Referendum 6 września sens zmian ustrjwych 31 sierpnia 2015 Fundacja im. Stefana Batreg Cytaty z wypwiedzi panelistów Sesja 1 Obecny system wybrczy, JOW-y i systemy mieszane pytanie referendalne: Czy jest Pani/Pan za wprwadzeniem jednmandatwych kręgów wybrczych w wybrach d Sejmu Rzeczypsplitej Plskiej? Małgrzata Kaczrwska: Nie zgdzę się z krytykami systemu prprcjnalneg, który funkcjnuje w Plsce, którzy mówią: nie wiadm, kg wybieramy. Mim zdaniem mówienie dplitycznieniu wybrów w kntekście jednmandatwych kręgów wybrczych, tym, że dsuną ne partie plityczne d władzy, d wpływu, d dminacji, jest błędem. Na Wyspach Brytyjskich spśród 753 kandydatów niezależnych wybrany zstał tylk jeden - w Irlandii Półncnej. Obwiązkiem państwa jest pinfrmwanie bywatela, jak pwinn się rzumieć pytania referendalne. System prprcjnalny nie zawsze musi prwadzić d rzdrbnienia partyjneg. Jednmandatwe kręgi wybrcze nie są lekiem na całe zł - ani spłeczeństwa plskieg ani żadneg inneg. Kntakt dla mediów: Paulina Butlewska paulina.butlewska@wlpr.pl, tel. 792 830 518 Karlina Szymańska wlpr@wlpr.pl, tel. 792 830 517
Zdzisław Ilski: Mam nadzieję, że t referendum przyczyni się d metamrfzy Plski. Mże n się dknać za sprawą ptencjalnej zmiany systemu wybrczeg. Mam wrażenie, że nie dceniamy kwestii systemu wybrczeg i nie zdajemy sbie sprawy z teg, że system wybrczy bezpśredni wpływa na życie plityczne, funkcjnwanie państwa, prawdawstw, a pśredni na całkształt życia spłeczneg. Prprcjnalny system wybrczy przekłada się na rządy kalicyjne, c dprwadził d słabej dpwiedzialnści za sprawwanie władzy. System większściwy ma pewną lgikę, która prwadzi d kncentracji partii w parlamencie [ ]. Rządzi jedna frmacja alb kalicja przedwybrcza, która realizuje prgram akceptwany przez wybrców. Prprcjnalny system wybrczy uruchamia mechanizm twrzenia klasy plitycznej plegający na tym, że ta klasa pwstaje właściwie w gabinetach przywódców partyjnych. Na pdstawie dświadczeń brytyjskich czy rumuńskich mżna pwiedzieć, że system większściwy sprzyja partim silnym, ale też nie bagatelizuje tych mniejszych. Demkracja, którą dziś realizujemy, jest demkracją fasadwą, ułmną. Placy przestali być pdmitem ddziałującym na bieg wydarzeń w państwie., Są raczej biektem różneg rdzaju zabiegów scjtechnicznych ze strny plityków, mediów czy innych śrdków. Prprcjnalny system wybrczy w znacznym stpniu się d teg przyczynia. Sens wprwadzania większściweg systemu wybrczeg i realizwania wybrów w jednmandatwych kręgach widzę w tym, żeby urealnić i pgłębić demkrację. System mieszany nie da tych samych efektów c system większściwy, b zstanie w nim zachwana dminująca rla partii plitycznych. A t ne są tym betnem, który ddziela bywatela d państwa. Kntakt dla mediów: Paulina Butlewska paulina.butlewska@wlpr.pl, tel. 792 830 518 Karlina Szymańska wlpr@wlpr.pl, tel. 792 830 517
