Narzędzia Computer Aided Translation jak i po co ich używać Opracował: Tomasz Andrzej Nidecki 1. Co to są narzędzia CAT i po co ich używać Narzędzia CAT wykorzystują dwa mechanizmy, które pomagają tłumaczom w pracy: segmentacja, pamięć tłumaczeń. Z doświadczeń tłumaczy wynika, że stosowanie narzędzi CAT może nawet dwukrotnie przyspieszyć pracę. 1.1. Segmentacja Tłumaczony plik jest automatycznie dzielony na segmenty. Są to logiczne fragmenty, które należy przetłumaczyć zazwyczaj zdania, elementy tabel, wypunktowania itp. Segment, nad którym pracujesz jest wyświetlany w ramce, a pod nim znajduje się miejsce na wprowadzenie tłumaczenia. Segmentacja pomaga: skoncentrować wzrok na fragmencie, który w danej chwili tłumaczysz (czyli przyspieszyć proces tłumaczenia), zagwarantować kompletność tłumaczenia (nic, co musi być przetłumaczone, nie zostanie pominięte). 1.2. Pamięć tłumaczeń Pamięć tłumaczeń przechowuje tłumaczenia segmentów. Po przetłumaczeniu danego segmentu jest on automatycznie wprowadzany do pamięci. Jeśli w dokumencie pojawi się identyczny segment lub podobny do tego, który jest w pamięci, jest on wyświetlany jako podpowiedź, wraz ze wskazaniem różnic. Opracował: Tomasz Andrzej Nidecki Strona 1 z 9
Pamięć tłumaczeń pomaga: zagwarantować spójność tłumaczenia (identyczne fragmenty są zawsze tłumaczone tak samo), przyspieszyć pracę na dokumentach, w których występują powtarzające się fragmenty, przyspieszyć pracę na dokumentach, których fragmenty są identyczne lub podobne do fragmentów z wykonanych dawniej tłumaczeń (lub tłumaczeń wykonanych przez inną osobę, jeśli otrzymałeś od niej pamięć). 1.3. Wymagania agencji tłumaczeń Wiele agencji tłumaczeń wymaga od współpracujących z nimi tłumaczy, aby stosowali narzędzia CAT i przesyłali pliki w formie posegmentowanej. Nawet, jeśli agencja tego nie wymaga, chętniej oferuje pracę osobom, które stosują systemy CAT. Dlatego też jeśli zastosujesz system CAT twoja praca będzie szybsza, sprawniejsza i lepszej jakości, a agencja będzie Ci dawać więcej dokumentów do tłumaczenia. Stosowanie CAT jest więc w Twoim własnym interesie. 2. Dlaczego Wordfast Istnieje kilka powszechnie używanych systemów CAT. Najpopularniejszym i używanym przez większość agencji tłumaczeń jest Trados. Niestety, Trados ma kilka wad: Jest bardzo drogi. Wersja podstawowa dla niezależnych tłumaczy (Trados Freelance) kosztuje około 2500 zł. Wymaga stosowania oddzielnego (wchodzącego w skład zestawu) programu, który wyświetla pamięć tłumaczeń (i zajmuje część miejsca na ekranie). Jego wersja demonstracyjna wprowadza ograniczenie w postaci maksimum 100 segmentów w pamięci tłumaczeń. Jest trudny w instalacji, ponieważ w pełnej wersji wymaga stosowania kluczy sprzętowych lub serwera kluczy w sieci lokalnej. Można go używać w wersji pełnej tylko na jednym komputerze. Opracował: Tomasz Andrzej Nidecki Strona 2 z 9
Alternatywą jest system Wordfast, który ma kilka istotnych zalet: Jest o wiele tańszy od Tradosa. Dla użytkowników z Polski jego cena wynosi 90 EUR, czyli około 350 złotych (do jego zakupu niezbędna jest jednak karta kredytowa). Nie wymaga stosowania żadnych dodatkowych programów. Jest to po prostu makro do programu Microsoft Word. Jego wersja demonstracyjna umożliwia korzystanie z programu, dopóki w pamięci nie ma 500 segmentów (czyli pięć razy więcej, niż w Trados Freelance). Jest bardzo łatwy w instalacji. Zgodnie z licencją, można go używać na dwóch niezależnych komputerach. Wystarczy wygenerować na stronie Wordfast dodatkowy klucz do drugiego