla studentów, w tym m.in.: Akademii Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie, Pastwowej Wyszej Szkoły Zawodowej w Jarosławiu oraz w Szkole Wyszej Rzemiosł Artystycznych w Warszawie. W wyniku kontroli zalecono uczelniom m. in.: uzupełnienie i dostosowanie regulaminu przyznawania pomocy materialnej do przepisów ustawy Prawo o szkolnictwie wyszym. Powodem niewielkiej liczby kontroli była zbyt mała obsada kadrowa zespołu zajmujcego si pomoc materialna dla studentów (4 osoby) oraz według opinii Ministerstwa - zaangaowanie tego zespołu w przygotowywanie nowych aktów prawnych i ich wdraanie w uczelniach. 24 Szkoła Wysza Rzemiosł Artystycznych w Warszawie, Szkoła Wysza Warszawska, Wysza Szkoła Dziennikarska im. Melchiora Wakowicza w Warszawie, Wysza Szkoła Ekonomiczno Informatyczna w Warszawie, Wysza Szkoła Informatyki i Zarzdzania w Bielsku Białej, Wysza Szkoła Mila College w Warszawie, Wysza Szkoła Społeczno Ekonomiczna w Warszawie, Wysza Szkoła Ubezpiecze w Krakowie, Wysza Szkoła Zarzdzania i Bankowoci w Poznaniu, Wysza Szkoła Zarzdzania Marketingowego i Jzyków Obcych w Katowicach, Wysza Szkoła Zarzdzania w Warszawie. 17

Waniejsze wyniki kontroli 3.2.2. Organizacja pomocy materialnej dla studentów w uczelniach 1. Zgodno regulaminów przyznawania i ustalania pomocy materialnej dla studentów z przepisami normatywnymi Wszystkie skontrolowane uczelnie wprowadziły nowe regulaminy pomocy materialnej dla studentów, w zwizku z wejciem w ycie od 1 wrzenia 2005 r. ustawy - Prawo o szkolnictwie wyszym z tym, e 4 uczelnie (10,5%) wprowadziły je z opónieniem od 3 miesicy do 1 roku 25. Regulaminy okrelały zasady przyznawania stypendiów oraz kompetencje poszczególnych organów przyznajcych wiadczenia pomocy materialnej dla studentów, tj. komisji stypendialnych, odwoławczych komisji stypendialnych, rektora (prorektora) oraz jednostek administracyjnych obsługujcych wiadczenia pomocy materialnej. Regulaminy pomocy materialnej dla studentów w 19 uczelniach zawierały uregulowania sprzeczne z ustaw Prawo o szkolnictwie wyszym, tj. zawierały zapisy, według których student traci prawo do stypendium socjalnego, gdy: został ukarany kar upomnienia - w Akademii Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie, nie złoył w ustalonym terminie indeksu w Politechnice Łódzkiej, powtarza rok lub semestr (w regulaminach 12 uczelni) 26, zalega z opłat za studia - w Akademii Ekonomicznej w Poznaniu i na Uniwersytecie Łódzkim. W regulaminach zawarto równie inne, sprzeczne z ustaw uregulowania, tj.: moliwo wstrzymania wypłaty stypendiów studentom niestacjonarnym do czasu wyjanienia spraw płatnoci i rozlicze za studia w Akademii Górniczo Hutniczej w Krakowie, zaliczanie przyznanej studentom pomocy w pierwszej kolejnoci na poczet czesnego, bez uprzedniego uzyskania na to zgody studentów - w Puławskiej Szkoły Wyszej w Puławach, przyjcie zasady w Szkole Wyszej im. Pawła Włodkowica w Płocku, e,,studenci, którzy uzyskali rejestracj warunkow z jednego przedmiotu otrzymuj połow przyznanego stypendium. Po zaliczeniu przedmiotu, student otrzymuje stypendium bez wyrównania za okres jaki upłynł od zaliczenia warunku. (...) Uzyskanie rejestracji warunkowej z dwóch przedmiotów jest jednoznaczne z wstrzymaniem wypłat stypendium socjalnego. Po zaliczeniu jednego z warunków student otrzymuje połow 25 Akademia Wychowania Fizycznego im. E. Piaseckiego w Poznaniu -13 grudnia 2005 r., Wysza Szkoła Administracji i Biznesu w Gdyni -1 marca 2006, Akademia Rolnicza w Szczecinie -7 lipca 2006 r., Wysza Szkoła Handlu i Finansów Midzynarodowych im. F. Skarbka w Warszawie - 1 wrzenia 2006 r. 26 W: Akademii Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie, Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu, Uniwersytecie lskim w Katowicach, Akademii Górniczo Hutniczej w Krakowie, Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, Uniwersytecie Łódzkim, Politechnice Łódzkiej, Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Wyszej Szkoły Gospodarki w Bydgoszczy, Wyszej Szkole Ekonomii i Administracji w Bytomiu, Akademii Finansów w Warszawie, Wyszej Szkoły Informatyki i Zarzdzania w Rzeszowie. 18