Ministerstwo Edukacji Narodowej

Ministerstwo Edukacji Narodowej 313[01]/T,TU,SP/MEN/2007. PROGRAM NAUCZANIA FOTOTECHNIK 313[01] Zatwierdzam Minister Edukacji Narodowej Warszawa 2007

Autorzy: mgr inż. Piotr Terlecki-Prokopowicz mgr Artur Solowski mgr Jacek Ulaczyk Recenzenci: mgr inż. Edward Habas mgr inż. Andrzej Polak Opracowanie redakcyjne: mgr Anna Wojciechowska 1

Spis treści I. Plany nauczania 3 II. Programy nauczania przedmiotów zawodowych 6 1. Podstawy fotografii 6 2. Techniki fotograficzne 17 3. Podstawy kompozycji obrazu 28 4. Procesy fotograficzne 35 5. Technika cyfrowa w fotografii 45 6. Techniki multimedialne 50 7. Urządzenia fototechniczne 57 8. Marketing i reklama usług fotograficznych 66 9. Zajęcia praktyczne 72 10. Praktyka zawodowa 77 2

I. PLANY NAUCZANIA PLAN NAUCZANIA Czteroletnie technikum Zawód: fototechnik 313[01] Podbudowa programowa: gimnazjum Lp. Przedmioty nauczania Dla młodzieży Liczba godzin tygodniowo w czteroletnim okresie nauczania Dla dorosłych Liczba godzin tygodniowo w czteroletnim okresie nauczania Liczba godzin w czteroletnim okresie nauczania Semestry I VIII Klasy I - IV Forma stacjonarna 1. Podstawy fotografii 4 3 50 2. Techniki fotograficzne 16 11 202 3. Podstawy kompozycji obrazu 2 1 26 4. Procesy fotograficzne 6 4 76 5. Technika cyfrowa w fotografii 2 2 26 6. Techniki multimedialne 8 5 100 7. Urządzenia fototechniczne 4 3 50 8. Forma zaoczna Marketing i reklama usług fotograficznych 1 1 12 9. Zajęcia praktyczne 7 5 88 Razem 50 35 630 Praktyka zawodowa: 4 tygodnie 3

PLAN NAUCZANIA Technikum uzupełniające Zawód: fototechnik 313[01] Podbudowa programowa: zasadnicza szkoła zawodowa Lp. Przedmioty nauczania Dla młodzieży Liczba godzin tygodniowo w trzyletnim okresie nauczania Liczba godzin tygodniowo w trzyletnim okresie nauczania Dla dorosłych Liczba godzin w trzyletnim okresie nauczania Semestry I VI Klasy I - III Forma stacjonarna 1. Podstawy fotografii 3 2 33 2. Techniki fotograficzne 10 8 132 3. Podstawy kompozycji obrazu 1 1 16 4. Procesy fotograficzne 4 3 50 5. Technika cyfrowa w fotografii 1 1 17 6. Techniki multimedialne 5 4 66 7. Urządzenia fototechniczne 2 2 34 Forma zaoczna Marketing i reklama usług 8. fotograficznych 1 1 8 9. Zajęcia praktyczne 4 2 58 Praktyka zawodowa: 4 tygodnie Razem 31 24 414 4

PLAN NAUCZANIA Szkoła policealna Zawód: fototechnik 313[01] Podbudowa programowa: szkoła dająca wykształcenie średnie Lp. Przedmioty nauczania Dla młodzieży Liczba godzin tygodniowo w dwuletnim okresie nauczania Liczba godzin tygodniowo w dwuletnim okresie nauczania Dla dorosłych Liczba godzin w dwuletnim okresie nauczania Semestry I IV Klasy I - II Forma Forma stacjonarna zaoczna 1. Podstawy fotografii 4 3 55 2. Techniki fotograficzne 16 12 218 3. Podstawy kompozycji obrazu 2 1 27 4. Procesy fotograficzne 6 4 82 5. Technika cyfrowa w fotografii 2 2 27 6. Techniki multimedialne 8 6 109 7. Urządzenia fototechniczne 4 3 55 Marketing i reklama usług 8. fotograficznych 1 1 13 9. Zajęcia praktyczne 7 5 96 Praktyka zawodowa: Razem 50 37 682 4 tygodnie 5

II. PROGRAMY NAUCZANIA PRZEDMIOTÓW ZAWODOWYCH PODSTAWY FOTOGRAFII Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: określić podstawowe właściwości światła, wyjaśnić mechanizm powstawania wrażenia barw w oku ludzkim, rozróżnić barwy achromatyczne, chromatyczne, mieszane, określić sposoby otrzymywania barw, scharakteryzować cechy barwy: odcień, nasycenie, jasność, rozróżnić rodzaje soczewek, wyjaśnić mechanizm powstawania obrazu optycznego, sporządzić rysunki konstrukcji geometrycznych obrazów tworzonych przez soczewki, scharakteryzować błędy optyczne soczewek i obiektywów, scharakteryzować układy optyczne obiektywów fotograficznych, określić właściwości użytkowe obiektywów fotograficznych, wyjaśnić pojęcia dotyczące ostrości obrazu optycznego, scharakteryzować elementy budowy aparatów fotograficznych, scharakteryzować różne rozwiązania techniczne podzespołów aparatów fotograficznych, zastosować urządzenia pomocnicze do aparatów fotograficznych, dokonać klasyfikacji filtrów optycznych stosowanych w fototechnice, zastosować filtry zdjęciowe, dokonać klasyfikacji aparatów fotograficznych z uwzględnieniem ich budowy i przeznaczenia, dobrać sprzęt fotograficzny do określonych sytuacji zdjęciowych, scharakteryzować źródła światła stosowane w fotografii, wyjaśnić pojęcie temperatury barwowej, dobrać źródła światła do określonych sytuacji zdjęciowych, dobrać nośniki rejestracji obrazu do określonych sytuacji zdjęciowych, dokonać klasyfikacji materiałów fotograficznych, określić przeznaczenie i właściwości materiału fotograficznego na podstawie informacji podanych na opakowaniu, określić zależności między właściwościami użytkowymi materiałów światłoczułych, scharakteryzować metody określania warunków naświetlania, określić kryteria doboru czasu naświetlania i liczby przysłony, 6

określić zasady wykonywania zdjęć reprodukcyjnych, katalogowych, krajobrazu, architektury, portretowych, reportażowych i reklamowych, określić zasady wykonywania zdjęć panoramicznych, określić zasady wykonywania zdjęć mikrofotograficznych i makrofotograficznych, określić zasady wykonywania stereofotografii, określić warunki wykonywania zdjęć w promieniowaniu niewidzialnym, zastosować przepisy ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, zastosować przepisy prawa dotyczące fotografowania ludzi. Materiał nauczania 1. Światło i jego właściwości Widmo promieniowania elektromagnetycznego. Natura światła. Źródła światła. Światło o widmie ciągłym i nieciągłym. Interferencja i dyfrakcja światła. Polaryzacja światła. Rozszczepianie światła o widmie ciągłym i nieciągłym przy pomocy pryzmatu. Rozszczepianie światła przy pomocy siatki dyfrakcyjnej. Polaryzowanie światła za pomocą filtrów polaryzacyjnych. 2. Widzenie barw Budowa oka ludzkiego. Barwoczułość oka. Widzenie dzienne i nocne. Mechanizm postrzegania barw. Barwy podstawowe. Pary barw dopełniających. Koło barw. Barwy achromatyczne i chromatyczne. Atrybuty barwy: odcień, nasycenie, jasność. Modele barw. Charakteryzowanie barw na tablicach barwnych. Porównywanie barw różniących się jasnością, nasyceniem lub odcieniem. 3. Otrzymywanie barw Addytywna i subtraktywna metoda otrzymywania barw. Barwy ciał nieświecących. Selektywne pochłanianie światła przez ciała nieprzezroczyste i przezroczyste. Otrzymywanie barw metodą addytywną. Otrzymywanie barw metodą subtraktywną. 7