komputera (można generować dowolną liczbę takich kluczy, co jest niezbędne np. przy aktualizacji systemu Windows lub programu Microsoft Word). Dodatkową zaletą systemu Wordfast jest to, że jest w pełni kompatybilny z systemem Trados. Oznacza to, że dokumenty posegmentowane w programie Trados można odczytywać w systemie Wordfast i odwrotnie. Do systemu Wordfast można importować pamięci tłumaczeń zrobione w systemie Trados i odwrotnie (w obu przypadkach pamięci muszą być wyeksportowane w formacie TMX umożliwia to zarówno Trados, jak i Wordfast). Jeśli więc agencja tłumaczeń z którą współpracujesz używa systemu Trados, możesz bez problemu używać systemu Wordfast. Wystarczy, abyś: dokumenty przetłumaczone w systemie Wordfast przesłał w formie posegmentowanej do agencji zostaną bez problemu odczytane w systemie Trados, poprosił agencję, by wysyłała Ci pamięci wyeksportowane z Tradosa w formacie TMX, zrobione przez siebie pamięci (o ile agencja Cię o nie poprosi) również wysyłał wyeksportowane w formacie TMX. Opracował: Tomasz Andrzej Nidecki Strona 3 z 9
Uwaga: jeśli pracujesz na niewielkich dokumentach (np. notatkach prasowych), nie musisz od razu kupować licencji na system Wordfast. Możesz go bez problemu używać w wersji demonstracyjnej. Ograniczenie pamięci tłumaczeń do 500 segmentów ma znaczenie tylko, jeśli pracujesz na dużych dokumentach lub jeśli stosujesz pamięci tłumaczeń do wielu dokumentów na raz. 3. Jak zainstalować system Wordfast Przed instalacją systemu Wordfast musisz zmienić ustawienia bezpieczeństwa programu Microsoft Word. W tym celu: Z menu Narzędzia wybierz opcję Opcje. Przejdź na zakładkę Zabezpieczenia. Kliknij przycisk Bezpieczeństwo makr. Ustaw poziom Niskie. Przejdź na zakładkę Źródła zaufane. Zaznacz pole Ufaj dostępowi do programu Visual Basic Project. Kliknij OK dwukrotnie (zamknij oba wyświetlone okna). Zamknij program Microsoft Word i uruchom go ponownie. Uwaga: powyższa procedura opisuje program Microsoft Word 2002 w wersji polskiej. W innych wersjach może się ona nieco różnić. Aby zainstalować system Wordfast: Na stronie http://www.wordfast.net/ przejdź do sekcji download i pobierz Wordfast 5 (w pliku ZIP). Rozpakuj pobrany plik ZIP. Otrzymasz plik wordfast.dot. Z menu Plik wybierz opcję Otwórz i wyszukaj plik wordfast.dot, a następnie otwórz go (nie otwieraj pliku dwukrotnie klikając na ikonę! Musisz użyć funkcji Otwórz w programie Microsoft Word). Jeśli program Microsoft Word zapyta, czy uruchomić makra w tym dokumencie, odpowiedz twierdząco. Po otworzeniu pliku, dwukrotnie kliknij przycisk Install Wordfast. Opracował: Tomasz Andrzej Nidecki Strona 4 z 9
4. Jak używać systemu Wordfast 4.1. Utworzenie pamięci tłumaczeń Zanim zaczniesz używać programu Wordfast musisz utworzyć pamięć tłumaczeń. Możesz korzystać z jednej pamięci do wszystkich dokumentów, lub robić oddzielne pamięci np. dla każdego klienta lub rodzaju dokumentu. Uwaga: pamięci są związane z konkretnymi językami, więc jeśli tłumaczysz np. z angielskiego na polski i z polskiego na angielski, musisz do tego celu używać dwóch różnych pamięci. Aby utworzyć pamięć tłumaczeń: Kliknij ikonę na pasku Wordfast (ikonę główną programu) lub wybierz opcję Wordfast z menu Wordfast. Pasek zostanie rozszerzony. Kliknij ponownie na ikonę na pasku Wordfast. Wyświetlone zostanie okno konfiguracji. Jeśli jest to konieczne, przejdź na zakładkę Translation memory i podzakładkę TM. Kliknij przycisk New TM. W okienku wpisz kod języka, z którego będziesz tłumaczyć korzystając z tej pamięci (np. EN-US = angielski-amerykański, PL-01 = polski). Kliknij OK. W następnym okienku wpisz kod języka, na który będziesz tłumaczyć. Kliknij OK. Utworzony zostanie nowy dokument i wyświetlone okno. Kliknij OK. System zaproponuje zachowanie pamięci. Wybierz miejsce na dysku, gdzie chcesz zachować pamięć, nazwij ją stosownie do potrzeb, zachowaj, a następnie zamknij pamięć. Zamknij okno konfiguracji. System zapyta, czy chcesz zachować zmiany w pliku wordfast.ini. Odpowiedz twierdząco. Jeśli wcześniej utworzyłeś pamięć i korzystałeś z niej, wybierz opcję Select TM, wybierz plik pamięci z dysku i zamknij okno konfiguracji. Opracował: Tomasz Andrzej Nidecki Strona 5 z 9
4.2. Tłumaczenie Otwórz dokument, który chcesz tłumaczyć. Jeśli na pasku Wordfast jest tylko ikona, kliknij nią, aby go rozwinąć. Jeśli chcesz wybrać pamięć inną, niż aktualnie stosowana, kliknij ikonę, wybierz Select TM, wybierz plik pamięci i zamknij okno konfiguracji, potwierdzając zapisanie zmian. Przejdź kursorem na początek dokumentu. Kliknij ikonę lub wciśnij kombinację klawiszy [Lewy Alt + ]. Wordfast rozpocznie segmentację: Górna ramka to oryginalny tekst nie zmieniaj go. W dolnej ramce wpisz tłumaczenie. Pamiętaj, aby nie używać klawisza [Enter] po wpisaniu tłumaczenia! Po wprowadzeniu tłumaczenia, kliknij ponownie ikonę lub wciśnij kombinację klawiszy [Lewy Alt + ]. Do poprzedniego segmentu możesz zawsze wrócić klikając [Lewy Alt + ]. Segment zostanie zachowany w pamięci tłumaczeń, a Wordfast przejdzie do następnego segmentu: Jak widać, w miejscu na wpisanie tłumaczenia został automatycznie wstawiony fragment z pamięci tłumaczeń. Możesz go zmienić lub nacisnąć [Lewy Alt + Ctrl + X], aby wyczyścić ramkę segmentu docelowego i wpisać własne tłumaczenie. Cyfra wyświetlona nad segmentem docelowym (<}86{>) oznacza zgodność segmentu źródłowego z przechowywanym w pamięci w procentach. Jeśli jest to 100, segmenty są identyczne. Opracował: Tomasz Andrzej Nidecki Strona 6 z 9
Jeśli chcesz zobaczyć, jak wyglądał oryginalny segment, kliknij lub naciśnij [Lewy Alt + Ctrl + M]: Nad segmentami wyświetlony zostanie segment źródłowy i docelowy z pamięci tłumaczeń. Różnice w segmentach źródłowych są zaznaczone na żółto. 4.3. Użyteczne funkcje Funkcje opisane w punkcie 4.2. są wystarczające do przetłumaczenia dokumentu. Poniżej przedstawiamy kilka dodatkowych, użytecznych funkcji, które mogą przydać się podczas tłumaczenia. Opis wszystkich funkcji znajdziesz w dokumentacji systemu Wordfast (do pobrania ze strony programu, w formacie DOC). Jeśli w pamięci jest więcej niż jeden pasujący do bieżącego segment, po wyświetleniu pamięci klawiszem [Lewy Alt + Ctrl + M] możesz przechodzić między pasującymi segmentami za pomocą klawiszy [Lewy Alt + ] oraz [Lewy Alt + ]. Jeśli chcesz, aby segment docelowy był dokładnie taki sam, jak źródłowy, możesz skopiować jego zawartość ikoną lub klawiszami [Lewy Alt + Insert]. Jeśli chcesz, aby segment docelowy miał dokładnie taki sam format (czcionka, wielkość czcionki, kolory itp.) jak źródłowy, naciśnij klawisze [Lewy Alt + Ctrl + Insert]. Jeśli segment został nieprawidłowo wybrany przez program (jest za długi lub za krótki), możesz go rozszerzyć lub skrócić ikonami i lub klawiszami [Lewy Alt + Page Down] oraz [Lewy Alt + Page Up]. Opracował: Tomasz Andrzej Nidecki Strona 7 z 9