60 krajów na świecie stsuje JOW-y, w tym ptężne demkracje takie jak amerykańska, kanadyjska czy indyjska. W statnich 20 latach mamy kilka przykładów w Eurpie, kiedy państwa przechdziły na mieszany system wybrczy i wracały większściweg. W ramach systemu większściweg wybrcy mgą kntrlwać plityków, i jeżeli pjawia się u nich pkusa by dalej traktwać państw jak łup, t ich kariera bardz szybk się skńczy. Większściwy system wybrczy wymusza u plityków zachwania dpwiedzialne. Większściwy system wybrczy również służy reprezentatywnści. [ ] Nawet wybry w Wielkiej Brytanii pkazują - pza przypadkiem partii Farage a, że ten system pzwala dzwierciedlać reprezentację. Radsław Markwski: W kntynentalnej Eurpie nie ma ani jedneg państwa, które by miał jednmandatwe kręgi wybrcze typu brytyjskieg. Rzpisywanie referendum tak fundamentalnej knstytucyjnej wadze na trzy miesiące wcześniej jest brazą dla bywatela. Nie wln rbić takich rzeczy. Żeby pznać psychlgiczny efekt zmiany rdynacji wybrczej ptrzebne są c najmniej trzy cykle wybrcze, czyli wymagana jest cierpliwść instytucjnalna. Ja takiej cierpliwści nie widzę. W statnich dwudziestu kilku latach wszystkie zmiany rdynacji wybrczych na świecie pza jedną - na Madagaskarze plegały na dejściu d rdynacji większściwych różneg typu w kierunku - zwłaszcza - mieszanych alb prprcjnalnych. Nie wiem, jakie JOW-y się mnie pyta w tym referendum - czy system francuski, brytyjski czy australijski alternative vte. Wszystkie ne mają inne efekty, inaczej działają. Kntakt dla mediów: Paulina Butlewska paulina.butlewska@wlpr.pl, tel. 792 830 518 Karlina Szymańska wlpr@wlpr.pl, tel. 792 830 517
Kiedy w Cmparative Study f Electral Systems pddaliśmy rygrystycznej analizie partej na badaniach w 60 krajach świata, kazał się, dmniemane zalety JOW-ów - ludzie lepiej znają swjeg kandydata, mają większy wpływ na plitykę są nieprawdziwe. W statnich wybrach w Wielkiej Brytanii d wybru kandydata UKIP trzeba był 3 miliny 780 tysięcy głsów, a jedneg kandydata Szkckiej Partii Nardwej 26 tysięcy głsów. Nie ma na świecie takiej knfiguracji, by dwie izby parlamentu były wybierane tą samą rdynacją. My byśmy sbie taką knfigurację zafundwali. 95% sób nie wie, c chdzi w referendum. Aleksander Smlar: Niewątpliwie w krajach młdej demkracji - a takim jesteśmy - system większściwy jest bardz niebezpieczny. Mżna sbie wybrazić sytuację, w której większść uzyskuje partia bądź kalicja, która uzyskała mniejszść głsów w wybrach, c prwadzi d teg, że większść spłeczeństwa mże się czuć wyalienwana, nie mając żadnej reprezentacji plitycznej. Z punktu widzenia efektywnści rządzenia na pewn [jest t krzystne], nie sprzyja zaś pczuciu reprezentatywnści. Jerzy Stępień: W przypadku kręgu jednmandatweg, liczba sób, która utżsamia się z wybranym jest znacznie większa niż w rdynacji prprcjnalnej. Muszę uspkić wszystkich przeciwników rdynacji z kręgami jednmandatwymi - nie zstanie na w Plsce zrealizwana. D teg trzeba większści knstytucyjnej, a mim zdaniem w becnej sytuacji nie jest t mżliwe. Sesja 2 Jak finanswać partie plityczne? pytanie referendalne: Czy jest Pani/Pan za utrzymaniem dtychczasweg spsbu finanswania partii plitycznych z budżetu państwa? Kntakt dla mediów: Paulina Butlewska paulina.butlewska@wlpr.pl, tel. 792 830 518 Karlina Szymańska wlpr@wlpr.pl, tel. 792 830 517