4. Podstawy optyki fotograficznej Prostoliniowe rozchodzenie się światła. Kamera otworkowa. Prawa odbicia i załamania światła. Rodzaje soczewek. Układ soczewek soczewka gruba. Ogniska, punkty i płaszczyzny główne, odległość ogniskowa. Powstawanie obrazu optycznego. Konstrukcje geometryczne obrazu optycznego, bieg promieni świetlnych. Płaszczyzna przedmiotowa i obrazowa. Skala odwzorowania. Uzyskiwanie obrazu optycznego w kamerze otworkowej. Wyznaczanie kąta padania i odbicia światła na powierzchni lustrzanej. Wyznaczanie kątów padania i załamania światła w różnych ośrodkach optycznych. Obserwowanie biegu światła przez soczewkę. Wykonywanie konstrukcji graficznych powstawania obrazu optycznego w różnych skalach odwzorowania. Obliczanie odległości przedmiotowej i obrazowej oraz skali odwzorowania. 5. Obiektywy fotograficzne Budowa obiektywu fotograficznego. Otwór względny i liczba przysłony. Aberracje: sferyczna, komatyczna, chromatyczna, astygmatyzm, krzywizna pola obrazu, dystorsja. Winietowanie. Układy optyczne obiektywów. Odległość zbiegowa. Obiektywy lustrzane. Kąt widzenia obiektywu, zależność między ogniskową i przekątną kadru. Warstwy przeciwodblaskowe. Podział obiektywów ze względu na kąt widzenia. Obiektywy o zmiennej ogniskowej. Zdolność rozdzielcza obiektywu. Wyszukiwanie skutków wad obiektywu na wybranych zdjęciach. Porównywanie zdjęć wykonanych obiektywami o różnych kątach widzenia. Porównywanie zdjęć wykonanych obiektywami soczewkowymi i lustrzanymi. 6. Ostrość obrazu optycznego Zdolność rozdzielcza oka. Krążki rozproszenia i ich dopuszczalna wielkość. Głębia ostrości, czynniki wpływające na głębię ostrości. Skala głębi ostrości na obiektywie. Praktyczne wykorzystanie głębi ostrości. Odległość hiperfokalna. 8

Ocenianie zdolności rozdzielczej oka na podstawie obserwacji drobnych deseni na wybranych obrazach. Porównywanie skali głębi ostrości na różnych obiektywach. Obserwowanie zmian głębi ostrości na matówce aparatu wielkoformatowego. Porównywanie zdjęć o różnej głębi ostrości. 7. Aparat fotograficzny i jego podzespoły Elementy budowy aparatu fotograficznego. Rozwój konstrukcji aparatu fotograficznego. Kryteria klasyfikacji aparatów fotograficznych. Specyfika obiektywów do różnych grup aparatów, rozwiązania techniczne przysłony. Typy migawek i ich właściwości. Celowniki, pojęcie paralaksy. Dalmierze. Kasety na materiały światłoczułe i przystawki cyfrowe. Porównywanie konstrukcji różnego rodzaju przysłon. Obserwowanie pracy migawki centralnej i szczelinowej na ruchomych modelach lub animacjach. Nastawianie ostrości obrazu przy pomocy dalmierza. 8. Urządzenia pomocnicze do aparatów fotograficznych Statywy i głowice. Osłony przeciwsłoneczne i kompendia. Wężyki spustowe i urządzenia do zdalnego sterowania funkcjami aparatu. Mieszki i pierścienie pośrednie. Soczewki nasadkowe. Telekonwertery. Nasadki bezogniskowe. Przyłączanie akcesoriów do aparatu fotograficznego. Porównywanie jasności obrazu na matówce po założeniu soczewki nasadkowej oraz po założeniu pierścieni pośrednich lub mieszka. Porównywanie jasności obrazu na matówce po założeniu nasadki bezogniskowej oraz po założeniu telekonwertera. 9. Zastosowanie filtrów optycznych w fotografii Filtr optyczny, charakterystyka widmowa. Podział filtrów fotograficznych. Rodzaje i działanie filtrów zdjęciowych do fotografii czarno-białej i barwnej. Współczynnik filtra zdjęciowego. Nasadki zmiękczające. Nasadki efektowe. Filtry oświetleniowe. Filtry ciemniowe, zjawisko Herschela. Filtry do kopiowania. 9

Porównywanie zdjęć wykonanych z zastosowaniem różnych filtrów. Ocenianie jasności przedmiotów barwnych oglądanych przez filtry barwne. Wygaszanie odblasków filtrem polaryzacyjnym. 10. Rodzaje aparatów fotograficznych Aparaty wielkoformatowe, średnioformatowe, małoobrazkowe, miniaturowe. Aparaty z celownikiem optycznym, dalmierzowe, lustrzanki jednoobiektywowe i dwuobiektywowe. Aparaty typu compact i bridge. Klasyfikacja aparatów cyfrowych: kompaktowe, hybrydowe, lustrzanki, dalmierzowe. Porównywanie jakości powiększeń zdjęć wykonanych aparatami różnego rodzaju. Określanie możliwości współpracy różnego rodzaju aparatów fotograficznych z urządzeniami dodatkowymi. Określanie wpływu fotografa na efekt fotograficzny uzyskiwany w wyniku stosowania różnego rodzaju aparatów fotograficznych. Porównywanie aparatów cyfrowych z ich odpowiednikami analogowymi. 11. Źródła światła stosowane w fotografii Cechy źródła światła. Podział źródeł światła. Temperatura barwowa. Wielkości fotometryczne: światłość, strumień świetlny, oświetlenie, luminancja. Natura światła dziennego zmienność temperatury barwowej. Żarówki zwykłe i halogenowe. Reflektory fotograficzne. Lampy błyskowe, synchronizacja z różnymi typami migawek, liczba przewodnia. Automatyka w lampach błyskowych. Studyjne lampy błyskowe. Światło skierowane i rozproszone. Akcesoria do lamp studyjnych. Porównywanie źródeł światła o różnych temperaturach barwowych. Wyznaczanie zależności natężenia oświetlenia od odległości źródła światła. Identyfikowanie żarówek różnego typu. Określanie momentu wyzwolenia lampy błyskowej na ruchomych modelach migawek. 12. Oświetlenie studyjne Oświetlenie światłem skierowanym i rozproszonym. Podstawowe kierunki oświetlenia. Oświetlenie przedmiotów płaskich. Funkcje 10

oświetlenia przy fotografowaniu przedmiotów trójwymiarowych oraz osób. Porównywanie zdjęć postaci ludzkiej i przedmiotów trójwymiarowych wykonanych przy oświetleniu skierowanym i rozproszonym. Porównywanie zdjęć postaci ludzkiej oświetlonej z różnych kierunków. Porównywanie zdjęć postaci ludzkiej oświetlonej jednym źródłem światła i zestawem lamp studyjnych. 13. Materiały fotograficzne Klasyfikacja materiałów fotograficznych. Materiały zdjęciowe i materiały do kopiowania. Materiały negatywowe, pozytywowe i odwracalne. Właściwości użytkowe materiałów fotograficznych, współzależności między właściwościami użytkowymi. Oznaczenia materiałów fotograficznych. Odczytywanie informacji dotyczących materiału fotograficznego umieszczonych na opakowaniu. Określanie przeznaczenia materiałów fotograficznych na podstawie informacji zamieszczonych na opakowaniu. Porównywanie zdjęć wykonanych na różnych materiałach zdjęciowych i skopiowanych na różnych papierach fotograficznych. 14. Naświetlanie materiałów fotograficznych Naświetlenie jako wielkość fizyczna. Prawo odwrotnej proporcjonalności Roscoe-Bunsena. Zależność efektu fotograficznego od wielkości naświetlenia. Skala użytecznych naświetleń materiałów światłoczułych. Metody określania warunków naświetlania materiałów światłoczułych. Sposoby posługiwania się światłomierzem. Pomiar światła błyskowego. Pomiar luminancji i oświetlenia. Pomiar integralny i punktowy. Pomiar świateł, cieni i walorów średnich. Wykorzystanie szarej karty jako płaszczyzny zastępczej. Pomiar temperatury barwowej i dobór filtrów konwersyjnych. Ustalanie warunków naświetlania przy pomocy światłomierza. Porównywanie wyników pomiarów warunków naświetlania, dokonanych różnymi sposobami. Mierzenie temperatury barwowej i dobieranie filtrów konwersyjnych. 11

