Analiza potrzeb Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie w Kielcach w zakresie współpracy z wolontariuszami

MIEJSKI OŚRODEK POMOCY RODZINIE W KIELCACH 25-544 KIELCE, UL. STUDZIENNA 2 Analiza potrzeb Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie w Kielcach w zakresie współpracy z wolontariuszami KIELCE 2012

Spis treści Wstęp... 3 Rozdział I. Oblicze wolontariatu... 5 1.1. Co warto wiedzieć o wolontariacie?... 5 1.2. Dlaczego warto zostać wolontariuszem?... 6 1.3. Jak zostać wolontariuszem?... 8 1.4. Prawa i obowiązki wolontariusza... 9 1.5. Obowiązki korzystającego względem wolontariusza... 10 Rozdział II. Analiza zapotrzebowania na pracę wolontariusza w ramach działań MOPR w Kielcach... 12 2.1. Cel badania ankietowego... 12 2.2. Zakres badania... 12 2.2.1. Pomoc dzieciom i młodzieży... 14 2.2.2. Pomoc osobom starszym i chorym... 15 2.2.3. Pomoc osobom niepełnosprawnym i chorym... 16 2.2.4. Pomoc w działaniach Ośrodka... 18 2.2.5. Zadania organizacyjne... 18 2.2.6. Pomoc osobom wykluczonym społecznie... 19 2.2.7. Korzyści dla Ośrodka z pracy wolontariuszy... 19 2.2.8. Czynniki utrudniające rozwój wolontariatu w OPS... 20 2.3. Wyniki badania ankietowego... 20 Zakończenie... 21 Literatura... 23 Spis wykresów... 24 Spis tabel... 24 2

Wstęp We współczesnym świecie wolontariat jest jedną z najbardziej rozwijających się form aktywności człowieka, którą uznaje się za szczególnie ważny i doniosły aspekt natury społecznej. Wynika to bowiem z powszechności i rozmiaru tego zjawiska, które sukcesywnie przybiera na rozmiarach zarówno w Polsce, jak i krajach europejskich. Rola, znaczenie i postrzeganie wolontariatu tak bardzo zmienia się na przestrzeni ostatnich kilku lat, że obecnie można zauważyć ogromne spektrum możliwości i zróżnicowaną paletę propozycji działań. Wolontariat jest formą budowania świadomego, aktywnego i otwartego społeczeństwa obywatelskiego. Organizacje pozarządowe, grupy i ruchy samopomocowe powstające, aby przeciwdziałać negatywnym zjawiskom społecznym, nie mogłyby skutecznie funkcjonować, gdyby nie zaangażowanie wolontariuszy siły sprawczej przemian społecznych, budowania społeczności i więzi lokalnych. Dzisiaj, organizacje pozarządowe i wolontariat to elementy, które z różnym natężeniem na stałe są wpisane w nasze codzienne życie. Podobnie trwałe i nieodwracalne jest funkcjonowanie instytucji wolontariatu zarówno w środowisku pozarządowym, jak i w sektorze publicznym. Wolontariat daje nowe spojrzenie na stare problemy. Zrewidowane i dostosowane do dzisiejszych realiów myślenie na temat wolontariatu docenia jego wartość nie tylko w kontekście samych uczestników, ale i instytucji, które otwierają przed ochotnikami drzwi do tego typu współpracy. Działalność wolontarystyczna daje szansę na podniesienie kwalifikacji zawodowych, pozwala na samorealizację i pozyskiwanie nowych umiejętności, pomaga stawiać pierwsze kroki na rynku pracy. W narastająco złożonej polskiej rzeczywistości uczestnictwo wolontariuszy w sprawach lokalnych dobrze służy rozwojowi zasad demokracji uczy przyjmowania indywidualnej odpowiedzialności. Jednocześnie każdemu obywatelowi daje możliwość wzięcia udziału w podejmowaniu decyzji dotyczących społeczności, w której żyje. Wolontariat to także realna wartość dla rozwoju każdej instytucji podejmującej współpracę z ochotnikami. Odgrywa istotną rolę w procesie wzmacniania zespołu i przyczynia się do zwiększenia zakresu realizowanych działań, co w rzeczywisty sposób wpływa na kształtowanie wizerunku i pozycji konkretnej instytucji w środowisku lokalnym [Dariusz Pietrowski, Prezes Centrum Wolontariatu]. Istota polega na łączeniu ludzi chętnych do niesienia pomocy z ludźmi, którzy takiej pomocy potrzebują. Współpraca wolontariuszy z organizacjami pozarządowymi oraz organami administracji publicznej stanowi nieodzowny element rozwoju współczesnego społeczeństwa. 3

