Centralna Komisja Egzaminacyjna w Warszawie EGZAMIN GIMNAZJALNY 2006 SPRAWOZDANIE Warszawa, sierpień 2006 r.
Opracowanie: Wydział Egzaminów dla Uczniów Gimnazjów CKE we współpracy z okręgowymi komisjami egzaminacyjnymi Opracował zespół w składzie: Krystyna Chomicka Teresa Chrostowska Bożenna Kałuża Alicja Kwiecień Grażyna Miłkowska Cecylia Słowińska Tadeusz Mosiek Współpraca: Przygotowanie danych statystycznych: Beata Dobrosielska, Agata Wiśniewska Pracownia Informatyczna CKE Wybór i analiza jakościowa rozwiązań uczniowskich: Bożena Barańska, Małgorzata Boba OKE Kraków, Beata Fiszer, Joanna Gwizdalska OKE Gdańsk, Karolina Kołodziej, Małgorzata Korpal, Małgorzata Ludwikowska, Maria Michlowicz OKE Kraków, Renata Świrko OKE Gdańsk, Elżbieta Tyralska-Wojtycza OKE Kraków Centralna Komisja Egzaminacyjna ul. Łucka 11 00-842 Warszawa tel. (22) 656 38 00, fax 656 73 27 e-mail: ckesekr@cke.edu.pl www.cke.edu.pl
SPIS TREŚCI Wstęp 8 I. Charakterystyka gimnazjów 9 1. Gimnazja, w których przeprowadzono egzamin w kwietniu 2006 r. 9 1.1. Liczba (odsetek) gimnazjów w kraju i województwach ogółem i z podziałem na szkoły na wsi i w mieście (do 20 tys., od 20 do 100 tys., pow. 100 tys. mieszk.) 9 1.1.1. Udział gimnazjów znajdujących się na wsi, w miastach do 20 tys., miastach od 20 do 100 tys. i miastach powyżej 100 tys. mieszkańców w ogólnej liczbie szkół tego typu w kraju i województwach 9 1.2. Liczba (odsetek) gimnazjów w kraju i województwach ogółem i z uwzględnieniem podziału na szkoły różnej wielkości 10 1.3. Liczba (odsetek) gimnazjów publicznych i niepublicznych w kraju i województwach 10 1.3.1. Udział gimnazjów publicznych i niepublicznych w ogólnej liczbie gimnazjów w kraju i województwach 11 2. Uczniowie, którzy przystąpili do egzaminu w kwietniu 2006 r. 11 2.1. Liczba (odsetek) gimnazjalistów w kraju i województwach ogółem i z podziałem na uczniów szkół na wsi i w mieście (do 20 tys., od 20 do 100 tys., pow. 100 tys. mieszk.) 11 2.2. Liczba (odsetek) gimnazjalistów w kraju i województwach w szkołach różnej wielkości 12 2.3. Liczba (odsetek) uczniów gimnazjów publicznych i niepublicznych w kraju i województwach 12 2.4. Liczba laureatów i finalistów olimpiad przedmiotowych oraz laureatów konkursów przedmiotowych o zasięgu wojewódzkim lub ponadwojewódzkim z zakresu jednego z grupy przedmiotów objętych egzaminem, zwolnionych z odpowiedniej części egzaminu w 2006 r. na podstawie zaświadczenia stwierdzającego uzyskanie tytułu odpowiednio laureata lub finalisty, otrzymujących zaświadczenie o uzyskaniu z tej części egzaminu najwyższego wyniku ogółem i w poszczególnych województwach 13 2.5. Odsetek uczniów z dysleksją rozwojową w poszczególnych województwach w latach 2002-2006 14 2.6. Odsetek uczniów z dysleksją rozwojową w kraju w latach 2002-2006 14 2.7. Liczba (odsetek) uczniów z dysleksją rozwojową w latach 2005-2006 w kraju i w województwach 15 2.8. Odsetek uczniów z dysleksją rozwojową w kraju i województwach ogółem i z podziałem na uczniów szkół na wsi i w mieście do 20 tys., od 20 do 100 tys., pow. 100 tys. mieszk. 16 2.9. Liczba uczniów bez dysleksji i z dysleksją z podziałem na rodzaje arkuszy egzaminacyjnych i ogółem w województwach i w kraju 17 3. Nauczyciele gimnazjów 18 3.1. Liczba (odsetek) nauczycieli zatrudnionych w gimnazjach wiejskich i miejskich (w przeliczeniu na etaty) w poszczególnych województwach i w kraju 18 3.2. Liczba (odsetek) nauczycieli o określonym poziomie wykształcenia (w przeliczeniu na etaty) w poszczególnych województwach i w kraju 19 3.3. Liczba (odsetek) nauczycieli o określonym stopniu awansu zawodowego (w przeliczeniu na etaty) w poszczególnych województwach i w kraju 20 II. Organizacja i przebieg egzaminu oraz sprawdzania prac uczniów 23 III. Charakterystyka zestawów egzaminacyjnych 27 1. Część humanistyczna 28 1.1. Zestaw GH-A/B,C/1-062 dla uczniów bez dysfunkcji i uczniów ze specyficznymi trudno- 3
ściami w uczeniu się 28 1.1.1. Kartoteka testu 29 1.1.2. Zadania egzaminacyjne uporządkowane według sprawdzanych standardów 31 1.2. Informacja o zestawach GH-A4/5,6/-062 dla uczniów słabo widzących i niewidomych 44 1.3. Zestaw GH-A7-062 dla uczniów słabo słyszących i niesłyszących 44 1.3.1. Kartoteka testu 45 1.4. Zestaw GH-A8-062 dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim 47 1.4.1. Kartoteka testu 48 2. Część matematyczno-przyrodnicza 50 2.1. Zestaw GM-A/B,C/1-062 dla uczniów bez dysfunkcji i uczniów ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się 50 2.1.1. Kartoteka testu 52 2.1.2. Zadania egzaminacyjne uporządkowane według sprawdzanych standardów 54 2.2. Zestawy GM-A4/5,6/-062 dla uczniów słabo widzących i niewidomych 69 2.3. Zestaw GM-A7-062 dla uczniów słabo słyszących i niesłyszących 69 2.3.1. Kartoteka testu 71 2.4. Zestaw GM-A8-062 dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim 73 2.4.1. Kartoteka testu 74 IV. Wyniki egzaminu 76 1. Część humanistyczna 76 1.1. Wyniki uczniów 76 1.1.1. Uczniowie bez dysfunkcji i ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się 76 1.1.1.1. Wyniki ogólne 76 1.1.1.2. Wyniki w obszarze standardów Czytanie i odbiór tekstów kultury 77 1.1.1.3. Wyniki w obszarze standardów Tworzenie własnego tekstu 77 1.1.1.4. Wyniki ogólne na skali staninowej 78 1.1.1.5. Wyniki ogólne w województwach z odniesieniem do krajowej skali staninowej 79 1.1.1.6. Znaczenie treściowe wyników z wybranych staninów opanowanie umiejętności w wybranych staninach 79 1.1.1.6.1. Osiągnięcia uczniów w staninie 1. (od 0 do 14 punktów) 80 1.1.1.6.2. Osiągnięcia uczniów w staninie 5. (od 30 do 34 punktów) 81 1.1.1.6.3. Osiągnięcia uczniów w staninie 9. (od 45 do 50 punktów) 82 1.1.1.7. Osiągnięcia uczniów w poszczególnych staninach 83 1.1.1.8. Wyniki ogólne dziewcząt i chłopców 84 1.1.1.9. Wyniki dziewcząt i chłopców w obszarze Czytanie i odbiór tekstów kultury 84 1.1.1.10. Wyniki dziewcząt i chłopców w obszarze Tworzenie własnego tekstu 85 1.1.1.11. Wyniki ogólne uczniów bez dysfunkcji i uczniów ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się 86 1.1.1.12. Średnie wyniki uczniów w powiatach na skali pięciostopniowej 86 1.1.2. Uczniowie słabo widzący i niewidomi 87 1.1.2.1. Wyniki ogólne 87 1.1.2.2. Wyniki w obszarze standardów Czytanie i odbiór tekstów kultury 88 1.1.2.3. Wyniki w obszarze standardów Tworzenie własnego tekstu 88 1.1.3. Uczniowie słabo słyszący i niesłyszący 89 1.1.3.1. Wyniki ogólne 89 1.1.3.2. Wyniki w obszarze standardów Czytanie i odbiór tekstów kultury 90 1.1.3.3. Wyniki w obszarze standardów Tworzenie własnego tekstu 90 4
1.1.4. Uczniowie z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim 91 1.1.4.1. Wyniki ogólne 91 1.1.4.2. Wyniki w obszarze standardów Czytanie i odbiór tekstów kultury 92 1.1.4.3. Wyniki w obszarze standardów Tworzenie własnego tekstu 92 1.2. Średnie wyniki szkół 93 1.2.1. Średnie wyniki ogólne 93 1.2.2. Średnie wyniki ogólne warstwy rodzaj gminy 94 1.2.3. Średnie wyniki ogólne na wsi oraz w mieście do 20 tys., od 20 do 100 tys. i powyżej 100 tys. mieszkańców 95 1.2.4. Średnie wyniki ogólne szkół publicznych i niepublicznych 96 1.2.5. Średnie wyniki ogólne na skali staninowej 97 1.2.6. Średnie wyniki ogólne na skali staninowej w latach 2002-2006 97 2. Część matematyczno-przyrodnicza 98 2.1. Wyniki uczniów 98 2.1.1. Uczniowie bez dysfunkcji i ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się 98 2.1.1.1. Wyniki ogólne 98 2.1.1.2. Wyniki w obszarze standardów Umiejętne stosowanie terminów, pojęć i procedur z zakresu przedmiotów matematyczno-przyrodniczych niezbędnych w praktyce życiowej i dalszym kształceniu 98 2.1.1.3. Wyniki w obszarze standardów Wyszukiwanie i stosowanie informacji 99 2.1.1.4. Wyniki w obszarze standardów Wskazywanie i opisywanie faktów, związków i zależności, w szczególności przyczynowo-skutkowych, funkcjonalnych, przestrzennych i czasowych 99 2.1.1.5. Wyniki w obszarze standardów Stosowanie zintegrowanej wiedzy i umiejętności do rozwiązywania problemów 100 2.1.1.6. Wyniki ogólne na skali staninowej 100 2.1.1.7. Wyniki ogólne w województwach z odniesieniem do krajowej skali staninowej 101 2.1.1.8. Znaczenie treściowe wyników w wybranych staninach opanowanie umiejętności w tych staninach 102 2.1.1.8.1. Osiągnięcia uczniów w staninie 1. (od 0 do 8 punktów) 102 2.1.1.8.2. Osiągnięcia uczniów w staninie 5. (od 21 do 26 punktów) 103 2.1.1.8.3. Osiągnięcia uczniów w staninie 9. (od 44 do 50 punktów) 103 2.1.1.9. Osiągnięcia uczniów w poszczególnych staninach 104 2.1.1.10. Wyniki ogólne dziewcząt i chłopców 105 2.1.1.11. Wyniki dziewcząt i chłopców w obszarze standardów Umiejętne stosowanie terminów, pojęć i procedur z zakresu przedmiotów matematyczno-przyrodniczych niezbędnych w praktyce życiowej i dalszym kształceniu 106 2.1.1.12. Wyniki dziewcząt i chłopców w obszarze standardów Wyszukiwanie i stosowanie informacji 106 2.1.1.13. Wyniki dziewcząt i chłopców w obszarze standardów Wskazywanie i opisywanie faktów, związków i zależności, w szczególności przyczynowo-skutkowych, funkcjonalnych, przestrzennych i czasowych 107 2.1.1.14. Wyniki dziewcząt i chłopców w obszarze standardów Stosowanie zintegrowanej wiedzy i umiejętności do rozwiązywania problemów 107 2.1.1.15. Wyniki ogólne uczniów bez dysfunkcji i uczniów ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się 107 2.1.1.16. Średnie wyniki w powiatach na skali pięciostopniowej 108 2.1.2. Uczniowie słabo widzący i niewidomi 109 2.1.2.1. Wyniki ogólne 109 2.1.2.2. Wyniki w obszarze standardów Umiejętne stosowanie terminów, pojęć i procedur 5