15. Podstawy techniki zdjęciowej Kompozycja obrazu. Elementy kompozycji obrazu światła, cienie, równowaga kompozycyjna, plamy, linie, plan bliski i daleki, obiekt główny i tło, sztafaż, mocne punkty obrazu. Głębia ostrości jako element kompozycji obrazu. Perspektywa. Wybór punktu fotografowania. Wybór wycinka przestrzeni do zdjęcia. Kompozycja zdjęć barwnych. Kontrast i harmonia barw. Wyszukiwanie na zdjęciach elementów kompozycji. Porównywanie sposobów kompozycji obrazu na wybranych zdjęciach. Ocenianie efektu zastosowania głębi ostrości jako środka wyrazu na wybranych zdjęciach. Porównywanie zdjęć różniących się rodzajem perspektywy. 16. Zasady wykonywania różnych rodzajów zdjęć Reprodukcja fotograficzna - sprzęt fotograficzny, zasady oświetlania, ustawienie aparatu względem przedmiotu, materiały zdjęciowe. Fotografia katalogowa - sprzęt fotograficzny, ustawienie przedmiotu, oświetlenie, dobór tła, retusz komputerowy. Fotografia krajobrazowa - wykorzystanie naturalnego oświetlenia, stosowanie filtrów zdjęciowych, wieloplanowość zdjęć krajobrazowych, odległość hiperfokalna. Fotografia architektury - perspektywa, zapobieganie zniekształceniom perspektywicznym, usuwanie zniekształceń, oświetlenie, detale architektoniczne. Zdjęcia postaci ludzkiej - rodzaje portretów, oświetlenie, dobór sprzętu, zdjęcia grupowe. Zdjęcia reportażowe - rodzaje fotoreportażu, sprzęt fotoreporterski, wybór stanowiska zdjęciowego, kultura pracy fotoreportera. Fotografia reklamowa - kompozycja, oświetlenie, zdjęcia trikowe, ingerencja w obraz, upiększanie rzeczywistości, wywoływanie emocji u widza. Zasady etyki zawodowej fotografa. Porównywanie sprzętu fotograficznego do wykonywania poszczególnych rodzajów zdjęć. Porównywanie różnych rodzajów zdjęć wykonanych prawidłowo i nieprawidłowo. Porównywanie katalogowych zdjęć przedmiotów szklanych, wykonanych przy różnym oświetleniu. Ocenianie wpływu filtrów na efekt fotograficzny w zdjęciach krajobrazowych. Wyszukiwanie w zdjęciach reklamowych środków formalnych, przekonujących odbiorcę do reklamowanego towaru. 12

17. Specjalne dziedziny fotografii Fotografia panoramiczna. Makrofotografia. Mikrofotografia. Stereofotografia. Fotografia w podczerwieni. Fotografia w ultrafiolecie. Porównywanie zdjęć panoramicznych wykonanych różnymi aparatami i metodami. Porównywanie makrofotografii przedmiotów trójwymiarowych i płaskich. Porównywanie mikrofotografii w świetle przechodzącym i odbitym, w polu jasnym i ciemnym. Ocenianie wrażenia przestrzenności podczas oglądania zdjęć w stereoskopie. Porównywanie zdjęć wykonanych w różnych zakresach podczerwieni i w świetle widzialnym. 18. Prawne aspekty fotografii Prawo autorskie. Autorskie prawa osobiste. Autorskie prawa majątkowe. Umowy dotyczące wytworów fotograficznych. Ochrona dóbr osobistych osób fotografowanych. Prawo do wizerunku. Sporządzanie umowy o dzieło fotograficzne. Formułowanie zapisu dotyczącego zgody na rozpowszechnianie wizerunku. Sporządzanie umowy o rozpowszechnianie wizerunku. Środki dydaktyczne Zestaw optyczny do demonstracji rozszczepienia i dyfrakcji światła. Tablice barw. Urządzenia do otrzymywania barw metodą addytywną i subtraktywną. Model kamery otworkowej. Zestaw soczewek do demonstracji zasad optyki geometrycznej. Model migawki centralnej i szczelinowej. Lampa błyskowa. Zestaw filtrów zdjęciowych do fotografii czarno-białej i barwnej. Światłomierz i miernik temperatury barwowej. Aparaty fotograficzne różnego formatu i konstrukcji, kamera. Opakowania materiałów fotograficznych. Schemat budowy oka ludzkiego. Zestawy plansz z powiększonymi obrazami fotograficznymi dotyczącymi poszczególnych dziedzin fotografii. 13

Prezentacje multimedialne dotyczące budowy i działania podzespołów aparatu fotograficznego oraz stosowania różnych technik fotograficznych. Uwagi o realizacji Program przedmiotu Podstawy fotografii obejmuje zagadnienia dotyczące optyki fotograficznej, sprzętu i materiałów fotograficznych oraz zasad fotografowania. Treści te stanowią podstawę do nauczania pozostałych przedmiotów zawodowych. Zaleca się stosowanie następujących metod nauczania: wykładu, dyskusji dydaktycznej, pokazu z objaśnieniem oraz ćwiczeń. Podczas realizacji programu przedmiotu należy zwracać uwagę na kształtowanie umiejętności: określania podstawowych właściwości światła, stosowania przyrządów optycznych, obsługi aparatu fotograficznego, jego podzespołów i akcesoriów fotograficznych, wykorzystywania właściwości światła, określania wad układów optycznych. Podczas realizacji treści kształcenia szczególnie ważne jest stosowanie przykładów z praktyki fotograficznej. Realizacja programu przedmiotu wymaga stosowania prezentacji multimedialnych oraz wykorzystywania kamery podłączonej do projektora multimedialnego. Zajęcia powinny być realizowane w pracowni fotograficznej. Doskonałym uzupełnieniem lekcji będzie zwiedzanie wystaw fotograficznych oraz organizowanie spotkań z fotografami specjalizującymi się w określonych dziedzinach fotografii. Proponuje się następujący podział godzin na realizację poszczególnych działów tematycznych: Lp. Działy tematyczne Orientacyjna liczba godzin 1. Światło i jego właściwości 6 2. Widzenie barw 4 3. Otrzymywanie barw 4 4. Podstawy optyki fotograficznej 10 5. Obiektywy fotograficzne 10 6. Ostrość obrazu optycznego 4 7. Aparat fotograficzny i jego podzespoły 6 8. Urządzenia pomocnicze do aparatów fotograficznych 6 9. Zastosowanie filtrów optycznych w fotografii 4 10. Rodzaje aparatów fotograficznych 8 11. Źródła światła stosowane w fotografii 8 12. Oświetlenie studyjne 4 14