Jeśli chcesz zamknąć aktualny segment (aby np. przejść do poprawienia wcześniejszej części dokumentu) użyj ikony lub klawiszy [Lewy Alt + End]. Następnie przejdź kursorem w środek segmentu, który chcesz poprawić i kliknij ikonę lub wciśnij kombinację klawiszy [Lewy Alt + ]. Jeśli Wordfast nie stworzył w danym miejscu segmentu, a chcesz go stworzyć (lub też jeśli Wordfast tworzy segment nieprawidłowo i chcesz to zrobić ręcznie), zaznacz fragment, który ma być wydzielony jako segment kursorem, a następnie naciśnij [Shift + Lewy Alt + ]. Jeśli chcesz przejrzeć, czy dane słowo wystąpiło w jakichś segmentach przechowywanych w pamięci, zaznacz je kursorem (w segmencie źródłowym lub docelowym zależnie od potrzeb) i kliknij lub naciśnij [Lewy Alt + Ctrl + C]. Jeśli fragment tekstu jest nieczytelny ze względu na kolory stosowane w dokumencie, naciśnij [Lewy Alt + Ctrl + B], aby wyświetlić segmenty w negatywie. Jeśli fragment dokumentu powtarza się w całości (w jednym dokumencie lub między dokumentami tłumaczonymi w oparciu o tę samą pamięć) i został wcześniej przetłumaczony, możesz przyspieszyć tłumaczenie klikając lub wciskając klawisze [Shift + Ctrl + Page Down]. Wordfast będzie automatycznie kopiował segmenty, które są w 100% zgodne z zawartością pamięci, aż napotka segment niezgodny. Uwaga: Wordfast nie przechodzi automatycznie do nagłówków i stopek tłumaczonego pliku! Jeśli w pliku występują nagłówki i stopki, przejdź do trybu wyświetlania całego dokumentu (menu Widok, opcja Układ wydruku) do nich ręcznie a następnie kliknij ikonę lub wciśnij kombinację klawiszy [Lewy Alt + ] aby je posegmentować i tłumaczyć. Po zakończeniu tłumaczenia nagłówka lub stopki kliknij ikonę lub użyj klawiszy [Lewy Alt + End] aby zakończyć proces tłumaczenia i przejdź do głównego dokumentu. Opracował: Tomasz Andrzej Nidecki Strona 8 z 9
Czasem w dokumencie mogą wystąpić większe fragmenty, których nie należy tłumaczyć. Aby Wordfast je pominął, stwórz nowy styl w programie Microsoft Word (nazwij go np. DO_NOT_TRANSLATE) i zaznacz te fragmenty tym stylem. Następnie kliknij ikonę aby otworzyć okno konfiguracji, przejdź na zakładkę Setup i podzakładkę General, kliknij dwukrotnie na wpis External style(s) for tagged files, w okienku dopisz po przecinku nazwę stworzonego stylu i zamknij okno konfiguracji. Wordfast będzie pomijał fragmenty zaznaczone nowym stylem. 4.4. Po tłumaczeniu Kiedy zakończysz tłumaczenie, możesz: przesłać do biura z którym współpracujesz plik w formie posegmentowanej lub oczyścić plik i przesłać go w formie docelowej. Biura tłumaczeń bardzo chętnie otrzymują pliki w formie posegmentowanej, ponieważ dzięki temu ich redaktorzy mają łatwiejszą pracę przy poprawianiu tłumaczeń, a jednocześnie biuro może tworzyć własne pamięci tłumaczeń (nie musisz przesyłać do biura zrobionej samodzielnie pamięci, biuro może ją stworzyć na podstawie posegmentowanego pliku). Najlepszym wyjściem jest dostarczenie do biura zarówno pliku w formie posegmentowanej, jak i w formie oczyszczonej. Aby oczyścić plik: Zrób kopię zapasową pliku w formie posegmentowanej. Kliknij ikonę aby otworzyć okno konfiguracji. Przejdź na zakładkę Tools. Kliknij przycisk Clean-up. Rozpocznie się proces oczyszczania dokumentu, który może potrwać nawet kilka minut w przypadku dużych dokumentów. Po jego zakończeniu otrzymasz plik w formie docelowej. Plik w formie posegmentowanej zostanie zachowany z rozszerzeniem.bak w tym samym katalogu. Pojawi się też plik CleanUp.doc zawierający podsumowanie procesu oczyszczania. Przed wysłaniem, przejrzyj plik w formie docelowej, upewnij się, że przetłumaczone są wszystkie jego elementy (zwróć np. uwagę na rysunki, nagłówek i stopkę). Opracował: Tomasz Andrzej Nidecki Strona 9 z 9