No i jesteśmy w lesie! Samochód, zaparkowany w specjalnie urządzonym przez leśników miejscu postoju pojazdów, będzie spokojnie czekał na nasz powrót z leśnej wyprawy. Trzeba przy tym pamiętać, że do takiego parkingu można dojechać wyłącznie drogą udostępnioną dla ruchu kołowego. Poruszanie się po lesie jakąkolwiek inną drogą jest zabronione, nawet wówczas, gdy nie ma na niej znaków zakazu lub nie zagradza jej szlaban. Przed nami wędrówka w świat przyrody, w świat piękna! A więc ruszamy!
Warstwy lasu Kilkadziesiąt metrów nad ziemią rozpościera się warstwa koron drzew, dominująca nad wszystkimi pozostałymi. Drozd Czubatka Sójka Już na pierwszy rzut oka możemy zauważyć, że roślinność leśna charakteryzuje się układem warstwowym. Każde z leśnych pięter zamieszkuje odpowiadająca mu grupa zwierząt, zarówno tych co pełzają, skaczą i biegają, jak i tych, które przemieszczają się dzięki skrzydłom. Warstwa podszytu to ta część lasu, w której najchętniej rosną krzewy i niewielkie, młode drzewka. Zięba Bogatka Modraszka Kukułka Kruk Łasica Wiewiórka Dzika róża Tuż pod nimi rozciąga się warstwa runa, w której o każdej porze roku znajdziemy różnorakie roślinki. Oczywiście najbardziej zielono i kwieciście jest tutaj wiosną i latem. Jałowiec Kuna Czeremcha Leszczyna Bez czarny Rudzik Jarząb pospolity Zawilec gajowy Malina kamionka Lis Borówka brusznica Borsuk Mysz polna Najniższą z warstw stanowi ściółka, czyli igliwie i liście wraz z przebogatym światem buszujących pomiędzy nimi owadów i wychylającymi się tu i tam kapeluszami grzybów. Ropucha szara Zając szarak Żmija zygzakowata Mrówka Jeżyna popielica Mech torfowiec Borowik szlachetny Tęcznik Widłak goździsty Borówka czarna Aby nie płoszyć zwierząt, powinniśmy zachowywać się na tyle cicho, by usłyszeć zarówno piękny śpiew ptaków, jak i... bicie naszego serca.
Ptaki W lesie nikogo nie zdziwi odgłos stukającego w drzewo dzięcioła. To znak, że naturalny lekarz sosen, brzóz i innych drzew pełni niekończący się ostry dyżur! Charakterystyczne gruchanie w koronach drzew może oznaczać, że gdzieś wysoko ponad naszymi głowami uwiła sobie gniazdko para gołębi grzywaczy. To największe dzikie gołębie występujące w Polsce. Zwiastunami wiosny są u nas niewątpliwie bociany przylatujące do Polski z Afryki! Od niepamiętnych czasów bocian biały uważany był za zwiastuna szczęścia. Warto zauważyć, że bocian stanowi niedościgniony wzór cnót. Już starożytni Rzymianie przestrzegali bowiem tzw. bocianiego prawa, czyli obowiązku opieki nad starymi i zniedołężniałymi rodzicami, wzorowanego na zachowaniu boćków. Wbrew potocznemu przekonaniu żaby zjada niechętnie, poluje głównie na owady i myszy. W pobliżu leśnego bagienka możemy natomiast napotkać dziką kaczkę. Ona też tu mieszka! Sokół wędrowny należy do rekordzistów prędkości w świecie zwierząt. Spada na swoją ofiarę z prędkością dochodzącą do 360 km/h! Nawet niezwykła zwrotność i szybkość gołębi grzywaczy nie zawsze wystarczy by uciec przed tym drapieżnikiem.