z zakresu przedmiotów matematyczno-przyrodniczych niezbędnych w praktyce życiowej i dalszym kształceniu 109 2.1.2.3. Wyniki w obszarze standardów Wyszukiwanie i stosowanie informacji 110 2.1.2.4. Wyniki w obszarze standardów Wskazywanie i opisywanie faktów, związków i zależności, w szczególności przyczynowo-skutkowych, funkcjonalnych, przestrzennych i czasowych 111 2.1.2.5. Wyniki w obszarze standardów Stosowanie zintegrowanej wiedzy i umiejętności do rozwiązywania problemów 111 2.1.3. Uczniowie słabo słyszący i niesłyszący 112 2.1.3.1. Wyniki ogólne 112 2.1.3.2. Wyniki w obszarze standardów Umiejętne stosowanie terminów, pojęć i procedur z zakresu przedmiotów matematyczno-przyrodniczych niezbędnych w praktyce życiowej i dalszym kształceniu 113 2.1.3.3. Wyniki w obszarze standardów Wyszukiwanie i stosowanie informacji 113 2.1.3.4. Wyniki w obszarze standardów Wskazywanie i opisywanie faktów, związków i zależności, w szczególności przyczynowo-skutkowych, funkcjonalnych, przestrzennych i czasowych 114 2.1.3.5. Wyniki w obszarze standardów Stosowanie zintegrowanej wiedzy i umiejętności do rozwiązywania problemów 115 2.1.4. Uczniowie z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim 115 2.1.4.1. Wyniki ogólne 115 2.1.4.2. Wyniki w obszarze standardów Umiejętne stosowanie terminów, pojęć i procedur z zakresu przedmiotów matematyczno-przyrodniczych niezbędnych w praktyce życiowej i dalszym kształceniu 116 2.1.4.3. Wyniki w obszarze standardów Wyszukiwanie i stosowanie informacji 117 2.1.4.4. Wyniki w obszarze standardów Wskazywanie i opisywanie faktów, związków i zależności, w szczególności przyczynowo-skutkowych, funkcjonalnych, przestrzennych i czasowych 117 2.1.4.5. Wyniki w obszarze standardów Stosowanie zintegrowanej wiedzy i umiejętności do rozwiązywania problemów 118 2.2. Średnie wyniki szkół 119 2.2.1. Średnie wyniki ogólne 119 2.2.2. Średnie wyniki ogólne warstwy rodzaj gminy 119 2.2.3. Średnie wyniki ogólne warstwy wieś, miasto do 20 tys., miasto od 20 do 100 tys., miasto powyżej 100 tys. mieszkańców 2.2.4. Średnie wyniki ogólne warstwy szkoły publiczne, niepubliczne 122 2.2.5. Średnie wyniki ogólne na skali staninowej 122 2.2.6. Średnie wyniki ogólne na skali staninowej w latach 2002-2006 123 V. Analiza jakościowa rozwiązań uczniowskich 124 1. Część humanistyczna 124 1.1. Łatwość zadań 124 1.1.1. Łatwość/moc różnicująca zadań/umiejętności dla wszystkich wersji testu 1.2. Analiza wybieralności odpowiedzi w zadaniach wyboru wielokrotnego 1.3. Analiza odpowiedzi uczniów w zadaniach otwartych 2. Część matematyczno-przyrodnicza 191 2.1. Łatwość zadań 191 2.1.1. Łatwość/moc różnicująca zadań/umiejętności dla wszystkich wersji testu 192 2.2. Analiza wybieralności odpowiedzi w zadaniach wyboru wielokrotnego 195 2.3. Analiza odpowiedzi uczniów w zadaniach otwartych 210 120 6
Podsumowanie i wnioski 269 Osiągnięcia uczniów w województwach zestawienie statystyczne 273 7
Wstęp 26 i 27 kwietnia 2006 roku odbył się w Polsce powszechny i obowiązkowy egzamin gimnazjalny. Przystąpiło do niego prawie 534 tysiące uczniów klas trzecich z około 6 500 gimnazjów. Trzecia klasa gimnazjum kończy okres wspólnego kształcenia w tych samych typach szkół, najpierw w szkole podstawowej, potem w gimnazjum. Dalsza edukacja odbywać się może w szkołach różnego typu. Egzamin gimnazjalny, sprawdzający osiągnięcia uczniów klas trzecich, stanowi istotną przesłankę wyboru dalszej drogi kształcenia. Zaraz po zakończeniu egzaminu Centralna Komisja Egzaminacyjna opublikowała zadania wraz z przykładami prawidłowych odpowiedzi. Dzięki temu już w kwietniu każdy gimnazjalista mógł oszacować poziom swoich osiągnięć. 13 czerwca opublikowane zostały krajowe wyniki egzaminu. To, że ukazały się one w tak krótkim czasie, było przede wszystkim zasługą znakomitych specjalistów 14 436 odpowiednio przygotowanych nauczycieli egzaminatorów, którzy sprawnie i rzetelnie ocenili odpowiedzi uczniów, oraz pracowników CKE i OKE, którzy koordynowali sprawdzanie prac, a następnie opracowali wyniki uczniów. Tego samego dnia na stronie internetowej CKE zamieszczony został szerszy komentarz na temat osiągnięć uczniów, uwzględniający wszystkie zadania z obu części egzaminu uporządkowane według standardów wymagań egzaminacyjnych. Zawierał on także wskazania dla nauczycieli, jak wykorzystać wyniki uzyskane w szkole, by w następnych latach osiągnięcia uczniów w zakresie sprawdzanych wiadomości i umiejętności były jak najwyższe. 14 czerwca dyrektorzy szkół przekazali swoim uczniom oficjalne wyniki każdej części egzaminu: punktację ogólną i punkty uzyskane w każdym sprawdzanym obszarze standardów. Porównanie oficjalnych czerwcowych wyników z kwietniowym oszacowaniem było dla każdego ucznia dobrym testem umiejętności samooceny. W niniejszej publikacji bardziej szczegółowo scharakteryzowano populację zdających, szkoły, w których przystępowali do egzaminu i pracujących w nich nauczycieli. Opisano też organizację egzaminu i przebieg sprawdzania prac, przedstawiono zestawy egzaminacyjne (ze zwróceniem szczególnej uwagi na sprawdzane umiejętności) i zawarto obszerną prezentację wyników egzaminu. W dalszej części sprawozdania dokonano analizy przykładowych uczniowskich rozwiązań zadań egzaminacyjnych. Na końcu umieszczono podsumowanie i wnioski z przeprowadzonego egzaminu kierowane do różnych odbiorców oraz tabele statystyczne z wynikami egzaminu. Mamy nadzieję, że lektura niniejszego opracowania poszerzy wiedzę o polskiej edukacji gimnazjalnej i pozwoli na przygotowanie i podjęcie działań służących jej doskonaleniu. 8
I. Charakterystyka gimnazjów 1 1. Gimnazja, w których przeprowadzono egzamin w kwietniu 2006 r. 1.1. Liczba (odsetek) gimnazjów w kraju i województwach ogółem i z podziałem na szkoły na wsi i w mieście (do 20 tys., od 20 do 100 tys., pow. 100 tys. mieszk.) Miasto od 20 do 100 tys. Miasto powyżej 100 tys. Województwo Wieś Miasto do 20 tys. Razem liczba procent liczba procent liczba procent liczba procent dolnośląskie 132 32,4 93 22,9 73 17,9 109 26,8 407 kujawsko-pomorskie 159 44,9 64 18,1 28 7,9 103 29,1 354 lubelskie 277 66,3 44 10,5 65 15,6 32 7,7 418 lubuskie 59 37,1 49 30,8 20 12,6 31 19,5 159 łódzkie 185 48,4 36 9,4 79 20,7 82 21,5 382 małopolskie 415 63,2 66 10,0 69 10,5 107 16,3 657 mazowieckie 415 49,2 106 12,6 99 11,7 224 26,5 844 opolskie 65 44,2 36 24,5 30 20,4 16 10,9 147 podkarpackie 391 75,5 49 9,5 59 11,4 19 3,7 518 podlaskie 95 47,0 39 19,3 32 15,8 36 17,8 202 pomorskie 171 47,1 41 11,3 69 19,0 82 22,6 363 śląskie 213 31,0 62 9,0 116 16,9 296 43,1 687 świętokrzyskie 124 57,9 34 15,9 29 13,6 27 12,6 214 warmińsko-mazurskie 116 47,9 57 23,6 36 14,9 33 13,6 242 wielkopolskie 293 50,8 117 20,3 79 13,7 88 15,3 577 zachodniopomorskie 90 32,6 65 23,6 45 16,3 76 27,5 276 POLSKA 3 200 49,6 958 14,9 928 14,4 1 361 21,1 6 447 1.1.1. Udział gimnazjów znajdujących się na wsi, w miastach do 20 tys., miastach od 20 do 100 tys. i miastach powyżej 100 tys. mieszkańców w ogólnej liczbie szkół tego typu w kraju i województwach wieś małe miasto (do 20 tys. mieszkańców) średnie miasto (od 20 do 100 tys.) duże miasto (powyżej 100 tys. mieszkańców) udział w ogólnej liczbie gimnazjów 27% 28% 43% 18% 16% 17% 23% 24% 9% 31% 32% 33% 19% 13% 31% 37% 11% 14% 18% 15% 13% 23% 21% 21% 29% 27% 20% 15% 14% 14% 16% 14% 8% 19% 21% 12% 16% 24% 20% 24% 19% 18% 13% 15% 11% 9% 58% 44% 45% 47% 47% 48% 48% 49% 50% 51% 16% 11% 10% 63% 8% 16% 11% 66% 4% 11% 9% 75% śląskie dolnośląskie zachodnio pomorskie lubuskie opolskie podlaskie pomorskie kujawskopomorskie warmińskomazurskie łódzkie mazowieckie POLSKA wielkopolskie świętokrzyskie małopolskie lubelskie podkarpackie 1 Opis poniższych materiałów statystycznych zob. s. 21-22. 9