Rbert Gwiazdwski: Mżemy pilnwać krupcji niekniecznie płacąc partim plitycznym za t, by krupcji nie był. Gdyby Jan Kulczyk pstanwił sfinanswać wybry kilku psłm, którzy dprwadzą d teg, że rząd zbuduje mu mst energetyczny d Niemiec, t byśmy przynajmniej wiedzieli, że ci psłwie mają zadanie wyznaczne przez wielkieg ligarchę. A tak mżemy się dsłuchiwać, czym Kulczyk U Swy rzmawiał z ministrem, czy mże czym rzmawiał z premierem. Nie mówię, że wprwadzenie JOW-ów i rezygnacja z finanswania partii z budżetu t lekarstw na całe zł. Ale uważam, że musimy cś zrbić. Inaczej źle t się skńczy. Grażyna Kpińska: Kiedy partie plityczne dstają spre pieniądze z budżetu, nie ma tak grmnej presji na t, żeby szukały pieniędzy gdzie indziej. Odkąd zstał wprwadzne finanswanie publiczne, pzyskiwanie funduszy przez partii jest znacznie spkjniejsze i znacznie bardziej przejrzyste. Główny prblem, z jakim w tej chwili mamy d czynienia, t senswne i przejrzyste wydawanie pieniędzy przez partie. Właściwie nie wiemy, na c są ne wydawane alb dwiadujemy się za późn i nie mamy na t wpływu. Jednym z naszych pstulatów jest aby rachunki partii plitycznych były wywieszne w internecie. Pzwli t na kntrlę spłeczną. Jeden z naszych pstulatów jest aby, wzrem francuskim, estńskim czy niemieckim bniżyć próg, d jakieg subwencja partii się należy. Niech t będzie 1,5 czy nawet 0,5% p t, żeby te nwe inicjatywy, które się twrzą też dstały jakieś wsparcie. Pmysł, by partie finanswały się z darwizn mże dprwadzić d patlgii. Kntakt dla mediów: Paulina Butlewska paulina.butlewska@wlpr.pl, tel. 792 830 518 Karlina Szymańska wlpr@wlpr.pl, tel. 792 830 517
W sytuacji kiedy partie będą musiały pszukiwać jak największej ilści pieniędzy pzabudżetwych, zagarnięcie przez nie stanwisk w administracji, zwłaszcza samrządwej, przy naszej kulturze plitycznej i przy naszej tradycji wydaje mi się wielkim niebezpieczeństwem. Subwencja rczna na wszystkie partie t 54 miliny. Jeśli ją zestawimy z faktem, że dwie prywatne firmy zarządzające kawałkami naszych autstrad dstają dfinanswania z budżetu państwa na pzimie 1 miliarda 200 milinów złtych - czyli 22 razy tyle, ile wszystkie partie plityczne w Plsce - t pwstaje pytanie czy jesteśmy w stanie wydać tak grmne sumy na finanswanie autstrad, a nie jesteśmy w stanie jak państw wydać 22 razy mniejszej sumy na plitykę p t, żeby była na trchę bardziej przejrzysta i mniej pdatna na niejawne wpływy. Prblem ligarchizacji partii na pewn istnieje, ale likwidacja finanswania z budżetu g z pewnścią nie rzwiąże. Paweł Śpiewak: Gdyby liczyć dfinanswanie w pdziale na liczbę człnków partii, a nie na wybrców, t te prprcje są szalenie niepkjące. W Plsce z całą pewnścią nie mżna mówić tym, że pieniądze są wydawane w spsób, który sprawia, że plityka staje się rztrpna, parta wiedzę charakterze naukwym lub chciażby paranaukwym. Jeżeli budujemy ligarchię plityczną, i ta ma ddatkwe narzędzie kntrli nad własną strukturą, czyli pieniądze, t czywiście budujemy mdel partii bardz silnie klienteli styczny i pwlny interesm wej ligarchii rządzącej. W becnym systemie finanswania mamy d czynienia z niedemkratycznymi strukturami rganizacyjnymi, jakimi są partie plityczne, które chcą rządzić demkratycznym spłeczeństwem. W każdej partii jest czarna kasa, najczęściej trzymana przez ligarchię partyjną, która ją rzdaje wedle uznania. Kntakt dla mediów: Paulina Butlewska paulina.butlewska@wlpr.pl, tel. 792 830 518 Karlina Szymańska wlpr@wlpr.pl, tel. 792 830 517