Ssaki Sójka jest chyba jednym z najbardziej rozpoznawalnych i najładniejszych ptaków naszych lasów. Wędrując po lesie możemy zauważyć tu i tam rosnące pod sosnami małe dęby, choć w pobliżu nie widać owocujących drzew tego gatunku. Często jest to zasługa sójek, które jesienią zbierają i chowają w ziemi tysiące żołędzi. Odnajdują tylko niewielką ich część, stając się mimo woli sprzymierzeńcami leśników w odnawianiu lasu! Bielik jest największym ptakiem drapieżnym w Polsce o rozpiętości skrzydeł dochodzącej do 2,5 m! Występuje najczęściej w starych lasach w pobliżu dużych zbiorników wodnych, w których poluje na ryby i ptactwo wodne. Jego bogaty jadłospis uzupełniają ssaki, czasem nawet wielkości sarny! Pomimo wielu zagrożeń, liczebność populacji bielika, głównie dzięki ochronie miejsc lęgowych, wciąż wzrasta. To właśnie ten ptak jest w godle Polski! Jeleń występuje praktycznie we wszystkich dużych kompleksach leśnych. Samiec jelenia, nazywany bykiem, nosi na głowie poroże. Pod koniec zimy zrzuca je, by wiosną wykształcić nowe, pokryte zamszową skórką, zwaną scypułem. Wędrując jesienią po leśnych ostępach możemy usłyszeć ryczenie byków w okresie godowym. To rykowisko. Kuzynką jelenia, kilkakrotnie mniejszą od niego jest sarna. Występuje ona zarówno w zwartych kompleksach leśnych, jak i na pozbawionych zadrzewień polach. Jej rudo-brązowa sierść, zwana suknią, zimą płowieje i staje się szara. Samiec sarny, kozioł, podobnie jak jeleń ma poroże, które jest jednak znacznie mniejsze i nazywane jest parostkami. Jeśli w czasie wędrówki zobaczysz na leśnej polanie leżącą wśród traw małą sarenkę, nie dotykaj jej! Czeka ona na swoją mamę, którą twój zapach mógłby odstraszyć.
Dzik należy do najbardziej pospolitych zwierząt naszych lasów, zwłaszcza tych obfitujących w bagna i mokradła. Zazwyczaj żyje w gromadach, zwanych watahami. Wyjątkiem są odyńce, które żyją samotnie, dołączając do watah w okresie godów.! Będąc w lesie często możemy spotkać tropy różnych zwierząt. A może przy najbliższej okazji spróbujecie je rozpoznać? Lis to również doskonale wam znany mieszkaniec polskich lasów i pól. Zdrowy, ma lśniącą, puszystą sierść o charakterystycznej rudej barwie. Gdy staje się brunatno-szara i rzadka, a wspaniały ogon gubi włosy, najprawdopodobniej lis choruje na wściekliznę. Dziki żywią się głównie żołędziami i buczyną. Buchtując w ściółce nie tylko wyjadają z niej larwy szkodliwych dla lasu owadów, ale też powodują tak bardzo potrzebne, jej spulchnienie i napowietrzenie. Charakterystyczne tropy dzika można również napotkać podczas leśnej wędrówki, choć z nim samym lepiej się nie spotykać. Zając to znany wszystkim mieszkaniec nie tylko lasów i pól, ale też terenów miejskich. Prowadzi zwykle nocny tryb życia, za dnia śpi w swoim legowisku, zwanym kotliną. Odżywia się głównie trawami, ziołami i drobnymi krzewinkami. Wszystkie zwierzęta leśne czują naturalny lęk przed człowiekiem. Jeśli więc lis, borsuk czy sarna na twój widok nie uciekają, a wręcz zbliżają się do ciebie, nie dotykaj ich! Tak szybko jak jest to możliwe oddal się od nich! Największymi wrogami zająca są: lis, jastrząb, wilk i ryś.
