Z aparatem wśród zębów

1 /2009 MAGAZYN tech. dent. Artur Jarzębowski* Z aparatem wśród zębów Fotoporadnik cz. I fot. A. Jarzębowski Jedno zdjęcie warte jest tysiąc słów. Dokumentacja fotograficzna pracy staje się naszą wizytówką. W branży stomatologicznej bywają z nią problemy. Przedstawię zasady, które mogą pomóc wykonać dobre zdjęcie. SŁOWA KLUCZOWE Zdjęcie, fotografia, dokumentacja fotograficzna, aparat fotograficzny. STRESZCZENIE Zdjęcia prezentujące prace protetyczne zamieszczane są w magazynach specjalistycznych, na stronach internetowych laboratoriów protetycznych, czasami gabinetów stomatologicznych jako jeden z elementów działań informacyjnych i marketingowych. Stają się one dla autorów tych prac wizytówką, na podstawie której można ocenić ich kompetencje. Dlatego tak ważna jest umiejętność robienia dobrych zdjęć. W części pierwszej cyklu ukazane zostaną podstawy fotografowania. Muszę się przyznać, że pisanie poradników nie jest moją specjalnością. Jak dotąd żadnego nie napisałem, dlatego zabierałem się do tego tekstu dość długo. Chciałem, aby był dopracowany i przydatny. Publikowanie tekstów na łamach magazynów, takich jak Nowoczesny Technik Dentystyczny, służy dzieleniu się doświadczeniem zawodowym z innymi technikami, którzy oddają się trudnej i mozolnej pracy mającej na celu poprawę komfortu życia osób, dla których szeroki i szczery uśmiech stał się jedynie mglistym wspomnieniem. Na przykładzie klinicznych i laboratoryjnych przypadków pacjentów, autorzy tekstów opisują technologie, metody, techniki, a także pomocne sposoby wykonywania np. protez. Sztuczne zęby w wielu przypadkach zasługują na miano dzieł sztuki takie art-oral. Zarówno w technice dentystycznej, stomatologii, jak i w każdej innej profesji pojawiają się wytwory, którymi autorzy chcą się chwalić oraz takie, o których chcą jak najszybciej zapomnieć. Technicy dentystyczni nie są wyjątkiem. Nikt nie jest doskonały. FOTODOKONANIA Jeśli z czasem nabierzemy doświadczenia i pewności siebie, a w życiu zawodowym będziemy odnosić więcej sukcesów niż porażek, to zacznijmy dzielić się wiedzą z innymi. Najprostszym sposobem jest publikowanie artykułów w czasopismach i internecie. Czym byłby tekst bez kolorowych obrazków ilustrujących zagadnienia w publikacji? Byłby jedynie opisem procesów, procedur i technicznych terminów. Dlatego dobrze byłoby zamieścić fotografie z naszych zębowych galerii, aby czytało i oglądało się lepiej. Zdjęcia prezentujące prace protetyczne zamieszczane są również na stronach internetowych laboratoriów protetycznych, czasami gabinetów stomatologicznych jako jeden z elementów działań informacyjnych i marketingowych. Stają się one dla autorów tych prac wizytówką, na podstawie której koledzy z branży bądź klienci mogą ocenić dokonania zawodowe. Nie od dziś w obiegu funkcjonuje powiedzenie jak cię widzą, tak cię piszą. Zdecydowana większość ludzkiej populacji dokonuje oceny i wyboru na podstawie wrażeń wzrokowych. Technicy dentystyczni, lekarze stomatolodzy i pacjenci nie należą 69