1.2. Liczba (odsetek) gimnazjów w kraju i województwach ogółem i z uwzględnieniem podziału na szkoły różnej wielkości Województwo Gimnazja małe (do 20 zdających) Gimnazja średnie (od 21 do 100) Gimnazja duże (od 101 do 200) Gimnazja bardzo duże (ponad 200 zdających) Razem liczba procent liczba procent liczba procent liczba procent dolnośląskie 57 14,0 200 49,1 123 30,2 27 6,6 407 kujawsko-pomorskie 37 10,5 215 60,7 79 22,3 23 6,5 354 lubelskie 38 9,1 288 68,9 65 15,6 27 6,5 418 lubuskie 14 8,8 97 61,0 36 22,6 12 7,6 159 łódzkie 56 14,7 201 52,6 101 26,4 24 6,3 382 małopolskie 85 12,9 421 64,1 126 19,2 25 3,8 657 mazowieckie 137 16,2 487 57,7 170 20,1 50 5,9 844 opolskie 10 6,8 78 53,1 52 35,4 7 4,8 147 podkarpackie 93 18,0 324 62,6 81 15,6 20 3,8 518 podlaskie 17 8,4 128 63,4 42 20,8 15 7,4 202 pomorskie 57 15,7 193 53,2 79 21,8 34 9,4 363 śląskie 88 12,8 347 50,5 220 32,0 32 4,7 687 świętokrzyskie 15 7,0 136 63,6 51 23,8 12 5,6 214 warmińsko-mazurskie 33 13,6 136 56,2 50 20,7 23 9,5 242 wielkopolskie 57 9,9 341 59,1 144 25,0 35 6,1 577 zachodniopomorskie 44 15,9 148 53,6 67 24,2 17 6,2 276 POLSKA 838 13,0 3 740 58,0 1 486 23,0 383 5,9 6 447 1.3. Liczba (odsetek) gimnazjów publicznych i niepublicznych w kraju i województwach Województwo Gimnazja publiczne Gimnazja niepubliczne liczba procent liczba procent Razem dolnośląskie 376 92,4 31 7,6 407 kujawsko-pomorskie 337 95,2 17 4,8 354 lubelskie 396 94,7 22 5,3 418 lubuskie 146 91,8 13 8,2 159 łódzkie 337 88,2 45 11,8 382 małopolskie 621 94,5 36 5,5 657 mazowieckie 746 88,4 98 11,6 844 opolskie 141 95,9 6 4,1 147 podkarpackie 504 97,3 14 2,7 518 podlaskie 187 92,6 15 7,4 202 pomorskie 329 90,6 34 9,4 363 śląskie 629 91,6 58 8,4 687 świętokrzyskie 200 93,5 14 6,5 214 warmińsko-mazurskie 230 95,0 12 5,0 242 wielkopolskie 542 93,9 35 6,1 577 zachodniopomorskie 253 91,7 23 8,3 276 POLSKA 5 974 92,7 473 7,3 6 447 10
1.3.1. Udział gimnazjów publicznych i niepublicznych w ogólnej liczbie gimnazjów w kraju i województwach publiczne niepubliczne udział w ogólnej liczbie gimnazjów 11,8% 11,6% 88,2% 88,4% 9,4% 90,6% 8,4% 8,3% 8,2% 7,6% 7,4% 7,3% 91,6% 91,7% 91,8% 92,4% 92,6% 92,7% 6,5% 6,1% 5,5% 5,3% 5,0% 4,8% 4,1% 93,5% 93,9% 94,5% 94,7% 95,0% 95,2% 95,9% 2,7% 97,3% łódzkie mazowieckie pomorskie śląskie zachodnio pomorskie lubuskie dolnośląskie podlaskie POLSKA świętokrzyskie wielkopolskie Uwaga: dla większej czytelności zastosowano inną wielkość pola odpowiadającego procentowi szkół publicznych, inną procentowi szkół niepublicznych małopolskie lubelskie warmińskomazurskie kujawskopomorskie opolskie podkarpackie 2. Uczniowie, którzy przystąpili do egzaminu w kwietniu 2006 r. 1 2.1. Liczba (odsetek) gimnazjalistów w kraju i województwach ogółem i z podziałem na uczniów szkół na wsi i w mieście (do 20 tys., od 20 do 100 tys., pow. 100 tys. mieszk.) Miasto do 20 tys. Miasto od 20 do 100 tys. Miasto powyżej 100 tys. Województwo Wieś Razem liczba procent liczba procent liczba procent liczba procent dolnośląskie 7 160 19,4 9 766 26,4 9 404 25,5 10 612 28,7 36 942 kujawsko-pomorskie 9 387 32,1 7 594 26,0 3 383 11,6 8 865 30,3 29 229 lubelskie 15 370 47,5 4 690 14,5 8 157 25,2 4 107 12,7 32 324 lubuskie 3 050 21,9 5 592 40,2 2 276 16,4 2 987 21,5 13 905 łódzkie 10 775 33,0 4 936 15,1 9 361 28,7 7 539 23,1 32 611 małopolskie 22 314 48,4 6 154 13,3 8 100 17,6 9 580 20,8 46 148 mazowieckie 23 266 35,8 10 383 16,0 11 395 17,5 20 016 30,8 65 060 opolskie 3 974 28,6 4 615 33,2 3 813 27,4 1 491 10,7 13 893 podkarpackie 17 787 53,7 5 564 16,8 7 474 22,6 2 311 7,0 33 136 podlaskie 5 384 30,4 4 454 25,2 3 970 22,4 3 900 22,0 17 708 pomorskie 10 307 33,2 5 494 17,7 7 878 25,4 7 379 23,8 31 058 śląskie 12 849 21,6 6 279 10,5 12 908 21,7 27 575 46,3 59 611 świętokrzyskie 8 324 45,8 3 711 20,4 3 738 20,6 2 393 13,2 18 166 warmińsko-mazurskie 6 333 29,9 6 327 29,9 4 747 22,4 3 747 17,7 21 154 wielkopolskie 16 467 33,7 13 669 28,0 11 098 22,7 7 602 15,6 48 836 zachodniopomorskie 4 570 20,1 7 232 31,9 4 971 21,9 5 920 26,1 22 693 POLSKA 177 317 33,9 106 460 20,4 112 673 21,6 126 024 24,1 522 474 1 Jeśli nie zaznaczono inaczej, dane dotyczące uczniów odnoszą się do gimnazjalistów rozwiązujących zadania z arkusza standardowego z części humanistycznej. Niewielkie różnice liczebności w porównaniu z częścią matematyczno-przyrodniczą wynikały m.in. z różnej liczby uczniów zwolnionych z danej części egzaminu. 11
2.2. Liczba (odsetek) gimnazjalistów w kraju i województwach w szkołach różnej wielkości Województwo Gimnazja małe (do 20 zdających) Gimnazja średnie (od 21 do 100) Gimnazja duże (od 101 do 200) Gimnazja bardzo duże (ponad 200 zdających) liczba procent liczba procent liczba procent liczba procent Razem dolnośląskie 695 1,9 11 412 30,9 18 270 49,5 6 565 17,8 36 942 kujawsko-pomorskie 403 1,4 12 263 42,0 10 980 37,6 5 583 19,1 29 229 lubelskie 531 1,6 16 129 49,9 8 803 27,2 6 861 21,2 32 324 lubuskie 155 1,1 5 606 40,3 5 301 38,1 2 843 20,4 13 905 łódzkie 702 2,2 11 600 35,6 14 610 44,8 5 699 17,5 32 611 małopolskie 1 178 2,6 22 150 48,0 16 912 36,6 5 908 12,8 46 148 mazowieckie 1 688 2,6 27 401 42,1 23 520 36,2 12 451 19,1 65 060 opolskie 123 0,9 4 526 32,6 7 584 54,6 1 660 11,9 13 893 podkarpackie 1 392 4,2 15 507 46,8 11 082 33,4 5 155 15,6 33 136 podlaskie 209 1,2 7 407 41,8 6 035 34,1 4 057 22,9 17 708 pomorskie 728 2,3 10 770 34,7 11 083 35,7 8 477 27,3 31 058 śląskie 1 044 1,8 20 909 35,1 30 476 51,1 7 182 12,0 59 611 świętokrzyskie 163 0,9 7 975 43,9 7 202 39,6 2 826 15,6 18 166 warmińsko-mazurskie 466 2,2 7 701 36,4 7 541 35,6 5 446 25,7 21 154 wielkopolskie 750 1,5 19 543 40,0 19 855 40,7 8 688 17,8 48 836 zachodniopomorskie 559 2,5 8 254 36,4 9 567 42,2 4 313 19,0 22 693 POLSKA 10 786 2,1 209 153 40,0 208 821 40,0 93 714 17,9 522 474 2.3. Liczba (odsetek) uczniów gimnazjów publicznych i niepublicznych w kraju i województwach Województwo Gimnazja publiczne Gimnazja niepubliczne liczba procent liczba procent Razem dolnośląskie 36 246 98,1 696 1,9 36 942 kujawsko-pomorskie 28 683 98,1 546 1,9 29 229 lubelskie 31 800 98,4 524 1,6 32 324 lubuskie 13 607 97,9 298 2,1 13 905 łódzkie 31 704 97,2 907 2,8 32 611 małopolskie 45 381 98,3 767 1,7 46 148 mazowieckie 63 204 97,1 1 856 2,9 65 060 opolskie 13 767 99,1 126 0,9 13 893 podkarpackie 32 860 99,2 276 0,8 33 136 podlaskie 17 388 98,2 320 1,8 17 708 pomorskie 30 418 97,9 640 2,1 31 058 śląskie 58 599 98,3 1 012 1,7 59 611 świętokrzyskie 17 810 98,0 356 2,0 18 166 warmińsko-mazurskie 20 897 98,8 257 1,2 21 154 wielkopolskie 48 008 98,3 828 1,7 48 836 zachodniopomorskie 22 203 97,8 490 2,2 22 693 POLSKA 512 575 98,1 9 899 1,9 522 474 12
2.4. Liczba laureatów i finalistów olimpiad przedmiotowych oraz laureatów konkursów przedmiotowych o zasięgu wojewódzkim lub ponadwojewódzkim z zakresu jednego z grupy przedmiotów objętych egzaminem, zwolnionych z odpowiedniej części egzaminu w 2006 r. na podstawie zaświadczenia stwierdzającego uzyskanie tytułu odpowiednio laureata lub finalisty, otrzymujących zaświadczenie o uzyskaniu z tej części egzaminu najwyższego wyniku ogółem i w poszczególnych województwach Finaliści lub laureaci olimpiad / laureaci konkursów Województwo część humanistyczna część matematyczno-przyrodnicza procent ogólnej procent ogólnej liczba liczba liczby zdających liczby zdających dolnośląskie 49 0,13 56 0,15 kujawsko-pomorskie 61 0,21 108 0,37 lubelskie 53 0,16 97 0,30 lubuskie 31 0,22 82 0,59 łódzkie 82 0,25 108 0,33 małopolskie 159 0,34 236 0,51 mazowieckie 34 0,05 65 0,10 opolskie 16 0,12 30 0,22 podkarpackie 89 0,27 107 0,32 podlaskie 41 0,23 57 0,32 pomorskie 31 0,10 74 0,24 śląskie 120 0,20 250 0,42 świętokrzyskie 47 0,26 83 0,46 warmińsko-mazurskie 66 0,31 107 0,51 wielkopolskie 14 0,03 59 0,12 zachodniopomorskie 28 0,12 61 0,27 POLSKA 921 0,18 1580 0,30 13
2.5. Odsetek uczniów z dysleksją rozwojową w poszczególnych województwach w latach 2002-2006 1 zachodniopomorskie 2002 8,5 2003 8,2 2004 8,7 2005 10,2 2006 10,5 lubuskie 2002 7,0 2003 8,2 2004 8,7 2005 10,5 2006 9,3 dolnośląskie 2002 5,5 2003 6,2 2004 7,2 2005 7,9 2006 8,4 pomorskie 2002 12,1 2003 12,6 2004 14,6 2005 16,3 2006 26,9 wielkopolskie 2002 5,6 2003 6,0 2004 6,2 2005 7,5 2006 7,1 kujawsko-pomorskie 2002 5,5 2003 5,3 2004 6,8 2005 8,0 2006 14,6 opolskie 2002 7,5 2003 8,8 2004 7,4 2005 8,3 2006 8,4 śląskie 2002 4,4 2003 5,5 2004 5,7 2005 6,6 2006 6,4 warmińsko-mazurskie 2002 4,8 2003 4,9 2004 4,9 2005 6,6 2006 7,4 łódzkie 2002 7,4 2003 7,5 2004 7,9 2005 9,4 2006 9,3 mazowieckie 2002 11,1 2003 11,3 2004 12,2 2005 13,5 2006 12,8 świętokrzyskie 2002 8,5 2003 7,5 2004 7,7 2005 9,0 2006 7,5 małopolskie 2002 11,9 2003 12,2 2004 11,0 2005 13,3 2006 12,0 podlaskie 2002 5,8 2003 5,4 2004 5,7 2005 7,8 2006 7,6 lubelskie 2002 5,8 2003 6,8 2004 6,4 2005 8,2 2006 8,2 podkarpackie 2002 4,0 2003 4,1 2004 4,7 2005 5,6 2006 5,9 1 Uwzględniono także uczniów rozwiązujących zadania z innych niż standardowy zestawów egzaminacyjnych. 2.6. Odsetek uczniów z dysleksją rozwojową w kraju w latach 2002-2006 1 Rok Odsetek uczniów z dysleksją (w procentach) 2002 7,4 2003 7,8 2004 8,1 2005 9,4 2006 10,3 1 Uwzględniono także uczniów rozwiązujących zadania z innych niż standardowy zestawów egzaminacyjnych. 14