Nie ma żadnej kntrli spłecznej nad spsbami wydawania pieniędzy partyjnych, a są t pieniądze pdatników i pwinny być w spsób jawny rzliczane. Obecny mdel finanswania partii plitycznych tej jawnści nie zapewnia. W becnym systemie, w którym nie ma żadnej kntrli ani spsbów parametryzacji wydawania pieniędzy na partie plityczne. Dlateg, uważam że t finanswanie pwinn być zniesine. Marcin Walecki: Wszystkie kraje UE pza Maltą w mniejszym lub większym stpniu finansują partie z budżetu. Są właściwie tylk trzy przypadki, kiedy kraje wycfały się z finanswania partii plitycznych. Jednym z przypadków jest Wenezuela w rku 2000, za rządów Chaveza, który bciął finanswanie między innymi pzycji demkratycznej. Klejnym przykładem jest Ukraina za Janukwycza. Z finanswania partii w referendum wycfały się też w wyniku referendum w 1993 rku Włchy. P czym ten system zstał przywrócny, b partie się nie mgły utrzymać. Nie jest przypadkiem, że wycfanie finanswania [partii] z budżetu twrzył drgę plityczną dla Berluscnieg we Włszech. Większść krajów, w których mówimy refrmwaniu finanswania plityki, właśnie twiera się na finanswanie z budżetu. Zwlennicy finanswania partii z budżetu są na pzycji stracnej. W większści krajów pinia publiczna jest przeciwna finanswaniu partii z budżetu. Jeżeli przeliczymy pzim finanswania partii na wybrców, t każe się że plska demkracja jest tania, pwiedziałbym wręcz biedna. Jak grący zwlennik nielikwidwania finanswania partii z budżetu w Plsce, uważam, że na pewn jest ple d refrm, d pprawy, d wzmcnienia kntrli publicznej i przesunięcia części śrdków z partii plitycznych na rzecz PKW i ewentualnie innych rganów takich jak CBA. Nigdzie nie jest pwiedziane, że JOW-y dprwadzą d tańszych kampanii wybrczych. Mje dświadczenie jest takie, że wybry wkręgach jednmandatwych t jedne z najdrższych kampanii. Kntakt dla mediów: Paulina Butlewska paulina.butlewska@wlpr.pl, tel. 792 830 518 Karlina Szymańska wlpr@wlpr.pl, tel. 792 830 517
Sesja 3 Praw pdatkwe kt ma mieć stateczną rację? pytanie referendalne: Czy jest Pani/Pan za wprwadzeniem zasady gólnej rzstrzygania wątpliwści c d wykładni przepisów prawa pdatkweg na krzyść pdatnika? Wjciech Kstrzewa: Myślę, że przez wprwadzenie zasady in dubi pr tributari dla wielkich przedsiębirstw nie wiele zmieni. One i tak mają ne zasby, by wdawać się w - nawet wielletnią - dyskusję z władzami pdatkwymi, jeżeli tylk widzą w tym sens. Oczekuję natmiast znacznej pprawy jeżeli chdzi ls małych i średnich przedsiębirstw. Irena Ożóg: Nnie ppieram teg pytania w referendum, i t zdecydwanie. Zasada in dubi pr tributari nie ma charakteru ustrjweg. Referendum jest zbyt ważną instytucją dla państwa - z punktu widzenia szacunku dla państwa i prawa - aby mżna ją był rzmieniać na drbne. Zasada in dubi pr tributari jest raczej zasadą z bszaru kultury stswania prawa; nie