Orientacja i poradnictwo zawodowe w Polsce w latach 1944-1989

Jolanta Lenart Orientacja i poradnictwo zawodowe w Polsce w latach 1944-1989 Vocational ąiiidanee and awareness in Poland in the period of 1944-1989 WYDAWNICTWO UNIWERSYTETU RZESZOWSKIEGO RZESZÓW 2013

Spis treści Table of contents 11 Wstęp 15 ROZDZIAŁ PIERWSZY Rodowód i rozwój poradnictwa zawodowego u podstaw jego rozwoju na świecie 27 1. Starożytne przesłanki poradnictwa zawodowego, źródła europejskie i chińskie 28 2. Od średniowiecza do kapitalizmu. Arabskie i europejskie przesłanki poradnictwa zawodowego.-., 31 3. Narodziny współczesnego poradnictwa zawodowego -. 34 3.1. Charakterystyka poradnictwa zawodowego w koncepcji F. Parsonsa 40 3.2. Znaczenie koncepcji F. Parsonsa dla rozwoju poradnictwa zawodowego 41 4. Rozwój teorii poradnictwa zawodowego.- 43 4.1. Teorie cechy i czynnika 44 4.2. Teorie psychodynamiczne 47 4.3. Teorie rozwojowe 49 4.4. Teorie poznawczo-społeczne. 55 ROZDZIAŁ DRUGI Początki oraz rozwój orientacji i poradnictwa zawodowego w Polsce 58 1. Utwory literackie i publicystyczne źródłem wiedzy o zawodach 58 2. Poradniki zawodowe dla uczniów, rodziców i nauczycieli ważnym instrumentem początków poradnictwa zawodowego w Polsce 60 3. Początki badań i piśmiennictwa nad sferą osobowościową człowieka wstępem do instytucjonalizacji poradnictwa zawodowego 62 4. Tło historyczne, gospodarcze i oświatowe poradnictwa zawodowego w okresie II Rzeczy-. pospolitej 64 4.1. Urzędy Pośrednictwa Pracy i ich zadania '. 67 4.2. Rozwój poradnictwa zawodowego dla młodzieży 68 5. Psychotechnika u podstaw rozwoju poradnictwa zawodowego w Polsce w okresie międzywojennym 72 5.1. Polskie Towarzystwo Psychotechniczne 72 5.2. Towarzystwo Psychologiczne im. Józefy Joteyko 77 5.3. Psycholodzy szkolni w rozwoju poradnictwa zawodowego 79 6. Metody i narzędzia badawcze u podstaw badań rozwijających poradnictwo zawodowe w II Rzeczypospolitej.,. 83 7. Działalność wybranych, wiodących placówek poradnictwa zawodowego w okresie międzywojennym 89 7.1. Instytut Psychotechniczny i Poradnia Zawodowa Patronatu nad Polską Młodzieżą Rzemieślniczą i Przemysłowąw Warszawie 90

7.2. Instytut Psychotechniczny w Krakowie 91 7.3. Sieć poradni zawodowyehi'stowarzyszenia Służba Obywatelska" 92 8. Poradnictwo zawodowe w Polsce w okresie międzywojennym. Próba oceny 94 9. Poradnictwo zawodowe w okresie okupacji 96 ROZDZIAŁ TRZECI Spoleczno-ustrojowe uwarunkowania poradnictwa zawodowego w Polsce w latach 1944-1960 99 1. Reaktywowanie poradnictwa zawodowego po wojnie 99 1.1. Poradnictwo zawodowe w działalności kuratoriów okręgów szkolnych w Polsce 100 1.1.1. Kuratorium Okręgu Szkolnego Warszawskiego 100 1.1.2. Kuratorium Okręgu Szkolnego Gdańskiego... 102 1.1.3. Kuratorium Okręgu Szkolnego Śląskiego w Katowicach 103 1.1.4. Kuratorium Okręgu Szkolnego w Krakowie 104 1.1.5. Kuratorium Okręgu Szkolnego Lubelskiego 104 1.1.6. Kuratorium Okręgu Szkolnego Łódzkiego 105 1.1.7. Kuratorium Okręgu Szkolnego Pomorskiego 108 1.1.8. Kuratorium Okręgu Szkolnego Poznańskiego..'. 109 1.2. Działalność poradni zawodowych w pierwszych latach powojennych 110 2. Rozwój usług z zakresu poradnictwa zawodowego w Polsce 116 3. Modele powojennego poradnictwa zawodowego 119 3.1. Projekt Bronisława Chrzana 119 3.2. Projekt Instytutu Naukowo-Badawczego Przemyślu Węglowego w Katowicach 121 3.3. Projekt Bronisława Biegeleisena-Żelazowskiego 124 4. Pierwsza konferencja poradnictwa zawodowego w Polsce po II wojnie światowej '127 5. Poradnictwo zawodowe w rekonstrukcji struktury zawodowej powojennego społeczeństwa 128 6. Upadek psychologicznej koncepcji poradnictwa zawodowego w Polsce po 1948 r 130 7. Niedorozwój poradnictwa zawodowego w szkole podstawowej problemem szkolnictwa zawodowego 134 8. Poradnictwo zawodowe w szkole średniej a rekrutacja na studia wyższe 137 9. Udział szkól wyższych w procesie orientacji zawodowej uczniów szkół średnich 140 10. Zjazd Oświatowy w Łodzi nowym otwarciem w rozwoju poradnictwa zawodowego w Polsce po 1957 r 145 10.1. Projekty organizacji poradnictwa zawodowego 145 10.2. Stanowisko uczestników Zjazdu Oświatowego w Łodzi w maju 1957 r. w sprawie poradnictwa zawodowego 147 11. Reaktywowanie poradni spoleczno-wychowawczych i poradni psychologicznych 147 12. Stan poradnictwa zawodowego w Polsce w świetle Zalecenia nr 87 Konferencji Ogólnej Międzynarodowej Organizacji Pracy z 1949 r. w sprawie poradnictwa zawodowego 152 13. Rola systemu szkolnego w rozwoju poradnictwa zawodowego 156 14. Problemy szkół zawodowych wynikające z braku właściwego poradnictwa zawodowego w szkołach podstawowych 161 ROZDZIAŁ CZWARTY Rozwój orientacji i poradnictwa zawodowego w Polsce w latach 1961-1974 164 1. Prawne konteksty orientacji i poradnictwa zawodowego w Polsce w latach 1961-1974 164