MAGAZYN N O W O C Z E S N Y T E C H N I K D E N T Y S T Y C Z N Y 2 3 4 Fot. 2. Nie upijamy się, gdy przy takiej liczbie modeli, kęsków i wzorników dostarczanych sukcesywnie do jednej pracy coś nam nie wyjdzie. Układamy z nich kompozycję, robimy zdjęcie, a po jakimś czasie będziemy mieli z tego ubaw; Fot. 3. Mamy problem. Zwarcie z jednej strony wydaje się być w stanie nieważkości; Fot. 4. Niech Pan, doktorze, sam oceni, jak to wygląda, zanim zacznę cokolwiek z tym robić; Fot. 5. Zdjęcie niedoświetlone. Ekspozycja zaniżona, co pokazuje wyświetlacz na dole; Fot. 6. Prawidłowa ekspozycja. Waga świetlna (kropki i kreski pomiędzy plusem i minusem) nie wychyla się w prawo lub w lewo; Fot. 7. A to jest prześwietlone zdjęcie. Pojawiły się kreski na wyświetlaczu i przeważają wagę świetlną w stronę minusa; Fot. 8. Tak wygląda matryca wymontowana z uszkodzonego aparatu cyfrowego. Kolorowo mieni się w zależności od kąta padania światła; Fot. 9. Takie coś chroni matrycę przed dostępem światła. Zachodzące na siebie poziome blaszki po naciśnięciu spustu niczym kurtyna przesuwają się po sobie do góry zgodnie z ustawionym w aparacie czasem. Taki mechanizm migawki montowany jest w aparatach typu lustrzanka do wyjątków. Co z tego, że treść artykułu czy strony internetowej prezentuje wysoki poziom merytoryczny, skoro estetyka wizualna znacznie odbiega od przekazu piśmiennego. Trzeba pogodzić się z tym, że w dzisiejszym, zdominowanym przez media świecie większość odbiorców woli oglądać niż czytać. A żeby odbiorcom uprzyjemnić lekturę, zadbajmy o to, by nasze fotograficzne wizytówki były jak najlepszej jakości. Spójrzmy krytycznym okiem na nasze fotodokonania i zadajmy sobie pytanie: czy tak naprawdę jesteśmy zadowoleni z fotografii, na których utrwalamy swoje osiągnięcia zawodowe, i jaki jest odbiór tych zdjęć przez osoby trzecie? A jeśli do tej pory nie utrwalaliśmy, to czy warto to robić? Jest sprawą oczywistą, że warto. Dlaczego warto tworzyć dokumentację fotograficzną? Nawet jeśli nie posiadamy strony WWW lub nie publikujemy własnych prac na publicznym forum, nigdy nie wiadomo, kiedy i gdzie, takie zdjęcia okażą się potrzebne. Być może przyjdzie czas, że będziemy mogli lub musieli je wydobyć z zasobów naszych komputerów (fot. 1, 2). Najważniejszym argumentem przemawiającym za korzystaniem w pracy z fotografii jest fakt, że to uniwersalna forma komunikacji, jedno zdjęcie warte jest tysiąca słów. Czy ktoś policzył, ile w ciągu roku wydaje na telefony do gabinetu stomatologicznego i ile swojego czasu poświęcił, by opisać lekarzowi problem, który pojawił się w trakcie wykonywania konkretnej pracy. Formy przekazu ustnego obfitują w skróty myślowe, niedopowiedzenia i wzajemne niezrozumienie rozmówców, zwłaszcza jeśli przekaz jest np. telefoniczny. Spróbujmy w trakcie rozmowy telefonicznej opisać szczegółowo wygląd naszej pracowni, zwłaszcza sprzęty, ich ustawienie, a na koniec przedstawić kolorystykę. Czy jest ktoś chętny podjęcia się takiego zadania? Podobnie jest ze słownym opisem prac protetycznych i etapów ich wykonywania (fot. 2). To, co można przedstawić na jednym zdjęciu, w formie pisanej mogłoby zająć nawet kilkanaście stron opisu lub wiele minut rozmowy telefonicznej, a i tak nie oddałoby istoty zaistniałego problemu, który wymaga konsultacji z lekarzem. Fotografia cyfrowa Cyfrowa fotografia, która w znacznej mierze wyparła fotografię tradycyjną, stała się czymś tak powszechnym jak telefonia komórkowa (fot. 3, 4). Osobiście nie znam nikogo, kto w swoim telefonie komórkowym nie posiadałby aparatu fotograficznego. To, jak głęboko technika cyfrowa wniknęła w nasze codzienne życie, nie trzeba nikomu tłumaczyć. Z fotografowaniem jest dokładnie tak samo jak z innymi dziedzinami. Jednym wykonywanie pewnych czynności przychodzi łatwiej, drudzy muszą włożyć więcej wysiłku, żeby uzyskać odpowiednie efekty. Inni z kolei sądzą, że technika jest tak zaawansowana, że wystarczy nacisnąć przycisk, a efekty pokażą się jak za dotknięciem czarodziejskiej różdżki. Ci ostatni mieliby zapewne rację, gdyby nie fakt, że aparat jest tylko narzędziem, którego pełne wykorzystanie i kontrola nad nim wiąże się z przyswojeniem pewnej minimalnej wiedzy na temat teorii fotografii. Świadome użytkowanie aparatu nie jest równoznaczne z dowolnym naciskaniem przycisków. To zupełnie tak samo jak w technice dentystycznej. Jeśli nie zapoznamy się z technologią i obsługą 70