rzwiąże na prblemów stswania prawa pdatkweg w całści. Nie wierzę w skutecznść teg nweg] przepisu, i dlateg stawiam tezę, że nie jest n ksztwny dla budżetu. Antni Bjańczyk: W pstanwieniu referendalnym brakuje słów niedających się usunąć wątpliwści[ ]. T znaczy, że jakaklwiek wątpliwść c d prawa pdatkweg będzie musiała zstać rzstrzygnięta na krzyść pdatnika. Głsujemy za kreślną frmułą zasady in dubi pr tributari. Tutaj nie mżna pwiedzieć, tak jak w przypadku pytania JOW-y czy finanswanie partii, że nad knkretnymi rzwiązaniami się zastanwimy. Tu jest sfrmułwany knkretny przepis. Kntakt dla mediów: Paulina Butlewska paulina.butlewska@wlpr.pl, tel. 792 830 518 Karlina Szymańska wlpr@wlpr.pl, tel. 792 830 517
Jestem zdecydwanie przeciwny takiemu sfrmułwaniu pytania referendalneg i takiemu sfrmułwaniu zasady in dubi pr tributari. Stanisław Kluza: Trzecie pytanie jest pytaniem pst factum, pnieważ ta ustawa zstała już wprwadzna. Według mjej ceny t, c zstał przyjęte ma raczej wymiar symbliczny niż realny. Ten temat jest tematem trzecirzędnym, jeżeli chdzi dzisiejsze prblemy związane z pdatkami, prawem pdatkwym, jeg stswaniem i funkcjnwaniem systemu pdatkweg w Plsce. Według mjej ceny, zasada in dubi pr tributari nie będzie dtyczyła więcej niż 1% pdatników. Mam przeczucie, że w większym stpniu beneficjentem tej zasady będą duże przedsiębirstwa niż drbny pdatnik. Wydaje mi się, że symblicznie jest t właściwy krk, ale jeżeli chdzi treść, t jest na bardz ubga. O ile dwa pierwsze pytania w referendum mają wymiar ustrjwy i są isttne, tyle trzecie nie jest czymś, c przesądza ustrju. Zadanie teg pytania w referendum niczym nie rzstrzyga. Jest t pytanie retryczne. Mżna by je prównać d pytania czy chcesz być zdrwy, bgaty i piękny czy chry, biedny i brzydki?. Takich pytań się w referendum p prstu nie stawia. Zdecydwanie uważam, że ten zapis ustawwy jest płytki. A jeżeli jest płytki, t będzie nieskuteczny. Mam wrażenie, że ta ustawa pwstała trchę na zasadzie Zbliżają się wybry. Zróbmy cś, c będzie debrane dbrze przez wybrców. Pitr Kuczyński: Kntakt dla mediów: Paulina Butlewska paulina.butlewska@wlpr.pl, tel. 792 830 518 Karlina Szymańska wlpr@wlpr.pl, tel. 792 830 517
Ja, jak pdatnik, dpwiedziałbym tak na trzecie pytanie. Jak analityk, który pwinien spjrzeć na finanse państwa, miałbym ptężny prblem z dpwiedzią na t pytanie. Jest n zupełnie nieadekwatne, nie pwinn w góle paść. Są różne mżliwści: pierwsza, że przepis będzie literalnie stswany, i że pdatnik będzie miał zawsze rację w przypadku wątpliwści - czyli pełna katastrfa. Druga, że przepis będzie martwy i nie będzie w góle stswany, c jest według mnie znacznie bardziej prawdpdbne. Wpisanie zasady in dubi pr tributari w chwili amku wybrczeg d rdynacji prwadzi d dużych zawirwań. Nie wierzę, żeby zasada in dubi pr tributari miała być stswana. Administracja pdatkwa będzie działała tak, jak jej każe minister finansów, a nie ten przepis, który będzie, jak się bawiam, przepisem martwym. Ntki bigraficzne panelistów: Antni Bjańczyk - prawnik, dr hab. Prfesr na Wydziale Stswanych Nauk Spłecznych i Rescjalizacji Uniwersytetu