Wolontariat w jednostkach samorządu terytorialnego stanowić powinien zatem komplementarne uzupełnienie i urozmaicenie systemu pomocy społecznej. Ośrodek Pomocy Społecznej bardzo dobrze orientuje się w specyfice środowiska, w którym funkcjonuje, zna jego problemy i potrzeby. Praca wolontaryjna daje sposobność pomocy drugiemu człowiekowi, któremu ośrodek nie zawsze jest w stanie pomóc w sposób wyczerpujący. Angażując wolontariuszy może na nie lepiej i szybciej reagować, bez nakładów finansowych rozszerzać zakres świadczonych usług. Wolontariusze mają tu szerokie pole do działania: mogą zajmować się dziećmi, seniorami, bezrobotnymi, osobami niepełnosprawnymi. Mogą pomagać na terenie ośrodka, w świetlicach środowiskowych, bezpośrednio w domach klientów lub podczas imprez organizowanych przez OPS. Aby współpraca instytucji z wolontariuszami była efektywna i nie stała się tylko spontanicznym zrywem, każda ze stron musi być przygotowana do tej współpracy. W obecnej rzeczywistości uczestnictwo wolontariuszy w sprawach lokalnych stanowi skuteczny środek wsparcia w tworzeniu większej integracji i spójności społecznej. Informacje na temat zakresu współpracy NGO oraz OPS z wolontariuszami stanowią cenne źródło informacji o specyfice partnerskiego współdziałania, służą rozwiązywaniu problemów społecznych. 4

Rozdział I. Oblicze wolontariatu "Człowiek jest wspaniałą istotą nie z powodu dóbr, które posiada, ale jego czynów. Nie ważne jest to, co się ma, ale czym się dzieli z innymi." Jan Paweł II 1.1. Co warto wiedzieć o wolontariacie? Pojęcie wolontariatu ze względu na swoją specyfikę trudno jest zdefiniować, można jednak ogólnie założyć, że wolontariat jest poświęceniem czasu i energii na rzecz społeczności lokalnej, osób spoza rodziny, na rzecz rozwoju środowiska itp. Praca wolontariuszy to bez wątpienia akt ich dobrej woli i chęć bezinteresownego służenia pomocą innym, nie można jednak lekceważyć regulacji prawnych, które tę pomoc porządkują. W polskim prawodawstwie to Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 roku o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie [Dz. U. z 2010 r., Nr 234, poz. 1536, z późn. zm.] rozszerza pojęcie wolontariatu i nazywa wolontariuszem osobę, która ochotniczo i bez wynagrodzenia wykonuje świadczenia na zasadach określonych w ustawie. Reguluje ona podstawowe kwestie, które określają, kto i gdzie może być wolontariuszem, obowiązki względem wolontariusza oraz jego prawa. Na polskie rozwiązania prawne dotyczące wolontariatu rzuca nowe światło definicja Rady Unii Europejskiej, która mówi, że: Wolontariat jest jednym z kluczowych wymiarów aktywności obywatelskiej. Odnosi się do wszelkiego rodzaju działań ochotniczo-formalnych, pozaformalnych i nieformalnych które dana osoba podejmuje z własnej woli, własnego wyboru i własnych powodów, bez wynagrodzenia [Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej z dnia 27 listopada 2009 roku w sprawie Europejskiego Roku (2011) Wolontariatu Propagującego Aktywność Obywatelską, L 17/43]. Wolontariat jest zatem bezpłatnym, świadomym i dobrowolnym działaniem na rzecz innych, wykraczającym poza więzi rodzinno-koleżeńsko-przyjacielskie. Wolontariuszem może być praktycznie każdy w każdej dziedzinie życia społecznego, wszędzie tam, gdzie taka pomoc jest potrzebna. Wolontariat w Ośrodku Pomocy Społecznej umożliwia zaangażowanie dodatkowych osób spośród lokalnego środowiska w działania często niedoceniane czy niedostrzegane, które trudno jest zlecić czy kupić, tj. wsparcie, rozmowa, spacer, rozwijanie zainteresowań, ludzka serdeczność, dobre serce, itp. Dzięki temu Ośrodek poszerza zakres świadczonych usług, tj. ofertę pomocową, zmniejsza koszty pracy, wzmacnia integrację społeczną. Patrząc na te uwarunkowania aktywność ludzi dobrej woli, stwarza szansę na rozwój a przez to otwiera na nowo inicjatywy i ludzi, których nie tylko biernie wspiera, ale przede wszystkim angażuje 5