1 /2009 MAGAZYN 5 6 7 8 9 sprzętu, to nie jesteśmy w stanie przewidzieć końcowych efektów naszej pracy. PODSTAWOWE WIADOMOŚCI Wiedza teoretyczna z dziedziny fotografii obejmuje ogromną liczbę pojęć. Z tego właśnie względu ograniczę się do tych niezbędnych, potrzebnych do prawidłowej obsługi aparatu fotograficznego i kreowania naszych zdjęć. Zasada działania cyfrowego aparatu fotograficznego podobna jest do działania aparatu tradycyjnego. Jedyną różnicą jest sposób, w jaki uzyskujemy zdjęcie. Padające na krzem światło powoduje wybijanie pojedynczych elektronów z ich orbit i tworzenie w ten sposób par: dziura- -elektron (ładunek dodatni i ładunek ujemny). Tak mniej więcej zaczyna się jeden z naukowych artykułów dotyczący zasad działania elementów rejestrujących obraz w kamerach cyfrowych, który kiedyś przeczytałem. Ów krzem to nic innego jak matryca aparatu cyfrowego (fot. 8). Krótko mówiąc, sygnał elektryczny uzyskany z matrycy zamieniany jest na kod zerojedynkowy, który finalnie zapisywany jest w postaci pliku cyfrowego. Plik cyfrowy można odtworzyć i wyświetlić w postaci obrazu na urządzeniach do tego celu przeznaczonych. Napisałem to tylko po to, żebyście nigdy nie dali sobie wmówić, że na matrycy powstaje jakiś obraz. Matryca generuje jedynie ładunki elektryczne, które odpowiednio przetworzone można później zobaczyć jako obraz. Innym zagadnieniem jest wielkość matrycy i ilość komórek zwanych popularnie pikselami. Od nich zależy wielkość i jakość otrzymywanego obrazu. To, co się dzieje w matrycy podczas wykonywania zdjęcia, to fizyka na poziomie cząstek elementarnych, takich jak fotony i elektrony. Sądzę jednak, że zagłębianie się w ten problem jest niepotrzebne, ponieważ fizyka kwantowa nie jest tym, co nas ekscytuje. Tak naprawdę cała ta wiedza nie wpłynęła w szczególny sposób na moje zdjęcia. Nie zaczęły wychodzić lepsze ani gorsze, ponieważ znajomość budowy i działania matryc aparatów cyfrowych nie jest najważniejsza. Oprócz czysto teoretycznych pojęć, związanych z zasadami rządzącymi fotografią, przydadzą się także informacje dotyczące wykorzystania sztucznego oświetlenia. Zwłaszcza świadomego manipulowania oświetleniem, które pozwoli nam uzyskać z góry zamierzone efekty. Ekspozycja W zasadzie jest to najważniejsze pojęcie w fotografii. Ilość światła przyjęta przez emulsję (film) lub sensor światłoczuły (matrycę) podczas naświetlania określa się mianem ekspozycji. Na wartość tę wpływ ma przede wszystkim oświetlenie miejsca, w którym robimy zdjęcie, a regulowane jest przez dobór czasu naświetlenia (czas pracy migawki), przysłony i czułości. Operowanie tymi wielkościami stanowi o całej sztuce fotografii. Ekspozycja wyrażana jest przez wartość EV (Exposure Value). Jest zależnością czasu naświetlania do ilości światła wpadającego przez przysłonę. Zapoznanie się z czynnikami mającymi wpływ na ekspozycję pomoże za każdym razem, gdy nasze zdjęcia okażą się zbyt ciemne lub zbyt jasne, czyli niepoprawnie naświetlone. Dzięki temu będzie można skorygować błędy wcześniejszych naświetleń (fot. 5, 6, 7). Migawka Migawka jest urządzeniem mechanicznym lub elektroniczno-mechanicznym, które decyduje o czasie naświetlania. To część aparatu służąca do odsłaniania 71