2.7. Liczba (odsetek) uczniów z dysleksją rozwojową w latach 2005-2006 w kraju i w województwach 1 Województwo ogółem 2005 2006 w tym z dysleksją procent ogółem w tym z dysleksją procent Zmiana w roku 2006 w porównaniu z rokiem 2005 (w punktach procentowych) dolnośląskie 38 137 2 993 7,8 37 631 3 175 8,4 0,6 kujawsko-pomorskie 29 971 2 364 7,9 30 144 4 392 14,6 6,7 lubelskie 32 987 2 669 8,1 32 860 2 708 8,2 0,1 lubuskie 14 736 1 517 10,3 14 223 1 329 9,3-1,0 łódzkie 33 596 3 135 9,3 33 275 3 094 9,3 0,0 małopolskie 47 564 6 235 13,1 47 074 5 630 12,0-1,1 mazowieckie 66 768 8 983 13,5 66 209 8 473 12,8-0,7 opolskie 14 454 1 181 8,2 14 243 1 201 8,4 0,3 podkarpackie 33 900 1 897 5,6 33 702 1 975 5,9 0,3 podlaskie 18 361 1 411 7,7 18 018 1 369 7,6-0,1 pomorskie 31 897 5 093 16,0 31 836 8 565 26,9 10,9 śląskie 62 771 4 047 6,4 60 966 3 892 6,4-0,1 świętokrzyskie 18 555 1 674 9,0 18 518 1 389 7,5-1,5 warmińsko-mazurskie 21 991 1 422 6,5 21 722 1 608 7,4 0,9 wielkopolskie 50 187 3 723 7,4 49 990 3 559 7,1-0,3 zachodniopomorskie 23 533 2 354 10,0 23 361 2 449 10,5 0,5 POLSKA 539 408 50 698 9,4 533 772 54 808 10,3 0,9 1 Uwzględniono także uczniów rozwiązujących zadania z innych niż standardowy zestawów egzaminacyjnych. 15
2.8. Odsetek uczniów z dysleksją rozwojową w kraju i województwach ogółem i z podziałem na uczniów szkół na wsi i w mieście do 20 tys., od 20 do 100 tys., pow. 100 tys. mieszk. POLSKA dolnośląskie kujawsko- -pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko- -mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie wieś 7,43 6,15 11,48 6,10 7,48 5,64 8,86 7,04 5,49 4,26 5,78 21,63 5,27 4,63 6,00 6,03 7,09 małe miasto 9,17 7,09 14,39 9,96 8,19 8,59 12,37 11,29 7,39 6,83 6,53 22,50 5,54 7,38 7,27 5,53 8,45 średnie miasto 10,65 6,09 14,72 8,16 7,73 8,89 10,33 13,34 8,58 8,66 13,40 30,82 5,52 11,42 7,73 6,48 14,95 duże miasto 15,45 13,71 19,08 15,36 15,50 15,71 21,10 20,24 20,05 7,14 5,95 35,93 7,80 11,53 10,57 13,88 12,79 16
2.9. Liczba uczniów bez dysleksji i z dysleksją z podziałem na rodzaje arkuszy egzaminacyjnych i ogółem w województwach i w kraju Województwo GH-A(B,C)1-06 GH-A4-06 GH-A5-06 GH-A6-06 GH-A7-06 GH-A8-06 Łącznie b. dysl. dysl. razem b. dysl. dysl.razem b. dysl. dysl.razem b. dysl. dysl. razem b. dysl. dysl.razem b. dysl. dysl. razem b. dysl. dysl. razem procent z dysleksją dolnośląskie 33 782 3 160 36 942 22 6 28 3 3 1 1 52 3 55 596 6 602 34 456 3 175 37 631 8,4 kujawsko-pomorskie 24 869 4 360 29 229 25 4 29 11 11 4 4 37 15 52 806 13 819 25 752 4 392 30 144 14,6 lubelskie 29 623 2 701 32 324 5 2 7 16 1 17 0 46 46 462 4 466 30 152 2 708 32 860 8,2 lubuskie 12 580 1 325 13 905 8 8 3 3 0 19 1 20 284 3 287 12 894 1 329 14 223 9,3 łódzkie 29 563 3 048 32 611 14 3 17 2 2 0 40 1 41 562 42 604 30 181 3 094 33 275 9,3 małopolskie 40 551 5 597 46 148 51 7 58 12 4 16 8 8 62 9 71 760 13 773 41 444 5 630 47 074 12,0 mazowieckie 56 680 8 380 65 060 18 24 42 13 8 21 16 2 18 103 9 112 906 50 956 57 736 8 473 66 209 12,8 opolskie 12 708 1 185 13 893 12 2 14 0 0 10 3 13 312 11 323 13 042 1 201 14 243 8,4 podkarpackie 31 186 1 950 33 136 19 19 8 8 0 25 25 489 25 514 31 727 1 975 33 702 5,9 podlaskie 16 342 1 366 17 708 7 1 8 4 4 1 1 26 1 27 269 1 270 16 649 1 369 18 018 7,6 pomorskie 22 514 8 544 31 058 18 15 33 10 4 14 1 1 56 1 57 672 1 673 23 271 8 565 31 836 26,9 śląskie 55 724 3 887 59 611 66 5 71 29 29 3 3 149 149 1 103 1 103 57 074 3 892 60 966 6,4 świętokrzyskie 16 804 1 362 18 166 10 6 16 2 2 4 0 24 2 26 289 17 306 17 129 1 389 18 518 7,5 warmińsko-mazurskie 19 551 1 603 21 154 7 7 3 1 4 1 1 47 3 50 505 1 506 20 114 1 608 21 722 7,4 wielkopolskie 45 313 3 523 48 836 22 12 34 12 4 16 3 3 69 3 72 1 012 17 1 029 46 431 3 559 49 990 7,1 zachodniopomorskie 20 258 2 435 22 693 16 5 21 10 1 11 3 3 57 1 58 568 7 575 20 912 2 449 23 361 10,5 POLSKA 468 048 54 426 522 474 320 92 412 138 25 163 41 2 43 822 52 874 9 595 211 9 806 478 964 54 808 533 772 10,3 17
3. Nauczyciele gimnazjów 3.1. Liczba (odsetek) nauczycieli zatrudnionych w gimnazjach wiejskich i miejskich (w przeliczeniu na etaty) w poszczególnych województwach i w kraju 1 Województwo Etaty nauczycielskie ogółem miasto procent wieś procent Ogółem dolnośląskie 6 184,56 80,4 1 509,04 19,6 7 693,60 kujawsko-pomorskie 4 595,03 68,4 2 127,30 31,6 6 722,33 lubelskie 3 597,93 50,8 3 487,33 49,2 7 085,26 lubuskie 2 364,30 78,6 644,10 21,4 3 008,40 łódzkie 4 878,88 67,8 2 317,36 32,2 7 196,24 małopolskie 5 319,75 50,9 5 139,38 49,1 10 459,13 mazowieckie 9 101,29 64,1 5 098,15 35,9 14 199,44 opolskie 2 213,30 72,4 845,11 27,6 3 058,41 podkarpackie 3 178,95 44,1 4 028,23 55,9 7 207,18 podlaskie 2 678,09 70,2 1 136,80 29,8 3 814,89 pomorskie 4 593,11 68,7 2 089,53 31,3 6 682,64 śląskie 10 460,23 79,0 2 783,15 21,0 13 243,38 świętokrzyskie 2 150,06 52,9 1 911,52 47,1 4 061,58 warmińsko-mazurskie 3 206,86 70,0 1 371,91 30,0 4 578,77 wielkopolskie 6 978,79 66,4 3 525,86 33,6 10 504,65 zachodniopomorskie 3 884,88 78,3 1 073,78 21,7 4 958,66 POLSKA 75 386,01 65,9 39 088,55 34,1 114 474,56 1 Dane uzyskane z Systemu Informacji Oświatowej (MEN) 100% miasto wieś 90% 80% 70% 19,6% 31,6% 49,2% 21,4% 32,2% 49,1% 35,9% 27,6% 55,9% 29,8% 31,3% 21,0% 47,1% 30,0% 33,6% 21,7% 34,1% 60% 50% 40% 30% 20% 80,4% 68,4% 50,8% 78,6% 67,8% 50,9% 64,1% 72,4% 44,1% 70,2% 68,7% 79,0% 52,9% 70,0% 66,4% 78,3% 65,9% 10% 0% dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińskomazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie POLSKA 18
3.2. Liczba (odsetek) nauczycieli o określonym poziomie wykształcenia (w przeliczeniu na etaty) w poszczególnych województwach i w kraju 1 Województwo Poziom wykształcenia wyższe średnie poniżej średniego liczba procent liczba procent liczba procent łącznie dolnośląskie 7 522,43 97,78 170,17 2,21 1,00 0,01 7 693,60 kujawsko-pomorskie 6 586,67 97,98 135,40 2,01 0,26 0,00 6 722,33 lubelskie 6 954,31 98,15 130,95 1,85 7 085,26 lubuskie 2 916,44 96,94 91,04 3,03 0,92 0,03 3 008,40 łódzkie 7 087,67 98,49 108,57 1,51 7 196,24 małopolskie 10 209,57 97,61 249,56 2,39 10 459,13 mazowieckie 13 866,71 97,66 332,12 2,34 0,61 0,00 14 199,44 opolskie 2 970,29 97,12 87,12 2,85 1,00 0,03 3 058,41 podkarpackie 7 060,87 97,97 145,54 2,02 0,77 0,01 7 207,18 podlaskie 3 716,04 97,41 98,18 2,57 0,67 0,02 3 814,89 pomorskie 6 500,20 97,27 182,44 2,73 6 682,64 śląskie 12 959,05 97,85 283,93 2,14 0,40 0,00 13 243,38 świętokrzyskie 3 980,76 98,01 80,82 1,99 4 061,58 warmińsko-mazurskie 4 484,56 97,94 94,21 2,06 4 578,77 wielkopolskie 10 233,93 97,42 269,58 2,57 1,14 0,01 10 504,65 zachodniopomorskie 4 808,20 96,97 150,46 3,03 4 958,66 POLSKA 111 857,70 97,71 2 610,09 2,28 6,77 0,01 114 474,56 1 Dane uzyskane z Systemu Informacji Oświatowej (MEN). 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% wyższe średnie poniżej średniego 10% 0% dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińskomazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie POLSKA 19
3.3. Liczba (odsetek) nauczycieli o określonym stopniu awansu zawodowego (w przeliczeniu na etaty) w poszczególnych województwach i w kraju 1 Województwo Stopień awansu zawodowego nauczycieli stażysta kontraktowy mianowany dyplomowany liczba procent liczba procent liczba procent liczba procent pozostali procent Ogółem dolnośląskie 448,47 5,8 1 353,62 17,6 4 388,96 57,0 1 400,41 18,2 1,3 7 693,60 kujawsko-pomorskie 410,48 6,1 1 237,76 18,4 3 587,08 53,4 1 420,87 21,1 1,0 6 722,33 lubelskie 421,02 5,9 1 256,18 17,7 3 904,57 55,1 1 424,69 20,1 1,1 7 085,26 lubuskie 193,62 6,4 539,67 17,9 1 564,58 52,0 672,40 22,4 1,3 3008,40 łódzkie 410,75 5,7 1 294,71 18,0 3 838,03 53,3 1 609,93 22,4 0,6 7 196,24 małopolskie 652,86 6,2 1 975,56 18,9 3 838,6 36,7 3 922,32 37,5 0,7 10 459,13 mazowieckie 899,63 6,3 2 720,26 19,2 6 415,6 45,2 3 992,45 28,1 1,2 14 199,44 opolskie 163,12 5,3 535,68 17,5 1 295,58 42,4 1 045,79 34,2 0,6 3 058,41 podkarpackie 418,68 5,8 1 214,11 16,8 3 299,51 45,8 2 231,91 31,0 0,6 7 207,18 podlaskie 218,50 5,7 607,03 15,9 1 940,98 50,9 1 018,16 26,7 0,8 3 814,89 pomorskie 408,58 6,1 1 200,13 18,0 2 923,40 43,7 1 998,63 29,9 2,3 6 682,64 śląskie 703,22 5,3 2 349,91 17,7 6 603,85 49,9 3 522,92 26,6 0,5 13 243,38 świętokrzyskie 189,18 4,7 621,48 15,3 2 103,24 51,8 1 116,92 27,5 0,8 4 061,58 warmińsko-mazurskie 323,17 7,1 834,24 18,2 1 863,51 40,7 1 468,47 32,1 2,0 4 578,77 wielkopolskie 615,40 5,9 1 838,93 17,5 5 448,02 51,9 2 430,29 23,1 1,6 10 504,65 zachodniopomorskie 344,26 6,9 915,17 18,5 2 635,78 53,2 948,36 19,1 2,3 4 958,66 POLSKA 6 820,94 6,0 20 494,44 17,9 55 651,29 48,6 30 224,52 26,4 1,1 114 474,56 1 Dane uzyskane z Systemu Informacji Oświatowej (MEN) stażysta kontraktowy mianowany dyplomowany pozostali 100% 1,3% 1,0% 1,1% 1,3% 0,6% 0,7% 1,2% 0,6% 0,6% 0,8% 2,3% 0,5% 0,8% 2,0% 1,6% 2,3% 1,1% 90% 80% 18,2% 21,1% 20,1% 22,4% 22,4% 37,5% 28,1% 34,2% 31,0% 26,7% 29,9% 26,6% 27,5% 32,1% 23,1% 19,1% 26,4% 70% 60% 50% 40% 57,0% 53,4% 55,1% 52,0% 53,3% 36,7% 45,2% 42,4% 45,8% 50,9% 43,7% 49,9% 51,8% 40,7% 51,9% 53,2% 48,6% 30% 20% 10% 0% 17,6% 18,4% 17,7% 17,9% 18,0% 18,9% 19,2% 17,5% 16,8% 15,9% 18,0% 17,7% 15,3% 18,2% 17,5% 18,5% 17,9% 5,8% dolnośląskie 6,1% 5,9% 6,4% 5,7% 6,2% 6,3% 5,3% 5,8% 5,7% 6,1% 5,3% 4,7% 7,1% 5,9% 6,9% 6,0% kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińskomazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie POLSKA 20