i 1.1. Orientacja i poradnictwo zawodowe w świetle Ustawy z 15 lipca 1961 r. o rozwoju systemu oświaty i wychowania 165 1.2. Kierunki rozwoju poradnictwa zawodowego wyznaczone Rekomendacją nr 56 z 1963 r. w sprawie orientacji szkolnej i zawodowej 167 1.3. Akty prawne regulujące działalność poradni 170 1.4. Uchwala Rady Ministrów z 3. maja 1974 r. w sprawie doskonalenia i rozwoju orientacji i poradnictwa zawodowego w Polsce 174 2. Instytucjonalny i podmiotowy wymiar orientacji i poradnictwa zawodowego 179 2.1. Szkoły podstawowe w systemie orientacji i poradnictwa zawodowego 180 2.2. Licea ogólnokształcące w systemie orientacji i poradnictwa zawodowego 187 2.3. Szkoły zawodowe - zasadnicze i technika - w systemie orientacji i poradnictwa zawodowego 192 2.4. Poradnie wychowawczo-zawodowe w systemie orientacji i-poradnictwa zawodowego 196 2.4.1. Okręgowe poradnie wychowąwczo-zawodowe 196 2.4.2. Powiatowe poradnie wychowawczo-zawodowe 200 2.5. Zakłady pracy w systemie "orientacji i poradnictwa zawodowego oraz kształcenia zawodowego 212 2.6. Kontekst osobowy orientacji i poradnictwa zawodowego 220 2.6.1. Nauczyciele i wychowawcy w przygotowaniu ucznitiw do wyboru zawodu 220 2.6.2. Szkolni koordynatorzy do spraw orientacji zawodowej 226 3. Charakterystyki zawodów jako pomoc w realizacji orientacji i poradnictwa zawodowego... 228 4. Determinanty decyzji edukacyjnych i zawodowych uczniów z różnych środowisk 232 4.1. Motywy wyboru zasadniczej szkoły zawodowej lub technikum 232 4.2. Zainteresowania dziewcząt kształceniem w zasadniczych szkołach zawodowych i technikach 236 4.3. Decyzje edukacyjne i zawodowe absolwentów liceów ogólnokształcących 239 4.4. Decyzje edukacyjne i zawodowe uczniów ze środowisk wiejskich 248 5. Poszukiwanie nowych rozwiązań w orientacji i poradnictwie zawodowym 253 5.1. Szkoła wciąż miejscem orientacji i poradnictwa zawodowego 253 5.2. Orientacja i poradnictwo zawodowe w systemie wychowawczym Heliodora Muszyńskiego 259 5.3. Wychowanie i kształcenie przedzawodowe i zawodowe w koncepcji pedagogów pracy 261 5.3.1. Wkład pedagogów pracy w rozwój i doskonalenie systemu kształcenia zawodowego w Polsce 264 5.3.2. Kształcenie przedzawodowe w przygotowaniu człowieka do wyboru zawodu i przyszłej pracy zawodowej 273 ROZDZIAŁ PIĄTY Kierunki rozwoju poradnictwa zawodowego w Polsce w latach 1975-1989 281 1. Modyfikacja systemu poradnictwa zawodowego wobec nowych zadań 281 2. Wytyczne w sprawie działalności szkól i poradni wychowawczo-zawodowych w zakresie orientacji i poradnictwa zawodowego z 1981 i 1982 r 283 3. Potrzeba doskonalenia systemu orientacji i poradnictwa zawodowego 290 3.1. Rzeczywiste funkcjonowanie organizatorów orientacji zawodowej w szkole 292 3.2. Pedagog szkolny w realizacji zadań z zakresu orientacji i poradnictwa zawodowego 300 4. Zadania poradni wychowawczo-zawodowych w systemie orientacji i poradnictwa zawodowego 305 4.1. Rozwój sieci placówek poradnictwa wychowawczo-zawodowego 308