MAGAZYN N O W O C Z E S N Y T E C H N I K D E N T Y S T Y C Z N Y 10 11 12 13 14 Fot. 10. Sztuczna źrenica obiektywu, zwana przysłoną. Czym większa liczba, tym mniejsza przysłona; Fot. 11-14. Głębia ostrości rośnie wraz ze zmniejszaniem się średnicy otworu przysłony (zwiększaniem wartości liczbowych). Zdjęcia wykonane przy pomocy obiektywu makro o ogniskowej 90 mm z minimalnej odległości (ok. 30 cm), przy której można ustawić ostrość. Na skali milimetrowej widać zakresy głębi ostrości na odpowiedni czas, a następnie zasłaniania materiału światłoczułego (lub przetwornika optoelektronicznego) w celu jego prawidłowej ekspozycji, czyli dostarczenia odpowiedniej ilości światła padającego przez obiektyw. Umieszczona jest w aparacie tuż przed matrycą lub filmem (fot. 9). Oprócz migawki pokazanej na ilustracji w aparatach (np. kompaktowych) stosuje się migawkę centralną wbudowaną w obiektyw. Czas działania tego mechanizmu podawany jest w sekundach i ułamkach sekund. Przykład: 1 s, 1/2, 1/4, 1/8, 1/15, 1/30, 1/60, 1/125, 1/250, 1/500 itd. Jak można zauważyć, każda kolejna wartość jest dwukrotnie mniejsza od poprzedniej. Czas, w trakcie którego światło pada na matrycę lub film, zmniejsza się o 100% w stosunku do wartości poprzedniej. Zatem różnica pomiędzy 1 sekundą a 1/500 sekundy wynosi 900%. Przysłona Przysłona to mechaniczna część obiektywu, składająca się z nachodzących na siebie, wyprofilowanych blaszek tworzących coś na kształt regulowanego otworu, który można zmniejszać lub zwiększać (fot. 10). Zadaniem tego mechanizmu jest regulacja ilości światła przechodzącej przez obiektyw. Jest to jeden z elementów decydujących o naświetleniu zdjęcia. Zwykle przysłona oznaczana małą literą f (na przykład f 2,8) jest odwrotnie proporcjonalna do wielkości otworu względnego obiektywu, co świadczy o tym, że większa liczba przysłony oznacza mniejszą ilość przepuszczanego światła. Dlatego oznaczenie f 32 określa małą przysłonę, a mniejsze wartości liczbowe oznaczają przysłony większe w stosunku do f 32. Przeważnie występujące stopnie wartości przysłony to: 1,4-1,8-2,8-3,5-4 - 5,6-8 - - 11-16 - 22-32. Podobnie jak w przypadku czasu naświetlania, podane wartości różnią się procentową ilością przepuszczania światła i wynoszą 100% na każdy stopień. Od wielkości otworu przesłony zależy kolejny parametr fotografii, określany w skrócie GO. Głębia ostrości Głębia ostrości to fragment przestrzeni, w której wszystkie sfotografowane obiekty lub fragmenty fotografowanego przedmiotu są ostre. Głębia ostrości jest ściśle powiązana z wartościami przysłony im mniejsza jej wartość liczbowa (np. f 1,4, 1,8, 2,8 duży otwór), tym mniejsza głębia, podobnie im większa wartość liczbowa (f 32, 22, 16 mały otwór) tym większa głębia ostrości (fot. 11-15). Głębia ostrości ma swoją specyfikę, która polega na tym, że jej obszar rozciąga się na 1/3 przed i 2/3 za punktem ustawienia ostrości. Światłomierz Bardziej zaawansowany użytkownik aparatu fotograficznego nie miałby zbyt wiele radości z fotografowania, gdyby nie pewien mały element, który znajduje się w każdym aktualnie produkowanym aparacie. Ten element to światłomierz. Podczas wykonywania zdjęć nikt nie zastanawia się, jak on działa. We współczesnym zautomatyzowanym sprzęcie fotograficznym informacje pochodzące z pomiaru światła mają bezpośredni wpływ na dobór parametrów naświetlania, tj. czas otwarcia migawki i otworu przysłony przez aparat. Wielokrotnie nie byliśmy zadowoleni z efektów fotografowania. Zdjęcia były za ciemne albo za jasne. Wiedza o sposobie działania 72