kwiatostan żeński Spójrzmy teraz w górę! Nad naszymi głowami widzimy? Szumiące korony drzew! kwiatostan męski kwiatostan żeński gałązka z szyszką kwiatostan męski kwiatostan żeński dojrzała szyszka nasiona gałązka z szyszką Wśród drzew, które mają igły zobaczyć możemy najbardziej pospolite w naszych lasach sosny, dojrzała szyszka modrzewie zrzucające na zimę swoje igliwie i ugałęzione od stóp do głów świerki! nasiona Wszystkie mają szyszki, choć każde z nich inne! kwiatostan męski nasiona gałązka dojrzała szyszka
Mrówka, choć taka mała, jest jednym z największych sprzymierzeńców leśników w zachowaniu czystości w lesie. Bardzo ważną częścią mrowiska jest kopiec, który pełni funkcję swoistego klimatyzatora do przewietrzania gniazda, ochrony przed deszczem i nadmiernymi zmianami temperatury. W iglastym lesie częściej niż w liściastym możemy spotkać mrowiska, pieczołowicie otoczone przez człowieka drewnianym ogrodzeniem. Chroni ono kopiec przed odwiedzinami nieporządanych gości. robotnica samiec królowa Im więcej mrówek, tym zdrowszy las! Wszyscy wiemy, że mrówki żyją w dobrze zorganizowanych państwach. Ich funkcjonowanie niejednokrotnie mogłoby stanowić wzór do naśladowania! Jednak o mrówkach i ich życiu warto wiedzieć coś więcej! Na świecie żyje ponad 12 tysięcy gatunków mrówek i to we wszystkich środowiskach od gór po pustynie. W mrówczej kolonii żyje co najmniej jedna królowa, zaś najliczniejszą grupę stanowią robotnice-żołnierze, które dbają zarówno o pokarmowe, jak i budowlane potrzeby kolonii, opiekują się złożonymi jajami, a następnie poczwarkami i wreszcie młodymi mrówkami. Aż trudno to sobie wyobrazić, że mrówki mogą penetrować teren nawet w odległości 1 km od mrowiska! Śmiało można powiedzieć, że jak na tak małe owady, mrówki żyją dość długo. Robotnice dożywają bowiem 6 lat, zaś królowa osiąga wiek nawet 20 lat! W celu uzyskania pokarmu węglowodanowego w postaci spadzi, mrówki potrafią hodować mszyce, broniąc ich przed różnego rodzaju drapieżnikami. Pospolitą mrówką hodującą mszyce jest hurtnica czarna. W ciągu sezonu kolonia mrówek może zjeść nawet 4 miliony owadów zagrażających kondycji zdrowotnej lasu. Mrówki chętnie zjadają bogate w białka i tłuszcze nasiona wielu roślin, np. przebiśniegów, przetaczników, fiołków i przylaszczek. Nie wszyscy wiedzą, że w ten sposób je rozsiewają. Ta czynność nosi nazwę myrmekochorii.
kwiatostan żeń kwiatostan żeński Różnorodność drzew liściastych w naszych lasach jest tak wielka, że można by na ten temat wydać osobny przewodnik. W tym miejscu wspomnimy zaledwie o trzech gatunkach najczęściej spotykanych. kwiatostan męski kwiatostan żeński Białą jak śnieg korę ma tylko brzoza. liść dojrzałe owoce kwiatostan męski nasiona nasiona liść Zielone wiosną buki, jesienią przyjmują złoto-pomarańczowo-czerwone barwy, nadając naszym lasom niezapomniany wprost koloryt. kwiatostan męski dojrzały owocostan liść Brzoza, jako jedna z pierwszych zieleni się wiosenną porą. nasiona Wędrując po lesie liściastym możemy spotkać przedzierającego się przez ściółkę żuka gnojarza. Chrząszcz ten odgrywa bardzo ważną rolę w obiegu materii w ekosystemie leśnym. Jest gatunkiem kaprofagicznym, czyli odżywia się odchodami zwierząt. To dzięki niemu w środowisku naturalnym odchody ulegają rozkładowi i likwidacji. A skoro tak jest, omijajmy go stąpając po leśnej ścieżce, gdyż on tu mieszka, a my jesteśmy jego gośćmi! Dąb ze wszystkich naszych drzew jest najdostojniejszy i na pewno dożywa najsędziwszego wieku.