4.2. Pracownicy poradni wychowawczo-zawodowych 310 4.3. Działalność poradni wychowawczo-zawodowych 312 5. Gabinety orientacji i poradnictwa zawodowego 317 6. Działalność Centralnego Ośrodka Metodycznego Poradnictwa Wychowawczo-Zawodowego Ministerstwa Oświaty i Wychowania w Warszawie 319 7. Wydziały zatrudnienia i spraw socjalnych urzędów wojewódzkich i miejskich w realizacji orientacji zawodowej i polityki zatrudnienia 326 8. Orientacja i poradnictwo zawodowe w opiniach uczniów i nauczycieli - badania, oceny, postulaty 332 Zakończenie 340 Summary 7..'. 354 Wykaz wykorzystanych źródeł,archiwalnych, drukowanych, wywołanych i opracowań... 358 Spis tabel i map 371 Aneks 372 Indeks osób Z. 395 10

Table of contents Introduction 15 CHAPTER ONE Origins and development of vocational guidance in the world 27 1. Ancient beginnings of vocational guidance, Europeari and Chinese sources 28 2. From the Middle Ages to capitalism. Arab and European origins of vocational guidance 31 3. The birth of modern vocational guidance 34 3.1. Characteristics of vocational guidance according"to F. Parsons 40 3.2. The importance of F. Parsons' concept for the development of vocational guidance 41 4. The development of the theory of vocational guidance 43 4.1. Aquality and a factor theories *. 44 4.2. Psychodynamic theories 47 4.3. Development theories 49 4.4. Cognitive and social theories 55 CHAPTER TWO Origins and development of vocational guidance and awareness in Poland 58 1. Literaturę and journalism as sources of information on vocations 58 2. Vocational guidebooks for students, parents and teachers as an important tool of early vocational guidance in Poland 60 3. The beginnings of research and literaturę on human personality as an introduction to the institutionalization of vocational guidance 62 4. Historical, economical and educational background of vocational guidance in the period of the Second Polish Republic.- 64 4.1. Job centers and their tasks 67 4.2. The development of vocational guidance for adolescents '. 68 5. Psychotechnics as the basis of the development of vocational guidance in Poland in the interwar period ; 72 5.1. Polish Psychotechnical Society 72 5.2. Józefa Joteyko's Psychological Society 77 5.3. The role of school psychologists in the development of vocational guidance 79 6. Methods and cognitive tools at the basis of the research developing vocational guidance in the Second Polish Republic / 83 7. The operafion of the selected leading vocational guidance institutions in the interwar period 89 7.1. Psychotechnical Institute and Vocational Guidance Center for Polish Craft and Industrial Youth in Warsaw 90 11