Warszawskieg. Specjalizuje się w prawie karnym. Rbert Gwiazdwski - prawnik i eknmista, dr hab. Ekspert w dziedzinie pdatków. Przewdniczący Rady Centrum im. Adama Smitha. Prfesr prawa na Uczelni Łazarskieg i adwkat w Okręgwej Radzie Adwkackiej w Warszawie. Zdzisław Ilski - plitlg, dr hab. Adiunkt w Studium Nauk Humanistycznych i Spłecznych Plitechniki Wrcławskiej. Człnek Rady Prgramwej Fundacji na rzecz Jednmandatwych Okręgów Wybrczych. Małgrzata Kaczrwska - plitlżka, dr, adiunkt w Instytucie Nauk Plitycznych Uniwersytetu Warszawskieg. Człnkini Plskieg Twarzystwa Nauk Plitycznych. Specjalizuje się w tematyce systemów wybrczych i partyjnych. Stanisław Kluza eknmista, dr. Wykładwca Szkły Głównej Handlwej w Warszawie. Minister finansów w rządzie Jarsława Kaczyńskieg w 2006 rku, następnie d 2011 rku przewdniczący Kmisji Nadzru Finansweg. Grażyna Kpińska - ekspertka prgramu Odpwiedzialne Państw Fundacji Batreg. W latach 2000-2012 twórczyni i dyrektrka prgramu Przeciw Krupcji. Zajmuje się Kntakt dla mediów: Paulina Butlewska paulina.butlewska@wlpr.pl, tel. 792 830 518 Karlina Szymańska wlpr@wlpr.pl, tel. 792 830 517
przejrzystścią prcesu stanwienia prawa, lbbingiem, finanswaniem plityki i zapbieganiem krupcji w instytucjach publicznych. Wjciech Kstrzewa - eknmista i menedżer. Od 2005 rku prezes zarządu i dyrektr generalny grupy ITI. Wiceprezes Plskiej Rady Biznesu raz Plskiej Knfederacji Pracdawców Prywatnych Lewiatan. W latach 1989-1991 dradca ministra finansów Leszka Balcerwicza, d 1990 d 1995 prezes zarządu Plskieg Banku Rzwju, związany następnie z BRE Bankiem i Cmmerzbankiem. Pitr Kuczyński - inwestr giełdwy i analityk, publicysta eknmiczny. Główny analityk w Dmu Inwestycyjnym Xelin. Prwadzi blg blgbank.pl. Radsław Markwski scjlg i plitlg, dr hab., prfesr Uniwersytetu SWPS i dyrektr tamtejszeg Centrum Studiów nad Demkracją. Były kierwnik Zakładu Badań Prównawczych nad Plityką w Instytucie Studiów Plitycznych PAN raz prrektr Cllegium Civitas. Irena Ożóg - eknmistka, dr. Od 1990 rku wicedyrektr, d 1992 dyrektr Departamentu Pdatków Bezpśrednich Ministerstwa Finansów. W latach 2001-2003 wiceminister finansów. Specjalizuje się w tematyce pdatkwej. Ekspertka Plskiej Rady Biznesu, człnkini Rady Pdatkwej Plskiej Knfederacji Pracdawców Prywatnych Lewiatan. Jerzy Stępień - prawnik, sędzia Trybunału Knstytucyjneg w stanie spczynku. W latach 2006-2008 jeg prezes. Senatr I i II kadencji. W latach 1997-1999 wiceminister spraw wewnętrznych. Paweł Śpiewak - scjlg i histryk idei, dr hab., prfesr w Instytucie Scjlgii Uniwersytetu Warszawskieg. Dyrektr Żydwskieg Instytutu Histryczneg. Publicysta, autr licznych prac naukwych tematyce filzficznej, plitycznej i spłecznej. W latach 2005-2007 Pseł na Sejm RP. Marcin Walecki - prawnik, plitlg, dr. Kierwnik Zespłu Demkratycznych Rządów w Biurze Instytucji Demkratycznych i Praw Człwieka OBWE w Warszawie. Specjalista w zakresie finanswania plityki, walki z krupcją i wspierania prcesów demkratyzacyjnych. Kntakt dla mediów: Paulina Butlewska paulina.butlewska@wlpr.pl, tel. 792 830 518 Karlina Szymańska wlpr@wlpr.pl, tel. 792 830 517