Orientacja w terenie W czasie wędrówki po lesie bardzo ważną sprawą jest właściwa orientacja w terenie. Co jednak zrobić, kiedy okaże się, że zabłądziliśmy? Jak odnaleźć sosnę, przy której zostawiliśmy rower? Jak odszukać drogę, która doprowadzi do leśnego parkingu, na którym stoi nasz samochód? Co więc robić? Otóż musimy wiedzieć, że las podzielony jest na oddziały, mające z reguły kształt prostokątów, których dłuższe boki biegną z północnego-zachodu na południowy-wschód, krótsze zaś z północnego-wschodu na południowy-zachód. Ich numeracja rośnie właśnie wzdłuż krótszych boków. Słupki oddziałowe umieszczane są zawsze w południowo-zachodnim narożniku oddziału. Jak można zorientować się w naszym położeniu na podstawie tych informacji? Skorzystajmy z poniższych wskazówek: Udając się do lasu warto też znać numer telefonu do nadleśnictwa lub leśnictwa, po którego terenie będziemy się poruszać. Wtedy będziemy mogli, korzystając z telefonu komórkowego, zadzwonić do leśniczego i podać mu widoczną na słupku numerację. Dzięki temu, zlokalizowanie miejsca na mapie i odnalezienie nas będzie bardzo proste! Musimy stanąć przy słupku oddziałowym tak, by numer widoczny z prawej strony był o 1 mniejszy od tego z lewej. Następnie musimy niejako objąć słupek ramionami. Chodzi o to, by mając go przed sobą, lewą rękę wyciągnąć wzdłuż jednej ściany lasu, drugą zaś wzdłuż drugiej. Nasze wyciągnięte ramiona tworzą kąt prosty a my... patrzymy na północ! Każdy z czterech boków słupka oznaczony jest numerem oddziału na który dany bok słupka patrzy. Dzięki temu bez trudu możemy określić geograficzną północ i to w jakim kierunku idziemy!
Wędrówki po lesie nieodzownie wiążą się z grzybobraniem Trudno znaleźć kogoś, kogo nie zachwycałyby kryjące się wśród wrzosów koźlaki, czy też wychylające się spod mchu borowiki. Gąska zielona Maślak sitarz Czubajka kania Koźlarz czerwony Pamiętajmy przy tym, że grzyby powinniśmy zbierać do koszyków lub wiaderek. Foliowe worki do tego celu zupełnie się nie nadają, gdyż w nich grzyby ulegają zaparzeniu! Borowik szlachetny Podgrzybek brunatny Koźlarz babka Aby jednak nasza radość była pełna, zbierając grzyby musimy pamiętać o kilku podstawowych zasadach. Najważniejsza z nich mówi, że zbieramy tylko te grzyby, co do których nie mamy żadnych wątpliwości, że są jadalne. Maślak zwyczajny Pieprznik jadalny Zamiast wyrywać grzyby na siłę, wykręcamy je ostrożnie ze ściółki starając się jej nie rozgrzebywać.
Gdyby, pomimo naszej ostrożności, doszło do zatrucia grzybami, należy natychmiast zgłosić się do lekarza. Piestrzenica kasztanowata Muchomor wiosenny Borowik szatański Musimy wiedzieć, że natura wyznaczyła wszystkim grzybom jakąś ważną funkcję do spełnienia. Dlatego też nie wolno ich niszczyć, również tych niejadalnych i trujących, są one bowiem potrzebne innym organizmom leśnym. Strzępiak ceglasty Muchomor czerwony Muchomor sromotnikowy Muchomor czerwonawy Gołąbek wymiotny Mleczaj wełnianka Krowiak podwinięty Warto przypomnieć, że najgroźniejszym ze wszystkich grzybów trujących jest muchomor sromotnikowy. którego nawet niewielki kapelusz może stanowić dla człowieka śmiertelną dawkę! Grzyby pomagają we wzroście drzew tworząc z nimi mikoryzę. Grzybnia przerasta korzenie drzew co wielokrotnie zwiększa ich możliwości poboru wody. Jest to szczególnie ważne w okresie suszy.
Pożar Może zdarzyć się, że podczas leśnej wędrówki zauważymy pożar lasu. Jak wówczas należy się zachować? O ile nie jest to wielki ogień i jesteśmy w stanie go ugasić tłumiąc gałęzią lub zasypując ziemią, powinniśmy to zrobić. Jeśli jednak ogień jest zbyt duży i szybko się rozprzestrzenia, musimy jak najprędzej opuścić zagrożony obszar. Jeśli możemy skorzystać z telefonu komórkowego, starajmy się jak najszybciej powiadomić Straż Pożarną, dzwoniąc pod numer 112 Informację dotyczącą pożaru należy przekazać także leśnikom lub innym napotkanym osobom. Trzeba pamiętać, że informując o pożarze musimy podać swoje imię i nazwisko oraz numer telefonu a także określić miejsce i rodzaj pożaru, na przykład: Pali się przy szosie Szczecinek Biały Bór! Palą się wierzchołki drzew! Jeśli mamy możliwość, poczekajmy w bezpiecznym miejscu na przyjazd wozów gaśniczych, aby wskazać miejsce pożaru.