7.2. Psychotechnical Institute in Kraków 91 7.3. The system of vocational^uidance centers of the Civic Service" Society 92 8. Vocational guidance in Poland in the interwar period. Assessinent 94 9. Vocational guidance in the period of occupation! 96 CHAPTER THREE Socio-political conditions of vocational guidance in Poland in the period of 1944-1960 99 1. The revival of vocational guidance after war 99 1.1. Vocational guidance in the activity of the Boards of Education in Poland 100 1.1.1. Board of Education of the Warsaw district 100 1.1.2. Board of Education of the Gdańsk district 102 1.1.3. Board of Education of the Katowice district 103 1.1.4. Board of Education of the Kraków district 7 104 1.1.5. Board of Education of the Lublin district 104 1.1.6. Board of Education of the Lodź district 105 1.1.7. Board of Education of the Pomorskie district 108 1.1.8. Board of Education of the Poznań district 109 1.2. The activity of vocational guidance centers in the first years after war 110 2. The development of vocational guidance services in Poland 116 3. Models of after war vocational guidance..'. 119 3.1. Bronisław Chrzan's project.- 119 3.2. Project of the Institute of Science and Research of the Coal Industry in Katowice 121 3.3. Bronisław Biegeleisen-ŻelazowskFs project 124 4. The first conference of vocational guidance in Poland after World War II 127 5. Vocational guidance in the reconstruction of the professional structure of the after war -, society 128 6. The fali of the psychological concept of vocational guidance in Poland after year 1948 130 7. The underdevelopment of vocational guidance in primary schools as a problem for secondary trade schools 134 8. Vocational guidance in secondary schools and university enrollment 137 9. The role of universities in raising the awareness of vocational possibilities of secondary school students 140 10. The Educational Congress in Lodź as a new beginning of the development of vocational guidance in Poland after year 1957 145 10.1. Projects of organizing vocational guidance 145 10.2. The participants of Educational Congress in Lodz's stance on the issue of vocational guidance 147 11. The revival of social, educational and psychological guidance centers 147 12. The condition of vocational guidance in Poland in the light of the Recommendation No. 87 of the General International Conference of Labor Organization in 1949 on vocational guidance 152 13. The role of school system in the development of vocational guidance 156 14. The problems of secondary trade schools resulting from the lack of proper vocational guidance in primary schools 161 CHAPTER FOUR The development of awareness and vocational guidance in Poland in the period of 1961-1974 164 1. Lega! contexts of vocational guidance and awareness in Poland in the period of 1961-1974 164 12

ł 1.1. Vbcational guidance and awareness in the light of the Education System Act of 15 July 1961 on the develo v pfhent of education system 165 1.2. Guidelines for the development of vocational guidance as designated by the Rccom- -mendation No. 56 in 1963 on the school and vocational awareness 167 1.3. Legał acts regulating the operation of vocational guidance centers 170 1.4. The Resolution of the Ministry of 3 May 1974 on the improvement and development of vocational guidance and awareness in Poland 174 2. The institutional andpersonal dimension of vocational guidance and awareness 179 2.1. Primary schools in the system of vocational guidance and awareness 180 2.2. Comprehensive schools in the system of vocational guidance and awareness 187 2.3. Vocational schools and technical schools in the system of vocational guidance and awareness _._. 192 2.4. Educational and vocational services in the system of vocational guidance and awareness." 196 2.4.1. District educational and vocational centers 196 2.4.2. County educational and vocational centers 200 2.5. Workplaces in the system of vocational guidance, awareness and vocational training 212 2.6. Personal context of vocational guidance and awareness.<. 220 2.6.1. Tęachers' activities preparing students for the choice of vocation 220 2.6.2. School coordinators for vocational guidance' 226 3. Characteristics of professions as an aid in implementation of vocational guidance and awareness 228 4. Determinants of career choices of students from disparate backgrounds 232 4.1. Reasons for choosing vocational or technical schools 232 4.2. Girls' interest in vocational and technical schools 236 4.3. Educational and vocational decisions of secondary school graduates -. 239 4.4. Educational and vocational decisions of students from rural areas 248 5. Search for new solutions in vocational guidance and awareness 253 5.1. School continues to be the place for vocational guidance and awareness 253 5.2. Vocational guidance and awareness in H. MuszyńskPs education system 259 5.3. Pre-vocational education in the concept of career pedagogues 261 5.3.1. The contribution of career pedagogues to the development and improvement of vocational training system in Poland 264 5.3.2. Pre-vocational education as preparing people to the choice of profession and future career ; 273 CHAPTER FIVE Course of development of vocational guidance in Poland in the period of 1975-1989 281 1. The modification of vocational guidance system to new tasks 281 2. Guidelines for the operation of schools as well as educational and vocational centers in the fieldofvocational guidance in 1981 and 1982 283 3. The need for improvement of vocational guidance and awareness 290 3.1. The actual funetioning of the organizers of vocational guidance in schools 292 3.2. The role of a school pedagogue in implementation of vocational guidance tasks and raising its awareness 300 4. The tasks of educational and vocational services in the system of vocational guidance and awareness 305 4.1. The development of educational and vocational centers 308 13

4.2. The employees of educational and vocational centers 310 4.3. The activities of educational and vocational centers 312 5. Vocational guidance and awareness centers 317 6. The activities of the Methodical Centre of Educational and Vocational Guidance of the Ministry of Education in Warsaw 319 7. Personnel and social affairs departments of voivodship offices and town councils in raising vocational awareness and implementing employment policy 326 8. Students and teachers' opinions on vocational guidance and awareness - research, assessment, postulates 332 Conclusion 340 Summary 354 Bibliography 358 Tables and maps 371 Annex '. 372 Index 395 14