Powyższe dane wskazują na znaczne zróżnicowanie sieci gimnazjów. Gimnazja wiejskie stanowią największą część ogólnej liczby szkół tego typu w województwach podkarpackim (75,5%), lubelskim (66,3%) i małopolskim (63,2%), najmniejszą w województwach śląskim (31%), dolnośląskim (32,4%) i zachodniopomorskim (32,6%). W kraju gimnazja wiejskie stanowią 49,6% ogólnej liczby szkół tego typu. W gimnazjach wiejskich uczy się mniej uczniów niż w miejskich. W kraju odsetek gimnazjalistów ze szkół wiejskich jest równy 33,9%. Jedynie w województwie podkarpackim przekracza on 50% (53,7%), a w województwach małopolskim, lubelskim i świętokrzyskim przekracza 40 procent i wynosi odpowiednio 48,4%, 47,5% i 45,8%. Najmniejszą część ogółu zdających gimnazjaliści ze szkół wiejskich stanowili w województwach dolnośląskim (19,4%), zachodniopomorskim (20,1%) i śląskim (21,6%). Największy odsetek gimnazjów położonych w miastach liczących powyżej 100 tys. mieszkańców występuje w województwach śląskim (43,1%), kujawsko-pomorskim (29,1%) i zachodniopomorskim (27,5%), najmniejszy w województwach podkarpackim (3,7%), lubelskim (7,7%) i opolskim (10,9%). W skali kraju w miastach tej wielkości znajduje się 21,1% gimnazjów. Odsetek gimnazjalistów uczących się w szkołach tego typu jest nieco wyższy i wynosi od 46,5% w województwie śląskim, 30,8% w województwie mazowieckim i 30,3% w województwie kujawsko-pomorskim do 7% w województwie podkarpackim, 10,7% w województwie opolskim i 12,7% w województwie lubelskim. W kraju w miastach powyżej 100 tys. mieszkańców uczyło się 24,1% gimnazjalistów. We wszystkich województwach dominują gimnazja publiczne. Największy odsetek tego typu szkół jest w województwach podkarpackim (97,3%), opolskim (95,9%) i kujawsko- -pomorskim (95,2%), najniższy w województwach łódzkim (88,2%), mazowieckim (88,4%) i pomorskim (90,6%). Gimnazja niepubliczne stanowią więcej niż 10% ogólnej liczby szkół w województwach łódzkim (11,8%) i mazowieckim (11,6%). Najmniej jest ich w województwie podkarpackim (2,7%). W skali kraju gimnazja publiczne stanowią 92,7%, a niepubliczne 7,3% ogólnej liczby szkół. Gimnazja publiczne kształcą zdecydowaną większość gimnazjalistów w skali kraju jest to 98,1% uczniów, w poszczególnych województwach odsetek ten waha się od 99,2% w województwie podkarpackim i 99,1% w województwie opolskim do 97,1% w województwie mazowieckim i 97,2% w województwie łódzkim. Na jedno gimnazjum publiczne, w którym przeprowadzono egzamin w kwietniu 2006 r., przypadało dużo więcej uczniów niż na gimnazjum niepubliczne. Średnio najwięcej gimnazjalistów kształciło się w gimnazjum publicznym na terenie województw opolskiego (97,6 ucznia), dolnośląskiego (96,4 ucznia) i łódzkiego (94,1 ucznia), najmniej w województwach podkarpackim (65,2 ucznia), małopolskim (73,1 ucznia) i lubelskim (80,3 ucznia). W kraju na jedno gimnazjum publiczne przypadało średnio 85,8 ucznia. W gimnazjach niepublicznych największa średnia liczba uczniów była w województwach kujawsko-pomorskim (32,1 ucznia) i świętokrzyskim (25,5 ucznia), najniższa w województwie śląskim (17,4 ucznia). W kraju w gimnazjum niepublicznym do egzaminu przystąpiło średnio 20,9 ucznia. Zwraca uwagę duże zróżnicowanie (w poszczególnych województwach) liczby i odsetka laureatów i finalistów olimpiad przedmiotowych oraz laureatów konkursów przedmiotowych o zasięgu wojewódzkim lub ponadwojewódzkim z zakresu jednego z grupy przedmiotów objętych egzaminem, zwolnionych zgodnie z 36 ust. 1 rozporządzenia z odpowiedniej części egzaminu na podstawie zaświadczenia stwierdzającego uzyskanie tytułu odpowiednio laureata lub finalisty i otrzymujących zaświadczenie o uzyskaniu z tej części egzaminu najwyższego wyniku. Odsetek ten wahał się w wypadku części humanistycznej od 0,03% w województwie wielkopolskim do 0,34% w województwie małopolskim, w wypadku części matematyczno-przyrodniczej odpowiednio od 0,10% w województwie mazowieckim do 0,59% w województwie lubuskim. W skali kraju z przystąpienia do części hu- 21
manistycznej egzaminu zwolniono 921 finalistów lub laureatów (najwięcej w województwie małopolskim 159, najmniej w województwie wielkopolskim 14), z przystąpienia do części matematyczno-przyrodniczej natomiast 1580 finalistów lub laureatów (najwięcej w województwie śląskim 250, najmniej w opolskim 30). Podobnie jak w poprzednich latach zastanawia zróżnicowanie odsetka uczniów z zaświadczeniami poradni psychologiczno-pedagogicznych o występowaniu dysleksji rozwojowej. Przy krajowym odsetku równym 10,3% wynosił on od 26,9% w województwie pomorskim, 14,6% w województwie kujawsko-pomorskim, 12,8% w województwie mazowieckim i 12% w województwie małopolskim do 5,9% w województwie podkarpackim, 6,4% w województwie śląskim i 7,1% w województwie wielkopolskim. Zwraca uwagę skokowy wzrost tego odsetka w województwie pomorskim (w porównaniu z rokiem 2005 o ponad 10 punktów procentowych z 16,3% na 26,9%) i kujawsko-pomorskim (w analogicznym okresie o 6,6 punktu procentowego z 8% na 14,6%). Równocześnie w ośmiu województwach (lubuskim, łódzkim, małopolskim, mazowieckim, podlaskim, śląskim, świętokrzyskim i wielkopolskim) odsetek uczniów z dysleksją w 2006 r. zmniejszył się w porównaniu z rokiem 2005. Przy podziale gimnazjów uwzględniającym lokalizację na położone na wsi, w małym mieście (do 20 tys. mieszkańców), średnim mieście (od 20 do 100 tys. mieszkańców) i dużym mieście (pow. 100 tys. mieszkańców) niemal we wszystkich województwach (z wyjątkiem wielkopolskiego) najniższy odsetek uczniów z dysleksją występuje w szkołach wiejskich, najwyższy (z wyjątkiem województw podkarpackiego, podlaskiego i zachodniopomorskiego) w dużych miastach. W skali kraju odsetek gimnazjalistów z tą dysfunkcją na wsi jest równy 7,43%, w poszczególnych województwach waha się od 4,26% w województwie podkarpackim do 21,63% w województwie pomorskim. W dużych miastach w skali kraju jest on ponad dwa razy wyższy i wynosi 15,45%, natomiast w poszczególnych województwach waha się od 7,14% w województwie podkarpackim do 35,93% w województwie pomorskim. W województwie opolskim odsetek uczniów z dysleksją w dużym mieście jest prawie czterokrotnie wyższy niż w szkołach wiejskich. Prawidłowość ta może być argumentem potwierdzającym hipotezę o mniejszym dostępie gimnazjalistów ze wsi do poradni psychologicznopedagogicznych. Nie odnotowano większych różnic między wykształceniem nauczycieli w poszczególnych województwach. Odsetek nauczycieli z wyższym wykształceniem wynosi od 98,5% w łódzkim, 98,2% w lubelskim, 98% w kujawsko-pomorskim, podkarpackim i świętokrzyskim do 96,9% w lubuskim i 97% w zachodniopomorskim. Natomiast znaczne różnice między województwami występują przy porównaniu odsetka nauczycieli z poszczególnymi stopniami awansu zawodowego. Nauczyciele dyplomowani stanowią od 37,5% ogółu nauczycieli w województwie małopolskim, 34,2% w opolskim, 32,1% w warmińsko-mazurskim do 18,2% w dolnośląskim, 19,1% w zachodniopomorskim i 20,1% w lubelskim (w kraju 26,4%). Mniejsze różnice występują przy uwzględnieniu odsetka nauczycieli ze stopniem awansu zawodowego nauczyciel mianowany lub nauczyciel dyplomowany. Największą wartość odsetek ten przyjmuje w województwach świętokrzyskim (79,3%), podlaskim (77,6%), podkarpackim (76,8%), opolskim (76,6%) i śląskim (76,5%), najmniejszą w województwach zachodniopomorskim (72,3%), warmińsko-mazurskim (72,8%) i mazowieckim (73,3%). W skali kraju trzy czwarte nauczycieli gimnazjów legitymuje się stopniem awansu zawodowego nauczyciel mianowany lub nauczyciel dyplomowany. 22
II. Organizacja i przebieg egzaminu oraz sprawdzania prac uczniów Zasady i tryb przeprowadzania egzaminu zostały określone w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 września 2004 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych (DzU nr 199, poz. 2046, z późn. zm.), zwanym dalej rozporządzeniem, oraz opracowanych na podstawie tego rozporządzenia i przyjętych 25 listopada 2005 r. przez dyrektora CKE i dyrektorów OKE Procedurach organizowania i przeprowadzania sprawdzianu w szóstej klasie szkoły podstawowej i egzaminu w trzeciej klasie gimnazjum, zwanych dalej procedurami. Egzamin gimnazjalny przeprowadziły na swym terenie okręgowe komisje egzaminacyjne. Zgodnie z rozporządzeniem za organizację i przebieg egzaminu w danej szkole odpowiadał przewodniczący szkolnego zespołu egzaminacyjnego, którym był dyrektor szkoły. W celu zapewnienia niezależności i porównywalności sytuacji egzaminacyjnej przewodniczący powołali zespoły nadzorujące przygotowanie i przebieg egzaminu w poszczególnych szkołach. Liczba tych zespołów w danej szkole i liczba członków każdego zespołu była uzależniona od liczby i wielkości sal, w których przeprowadzano egzamin, a skład zespołu od tego, nad którą częścią egzaminu sprawowano nadzór. W danej części egzaminu członkami zespołów nadzorujących nie mogli być nauczyciele objętych nią przedmiotów. Co najmniej jeden członek każdego zespołu musiał być zatrudniony w innej szkole lub placówce. Przewodniczący każdego zespołu nadzorującego odpowiadał za punktualne rozpoczęcie i zakończenie egzaminu oraz sporządzenie protokołu jego przebiegu w sali. Natomiast cały zespół nadzorujący w danej sali czuwał, aby uczniowie: sprawdzili kompletność arkuszy egzaminacyjnych