1 /2009 MAGAZYN 15 16 17 Fot. 15. Wraz ze zwiększaniem się odległości od fotografowanego obiektu głębia ostrości wzrasta (nawet jeśli stosujemy taką samą przysłonę), ale skala odwzorowania maleje, przez co obiekt na zdjęciu jest mniejszy; Fot. 16. Przykład skali odwzorowania 1:1. Czarno-białe kwadraciki na ilustracji odpowiadają skali milimetrowej i pokazują rzeczywistą wielkość matrycy aparatu (23,7 mm x 16,6 mm). Długość implantu wynosi 12,2 mm i taka jest dokładnie wielkość zarejestrowana przez matrycę; Fot. 17. Tutaj widać, jak zmieniła się skala. Na matrycy o tych samych wymiarach, obiekt ma długość 6,1 mm. Jego odwzorowanie wynosi więc 1:2 i jest efektem zwiększenia odległości aparatu od przedmiotu światłomierza będzie bardzo przydatna i pozwoli na wykonanie właściwie naświetlonej fotografii. Dla zilustrowania działania światłomierza wykonam test, którego wynik może zaskoczyć wiele osób. Zrobię dwa zdjęcia: jedno białej powierzchni, drugie czarnej. Powierzchnie te powinny wypełniać cały kadr. Ostrość ustawię tak, aby zdjęcie było zupełnie rozostrzone (szczegóły będą zbędne). Zdjęcia wykonam według wskazań światłomierza wbudowanego w aparat. Co powinienem uzyskać? Jeśli ćwiczenie wykonam poprawnie, oba zdjęcia nie powinny się od siebie niczym różnić. Oba będą szare. Naturalne będzie postawienie sobie pytania, dlaczego tak się dzieje. Odpowiedź na nie będzie kluczem do zrozumienia, w jaki sposób działa światłomierz. Z wykonanych zdjęć wynika, że światłomierz nie rozpoznaje, czy fotografowany przedmiot jest jasny czy ciemny (fot. 19). To pierwszy wniosek, jaki można wyciągnąć z testu. Drugi jest mniej oczywisty i wymaga wyjaśnienia. Kiedy w dobie fotografii czarno-białej wprowadzano do użytku światłomierze, należało je tak wyskalować, aby wskazywały prawidłowe parametry ekspozycji. Konstruktorzy światłomierzy na podstawie wieloletnich obserwacji i doświadczeń doszli do następujących wniosków. Najczęściej w przyrodzie występuje motyw o 18-procentowej szarości (w fotografii czarno-białej myślano kategoriami czarno-białymi), czyli taki, który odbija 18% padającego na niego światła. Uznano, że najlepszym rozwiązaniem będzie wyskalowanie światłomierza tak, aby ten właśnie motyw był oddany na zdjęciu prawidłowo. Jeśli więc 18-procentowy motyw naświetlimy tak, aby na zdjęciu był on również 18-procentowej motywem, wtedy zdjęcie będzie wykonane właściwie. A ponieważ ten właśnie motyw występuje w przyrodzie najczęściej, większość wykonywanych zdjęć będzie poprawnie naświetlona. Gorzej jest, gdy fotografowana scena nie jest motywem średnim. Światłomierz tak dobierze parametry naświetlania, aby na zdjęciu wyszła ona jako motyw średni. I to jest drugi wniosek, jaki można wyciągnąć po przeprowadzeniu zaproponowanego na wstępie ćwiczenia. Scena fotografowana według wskazań światłomierza da na zdjęciu efekt średniego motywu. Aktualnie mamy fotografię kolorową, na dodatek cyfrową, a światłomierze w dalszym ciągu wyskalowane są jak w czasach, gdy przewodnią siłą była fotografia czarno-biała. Czułość Nie chodzi tu bynajmniej o czułość, jaką powinniśmy obdarzać nasze aparaty fotograficzne. Aczkolwiek warto obchodzić się ze sprzętem delikatnie, ponieważ są to kruche i delikatne przedmioty. Czułość to wielkość określająca stopień reagowania na światło i odnosi się do materiału światłoczułego. W przypadku aparatów cyfrowych mówimy o czułości całego aparatu, a nie samej matrycy, która jest odpowiednikiem filmu z aparatu analogowego. W aparacie cyfrowym o czułości decyduje matryca i wbudowana elektronika, dające wypadkową czułość aparatu. Obecnie ujednolicone oznaczenia czułości podaje się wg normy ISO i oznacza liczbami 50, 100, 200, 400, 800, 1600, 3200. Każda następna liczba w szeregu oznacza dwa razy większą czułość. Zwiększanie czułości objawia się powstawaniem 73