13. Materiały fotograficzne 8 14. Naświetlanie materiałów fotograficznych 10 15. Podstawy techniki zdjęciowej 4 16. Zasady wykonywania różnych rodzajów zdjęć 28 17. Specjalne dziedziny fotografii 12 18. Prawne aspekty fotografii 8 Razem 144 Podane w tabeli liczby godzin na realizację poszczególnych działów mają charakter orientacyjny. Nauczyciel może wprowadzić zmiany, w celu dostosowania realizacji programu do potrzeb edukacyjnych. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów należy prowadzić przez cały czas realizacji programu nauczania przedmiotu, na podstawie kryteriów przedstawionych na początku zajęć. Osiągnięcia uczniów można oceniać na podstawie: ustnych i pisemnych sprawdzianów, testów osiągnięć szkolnych, obserwacji pracy uczniów podczas wykonywania zadań. Podczas kontroli i oceny dokonywanej w formie ustnej, należy zwracać uwagę na operowanie zdobytą wiedzą, merytoryczną jakość wypowiedzi, właściwe stosowanie pojęć, poprawność wnioskowania. Podczas oceny dokonywanej na podstawie obserwacji pracy uczniów należy zwracać uwagę na: stosowanie zasad doboru sprzętu fotograficznego do określonych zadań, określanie zasad użytkowania sprzętu fotograficznego, dobieranie technik fotograficznych. Po zakończeniu realizacji programu, w celu zbadania poziomu osiągnięć uczniów, proponuje się zastosowanie testu osiągnięć szkolnych. W ocenie końcowej należy uwzględnić wyniki wszystkich, stosowanych przez nauczyciela metod sprawdzania osiągnięć uczniów. Literatura Ang T.: Fotografia. Hachette Livre Sp. z o.o., Warszawa 2006 Bergner J., Gelbke E., Mehliss W.E.: Mikrofotografia. WNT, Warszawa 1979 Burian P.K., Caputo R.: Szkoła fotografowania National Geographic. G+J RBA, Warszawa 2000 Burzyński R.: Portret fotograficzny. WAiF, Warszawa 1985 15

Busselle M., Wilson D.: Portret doskonały. Jak fotografować ludzi. WAiF, Warszawa 2002 Busselle M.: Fotografia barwna kompozycja i harmonia. WAiF, Warszawa 2002 Busselle M.: Jak fotografować na wakacjach i w podróży. WAiF, Warszawa 2002 Cyprian T.: Fotografia czarno - biała. WNT, Warszawa 1976 Cyprian T.: Fotografia. Technika i technologia. WNT, Warszawa 1970 Dubiel E., Iliński M.: Materiały fotograficzne barwne. WAiF, Warszawa 1973 Hedgecoe J.: Jak lepiej fotografować. Arkady, Warszawa 2001 Hedgecoe J.: Nowy podręcznik fotografii. Arkady, Warszawa 2005 Hoy A.H.: Wielka księga fotografii. G+J Gruner+Jahr Polska, Warszawa 2006 Iliński M.: Materiały i procesy fotograficzne. WAiF, Warszawa 1989 Klimecki T.: Technika powiększania w fotografii. WNT, Warszawa 1987 Konrad K.: Światło w filmie. WAiF, Warszawa 1983 Kotecki A.: Fotografia barwna. Poradnik zawodowy. Libra, Warszawa 1982 Kotecki A.: Fotografia czarno-biała. Poradnik zawodowy. Libra, Warszawa 1982 Kotecki A.: Materiałoznawstwo fotograficzne. WSiP, Warszawa 1992 Langford M.: Fotografia od A do Z. Muza S. A., Warszawa 2004 Lezano D.: Biblia fotografii. FK Jacek i Krzysztof Olesiejuk, Ożarów Mazowiecki 2006 Meyer P.: Prawda i rzeczywistość w fotografii. Helion, Gliwice 2006 Montel P.: Wszystko o fotografii. Arkady, Warszawa 1984 Orżewski W.: Fotograf fotografia prawo. Inicjał, Warszawa 2006 Orżewski W.: Prawo w mediach. Inicjał, Warszawa 2004 Orżewski W.: Reklama i prawo. Inicjał, Warszawa 1998 Ostrowski M.: Informacja obrazowa. WNT, Warszawa 1992 Pękosławski Z.: Elementy warsztatu fotografika. WAiF, Warszawa 1963 Sojecki A.: Optyka. WSiP, Warszawa 1997 Solf K. D.: Fotografia. Podstawy, technika, praktyka. WAiF, Warszawa 1986 Teicher G.: Fototechnika. WNT, Warszawa 1982 Tölke A., Tölke I.: Fotografujemy i filmujemy obiekty makroskopowe. WNT, Warszawa 1981 Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych. 16

TECHNIKI FOTOGRAFICZNE Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska, wyjaśnić pojęcia: obraz utajony, obraz fotograficzny negatywowy, obraz fotograficzny pozytywowy, określić rodzaje materiałów fotograficznych, dobrać materiał fotograficzny do rodzaju zdjęć i prac fotograficznych, sporządzić roztwory do obróbki chemicznej materiałów fotograficznych z surowców i gotowych zestawów, przeprowadzić obróbkę chemiczną różnych materiałów światłoczułych, dobrać kontrastowość papieru fotograficznego do kontrastu negatywu, wykonać kopię stykową przy pomocy kopiarki, posłużyć się powiększalnikiem i dokonać jego konserwacji, wykonać powiększenie fotograficzne, posłużyć się aparatami fotograficznymi tradycyjnymi i cyfrowymi różnych typów, wykonać reprodukcje fotograficzne, zastosować filtry zdjęciowe, wykorzystać głębię ostrości, skomponować obraz fotograficzny zgodnie z zasadami estetyki, skopiować zdjęcia barwne metodą subtraktywną i addytywną, wykonać zdjęcia makrofotograficzne, wykonać zdjęcia mikrofotograficzne, posłużyć się studyjnymi lampami błyskowymi, posłużyć się reporterską lampą błyskową, wykonać zdjęcia katalogowe, wykonać retusz zdjęć katalogowych w programie komputerowym, wykonać zdjęcia do dowodów tożsamości, wykonać zdjęcia portretowe, wykonać portrety grupowe, wykonać zdjęcia krajobrazu, wykonać zdjęcia panoramiczne, połączyć fragmenty panoramy metodą tradycyjną i komputerową, wykonać zdjęcia architektury, skorygować perspektywę zdjęć architektury w procesie kopiowania, dobrać stanowiska zdjęciowe do fotoreportażu, 17

wykonać fotoreportaż, zaaranżować plan fotograficzny do zdjęć reklamowych, wykonać zdjęcia reklamowe. Materiał nauczania 1. Bezpieczeństwo i higiena pracy oraz ochrona przeciwpożarowa w pracowni fotograficznej Organizacja pracowni fotograficznej. Funkcje i przeznaczenie pomieszczeń pracowni fotograficznej - sali dydaktycznej, studia fotograficznego, laboratorium fotograficznego. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska. Etapy pracy wykonywanej w studiu i laboratorium fotograficznym. Interpretowanie przepisów regulaminu pracowni fotograficznej. Interpretowanie przepisów regulaminu laboratorium fotograficznego. Analizowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska. 2. Sporządzanie roztworów do obróbki chemicznej materiałów fotograficznych Podstawowe informacje o procesie obróbki chemicznej materiałów czarno-białych. Substancje wchodzące w skład poszczególnych roztworów do obróbki chemicznej materiałów fotograficznych. Sprzęt laboratoryjny. Zasady sporządzania roztworów. Sporządzanie roztworów według receptur. Sporządzanie roztworów z gotowych zestawów. Sporządzanie roztworów wywoływacza, przerywacza i utrwalacza. Czernienie próbek materiału fotograficznego w wywoływaczu, w jasnym pomieszczeniu. Obserwowanie zmian wyglądu błony fotograficznej zanurzonej w utrwalaczu. 3. Naświetlanie i obróbka materiałów światłoczułych Obraz utajony, obraz fotograficzny negatywowy i pozytywowy. Naświetlanie jako czynność i naświetlenie jako wielkość fizyczna. Budowa i działanie kopiarki fotograficznej. Zasady pracy w ciemni fotograficznej. Światło ciemniowe. Zasady kopiowania stykowego. Dobór kontrastowości papieru fotograficznego. Zasady obróbki materiałów pozytywowych. Wywoływacze pozytywowe kontrastowe i miękko 18