prawidłowo umieścili swoje indywidualne kody i daty urodzenia na arkuszu egzaminacyjnym prawidłowo pod względem technicznym wypełnili karty odpowiedzi pracowali samodzielnie i nie zakłócali egzaminu innym zdającym. Ponadto po zakończeniu egzaminu członkowie zespołu nadzorującego naklejali na arkusze uczniowskie kod kreskowy szkoły, a także nanosili informacje związane z dysleksją. W celu zachowania anonimowości wszystkie arkusze egzaminacyjne zostały umieszczone w bezpiecznych kopertach i przekazane przewodniczącemu szkolnego zespołu egzaminacyjnego. Podczas trwania egzaminu w wielu salach oprócz uczniów i zespołu nadzorującego przebywali obserwatorzy, którymi na mocy 131 ust. 1 pkt 1, 2 i 4 rozporządzenia mogli być delegowani pracownicy MEN, CKE, OKE, przedstawiciele organów sprawujących nadzór pedagogiczny i organów prowadzących szkołę, a także szkół wyższych i placówek doskonalenia nauczycieli. Po zakończeniu egzaminu zakodowane i zabezpieczone prace egzaminacyjne zostały zgodnie z instrukcjami OKE przekazane do 157 ośrodków sprawdzania w części humanistycznej i 137 ośrodków w części matematyczno-przyrodniczej. Sprawdzanie prac na terenie kraju koordynowali eksperci CKE, natomiast nad organizacją sprawdzania prac egzaminacyjnych i sprawnym przebiegiem tego procesu na terenie danej OKE czuwali wyznaczeni przez dyrektorów koordynatorzy egzaminu. Byli nimi etatowi pracownicy komisji okręgowych posiadający uprawnienia egzaminatorów do danej części egzaminu. Na spotkaniach w CKE (27-29 kwietnia) eksperci CKE i koordynatorzy OKE omówili, zweryfikowali i uzupełnili przygotowane schematy punktowania zadań uwzględniające 23
różnorodne odpowiedzi uczniów i zawierające szczegółowe wskazówki dotyczące przyznawania za nie punktów. Eksperci CKE i koordynatorzy OKE omówili także i uzupełnili materiał do szkoleń egzaminatorów, stanowiący kilkudziesięciostronicowe broszury do każdej części egzaminu. Ustalone na tym spotkaniu schematy punktowania obowiązywały egzaminatorów przyjęte wówczas ustalenia nie były zmieniane w trakcie sprawdzania, podejmowano jedynie rozstrzygnięcia dotyczące nowych, nietypowych rozwiązań uczniowskich czy wątpliwości, które pojawiły się w trakcie sprawdzania. Przesyłanie nietypowych rozwiązań, nieujętych w schemacie punktowania, oraz szybkie przesyłanie rozstrzygnięć w kwestiach budzących wątpliwości koordynatorów umożliwił stworzony w tym roku internetowy system porozumiewania się koordynatorów sprawdzania prac ze wszystkich komisji egzaminacyjnych. Do zadań koordynatorów OKE należało m.in. powielenie i dystrybucja materiałów do szkoleń egzaminatorów, przeszkolenie przewodniczących zespołów egzaminatorów powołanych przez dyrektorów OKE (30 kwietnia 5 maja), udzielanie wyjaśnień niezbędnych dla zapewnienia kryterialnego i porównywalnego punktowania prac uczniów oraz rozstrzyganie wszelkich kwestii spornych związanych ze stosowaniem schematu punktowania na terenie OKE. Koordynatorom OKE podlegało bezpośrednio 337 przewodniczących zespołów egzaminatorów w części humanistycznej i 312 przewodniczących zespołów egzaminatorów w części matematyczno-przyrodniczej. Byli nimi najczęściej doświadczeni egzaminatorzy, którzy tę funkcję pełnili po raz kolejny. Dokładny zakres obowiązków przewodniczących zespołów egzaminatorów określały procedury przyjęte przez poszczególne OKE. Przewodniczący zespołów egzaminatorów korzystali z pomocy osób wspomagających merytoryczną i techniczną weryfikację pracy egzaminatorów (weryfikatorów, asystentów). Do sprawdzenia rozwiązanych przez uczniów zadań otwartych komisje okręgowe powołały odpowiednio przeszkolonych i wpisanych do ewidencji OKE egzaminatorów zewnętrznych w części humanistycznej 7 453, w części matematyczno-przyrodniczej 6 983 egzaminatorów. We wszystkich OKE przed przystąpieniem do sprawdzania i oceniania prac egzaminatorzy przeszli obowiązkowe szkolenie (4-6 maja), w trakcie którego oceniali kilka przykładowych prac egzaminacyjnych uczniów, w tym odpowiedzi udzielone przez uczniów z orzeczoną dysleksją rozwojową. W roku bieżącym wszyscy egzaminatorzy sprawdzali prace uczniów w ośrodkach zorganizowanych przez okręgowe komisje egzaminacyjne, bez możliwości wynoszenia arkuszy egzaminacyjnych poza obręb budynku. Ośrodki sprawdzania lokowano przeważnie w szkołach. Zespoły egzaminatorów miały zazwyczaj do swojej dyspozycji jedną lub kilka sal lekcyjnych. Zgodnie z zakresem obowiązków każdy egzaminator musiał przede wszystkim sprawdzić odpowiedzi uczniów w zadaniach otwartych i zgodnie z kryteriami przyznać za nie punkty oraz zsumować i zakodować ogólną liczbę punktów uzyskanych przez każdego ucznia. Musiał też skorygować błędy popełnione przez zespoły nadzorujące. Poszczególne arkusze egzaminacyjne sprawdzane były przez pojedyncze osoby, które w razie potrzeby mogły konsultować się z innymi egzaminatorami (w tym nauczającymi innego przedmiotu wchodzącego w zakres objęty sprawdzaniem), z przewodniczącym zespołu egzaminatorów lub weryfikatorem. W części humanistycznej najwięcej problemów przysporzyło egzaminatorom stosowanie kryterium zwięzłości i spójności wypowiedzi uczniów oraz identyfikacja błędów językowych, w części matematyczno-przyrodniczej mnogość i różnorodność nietypowych rozwiązań i ich interpretacja w kontekście ustalonego schematu punktowania. 24
Łącznie w całym kraju egzaminatorzy sprawdzili 1 067 369 arkuszy egzaminacyjnych, w tym: część humanistyczna 522 474 arkusze GH-A(B,C)1-062 w tym 54 426 arkuszy uczniów z dysleksją 9 806 arkuszy GH-A8-062 uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim 874 arkusze GH-A7-062 uczniów słabo słyszących i niesłyszących 575 arkuszy uczniów słabo widzących i 43 arkusze w brajlu część matematyczno-przyrodnicza 522 321 arkuszy GM-A(B,C,L)1-062 w tym 54 408 arkuszy uczniów z dysleksją 9 782 arkusze GM-A(L)8-062 uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim 874 arkusze GM-A7-062 uczniów słabo słyszących i niesłyszących 578 arkuszy uczniów słabo widzących i 42 arkusze w brajlu Znacznie mniej niż w latach poprzednich było podejrzeń o niesamodzielność prac uczniowskich. Egzaminatorzy zgłaszali je dyrektorom OKE, którzy wszczynali postępowanie wyjaśniające. Na podstawie 96 rozporządzenia podjęto decyzję o unieważnieniu egzaminu zdającym, którzy pracowali niesamodzielnie. W zdecydowanej większości unieważnione prace egzaminacyjne dotyczyły części matematyczno-przyrodniczej (odnotowano 11 unieważnień w części humanistycznej i 221 w części matematyczno-przyrodniczej). Weryfikacji pracy wszystkich egzaminatorów dokonywali przewodniczący zespołów egzaminatorów oraz weryfikatorzy merytoryczni i techniczni. Proces weryfikacji przebiegał na różnych etapach sprawdzania, w zależności od procedur przyjętych w danej OKE. W większości okręgowych komisji egzaminacyjnych przyjęto zasadę, że pierwszej weryfikacji dokonywał przewodniczący zespołu egzaminatorów wspólnie z weryfikatorem, wybierając losowo kilka prac ocenionych przez każdego egzaminatora. W komisjach wprowadzono wyraźny podział zadań należących do weryfikatora merytorycznego oraz do asystenta technicznego, dlatego ten pierwszy sprawdzał poprawność stosowania kryteriów punktowania w pracach wybranych losowo od poszczególnych egzaminatorów, drugi kontrolował kompletność i poprawność kodowania we wszystkich arkuszach egzaminacyjnych, które oceniał dany zespół egzaminatorów. Przewodniczący zespołów egzaminatorów przekazali sprawdzone oraz wypunktowane prace uczniów i karty odpowiedzi do okręgowych komisji egzaminacyjnych (8-15 maja). Dalsze prace aż do przekazania wyników egzaminu do szkół (co zgodnie z 48 ust. 2 rozporządzenia nastąpiło nie później niż 7 dni przed zakończeniem zajęć dydaktyczno- -wychowawczych) przedstawia poniższy schemat. 25
18 maja 2 czerwca przygotowanie informacji o wynikach egzaminu skanowanie kart odpowiedzi wprowadzanie wyników do bazy komputerowej weryfikacja prawidłowości odczytu kart odpowiedzi korekta błędnych lub niepełnych wpisów w bazie wyników łączenie wyników z danymi uczniów rozpatrzenie wniosków egzaminatorów o unieważnienie egzaminu 5 czerwca przekazanie wyników egzaminu gimnazjalnego z OKE do CKE 5 12 czerwca łączenie wyników z całej Polski wstępna analiza wyników na poziomie kraju drukowanie zaświadczeń o wynikach egzaminu dla każdego ucznia weryfikacja wydruków drukowanie informacji o wynikach egzaminu dla szkół 13 14 czerwca przekazanie informacji o wynikach egzaminu do szkół opublikowanie wstępnej informacji o osiągnięciach uczniów w skali kraju opublikowanie informacji dla uczniów, ich rodziców i nauczycieli o tym, jak można odczytać wyniki egzaminu gimnazjalnego podanie ogólnych wskazówek dotyczących wykorzystania wyników egzaminu, w tym uzupełnienia ewentualnych braków w umiejętnościach i wiadomościach uczniów przekazanie wyników egzaminu każdemu uczniowi 26