MAGAZYN N O W O C Z E S N Y T E C H N I K D E N T Y S T Y C Z N Y 18 19 na zdjęciach szumów, które pogarszają jakość uzyskiwanych obrazów (fot. 18). Fotografowanie małych przedmiotów W fotografowaniu niewielkich obiektów, takich jak prace protetyczne, pomogą nam zasady, którymi rządzi specyficzny rodzaj fotografii, zwany makrofotografią. Fotografię taką definiuje się najczęściej jako tą, w której fotografowany obiekt zostaje odwzorowany w naturalnych rozmiarach lub jest nieznacznie powiększony. W naszej sytuacji wymiary fotografowanych obiektów wahają się od kilku centymetrów w przypadku modeli stomatologicznych, do kilkunastu milimetrów, gdy staramy się uwiecznić pojedynczy ząb, koronę, ewentualnie inny mały element lub fragment pracy protetycznej. Można zatem założyć, że mieścimy się w kryteriach spełniających warunki, by nasze fotografowanie można było określić jako tworzenie fotografii w skali makro. Z pewnością nie we wszystkich przypadkach, ale w sporej części. Jednym z podstawowych pojęć w makrofotografii jest wspomniane już odwzorowanie, nazywane skalą odwzorowania. Inne ważne to ekspozycja, głębia ostrości i odległość przedmiotowa. Dotyczą one fotografii tradycyjnej i cyfrowej. Wielu czytelnikom wspomniane pojęcia nie są obce. Jeśli komuś pierwszy raz obiły się o uszy, to chciałbym zapewnić, że postaram się wyczerpująco je zdefiniować, w najprostszy możliwy sposób. Jeżeli ktoś z tymi pojęciami jest za pan brat, to może pominąć ich lekturę. Skala odwzorowania Czym jest skala raczej każdy wie, a jak ma się do wykonywania zdjęć, zaraz wyjaśnię. Jeśli robimy zdjęcie przedmiotu o długości 10 mm, a matryca aparatu zarejestruje ten obiekt w wymiarze rzeczywistym, czyli 10 mm, to skala będzie wynosiła 1:1, a gdy jego zarejestrowana długość będzie wynosiła 1 mm, to skala odwzorowania będzie 1:10. Ten sam obiekt zarejestrowany zostanie w skali 2:1, gdy powstały obraz będzie miał długość 20 mm (fot. 16, 17). Liczby te podają stosunek rzeczywistej wielkości przedmiotu do wielkości jego obrazu, uzyskanego na filmie lub na matrycy rejestrującej i jak można się domyślić w fotografii nazywana jest ona skalą odwzorowania. Producenci umieszczają te dane jedynie na obiektywach wymiennych do aparatów typu lustrzanka. Skala odwzorowania to nie wszystko. Ważna jest też odległość, na jaką musimy się zbliżyć do obiektu, aby wykonać zdjęcie w interesującej nas skali. Generalnie, im większe chcemy uzyskać powiększenie, tym bliżej należy podejść do obiektu. W części praktycznej poradnika zademonstruję, jakie korzyści da nam określenie skali odwzorowania fotografowanego obiektu przed wykonaniem zdjęcia. Odległość przedmiotowa Odległość fotografowania to inaczej odległość od aparatu fotograficznego, a dokładnie od powierzchni filmu w aparacie analogowym lub matrycy w aparacie cyfrowym do fotografowanego obiektu. Minimalna odległość przedmiotowa to najmniejsza odległość, z jakiej możemy ustawić ostrość (fot. 20). Właściwości sprzętu W związku ze swoją charakterystyką makrofotografowanie wymaga odpowiedniego wsparcia sprzętowego. O ile wybór samego aparatu jest sprawą drugorzędną 74