pracujące. Wpływ temperatury wywoływacza, czasu wywoływania, poruszania w kuwecie oraz stopnia zużycia wywoływacza na jakość odbitki. Zasady bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące obróbki chemicznej materiałów pozytywowych. Wykonywanie fotogramu przedmiotu nieprzezroczystego. Wykonywanie fotogramu przedmiotu półprzezroczystego. Dokonywanie zmiany kontrastu fotogramu przedmiotu półprzezroczystego przez zastosowanie zmiany kontrastowości papieru i rodzaju wywoływacza. 4. Fotografowanie nieruchomych przedmiotów płaskich Zasady posługiwania się aparatem fotograficznym wielkoformatowym, średnioformatowym i małoobrazkowym. Zakładanie materiału zdjęciowego do aparatu. Warunki naświetlania zmiana czasu naświetlania i liczby przysłony. Zasady posługiwania się światłomierzem. Zasady ustawiania aparatu przy reprodukcji oryginału. Zasady oświetlania przedmiotów płaskich. Oświetlenie studyjne żarowe i błyskowe. Praca na stoliku reprodukcyjnym. Skala odwzorowania. Zakładanie filmów do koreksu. Zasady obróbki chemicznej materiałów negatywowych. Kontrola temperatury, czasu, mieszanie w koreksie. Wykonywanie reprodukcji kreskowej na podstawie naświetleń próbnych. Wykonywanie reprodukcji wielotonalnej z użyciem światłomierza. 5. Kopiowanie optyczne Zasady posługiwania się powiększalnikiem. Ogniskowa obiektywu a powiększenie. Zależność między ogniskową obiektywu a formatem kadru i mocą kondensora. Czas naświetlania papieru po zmianie wartości przysłony, zależność czasu naświetlania od skali powiększenia. Czasowe próby naświetleń według skali geometrycznej. Posługiwanie się papierem wielokontrastowym. Wykonywanie powiększeń reprodukcji kreskowej. Wykonywanie powiększeń reprodukcji wielotonalnej. Przeliczanie czasu naświetlania papieru po zmianie wartości przysłony. 19

6. Barwne filtry zdjęciowe w fotografii czarno białej Wpływ filtrów barwnych na reprodukcję kolorowych przedmiotów w skali szarości. Uwydatnianie lub eliminowanie widoczności elementów barwnych na czarno-białym zdjęciu. Współczynnik filtru. Wykonywanie reprodukcji wielobarwnego oryginału z zastosowaniem różnych filtrów barwnych. Wykonywanie reprodukcji z eliminacją różnych elementów, takich jak żółte plamy, czerwone pieczątki. 7. Fotografowanie przedmiotów trójwymiarowych Głębia ostrości, czynniki wpływające na głębię ostrości. Formalne zasady kompozycji obrazu. Elementy kompozycji obrazu światła, cienie, równowaga kompozycyjna, plamy, linie, plan bliski i daleki, obiekt główny i tło, sztafaż, mocne punkty obrazu. Wykonywanie serii zdjęć tej samej sceny z różną głębią ostrości. Wykonywanie zdjęcia z wykorzystaniem głębi ostrości jako środka wyrazu. Wykonywanie serii zdjęć tej samej sceny z różnych punktów widzenia. Wykonywanie zdjęć w różnych układach kompozycyjnych. 8. Zasady kopiowania zdjęć barwnych Zagrożenia powodowane przez substancje chemiczne stosowane w procesie obróbki barwnej. Obsługa procesora do obróbki barwnego papieru fotograficznego. Korekcja z zastosowaniem metody subtraktywnej i addytywnej. Naświetlanie czasowej próby zerowej w skali geometrycznej i wykonywanie korekcji metodą subtraktywną. Naświetlanie wyciągów RGB w czasowej skali geometrycznej i wykonywanie korekcji zdjęcia metodą addytywną. 9. Makrofotografia Sprzęt do makrofotografii. Fotografowanie odwróconym obiektywem. Głębia ostrości w makrofotografii. Skala odwzorowania, rzeczywista liczba przysłony. Sposoby oświetlania przedmiotu. 20

Wykonywanie makrofotografii przedmiotu płaskiego. Wykonywanie makrofotografii przedmiotu trójwymiarowego. Obliczanie skali odwzorowania przy fotografowaniu oraz skali odwzorowania odbitki pozytywowej. 10. Mikrofotografia Mikroskopy fotograficzne. Mikroskopowe nasadki fotograficzne, przyłączenie aparatu fotograficznego do mikroskopu przez złączkę mikroskopową. Mikrofotografia w polu jasnym i ciemnym, w świetle przechodzącym i odbitym. Skala odwzorowania. Wykonywanie mikrofotografii preparatu biologicznego. Obliczanie skali odwzorowania przy fotografowaniu i skali odwzorowania odbitki pozytywowej. 11. Zdjęcia katalogowe Zasady wykonywania zdjęć katalogowych. Sposoby oświetlania przedmiotów w zależności od natury ich powierzchni. Światło skierowane i rozproszone. Oświetlenie boczne w celu uwidocznienia faktury przedmiotu. Podświetlanie przedmiotów przezroczystych. Dobór tła. Czytelność szczegółów przedmiotu. Maksymalne wykorzystanie głębi ostrości. Wykorzystanie aparatu z pokłonami dla uniknięcia zniekształceń perspektywicznych i zamierzonego zorientowania płaszczyzny przedmiotowej (reguła Scheimpfluga). Zasady wykonywania zdjęć przedmiotów i urządzeń w warunkach studyjnych oraz w ich naturalnym otoczeniu. Oświetlanie dużych planów zdjęciowych. Tło przenośne. Wykonywanie zdjęć katalogowych wyrobów różniących się naturą powierzchni i przezroczystością lub jej brakiem (wyroby ze szkła, ceramiki, metalu, skóry, tkanin, drewna, tworzyw sztucznych). Wykonywanie zdjęć katalogowych przedmiotów technicznych o różnej wielkości. Wykonywanie zdjęcia katalogowego aparatem cyfrowym, dokonywanie zamiany tła zdjęcia metodą komputerową. 12. Zdjęcia postaci ludzkiej Studium podstawowych kierunków oświetlenia oświetlenie przednie, boczne, górne, dolne. Oświetlenie przednio górno boczne. Funkcje źródeł światła: oświetlenie zasadnicze, wypełniające, efektowe, 21