III. Charakterystyka zestawów egzaminacyjnych Propozycje zestawów egzaminacyjnych do przeprowadzenia egzaminu gimnazjalnego w 2006 r. przygotowały wszystkie okręgowe komisje egzaminacyjne. Każdy zestaw składał się z planu i kartoteki testu, testu z kartą odpowiedzi (arkusza egzaminacyjnego), klucza poprawnych odpowiedzi do zadań zamkniętych, schematów punktowania odpowiedzi do zadań otwartych oraz materiałów dodatkowych raportów ze standaryzacji i recenzji. Dyrektor Centralnej Komisji Egzaminacyjnej, po uwzględnieniu wyników dokonanych analiz i zapoznaniu się z dodatkowymi recenzjami wspomnianych materiałów, ustalił dla uczniów przystępujących do egzaminu w kwietniu 2006 roku po sześć rodzajów zestawów egzaminacyjnych do części humanistycznej i do części matematyczno-przyrodniczej egzaminu. Większość uczniów przystępujących do egzaminu korzystała z arkuszy standardowych (GH-A/B,C/1-062 i GM-A/B,C/1-062). Zgodnie z rozporządzeniem dostosowano również egzamin dla uczniów niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie. W tym celu poza arkuszem standardowym przygotowano arkusze dla uczniów: słabo widzących 16 (GH-A4-062, GM-A4-062) słabo widzących 24 (GH-A5-062, GM-A5-062) niewidomych (GH-A6-062, GM-A6-062) słabo słyszących i niesłyszących (GH-A7-062, GM-A7-062) z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim (GH-A8-062, GM-A8-062). Na pierwszej stronie arkusza umieszczono informacje kierowane do ucznia i zespołu nadzorującego. Górną część strony przeznaczono na wpisanie przez ucznia swojego kodu i daty urodzenia oraz naklejenie przez zespół nadzorujący paska z kodem pracy i zaznaczenie dysleksji w przypadku ucznia z tą dysfunkcją. Poniżej znajdowała się nazwa arkusza, a z prawej strony uwagi o czasie przeznaczonym na rozwiązanie zadań i liczbie punktów możliwych do uzyskania. Znaczącą część pierwszej strony zajmowała informacja dla ucznia wzorowana na instrukcji zamieszczonej w informatorze o egzaminie. Zwrócono w niej uwagę na to, by każdy z uczniów sprawdził, czy arkusz egzaminacyjny zawiera odpowiednią, określoną liczbę stron, czytał bardzo uważnie wszystkie teksty i polecenia, w których są potrzebne do rozwiązania zadań informacje, w odpowiedni sposób zaznaczał odpowiedzi na karcie (w przypadku zadań zamkniętych) lub wpisywał je w przeznaczonym do tego miejscu w arkuszu, sprawdził, czy udzielił właściwych odpowiedzi i czy odpowiednio zaznaczył je na karcie odpowiedzi. W informacji kierowanej do ucznia zawarto też uwagi o sposobie zaznaczania odpowiedzi w przypadku wcześniejszego udzielenia niewłaściwej, możliwości wykorzystania miejsca przeznaczonego na brudnopis, kolorze i rodzaju przyborów używanych do zapisywania odpowiedzi oraz nieużywaniu korektora. Na rozwiązanie zadań przewidziano 120 minut, natomiast w przypadku uczniów niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie czas ten mógł być przedłużony do 180 minut. Za poprawne rozwiązanie wszystkich zadań uczeń mógł otrzymać maksymalnie 50 punktów. W dniu egzaminu arkusze egzaminacyjne, informacje o sprawdzanych za ich pomocą wiadomościach i umiejętnościach oraz przykłady prawidłowych odpowiedzi uczniów zostały opublikowane na stronach internetowych wszystkich komisji egzaminacyjnych. 27
1. Część humanistyczna 1.1. Zestaw GH-A/B,C/1-062 dla uczniów bez dysfunkcji i uczniów ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się Zestaw egzaminacyjny przeznaczony do sprawdzenia opanowania przez uczniów kończących trzecią klasę gimnazjum wiadomości i umiejętności opisanych w standardach wymagań egzaminacyjnych 2, zwanych dalej standardami, i podstawie programowej kształcenia ogólnego 3, zwanej dalej podstawą programową, został skonstruowany wokół tematu I śmiech niekiedy może być nauką. Zadania obejmowały następujące obszary standardów: obszar I czytanie i odbiór tekstów kultury obszar II tworzenie własnego tekstu. Tabela 1. Przyporządkowanie zadań i punktów do obszarów standardów Obszar standardów Numery zadań Liczba punktów Waga (w %) czytanie i odbiór tekstów kultury tworzenie własnego tekstu 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 23, 24 25 50 22, 25, 26 25 50 Podstawę tworzenia zadań stanowiły spójne z motywem przewodnim arkusza teksty kultury: tekst publicystyczny (wywiad), teksty literackie (krótki utwór o charakterze żartobliwym, bajka, fragment utworu o treści satyrycznej), diagram i rysunek satyryczny. Zestaw egzaminacyjny zawierał 26 zadań: 20 zadań zamkniętych wyboru wielokrotnego, w których uczniowie wskazywali poprawną odpowiedź wśród podanych propozycji, oraz 6 zadań otwartych, wymagających od ucznia samodzielnego formułowania odpowiedzi. W obszarze czytanie i odbiór tekstów kultury sprawdzano następujące wiadomości i umiejętności: czytanie różnych tekstów na poziomie dosłownym i przenośnym wyszukiwanie informacji zawartych w różnych tekstach kultury interpretowanie tekstów kultury pod kątem wskazanego problemu odczytywanie intencji nadawcy rozpoznawanie środków artystycznych pełniących określoną funkcję w odczytywanych tekstach określanie funkcji środków artystycznych użytych w tekstach kultury odnajdywanie i interpretowanie związków przyczynowo-skutkowych wskazywanie kontekstów niezbędnych do interpretacji tekstów kultury. W obszarze tworzenie własnego tekstu sprawdzano następujące wiadomości i umiejętności: dokonywanie celowych operacji na tekście (streszczanie) redagowanie tekstu użytkowego (ogłoszenia) 2 Standardy zostały określone w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 10 sierpnia 2001 r. w sprawie standardów wymagań będących podstawą przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów (DzU nr 92, poz. 1020, z późn. zm.) 3 Podstawa programowa została określona w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 26 lutego 2002 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (DzU nr 51, poz. 458, z późn. zm.) 28
redagowanie dłuższej formy wypowiedzi (rozprawki) tworzenie tekstu na zadany temat, spójnego pod względem logicznym i składniowym uwzględnianie zasad organizacji pisanego tekstu analizowanie, porządkowanie i syntetyzowanie informacji zawartych w tekstach kultury formułowanie, porządkowanie i wartościowanie argumentów uzasadniających stanowisko własne lub cudze dostosowywanie stylu wypowiedzi do sytuacji komunikacyjnej zachowanie poprawności leksykalnej, frazeologicznej i składniowej oraz ortograficznej i interpunkcyjnej. 1.1.1. Kartoteka testu W zamieszczonej niżej kartotece sprawdzane umiejętności zostały pogrupowane zgodnie z kolejnością obszarów standardów. Obszar standardów I. Czytanie i odbiór tekstów kultury Numer standardu i nazwa sprawdzanej umiejętności Uczeń 1) czyta teksty kultury na poziomie dosłownym i przenośnym 2) interpretuje teksty kultury, uwzględniając intencje nadawcy 3) wyszukuje informacje zawarte w różnych tekstach kultury 4) dostrzega w odczytywanych tekstach środki wyrazu i określa ich funkcje Uczeń Nazwa sprawdzanej czynności Numer zadania Forma zadania Liczba punktów określa temat tekstu publicystycznego 2 WW 1 odczytuje sens wypowiedzi 3 WW 1 odczytuje sens pojęcia 5 WW 1 odczytuje znaczenie powiedzenia o charakterze przenośnym w kontekście fragmentu tekstu 9 WW 1 określa bohaterów wiersza 13 WW 1 odczytuje treść dzieła plastycznego 17 WW 1 dostrzega wskazane elementy kompozycji bajki 21 KO 1 odczytuje intencje autora wypowiedzi 4 WW 1 interpretuje dane z diagramu 7 WW 1 określa intencje autora tekstu literackiego interpretuje tekst, wskazując oddające jego sens powiedzenie o charakterze przenośnym 10 WW 1 11 WW 1 odczytuje intencję autora rysunku 18 WW 1 interpretuje tekst, wskazując wady 1 bohatera 24 KO interpretuje tekst, wskazując zalety 1 bohatera wyszukuje informacje na diagramie 6 WW 1 wyszukuje informacje we fragmencie tekstu literackiego 8 WW 1 wskazuje cechy zbawiennego żartu 1 wskazuje cechy pouczającego śmiechu 23 KO 1 określa formę wypowiedzi 1 WW 1 wskazuje dziedzinę sztuk plastycznych służącą określonemu celowi 16 WW 1 29
I. Czytanie i odbiór tekstów kultury II. Tworzenie własnego tekstu 5) odnajduje i interpretuje związki przyczynowoskutkowe w rozwoju cywilizacyjnym Polski i świata 6) dostrzega i analizuje konteksty niezbędne do interpretacji tekstów kultury 7) dokonuje celowych operacji na tekście: streszcza 4) zna i stosuje zasady organizacji tekstu 1) buduje wypowiedź poprawną pod względem językowym 3) tworzy tekst o charakterze informacyjnym, dostosowany do sytuacji komunikacyjnej 4) zna i stosuje zasady organizacji tekstu, tworzy tekst na zadany temat, spójny pod względem logicznym i składniowym 1) buduje wypowiedzi poprawne pod względem językowym i stylistycznym w następujących formach: [...] ogłoszenie 4) zna i stosuje zasady organizacji tekstu, tworzy tekst na zadany temat, spójny pod względem logicznym i składniowym 3) tworzy tekst o charakterze informacyjnym lub perswazyjnym, dostosowany do sytuacji komunikacyjnej wskazuje przyczyny określonego zachowania podróżnych wskazuje przyczyny zdarzenia opisanego w tekście przywołuje kontekst historyczny niezbędny do odczytania dzieła literackiego przywołuje kontekst historyczny niezbędny do odczytania dzieła plastycznego 14 WW 1 15 WW 1 12 WW 1 19 WW 1 wskazuje uporządkowany chronologicznie szereg wydarzeń 20 WW 1 wybiera najważniejsze informacje 1 pisze zwięźle 1 tworzy tekst spójny, logicznie uporządkowany przekazuje myśli w sposób jasny, poprawny pod względem językowym redaguje tekst na zadany temat, przestrzegając wymogów typowych dla ogłoszenia tworzy tekst dostosowany do sytuacji komunikacyjnej 22 KO tworzy tekst spójny i zwięzły 25 RO 1 pisze poprawnie pod względem językowym przestrzega zasad ortografii i interpunkcji pisze tekst zgodny z tematem 1 celowo dobiera informacje 26 RO 1 1 1 1 1 1 2 30