do pracy społecznej. Korzystając z pomocy pracowników socjalnych można dostosować wsparcie wolontariuszy do rzeczywistych potrzeb osób zgłaszających się o pomoc. Katalog prac, które mogą wykonywać wolontariusze jest praktycznie nieograniczony i zależy od specyfiki działań wybranej przez wolontariusza organizacji. Pola działań OPS wyznaczają potrzeby i charakter prac, którym wolontariusz może poświęcić swój czas. Główne obszary proponowanych działań wolontariuszy to pomoc dzieciom w nauce, wyrównywanie braków szkolnych, towarzyszenie i opieka dla osób starszych i niepełnosprawnych, praca w placówkach OPS, tj. w świetlicy socjoterapeutycznej, Środowiskowym Domu Samopomocy oraz pomoc w różnego rodzaju akcjach na rzecz Ośrodka. Wolontariusze pracują indywidualnie lub grupowo, w zależności od potrzeb i okoliczności w lokalu OPS lub jego placówkach, w szkołach bądź w domu osoby zainteresowanej pomocą. 1.2. Dlaczego warto zostać wolontariuszem? Na całym świecie ludzie poruszeni troską o innych angażują swój wolny czas, własne umiejętności i pieniądze w bezinteresowne działanie na rzecz drugiego człowieka, który potrzebuje pomocy. Należałoby się jednak zastanowić nad tym, czy faktycznie tak jest, czy rzeczywiście pomagamy innym całkowicie bezinteresownie i w ogóle, dlaczego to robimy, co decyduje o naszym zachowaniu prospołecznym? Niektórzy ludzie uważają, że w dzisiejszych czasach nie robi się nic z pobudek altruistycznych. Każdy dba tylko i wyłącznie o własne korzyści. Są jednak i tacy, którzy twierdzą, że ze złotym sercem trzeba się po prostu urodzić. Trudno jest jednoznacznie odpowiedzieć dlaczego pomagamy innym. Może wynika to z naszego człowieczeństwa? Warto byłoby się zastanowić nad tym, co nami kieruje, co sprawia, że jedni poświęcą własne życie by ratować innych, drudzy natomiast przejdą obojętnie obok najbardziej potrzebujących. Poddając analizie sferę wolontariatu, warto wspomnieć o motywach, jakie kierują ludźmi zaangażowanymi w pomoc innym. Najczęstszym powodem, którym kierują się Polacy podejmując pracę społeczną, są pobudki moralne, religijne i polityczne. Jako kolejne wymieniane są: przyjemność z wykonywanej pracy oraz nadzieja na odwzajemnienie. Z badania przeprowadzonego przez Stowarzyszenie Klon/Jawor dowiedzieć się można, co decyduje, że ludzie podejmują pracę wolontaryjną? Poniższy Wykres 1, ukazuje skalę i specyfikę zaangażowania Polaków w wolontariat. 6