oświetlenie tła. Zdjęcia do dowodów tożsamości. Portrety w różnych planach od twarzy do całej postaci. Portrety dwuosobowe i grupowe. Portret studyjny i plenerowy. Fotografowanie dużych grup osób. Wykonywanie zdjęć twarzy z podstawowymi kierunkami oświetlenia. Wykonywanie zdjęć do dowodów tożsamości. Wykonywanie zdjęć portretowych. Wykonywanie zdjęć grupowych. 13. Zdjęcia krajobrazowe Wpływ warunków pogodowych na wygląd zdjęcia. Kierunek oświetlenia słonecznego. Formalne zasady kompozycji zdjęć krajobrazowych. Perspektywa normalna, ptasia i żabia. Rola przedniego planu. Wykorzystanie filtrów zdjęciowych. Eliminowanie elementów ruchomych w zdjęciach krajobrazu miejskiego. Zdjęcia nocne. Fotografowanie krajobrazu niezurbanizowanego. Fotografowanie krajobrazu miejskiego. Wykonywanie zdjęć nocnych krajobrazu miejskiego. 14. Zdjęcia panoramiczne Zasady panoramowania zwykłym aparatem na statywie z głowicą panoramiczną. Zasady łączenia składowych obrazów panoramy. Komputerowe tworzenie panoram. Specjalne aparaty panoramiczne. Fotografowanie panoramy przy użyciu głowicy panoramicznej. Łączenie fragmentów panoramy. Tworzenie panoramy w programie komputerowym. 15. Zdjęcia architektury Fotografowanie aparatem umożliwiającym kontrolę perspektywy. Ustawienie aparatu zapewniające równoległość linii pionowych na zdjęciu. Fotografowanie aparatem o sztywnej konstrukcji. Dokumentalne i artystyczne zdjęcia architektury. Rola oświetlenia. Perspektywa, wybór punktu fotografowania. Zdjęcia detali architektonicznych. Sztuczne oświetlenie przy fotografowaniu architektury wewnętrznej. Korekta zbieżności linii pionowych w procesie kopiowania optycznego z wykorzystaniem reguły Scheimpfluga. Komputerowa korekta zbieżności linii pionowych. 22

Wykonywanie zdjęcia architektury zewnętrznej. Wykonywanie zdjęcia architektury wewnętrznej. Korygowanie perspektywy zdjęcia w procesie kopiowania. 16. Zdjęcia reportażowe Obsługa reporterskiego aparatu fotograficznego i reporterskiej lampy błyskowej. Fotografowanie w świetle zastanym i z lampą błyskową. Technika zdjęć akcji fotografia ruchu. Kryteria wyboru materiału zdjęciowego. Wybór stanowiska zdjęciowego. Kultura pracy fotoreportera. Wykonywanie fotoreportażu w świetle zastanym. Wykonywanie fotoreportażu z lampą błyskową. 17. Zdjęcia reklamowe Dobór techniki zdjęciowej do tematyki zdjęć reklamowych. Aranżacja studia do wykonywania zdjęć reklamowych. Wpływ oświetlenia przedmiotu na efekt uzyskany na zdjęciu. Kompozycja. Nietypowe postrzeganie obiektu. Zdjęcia z udziałem osób. Ingerencja w obraz fotograficzny, obróbka komputerowa. Wykonywanie zdjęć reklamowych bez udziału ludzi. Wykonywanie zdjęć reklamowych z udziałem ludzi. Wykonywanie zdjęć reklamowych w studio. Wykonywanie zdjęć reklamowych w plenerze. Środki dydaktyczne Sprzęt fotograficzny, oświetleniowy i pomocniczy. Mikroskop ze złączką fotograficzną. Sprzęt i urządzenia do obróbki i kopiowania zdjęć w laboratorium fotograficznym. Materiały zdjęciowe, papiery fotograficzne, substancje chemiczne do obróbki materiałów światłoczułych. Komputery z oprogramowaniem do edycji zdjęć, skaner do materiałów przezroczystych, drukarka o jakości fotograficznej. Albumy ze zdjęciami i plansze ze wzorami zdjęć, zdjęcia w dużym powiększeniu. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej. 23

Uwagi o realizacji Program przedmiotu Techniki fotograficzne obejmuje zagadnienia dotyczące naświetlania i obróbki materiałów fotograficznych oraz wykonywania różnych rodzajów zdjęć. Treści programowe przedmiotu są ściśle związane z programem nauczania przedmiotów: Podstawy fotografii oraz Procesy fotograficzne. Zaleca się stosowanie następujących metod nauczania: pokazu z objaśnieniem oraz ćwiczeń praktycznych. Przed przystąpieniem do wykonania zadania nauczyciel powinien omówić sposób jego wykonania, spodziewane efekty oraz zwrócić uwagę na organizację pracy i przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska. Wszystkie ćwiczenia uczniowie powinni wykonywać samodzielnie. Pierwsze ćwiczenia uczniowie powinni wykonywać tradycyjną techniką czarno-białą. Kolejne ćwiczenia mogą być wykonywane w różnych technikach tradycyjnej czarno-białej, tradycyjnej barwnej lub cyfrowej. Fotoreportaże, zdjęcia krajobrazowe oraz zdjęcia architektury, można wykonywać na wycieczkach przedmiotowych lub w ramach prac wykonywanych samodzielnie przez uczniów. Oprócz ćwiczeń proponowanych w programie, wskazane jest przygotowanie przez nauczyciela innych ćwiczeń, które można zrealizować w warunkach danej szkoły. W procesie nauczania - uczenia się należy zwrócić szczególną uwagę na kształtowanie umiejętności: posługiwania się sprzętem fotograficznym i pomocniczym, stosowania technik wykonywania rożnego rodzaju zdjęć, sporządzania roztworów do obróbki chemicznej materiałów fotograficznych, przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska. Zajęcia powinny odbywać się w 6-8 osobowych grupach, w pracowni fotograficznej składającej się z sali dydaktycznej, studia fotograficznego i laboratorium fotograficznego. Wskazane jest, aby podczas zajęć dydaktycznych uczniowie korzystali z różnych źródeł informacji, takich jak: dokumentacja techniczna, instrukcje, czasopisma zawodowe, poradniki i katalogi oraz informacje internetowe. 24

Proponuje się następujący podział godzin na realizację poszczególnych działów tematycznych: Lp. Działy tematyczne Orientacyjna liczba godzin 1. Bezpieczeństwo i higiena pracy oraz ochrona przeciwpożarowa w pracowni fotograficznej 4 2. Sporządzanie roztworów do obróbki chemicznej materiałów fotograficznych 8 3. Naświetlanie i obróbka materiałów światłoczułych 8 4. Fotografowanie nieruchomych przedmiotów płaskich 40 5. Kopiowanie optyczne 4 6. Barwne filtry zdjęciowe w fotografii czarno-białej 20 7. Fotografowanie przedmiotów trójwymiarowych 20 8. Zasady kopiowania zdjęć barwnych 20 9. Makrofotografia 20 10. Mikrofotografia 20 11. Zdjęcia katalogowe 60 12. Zdjęcia postaci ludzkiej 60 13. Zdjęcia krajobrazowe 52 14. Zdjęcia panoramiczne 20 15. Zdjęcia architektury 52 16. Zdjęcia reportażowe 60 17. Zdjęcia reklamowe 60 Razem 528 Podane w tabeli liczby godzin na realizację poszczególnych działów mają charakter orientacyjny. Nauczyciel może wprowadzić zmiany, w celu dostosowania realizacji programu do potrzeb edukacyjnych. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów należy prowadzić przez cały czas realizacji programu nauczania przedmiotu, według kryteriów przedstawionych na początku zajęć. Osiągnięcia uczniów można oceniać na podstawie: ustnych i pisemnych sprawdzianów, obserwacji pracy uczniów w trakcie wykonywania ćwiczeń, wykonanych prac fotograficznych. Podczas kontroli i oceny dokonywanej w formie ustnej, należy zwracać uwagę na operowanie zdobytą wiedzą, merytoryczną jakość wypowiedzi, właściwe stosowanie pojęć, poprawność wnioskowania. Podczas oceny dokonywanej na podstawie obserwacji pracy uczniów należy zwracać uwagę na: dobór sprzętu do realizacji zadania, wykonywanie podstawowych operacji fotograficznych, 25