II. Tworzenie własnego tekstu 5) formułuje, porządkuje i wartościuje argumenty uzasadniające stanowisko własne lub cudze uzasadnia dobór przykładów 2 6) syntetyzuje informacje zawarte w tekstach kultury 4) zna i stosuje zasady organizacji tekstu, tworzy tekst na zadany temat, spójny pod względem logicznym i składniowym 1) buduje wypowiedzi poprawne pod względem językowym i stylistycznym w następujących formach: [...] rozprawka 3) tworzy tekst o charakterze informacyjnym lub perswazyjnym, dostosowany do sytuacji komunikacyjnej 1) buduje wypowiedzi poprawne pod względem językowym i stylistycznym podsumowuje rozważania 1 stosuje zasady typowe dla kompozycji budowanej wypowiedzi 1 redaguje tekst spójny 1 redaguje tekst logicznie uporządkowany 1 26 RO pisze poprawnie pod względem językowym dostosowuje styl wypowiedzi do sytuacji komunikacyjnej przestrzega zasad interpunkcji 1 przestrzega zasad ortografii 3 1 2 1.1.2. Zadania egzaminacyjne uporządkowane według sprawdzanych standardów Poniżej zamieszczono teksty kultury stanowiące podstawę zadań w pierwszym obszarze standardów oraz same zadania, uporządkowane z uwzględnieniem poszczególnych standardów. W przypadku drugiego obszaru, w którym każde zadanie odnosiło się do kilku standardów, dla lepszej czytelności tekstu uporządkowano zadania z uwzględnieniem dokonywania celowych operacji na tekście, tworzenia tekstu użytkowego i redagowania rozprawki. Przy wszystkich zadaniach podano liczbę punktów możliwych do uzyskania za ich rozwiązanie i wskazano sprawdzane za pomocą tych zadań umiejętności. W zadaniach zamkniętych wyboru wielokrotnego zaznaczono prawidłową odpowiedź, natomiast pod każdym zadaniem otwartym zamieszczono kryteria punktowania rozwiązań uczniowskich. Obszar I Czytanie i odbiór tekstów kultury Wiadomości i umiejętności z tego obszaru sprawdzano, wykorzystując zamieszczone niżej teksty, diagram oraz rysunek satyryczny. 31
TEKST I W psychologii nie istnieje taka dziedzina badawcza jak psychologia humoru. Nie ulega jednak wątpliwości, że uśmiech odgrywa ogromną rolę w życiu zarówno dzieci, jak i dorosłych. O uśmiechu i poczuciu humoru z dr Bożeną Makselon-Kowalską rozmawia Magdalena Buszek. MAGDALENA BUSZEK: Jaki jest związek psychologii z humorem? BOŻENA MAKSELON-KOWALSKA: Psychologię z humorem łączy bardzo wiele. Człowiek nie mógłby się obejść bez śmiechu i poczucia humoru. Rodzimy się ze skłonnością do okazywania radości. Uśmiech jest jedną z podstawowych reakcji niemowlęcia. MB: Jakie są oblicza humoru? BM-K: Naukowcy doszli do przekonania, że poczucie humoru nie jest czymś jednorodnym. Humor może mieć charakter pozytywny i konstruktywny lub wręcz przeciwnie może być negatywny, destruktywny. Z pozytywnymi przejawami humoru mamy do czynienia wtedy, gdy dzięki niemu lepiej radzimy sobie z trudnymi sytuacjami w naszym życiu: śmiejąc się, rozładowujemy napięcie w kontaktach z ludźmi, dzięki humorystycznemu podejściu do świata nabieramy dystansu do siebie, otoczenia oraz innych ludzi. Istnieje także inny aspekt śmiechu, o którym zwykle się nie mówi. Dotyczy on śmiechu pojawiającego się w sytuacji, gdy ludzie chcą załatwić porachunki między sobą. Wtedy służy on do tego, by powiedzieć uszczypliwą uwagę lub wyśmiać czyjeś słabości. MB: Skąd się w nas bierze poczucie humoru, rodzimy się z nim, czy też kształtuje się ono w miarę dorastania? BM-K: Jak już wspominałam, rodzimy się ze skłonnością do okazywania radości, śmiejemy się, gdy jesteśmy zadowoleni, gdy jest nam dobrze. To, w jakim kierunku będzie ewoluować nasze poczucie humoru, jest w dużym stopniu uwarunkowane doświadczeniami życiowymi. MB: Czy możemy nauczyć się bycia wesołym? BM-K: Przez całe życie kształtujemy pewien smak obejmujący poczucie humoru. Decyduje on o tym, że żarty rozśmieszające jedną osobę do łez dla innej mogą być wręcz żałosne. MB: Czy śmiechem można leczyć ciało i duszę człowieka? BM-K: Śmiech ma dobry wpływ na naszą psychikę i oddziałuje na nasz układ krążenia, masuje serce i dotlenia krew. W czasie spontanicznego śmiechu wytwarzają się w organizmie przeciwciała chroniące nas przed wirusami i drobnoustrojami, zwłaszcza atakującymi górne drogi oddechowe. Mówi się, że można leczyć śmiechem. Uśmierza on ból przez wytwarzanie naturalnych środków przeciwbólowych endorfin. MB: Czy możemy poprawić sobie humor, uśmiechając się do innych ludzi? BM-K: Zdecydowanie tak. Często nie doceniamy roli uśmiechu w naszym życiu. Z dnia na dzień, z roku na rok smutniejemy. Uśmiech może sprawić cuda: wysłany do kogoś na pewno zostanie odwzajemniony przez jego adresata. Na podstawie: Z roku na rok smutniejemy, www.pretext.us.edu.pl. TEKST II Mają we zwyczaju bracia mniejsi 1 pościć w niektóre dni roku, wtedy to nie jedzą po klasztorach mięsa; kiedy jednakże znajdą się w podróży, z racji tego, że żyją z jałmużny, mogą jeść, co przed nich postawią. Tak więc, podróżując, natknęli się dwaj bracia z onego zakonu w gospodzie na pewnego kupca, który zasiadł z nimi przy jednym stole, na który przyniesiono, z racji, że uboga to była gospoda, jedno tylko pieczone kurczę; kupiec, widząc, że kurczęcia mało dla niego, zwrócił się do zakonników i rzekł: Jeśli mnie pamięć nie myli, żadną miarą nie jadacie w waszym zakonie mięsa w te dni. Na które to słowa musieli bracia, z racji reguły 2, nie wdając się w dyskurs, odpowiedzieć, że prawdę rzekł; tak tedy spełniło się, czego kupiec pragnął, i zjadł kurczę, a bracia, jak umieli, tak musieli sobie poradzić. 32
Po takiej uczcie trzej biesiadnicy udali się w drogę razem, a uszedłszy kawał drogi i natrafiwszy na rzekę szeroką i głęboką, jako że pieszo podróż odbywali bracia z racji ubóstwa, a kupiec skąpstwa wypadało, żeby jeden z braci, którzy bosi 3 byli, przeniósł na plecach owego kupca; tak tedy jeden z nich dawszy mu do potrzymania sandały, wsadził go sobie na plecy. Stało się, że gdy brat ów znajdował się na środku rzeki, przypomniał sobie o regule zakonnej, a zatrzymawszy się w tym trudzie świętego Krzysztofa 4, podniósł głowę w stronę kupca, co mu ciężył, i rzekł: Powiedz mi, nie masz ty czasem ze sobą pieniędzy? Jakże by odrzekł kupiec czyżbyście sądzili, że taki kupiec jak ja podróżuje bez pieniędzy?! Biedny ja rzekł zakonnik reguła zabrania nam nosić przy sobie pieniądze! I wrzucił kupca do rzeki. Kupiec uznawszy, że wyrządzony braciom despekt 5 pomścili w ucieszny zaiste sposób, z wesołym śmiechem, spokojnie, poczerwieniawszy ze wstydu, zemstę oną zniósł. Leonardo da Vinci, Krotochwila 6, jaką zakonnik jeden wyrządził kupcowi pewnemu, tł. L. Staff, [w:] Dawna nowela włoska, Warszawa 1969. 1 bracia mniejsi franciszkanie 2 reguła tu: zbiór norm postępowania ustalonych dla zakonników przez założyciela zakonu i potwierdzonych przez papieża lub biskupa 3 bosi niektórzy zakonnicy zgodnie z surową regułą zakładali sandały na bose stopy 4 święty Krzysztof patron podróżnych; trudnił się przenoszeniem ludzi przez rzekę; jednym z przenoszonych miał być kilkuletni Chrystus [Krzysztof = Christophoros niosący Chrystusa ] 5 despekt obraźliwe lub lekceważące zachowanie wobec kogoś; obraza 6 krotochwila tu: krótki utwór o charakterze żartobliwym, operujący głównie komizmem sytuacyjnym TEKST III 1 Dawnymi czasy, jak pewna wieść niesie, Czterech podróżnych zabłądziło w lesie, Mróz był tak mocny, noc była tak ciemną, Że chęć podróży stała się daremną. 5 Ogień więc rozłożyli I dnia czekać uradzili. Trzeba by rzecze jeden i poziewa Przynieść więcej drzewa. Trzeba by rzecze drugi 10 Legając jak długi Rozszerzyć ogniska, By wszystkich grzało z bliska. Trzeba by zamruczał trzeci Czym zasłonić od zamieci. 15 Trzeba by nie spać bąknął czwarty, Na łokciu oparty. Tak każdy powiedział, Co wiedział, I myśląc jeszcze o lepszym sposobie, 20 Zasnął sobie. Cóż z tego: ogień zgasł, a nieostrożni Pomarli podróżni. Gdzie bez czynu sama rada, Biada radźcom, dziełu biada! Aleksander Fredro, Trzeba by, [w:] Pisma wszystkie, t. XII, Warszawa 1962. 33
TEKST IV I śmiech niekiedy może być nauką, Kiedy się z przywar 1, nie z osób natrząsa; I żart dowcipną przyprawiony sztuką Zbawienny, kiedy szczypie, a nie kąsa; Ignacy Krasicki, Monachomachia (fragment), Wrocław 1969. 1 przywara wada zasługująca na upomnienie; złe przyzwyczajenie DIAGRAM polityczne 31% Ulubione dowcipy Polaków absurdalne 5% nieprzyzwoite 4% nie lubi dowcipów 5% inne 2% sytuacyjne 53% RYSUNEK SATYRYCZNY Na podstawie: Zdzisław Pietrasik, Z kogo się śmiejecie, [w:] Polityka 2001, nr 13. Jacek Sasin, Do Unii i z powrotem. 34