Wykres 1. Motywacje Polaków angażujących się w wolontariat i filantropię liczę na to, że zdobędę pracę lub zdobędę doświadczenie zawodowe mam do spłacenia dług (kiedyś ktoś pomógł mnie) 2% 4% nie potrafię odmawiać 13% moi znajomi i bliscy też to robią chcę zdobyć nowe umiejętności, nauczyć się czegoś nowego daje mi to możliwość bycia między ludźmi, nawiązania kontaktów, pozwala pożytecznie wykorzystać czas ważne są dla wartości, które w ten sposób wcielam w życie uważam, że jeśli ja pomoge innym, to inni pomogą mnie 18% 21% 23% 29% 32% sprawia mi to przyjemność/interesuje się tym 43% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% 50% Źródło: Zaangażowanie społeczne Polaków w roku 2010: Wolontariat, Filantropia i 1%, Raport z Badań, Jadwiga Przewłocka (Stowarzyszenie Klon/Jawor), Warszawa 2011 Ważną przyczyną aktywności wolontariuszy jest również chęć nabywania nowych umiejętności. Ten element pracy wolontarystycznej istotny jest szczególnie dla młodych ludzi, dla których zdobycie doświadczenia w organizacji pozarządowej, czy instytucji państwowej otwiera szansę na podjęcie pracy, która daje satysfakcję. Ważne jest, ażeby wolontariusz mógł możliwie obszernie zapoznać się ze sferą działań organizacji, również dotyczącą formalności, które musi dopełnić organizacja realizująca swoje cele statutowe. Osobom działającym w organizacjach i pracującym społecznie łatwiej jest znaleźć zatrudnienie, ponieważ poza nabytym doświadczeniem są bardziej kreatywni, energiczni, pomysłowi i potrafią lepiej działać w zespole, nie boją się wyzwań i są odporni na stres. Poza fundacjami i stowarzyszeniami, coraz więcej wolontariuszy pracuje w szkołach, przedszkolach, ośrodkach integracyjnych, świetlicach socjoterapeutycznych, ośrodkach pomocy społecznej, ośrodkach kultury, muzeach itp. Lista miejsc, gdzie mogą pomagać wolontariusze jest bardzo długa. Podobnie jak dziedziny, w których działają: od szeroko rozumianej pomocy społecznej poprzez edukację do prac administracyjnych. Warto zaznaczyć, że poprzez wolontariat człowiek kształtuje swój charakter, ma możliwość doskonalenia swoich umiejętności i rozwijania talentów, jak również często wielką wartością staje się poznawanie ciekawych ludzi, nawiązywanie przyjaźni, co powoduje poczucie oparcia w grupie społecznej. 7

1.3. Jak zostać wolontariuszem? Najprostszym sposobem uzyskania informacji na temat możliwości związanych z podjęciem pracy wolontarystycznej jest skontaktowanie się z lokalnym centrum wolontariatu, które udziela niezbędnych informacji o zasadach i formach wolontariatu oraz prowadzi biuro pośrednictwa pracy dla wolontariuszy. W Kielcach znajdują się dwa ośrodki, w których można uzyskać taką pomoc. Tam należy zgłosić swoją chęć świadczenia usług wolontarystycznych. Są to: Regionalne Centrum Wolontariatu ul. Mała 4/3, 25-302 Kielce tel. +41 362 14 12, tel. kom. 665 08 30 79 e-mail: kielce@wolontariat.org.pl Diecezjalne Centrum Wolontariatu ul. Plac Najświętszej Maryi Panny 1, 25-013 Kielce tel. +41 344 52 82 wew. 231, tel. kom. 664 03 10 39 e-mail: wolontariat.kielce@caritas.pl www.dcw.caritas.pl Jednak osoba chcąca zostać wolontariuszem może również zasięgnąć informacji o możliwościach zaangażowania się na rzecz organizacji znajdującej się w swoim najbliższym otoczeniu: osiedlu czy parafii. Ważnym źródłem informacji jest także Internet, a szczególnie takie strony, jak: www.ngo.pl portal organizacji pozarządowych, na którym w bazie Klon/Jawor znajduje się szereg ważnych informacji; www.wolontariat.org.pl strona Sieci Centrów Wolontariatu; www.caritas.org.pl; www.splot.ngo.pl; www.pck.org.pl. Kandydat na wolontariusza powinien poznać cele organizacji, której pragnie pomagać, ponieważ mogą się one okazać sprzeczne z oczekiwaniami oraz systemem wartości, które reprezentuje. Przy zatrudnieniu wolontariuszy organizacje kierują się podobnymi zasadami, jak w przypadku pracowników etatowych stosując wobec nich okres próbny. Pamiętać należy, że zatrudnienie wolontariusza powyżej 30 dni wiąże się z obowiązkiem spisania porozumienia, które powinno zawierać: zakres obowiązków wolontariusza, okres trwania porozumienia i możliwość jego rozwiązania. 8