merytoryczną poprawność wykonania zadania, estetykę prac, umiejętność pokonywania trudności i usuwania usterek, samodzielność, przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy i ochrony przeciwpożarowej. Po zakończeniu realizacji programu przedmiotu w celu zbadania poziomu osiągnięć uczniów, proponuje się zastosowanie sprawdzianu praktycznego. W ocenie końcowej osiągnięć uczniów należy uwzględniać wyniki wszystkich metod sprawdzania stosowanych przez nauczyciela oraz jakość wykonania prac fotograficznych. Literatura Ang T.: Fotografia. Hachette Livre Sp. z o.o., Warszawa 2006 Bergner J., Gelbke E., Mehliss W.E.: Mikrofotografia. WNT, Warszawa 1979 Burian P.K., Caputo R.: Szkoła fotografowania National Geographic. Wydawnictwo G+J RBA, Warszawa 2000 Burzyński R.: Portret fotograficzny. WAiF, Warszawa 1985 Busselle M., Wilson D.: Portret doskonały. Jak fotografować ludzi. WAiF, Warszawa 2002 Busselle M.: Fotografia barwna kompozycja i harmonia. WAiF, Warszawa 2002 Busselle M.: Jak fotografować na wakacjach i w podróży. WAiF, Warszawa 2002 Cyprian T.: Fotografia czarno-biała. WNT, Warszawa 1976 Cyprian T.: Fotografia. Technika i technologia. WNT, Warszawa 1970 Dubiel E., Iliński M.: Materiały fotograficzne barwne. WAiF, Warszawa 1973 Hedgecoe J.: Jak lepiej fotografować. Arkady, Warszawa 2001 Hedgecoe J.: Nowy podręcznik fotografii. Arkady, Warszawa 2005 Hoy A.H.: Wielka księga fotografii. G+J Gruner+Jahr Polska, Warszawa 2006 Iliński M.: Materiały i procesy fotograficzne. WAiF, Warszawa 1989 Klimecki T.: Technika powiększania w fotografii. WNT, Warszawa 1987 Konrad K.: Światło w filmie. WAiF, Warszawa 1983 Kotecki A.: Fotografia barwna. Poradnik zawodowy. Libra, Warszawa 1982 Kotecki A.: Fotografia czarno-biała. Poradnik zawodowy. Libra, Warszawa 1982 Langford M.: Fotografia od A do Z. Muza S. A., Warszawa 2004 26

Lezano D.: Biblia fotografii. FK Jacek i Krzysztof Olesiejuk, Ożarów Mazowiecki 2006 Meyer P.: Prawda i rzeczywistość w fotografii. Helion, Gliwice 2006 Montel P.: Wszystko o fotografii. Arkady, Warszawa 1984 Ostrowski M.: Informacja obrazowa. WNT, Warszawa 1992 Pękosławski Z.: Elementy warsztatu fotografika. WAiF, Warszawa 1963 Sojecki A. Optyka. WSiP, Warszawa 1997 Solf K. D.: Fotografia. Podstawy, technika, praktyka. WAiF, Warszawa 1986 Teicher G.: Fototechnika. WNT, Warszawa 1982 Tölke A., Tölke I.: Fotografujemy i filmujemy obiekty makroskopowe. WNT, Warszawa 1981 Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych. 27

PODSTAWY KOMPOZYCJI OBRAZU Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: scharakteryzować rozwój sztuki fotograficznej, określić mechanizmy percepcji wzrokowej, posłużyć się podstawową terminologią dotyczącą kompozycji obrazu, zastosować zasady kompozycji w projektowaniu prac fotograficznych, określić najbardziej charakterystyczne cechy przedmiotów i zjawisk, rozróżnić podstawowe układy kompozycyjne, zastosować środki wyrazu plastycznego w różnych układach kompozycyjnych, dobrać środki techniczne do tworzenia układów kompozycyjnych, określić właściwości barw oraz specyfikę ich oddziaływania, zastosować zasady światłocienia, określić znaczenie i właściwości barwy w kompozycji, scharakteryzować zmiany obrazu zachodzące pod wpływem różnego oświetlenia, rozróżnić konwencjonalne sposoby przedstawiania przestrzeni na płaszczyźnie obrazu, sporządzić rysunki z natury, dokonać analizy prac fotograficznych pod względem zastosowanej kompozycji, rozróżnić elementy kompozycji obrazu fotograficznego, zaplanować układy kompozycyjne, zastosować zasady kompozycji podczas wykonywania zdjęć. Materiał nauczania 1. Rozwój sztuki fotograficznej. Fotografia jako dziedzina sztuki. Elementy historii sztuki, style w malarstwie. Wpływ sztuk plastycznych na twórczość fotograficzną. Pierwsze techniki fotograficzne. Historia portretu fotograficznego. Historia fotografii reportażowej. Przedstawiciele współczesnych wykonawców fotografii portretowej, reportażowej oraz reklamowej. Rozróżnianie stylów w malarstwie na podstawie analizy reprodukcji dzieł malarskich. Porównywanie cech fotografii reportażowych. Analizowanie cech fotografii reklamowych. 28

Analizowanie cech współczesnych fotografii portretowych. 2. Psychofizjologia widzenia Podstawy percepcji wzrokowej. Wrażliwość zmysłowa, jej znaczenie oraz rozwój. Teorie postrzegania. Zjawiska zachodzące w oku ludzkim. Zaburzenia procesu widzenia. Tworzenie kompozycji graficznych inspirowanych sztuką op-art. 3. Zasady kompozycji Historia kompozycji. Elementy kompozycji obrazu. Podstawowe pojęcia dotyczące kompozycji obrazu. Powiązanie przedmiotu treści i formy kompozycji. Zasada złotego podziału stosowana w kompozycji. Harmonia i równowaga układów kompozycyjnych. Środki wyrazu. Linia, plama, barwa, przestrzeń, kontrast, kształt, ostrość obrazu. Perspektywa. Rozróżnianie środków wyrazu stosowanych w kompozycji. Określanie znaczenia linii i plamy w obrazie malarskim i fotograficznym. Analizowanie treści i formy w fotografii. 4. Rodzaje układów kompozycyjnych Zasada jedności w różnorodności. Symetria i asymetria w kompozycji. Wpływ rytmu na układy kompozycyjne. Zasady konstruowania otwartych i zamkniętych układów kompozycji. Schematy kompozycyjne, układy: wyśrodkowany, trójkątny, w kształcie litery L, owalny. Statyka i dynamika obrazu fotograficznego. Kompozycja pionowa, pozioma i ukośna. Rozróżnianie układów kompozycji na przykładowych obrazach. Tworzenie układów kompozycyjnych. Analizowanie układów kompozycyjnych statycznych i dynamicznych. Porównywanie układów kompozycyjnych symetrycznych i asymetrycznych. 5. Barwa w kompozycji Podstawowe wiadomości o barwach oraz ich zestawieniach. Barwy podstawowe, barwy dopełniające. Mieszanie barw. Tonacje 29