Ukąszenia Spotkania z pełzającymi mieszkańcami naszych lasów wcale nie muszą być niebezpieczne. Zaskroniec czy też padalec nie są w stanie w jakikolwiek sposób nam zagrozić, to im zdecydowanie bardziej zagraża człowiek! Inaczej jest w przypadku żmii zygzakowatej, będącej jedynym jadowitym wężem w Polsce. Ukąszenie zawsze jest efektem przypadkowego potrącenia lub nadepnięcia. Dla większości ludzi ukąszenie zwykle kończy się bólem, obrzękiem i zaczerwienieniem miejsca ugryzienia oraz nudnościami i pobudzeniem. Nie można jednak wykluczyć poważniejszych konsekwencji, np. wymiotów, biegunki i niewydolności oddechowej. Przy ukąszeniu w kończynę konieczne jest jej natychmiastowe unieruchomienie oraz utrzymanie w czystości miejsca ukąszenia, którego pod żadnym pozorem nie wolno wysysać czy rozcinać! zaskroniec zwyczajny żmija zygzakowata Gdy po ukąszeniu pojawi się silny obrzęk, zaburzenia oddychania lub wymioty, należy jak najszybciej dotrzeć do lekarza albo wezwać pogotowie! Wędrując po lesie zawsze musimy liczyć się z obecnością komarów, kleszczy a także gzów, os i... szerszeni. szerszeń kleszcz O ile prawdopodobieństwo ukąszeń przez komary możemy zmniejszyć, stosując odstraszające je płyny i aerozole, o tyle gzy, osy i szerszenie zazwyczaj pojawiają się zupełnie nieoczekiwanie, a skutki ich ukąszeń mogą wywołać dotkliwy ból, obrzęk i zaczerwienienie okolicy użądlenia. W tym przypadku ulgę mogą przynieść maści przeciwobrzękowe i łagodzące ból, które warto zabrać ze sobą na wyprawę. Należy przy tym pamiętać, że szczególnie niebezpieczne mogą być użądlenia szerszeni powodujące tzw. komar giez osa wstrząs anafilaktyczny mogący zakończyć się zaburzeniami oddechowymi.
WOLNA ROZKŁADÓWKA
Burza Podczas wędrówki po lesie może zaskoczyć nas ulewny deszcz lub burza. Od tego jak będziemy się wówczas zachowywać zależy nasze bezpieczeństwo. Przede wszystkim, jak zawsze w sytuacji zagrożenia, pomimo grzmotów i błyskawic należy zachować spokój. Najlepiej schronić się wówczas w samochodzie, gdyż w przypadku uderzenia pioruna prąd spłynie po karoserii, nie penetrując wnętrza. W żadnym wypadku nie wolno kłaść się na ziemi! Zaskoczeni przez burzę w lesie musimy pamiętać o natychmiastowym wyłączeniu telefonu komórkowego! W miarę możliwości trzymajmy się z daleka od wysokich drzew. Jeśli mimo wszystko poczujemy, że włosy stają nam dęba, będzie to oznaczać obecność ładunków elektrycznych w powietrzu. Należy wówczas jak najszybciej przykucnąć, usiąść na plecaku, zwracając uwagę, by nie siadać na jego stelażu, gdyż w przeciwnym wypadku może nam grozić porażenie prądem!