1.4. Prawa i obowiązki wolontariusza Zgodnie z Ustawą z dnia 24 kwietnia 2003 roku o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie [Dz. U. z 2010 r., Nr 234, poz. 1536, z późn. zm.], wolontariusz ma prawo: 1. świadczyć pomoc na rzecz organizacji pozarządowych, podmiotów działających na podstawie przepisów regulujących stosunek Państwa do Kościoła katolickiego i innych kościołów oraz instytucji publicznych wyłączając prowadzoną w tych podmiotach działalność gospodarczą; 2. zawarcia porozumienia z podmiotem, na rzecz którego wykonuje pracę. Do trzydziestu dni kalendarzowych porozumienie między stronami może być zawarte ustnie (na żądanie wolontariusza może być sporządzone pisemnie), po trzydziestu dniach musi być sporządzone pisemnie. Treść porozumienia powinna obejmować: zakres obowiązków wolontariusza, okres trwania i możliwość rozwiązania porozumienia; 3. uzyskania pisemnego zaświadczenia o zakresie pracy oraz opinię o zaangażowaniu w wykonywaną pracę; 4. ubezpieczenia od następstw nieszczęśliwych wypadków (NNW) obowiązek opłacenia ubezpieczenia ciąży na korzystającej z usług wolontariusza organizacji, jeżeli świadczenie trwa nie dłużej niż 30 dni. Natomiast, jeśli porozumienie zawarte zostało na okres powyżej 30 dni, koszty ubezpieczenia przejmuje na siebie państwo. Wolontariusze mają prawo na takich samych zasadach, jak pracownicy etatowi korzystać ze świadczeń zgodnie z Ustawą z dnia 30 października 2002 roku o zaopatrzeniu z tytułu nieszczęśliwych wypadków lub chorób zawodowych powstałych w szczególnych okolicznościach [Dz. U. z 2002 r., Nr 199, poz. 1674 z późn. zm.]. Zakład Ubezpieczeń Społecznych dokonuje wypłaty świadczeń na wniosek poszkodowanego poparty dołączoną dokumentacją; 5. informacji o ryzyku dla zdrowia i bezpieczeństwa wynikającego z tytułu wykonywanych czynności oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami; 6. informacji o zasadach bezpiecznego wykonywania świadczenia oraz gwarancji bezpiecznych i higienicznych warunków pracy na zasadach określonych w odrębnych przepisach, dotyczących innych pracowników; 7. informacji o swoich prawach i obowiązkach; 8. zwrotu kosztów podróży i delegacji służbowych na takich samych warunkach, jak inni pracownicy. Ustawa dopuszcza jednak możliwość zwolnienia organizacji z obowiązku zwrotu wymienionych kosztów poprzez pisemne oświadczenie wolontariusza. 9

Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie daje możliwość finansowania również innych kosztów dotyczących pracy wolontariuszy, jednak jest to dobrowolny wybór organizacji korzystającej z ich pracy. 1. opłacenie ubezpieczenia zdrowotnego w przypadku, gdy wolontariusz nie posiada prawa do świadczeń zdrowotnych z żadnego innego tytułu [art. 46 ust. 1, Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 roku o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie [Dz. U. z 2010 r., Nr 234, poz. 1536, z późn. zm.]], 2. zwrotu wolontariuszowi kosztów innych niż delegacja służbowa poniesionych w związku z wykonywanym świadczeniem [Tamże, art. 45 ust. 2], 3. pokrywać koszty szkoleń dla wolontariusza związane z rodzajem świadczeń opisanych w porozumieniu [Tamże, art. 45 ust. 3]. Jedynym obowiązkiem wolontariusza, który precyzuje ustawa w art. 43, jest posiadanie kwalifikacji i spełnianie wymagań odpowiadających rodzajowi wykonywanych świadczeń, jeżeli takie wymagania wynikają z innych przepisów. Dotyczy to wolontariuszy wykonujących czynności medyczne (np. zastrzyki), wówczas muszą posiadać kwalifikacje zgodne z przepisami opieki zdrowotnej. Wolontariusze, którzy pomagają w świetlicach, organizują czas wolny dzieciom w szpitalu czy kwestują nie muszą posiadać szczególnych kwalifikacji. 1.5. Obowiązki korzystającego względem wolontariusza Należy podkreślić, że instytucja ubiegająca się o pozyskanie pomocy wolontariuszy, powinna jasno sprecyzować swoje oczekiwania. Przede wszystkim odpowiedzieć należy sobie na następujące pytania: czy organizacja jest przygotowana do współpracy z wolontariuszem? w jakim zakresie powinna i może wspierać wolontariusza? jakich kwalifikacji oczekuje od ochotnika? w jakich obszarach działań, może realizować się wolontariusz? oraz jaki będzie zakres wykonywanych przez niego czynności? Kwestia korzyści wynikających z tytułu świadczeń wolontarystycznych jest oczywista i niezaprzeczalna. Świadczy o tym skala podejmowanych przez organizacje działań, które w dużej mierze odbywają się przy wsparciu bezinteresownej pomocy ochotników. Z wyżej wymienionych (pkt. 1.4.) praw wolontariusza wynikają obowiązki organizacji korzystającej z jego usług, które nakłada ustawa z dnia 24 kwietnia 2004 roku o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie [Dz. U. z 2010 r., Nr 234, poz. 1536, z późn. zm.]. 10

Instytucja korzystająca z usług wolontariusza ma obowiązek: 1. zawarcia pisemnego porozumienia z wolontariuszem, który pracuje ponad 30 dni; 2. wykupienia ubezpieczenia od następstw nieszczęśliwych wypadków (NNW) dla wolontariusza do 30 dni; 3. wydania na prośbę wolontariusza zaświadczenia zawierającego opinię o wykonywanej przez niego pracy; 4. zwrotu wolontariuszowi kosztów podróży i delegacji służbowych na takich samych zasadach, jak pracownikom etatowym; 5. poinformować wolontariusza o jego prawach i obowiązkach; 6. poinformować wolontariusza o ryzyku dla zdrowia i bezpieczeństwa związanym z wykonywaną przez niego pracą; 7. zapewnić bezpieczne warunki wykonywania pracy zgodnie z przepisami BHP, w razie potrzeby zaopatrzyć wolontariusza w odzież ochronną. Ważnym elementem ułożenia właściwych relacji pomiędzy pracownikami instytucji a wolontariuszami jest stworzenie atmosfery i warunków, w których ochotnicy będą czuć się dobrze. Obdarzenie wolontariuszy serdecznością powinno zostać poparte traktowaniem ich na równych zasadach z pracownikami etatowymi wyłączając gratyfikacje finansowe. Pozafinansowe formy nagradzania i motywowania jak np. drobne upominki z okazji świąt, imienin, urodzin, posiłek, możliwość zaprezentowania się w mediach czy po prostu dziękuję mają szansę wzbudzić w wolontariuszu poczucie jego przydatności i satysfakcji z wykonywanych obowiązków. Nie sposób w tym miejscu nie wspomnieć o głębszych korzyściach niematerialnych wiele osób pytanych o to, co daje im wolontariat, odpowiada: satysfakcję, możliwość sprawdzenia się, odwdzięczenia się, poczucie, że jest się potrzebnym. I to chyba w wolontariacie jest najważniejsze. Wolontariat jest świetną możliwością do tego, aby podzielić się swoją wiedzą i doświadczeniem zawodowym lub oderwać się od pracy i rozwijać swoje pasje. Wolontariat jest nie tylko określoną formą aktywności, ale jest to też zespół wartości, czyli specyficzne poczucie pełnionej misji. Motywacja jest kluczowym zagadnieniem związanym z wolontariatem i pracą na rzecz społeczeństwa. Aby pełnienie służby społecznej było pomyślne, niezbędne jest, aby zarówno wolontariusz jak i organizacja bądź też instytucja, z którą współpracuje były świadome motywacji i pełnionej misji. 11