1 /2009 MAGAZYN 20 21 Fot. 18. Przykład wzrostu szumów wraz ze wzrostem czułości ISO; Fot. 19. W przypadku fotografowania białej płaszczyzny A i czarnej B w tych samych warunkach oświetleniowych przy parametrach naświetlania zgodnych ze wskazaniami światłomierza, uzyskaliśmy dwa bardzo podobne obrazy pod względem jasności; Fot. 20. Czerwona linia pokazuje odległość przedmiotową, która rozciąga się od matrycy aparatu, zaznaczonej na zielono, do obiektu fotografowanego. Jest to odległość przedmiotowa; Fot. 21. W trybie pełnego wyświetlania ekranowego ocena ostrości zdjęcia przynosi najlepsze efekty (może to być lustrzanka lub aparat kompaktowy), to istotną częścią składową jest właściwy obiektyw i funkcja makro (w przypadku aparatów kompaktowych). Jeśli sprzęt posiada możliwość manualnego ustawiania ostrości i ekspozycji, to powinniśmy być bardzo zadowoleni, gdyż jesteśmy na dobrej drodze do lepszych pod względem technicznym zdjęć. Dzięki ręcznym nastawom możemy w pełni kontrolować głębię ostrości i parametry naświetlania. Mamy zatem możliwość wykonania takiego zdjęcia, jakie chcemy. Pomimo zaawansowanej techniki automatyczne systemy nie zawsze sprawdzają się w trudnych warunkach (mam na myśli trudne warunki związane ze światłem i motywem). Autofokus vs manualne ustawianie ostrości Do czego w aparacie fotograficznym służy autofokus nie trzeba czytelnikom tłumaczyć. Każdy doskonale wie i używa go przy okazji fotografowania. Istnieje zapewne część osób, która do tej pory nie miała przyjemności zapoznać się z technicznymi aspektami działania tego mechanizmu. Działanie autofokusa (AF) polega na tzw. detekcji kontrastu (w większości modeli aparatów). Przyjmuje się, że dany fragment obrazu jest ostry, gdy kontrast w tym miejscu osiągnie maksymalną wartość. System analizuje informacje z matrycy, przesuwa soczewki obiektywu i gdy zanotuje największą wartość kontrastu, uznaje, że ostrość jest ustawiona. Minusem takiego rozwiązania jest to, że system nie wie, czy strefa ostrości jest przed czy za obiektem, więc musi sprawdzać kontrast raz za razem, aż do skutku. Można to sprawdzić próbując ustawić automatycznie ostrość na białej ścianie lub w bardzo ciemnym pomieszczeniu. Brak kontrastu spowoduje, że aparat nie ustawi ostrości. Wszyscy fotografujący doświadczyli tego, próbując przy pomocy autofokusa ustawić ostrość na bezchmurnym niebie lub na obiekcie o mało zróżnicowanej kolorystyce. Obiektyw wędrował do przodu i do tyłu i za nic nie miał ochoty się zatrzymać. Nawet jak udało się pstryknąć fotkę, to później okazywało się, że zdjęcie nie jest ostre lub ostre jest wszystko z wyjątkiem motywu głównego (fot. 22). Autofokus nie radzi sobie, gdy fotografujemy obiekty oddalone do granicy minimalnej odległości ustawiania ostrości. Uwaga: automatyka nastawiania ostrości nie działa dobrze w warunkach wyszczególnionych poniżej: obiekt zdominowany jest przez regularne motywy geometryczne, obiekt w kadrze jest mniejszy niż pole ustawiania ostrości aparatu, w polu ustawiania ostrości obiekty są w różnych odległościach od aparatu, w polu ustawiania ostrości znajdują się miejsca o zbyt dużym kontraście jasności, obiekt złożony jest z wielu szczegółów. O ile autofokus sprawdza się w większości fotografowanych scen, to jak już wspomniałem są sytuacje gdy sobie nie radzi i dobrze byłoby wyręczyć go, ustawiając ostrość ręcznie. Teraz już wiadomo, dlaczego możliwość ręcznego trybu ustawiania ostrości jest niezbędna, by bez względu na okoliczności przyrody mieć pewność, że nasze zdjęcia wyjdą ostre w sytuacjach, gdy fotografowane obiekty stoją stabilnie i nie zamierzają uciec sprzed obiektywu. Są przypadki, gdy metoda ustawiania ostrości nie ma związku z brakiem ostrości. Zakładając, że ostrość 75