Leśne mity i ciekawostki Przez lata wokół lasu i mieszkających w nim zwierząt narosło wiele mitów i różnego rodzaju nieścisłości. Postaramy się wyjaśnić choć kilka z nich: W lesie nie ma choinek! Choinka to ustrojone drzewko świerka, jodły lub sosny będące nieodłączną ozdobą naszych domów w czasie Świąt Bożego Narodzenia! Sarna to odrębny gatunek zwierzęcia, a nie samica. Głowy jelenia nie zdonią rogi, tylko poroże! Rogacz to nie jeleń, tylko samiec sarny, który też nie ma rogów, tylko parostki! Nie wszystko co pełza w lesie jest żmiją, za to na pewno każda żmija jest jadowita! Kornik sześciozębny nie ma zębów w szczęce, ale w odwłoku, a więc w tylnej części tułowia! Co czwarty bocian na świecie to... Polak, a najwięcej ich żyje na Warmii i Mazurach! Bór niekoniecznie musi być ciemny i ponury! Borem nazywamy bowiem najuboższe z leśnych siedlisk, w którym doskonale czują się najliczniej występujące w naszych lasach sosny! To co zazwyczaj nazywamy jagodami, to... owoce borówki czarnej, zaś jagoda jest rodzajem owocu, który po przekrojeniu ma więcej pestek niż miąższu! Porosty, to nie rośliny! Tworzą je bowiem strzępki grzyba połączone z komórkami glonów! Aż trudno uwierzyć, że niektóre porosty powiększają swoje rozmiary zaledwie o ułamek milimetra rocznie! Pomyślmy o tym, zanim dotknie je zbrojona w but nasza stopa! Porosty są bardzo wrażliwe na zanieczyszczenia powietrza, ich ilość świadczy o tym czy nasz las jest zdrowy. Pamiętaj! Pozostaw las w takim stanie w jakim chciałbyś go zastać podczas kolejnych odwiedzin!
Leśne abecadło Anafilaktyczny wstrząs reakcja osób uczulonych na różnorodne ukąszenia, powodujące głębokie zaburzenia: niewydolności krążenia i oddychania, mogące prowadzić do śmierci. Buchtowanie rozorywanie przez dzika miejsc, w których poszukuje ukrytego w glebie pożywienia. Borelioza wielonarządowa choroba zakaźna wywoływana przez bakterie, przenoszone na człowieka i niektóre zwierzęta przez kleszcze. Byk określenie samca jelenia. Gatunek zbiór osobników posiadających podobne cechy fizyczne. Kolonia grupa organizmów tego samego gatunku wzajemnie współdziałająca Kompleks leśny powierzchnia kilku lub kilkudziesięciu tys. ha porośnięta lasem i ograniczona obszarami bezleśnymi, np. wodami, bagnami, łąkami i polami, powiązana w całość administracyjną, gospodarczą lub przyrodniczą. Kotlina inaczej legowisko zająca. Kwiatostan - skupienie kwiatów na pędzie. Łania samica jelenia i daniela. Miejsce lęgowe stanowisko, w którym dany gatunek (na ogół ptaka) zakłada gniazdo i składa w nim jaja. Mikoryza zjawisko, polegające na współżyciu korzeni roślin z grzybami. Tego typu zależność daje obu gatunkom wzajemne korzyści, polegające na obustronnej wymianie substancji odżywczych. Odnawianie lasu proces powstawania w sposób naturalny lub sztuczny młodego pokolenia drzew. Odyniec dorosły samiec dzika. Owocostan owoce powstające z przeobrażenia całych kwiatostanów. Parostki poroże samca sarny. Poczwarka - stadium rozwojowe pewnej grupy owadów, poprzedzające postać dorosłą. Populacja biologiczna zespół organizmów jednego gatunku żyjących równocześnie w określonym środowisku i wzajemnie na siebie wpływających, zdolnych do wydawania płodnego potomstwa. Poroże wyrostki kostne na kości czołowej samców (lub w przypadku reniferów samic) jeleniowatych corocznie zrzucane i odbudowywane. Rogacz kozioł samiec sarny. Rogi twardy wyrostek występujący na głowie niektórych ssaków, w większości przypadków jest to wytwór skóry właściwej. Rykowisko okres godowy jeleni. Scypuł obumierająca, delikatna warstwa skórna pokrywająca poroże jeleniowatych w okresie ich corocznego odbudowywania się i odpadająca z nich po czasie wzrostu. Siedlisko miejsce życia organizmu. Spadź słodka ciecz występującą głównie latem na liściach, igłach, zielonych pędach i gałązkach, a będąca odchodami mszyc, czerwców lub miodówek i innych owadów ssących żywiących się sokami roślinnymi. Suknia kolor sierści sarny (rozróżniamy suknię letnią oraz zimową). Środowisko całokształt ożywionych i nieożywionych składników przyrody ściśle ze sobą powiązanych otaczających organizmy żywe. Trop odcisk kończyny zwierzęcia pozostawiony na podłożu (ziemia, śnieg). Wataha grupa wilków lub dzików ściśle współdziałająca. Wścieklizna odzwierzęca choroba zakaźna o ostrym przebiegu; często śmiertelna.