kolorystyczne. Barwy nasycone i nienasycone. Barwy ciepłe i zimne. Barwy chromatyczne i achromatyczne. Postrzeganie barw przez oko ludzkie. Oddziaływania barw na człowieka. Zastosowanie symboliki barw w kompozycji obrazu. Elementy budujące kompozycje wielobarwne. Wykorzystanie barwy w technikach malarskich i fotograficznych. Wykonywanie prac barwnych, walorowych. Budowanie układów kompozycyjnych w fotografii w oparciu o barwę. Sporządzanie rysunków barwnych z wykorzystaniem zasad kompozycji. 6. Zagadnienia światłocienia w kompozycji Cień własny i rzucony. Kierunki oświetlenia: przednie, boczne, górne, dolne, tylne. Wpływ źródła światła na charakter powstającego światłocienia. Plastyka formy oraz sposoby techniczne wykonania cienia w rysunku. Podstawowe zasady budowy cienia na bryłach graniastych i obrotowych. Konstrukcje cieni. Sporządzanie rysunków z zastosowaniem światłocienia. Przedstawianie światłocienia w rysunkach wielobarwnych. Wykonywanie rysunku bryły obrotowej z uwzględnieniem światła i cienia. 7. Przestrzeń w obrazie Ogólne zagadnienia dotyczące konwencji artystycznych. Sposoby odwzorowania przestrzeni na płaszczyźnie. Rodzaje perspektywy: ptasia, horyzontalna, żabia, równoległa, zbieżna. Znaczenie plamy w kompozycji obrazu. Wykonywanie prac rysunkowych z uwzględnieniem perspektywy zbieżnej. Wykonywanie szkiców plenerowych z zastosowaniem perspektywy ptasiej. Wykonywanie szkiców z zastosowaniem perspektywy żabiej. 30

8. Rysunek z natury Zastosowanie środków wyrazu plastycznego w rysunkach z natury. Podstawowe techniki rysunkowe. Widzenie i odwzorowywanie zgodnie z rzeczywistością. Zasady wykonywania rysunków martwej natury oraz postaci ludzkiej. Wykonywanie szkiców kompozycyjnych. Sporządzanie rysunków martwej natury. Wykonywanie studium walorowego z natury. Wykonywanie rysunków postaci ludzkiej. 9. Podstawy estetyki obrazu fotograficznego Pojęcie estetyki. Wartości artystyczne i oceny estetyczne oraz ich kryteria. Elementy oceny: treść, forma, środki wyrazu, kompozycja. Formalna analiza obrazu malarskiego i fotograficznego. Sposób prezentacji fotografii. Porównywanie kolekcji reprodukcji dzieł malarskich. Ocenianie estetycznych wartości prac fotograficznych. Wykonywanie prezentacji prac fotograficznych. 10. Kompozycja obrazu fotograficznego Środki wyrazu stosowane w kompozycji formalnej obrazu fotograficznego. Układy kompozycyjne najczęściej stosowane w fotografii. Równowaga obrazu fotograficznego. Powiązanie środków formalnych kompozycji i tematu w fotografii. Podział pola obrazu zdjęcia. Analizowanie reprodukcji prac fotograficznych. Analizowanie kompozycji fotografii portretowych, reportażowych i reklamowych. Analizowanie prac fotograficznych wykonanych przez uczniów. Środki dydaktyczne Sztalugi rysunkowe ze sztywnymi podkładami lub deski rysunkowe. Materiały, narzędzia, przybory i sprzęt malarski. Plansze do ekspozycji prac. Reprodukcje prac fotograficznych. Reprodukcje prac malarskich. Modele brył, przedmioty do zestawów martwej natury. 31

Ruchomy model człowieka. Albumy fotograficzne i malarskie, plakaty. Specjalistyczne programy komputerowe. Uwagi o realizacji Program przedmiotu Podstawy kompozycji obrazu obejmuje zagadnienia dotyczące procesu widzenia, elementów i zasad kompozycji, odwzorowywania przestrzeni na płaszczyznę oraz estetyki obrazu. Realizacja treści kształcenia ma na celu kształtowanie wrażliwości plastycznej uczniów oraz poczucia estetyki. W procesie kształcenia powinny znaleźć zastosowanie następujące metody nauczania: wykład informacyjny, dyskusja dydaktyczna, metoda projektów, pokaz z objaśnieniem oraz ćwiczenia praktyczne. W procesie nauczania-uczenia się należy zwracać uwagę na: stosowanie technik rysunkowych i malarskich, stosowanie światłocienia i barwy, określanie podstawowych zasad kompozycji obrazu, stosowanie układów kompozycyjnych. Wskazane jest prezentowanie prac plastycznych i fotograficznych wykonanych przez uczniów w formie wystawy. W trakcie realizacji programu należy odwoływać się do wiedzy uczniów z zakresu technik fotograficznych. Zajęcia powinny być realizowane w pracowni plastycznej, wyposażonej w sztalugi, komputer oraz rzutnik multimedialny. Z uwagi na specyfikę ćwiczeń i potrzebę indywidualnej korekty prac zajęcia powinny być prowadzone w grupach do 15 uczniów. Proponuje się następujący podział godzin na realizację poszczególnych działów tematycznych: Lp. Działy tematyczne Orientacyjna liczba godzin 1. Rozwój sztuki fotograficznej 12 2. Psychofizjologia widzenia 2 3. Zasady kompozycji 8 4. Rodzaje układów kompozycyjnych 8 5. Barwa w kompozycji 8 6. Zagadnienia światłocienia w kompozycji 6 7. Przestrzeń w obrazie 6 8. Rysunek z natury 10 9. Podstawy estetyki obrazu fotograficznego 4 10. Kompozycja obrazu fotograficznego 8 Razem 72 32

Podane w tabeli liczby godzin na realizację poszczególnych działów mają charakter orientacyjny. Nauczyciel może wprowadzić zmiany w celu dostosowania realizacji programu do potrzeb edukacyjnych. Propozycje metod sprawdzania i oceniania osiągnięć edukacyjnych ucznia Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów powinno odbywać się przez cały czas realizacji programu nauczania przedmiotu, na podstawie określonych kryteriów. Kryteria oceniania powinny dotyczyć poziomu oraz zakresu opanowania przez uczniów umiejętności wynikających ze szczegółowych celów kształcenia. Osiągnięcia uczniów można oceniać na podstawie: ustnych i pisemnych sprawdzianów, obserwacji pracy ucznia podczas ćwiczeń, wykonanych prac plastycznych i fotograficznych. Dokonując obserwacji pracy uczniów podczas wykonywania ćwiczeń należy zwracać uwagę na: aktywność i samodzielność podczas wykonywania zadań, pomysłowość i oryginalność powstających prac plastycznych, jakość wykonanej pracy, poziom techniczny i estetyczny wykonywanych prac, sposób prezentacji wykonanych prac plastycznych i fotograficznych. W ocenie końcowej osiągnięć uczniów należy uwzględniać wyniki wszystkich stosowanych przez nauczyciela metod sprawdzania oraz jakość wykonania prac plastycznych i fotograficznych. Literatura Brauchitsch B.: Mała historia fotografii. Cyklady, Warszawa 2004 Csorba T.: O rysowaniu. WSiP, Warszawa 1980 Dederko W.: Kompozycja obrazu. Wydawnictwo Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1963 Magala S.: Szkoła widzenia. Akademia Sztuk Pięknych, Wrocław 2000 Mączyńska - Frydryszek A., Jaskólska-Klaus M., Maruszewski T.: Psychofizjologia widzenia. PWSSP, Poznań 1991 Parrman J.M.: Jak powstaje kolor. Galaktyka, Warszawa 1996 Parrman J.M.: Jak rysować. Galaktyka, Warszawa 1996 Rosenblum N.: Historia fotografii światowej. Baturo, Bielsko Biała 2005 Sheybal S.: Kompozycja plastyczna podstawowe zasady. PZWS, Warszawa 1963 Szczepkowski A.: Poradnik rysunkowy. WSiP, Warszawa 1990 33