MAGAZYN N O W O C Z E S N Y T E C H N I K D E N T Y S T Y C Z N Y 22 23 24 25 Fot. 22. Jak widać autofokus nie wie, który obiekt chcemy mieć ostry na zdjęciu; Fot. 23-25. Dokumentacja fotograficzna jest naszą wizytówką warto takie wizytówki mieć w swych artykułach i na stronach internetowych ustawiona była poprawnie, to co może być tego przyczyną? Ma to związek z czasem naświetlania i powoduje, że fotografie wychodzą poruszone. Aby ustalić, czy określony czas naświetlania umożliwia wykonanie ostrej fotografii aparatem z ręki, trzeba użyć następującego wzoru: czas krytyczny = 1/ogniskowa (ogniskowa, tłumacząc najprościej, jest miarą zdolności soczewki do powiększania obrazu). Inaczej mówiąc: ogniskowa to odległość (zazwyczaj podawana w milimetrach) pomiędzy soczewką a płaszczyzną obrazu (płaszczyzną ogniskową). Im dłuższa jest ogniskowa, tym większe będzie powiększenie. Z drugiej strony wzrostowi siły powiększenia towarzyszy zmniejszenie pola widzenia. Dane o ogniskowej obiektywu, który jest układem soczewek, podawane są przez producenta również w milimetrach i można je znaleźć na obudowie obiektywu. Nie powinniśmy więc mieć problemu z ustaleniem tej wartości. I tu pojawia się nowy termin: czas krytyczny jest to czas, poniżej którego aparat trzeba unieruchomić (np. na statywie) w celu zredukowania drgań wywołanych niedoskonałością naszych dłoni trzymających aparat. Chcąc na przykład zrobić zdjęcie przy ogniskowej 350 mm, czas naświetlania powinien być krótszy niż 1/350 sekundy, a dla ogniskowej 8 mm krótszy niż 1/8 sekundy. Nieprzestrzeganie tej zasady powoduje, że zdjęcia wychodzą poruszone. Podana reguła obowiązuje bez względu na to, czy używamy AF, czy manualnego trybu ustawiania ostrości. Niektóre aparaty i obiektywy mają wbudowane mechanizmy antywstrząsowe, które pozwalają wydłużyć czas ekspozycji i uzyskać nieporuszone obrazy bez statywu (oczywiście w ograniczonym zakresie). Jednak nie we wszystkich przypadkach mechanizm ten się sprawdza i nie jest w stanie zastąpić solidnego podparcia lub statywu. To, co najbardziej podoba się wszystkim fanom fotografii cyfrowej, to możliwość natychmiastowego podglądu wykonanego zdjęcia. Wykonane zdjęcia możemy powiększyć na wyświetlaczu LCD. I tu rodzi się pytanie. Czy na podstawie podglądu monitora LCD w aparacie można dokonać szczegółowej oceny ostrości zdjęcia? Otóż obraz wyświetlany na monitorze jest w istocie skompresowaną miniaturą zdjęcia, które wykonaliśmy, tworzoną przez oprogramowanie aparatu jedynie w celu podglądu. Wygenerowany podgląd ma wielkość wyświetlacza, a efekt powiększenia na LCD uzyskiwany jest poprzez interpolowanie, czyli tworzenie dodatkowych pikseli, na podstawie pikseli sąsiadujących z tworzonym. Dlatego nie jesteśmy w stanie ze stuprocentowym prawdopodobieństwem ocenić ostrości zdjęcia na podstawie podglądu LCD w aparacie. Zanim wpadniemy w samozachwyt i pochwalimy się naszą radosną twórczością przed znajomymi lub np. czytelnikami, zrzućmy fotki na dysk komputera i poddajmy je analizie na monitorze w pełnym, stuprocentowym powiększeniu (fot. 21). Jak widać, nie jest łatwo. Czy robimy prace protetyczne czy zdjęcia, prawa fizyki i rzeczywistość ciągle rzucają nam kłody pod nogi. Sądzę, jak na krótki poradnik, to dość już napisałem o podstawowych zagadnieniach związanych z teorią. Kolejne wiadomości przedstawię w części praktycznej. KONTAKT: *Art Dental Photography 02-934 Warszawa, ul. Jaszowicka 12/108 76