Rozdział II. Analiza zapotrzebowania na pracę wolontariusza w ramach działań MOPR w Kielcach Wolontariat daje poczucie, że jest się potrzebnym innym ludziom. (...) Ale tak naprawdę jest to coś więcej to zaangażowanie i odpowiedzialność. [Janina Ochojska, Gazeta Wyborcza, 10 grudnia 2001 r.] 2.1. Cel badania ankietowego Wolontariat postrzegany jest jako jeden z kluczowych wymiarów aktywności obywatelskiej. Współpraca wolontariuszy z organizacjami pozarządowymi oraz organami administracji publicznej stanowi nieodzowny element rozwoju współczesnego społeczeństwa. Informacje o skali współpracy w/w podmiotów oraz o charakterze pracy wolontariuszy na terenie naszego województwa, są jak dotąd zbadane w małym zakresie. Zainteresowanie tematem oraz chęć rozwijania partnerskiego współdziałania z organizacjami pozarządowymi trudniącymi się wolontariatem na terenie Miasta Kielce, służącego rozwiązywaniu problemów społecznych mieszkańców stały się głównymi przesłankami do przeprowadzenia i opracowania prezentowanego badania. Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie w Kielcach przeprowadził badanie ankietowe, którego celem była analiza potrzeb Ośrodka w zakresie współpracy z wolontariuszami. Ankieta została przeprowadzona wśród pracowników Ośrodka i stanowi ważne źródło informacji na temat kierunków rozwoju wolontariatu w OPS. Wprowadzenie wolontariatu będzie wspierać i uzupełniać działania Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie w Kielcach świadczone na rzecz klientów pomocy społecznej. Ponadto przyczyni się do promocji służby wolontaryjnej. Wyniki badania posłużą do opracowania programu wolontaryjnego realizowanego w Ośrodku, którego nadrzędnym celem będzie budowanie i wzmacnianie więzi międzyludzkich, aktywizowanie potencjału i zasobów społeczności lokalnej. 2.2. Zakres badania Pomimo popularności wolontariatu w Polsce, wciąż trudno dostępne są dane, które w sposób kompleksowy i wyczerpujący przedstawiałyby jego oblicze w naszym kraju. Wychwycenie głównych tendencji towarzyszących rozwojowi wolontariatu w OPS możliwe jest dzięki przeprowadzonemu w sierpniu 2012 roku przez Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie w Kielcach badaniu pn. Współpraca z wolontariuszami w ramach działań MOPR w Kielcach. Jego celem było rozeznanie zapotrzebowania na pracę wolontaryjną wśród klientów Ośrodka. 12

Badanie przeprowadzono metodą ilościową za pomocą ankiety skierowanej do pracowników Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie w Kielcach pracujących w niżej wymienionych jednostkach: Rejony Opiekuńcze; Dział Bezdomności; Dział Opieki i Wychowania; Dział Pomocy Środowiskowej; Dział ds. Instytucjonalnej Pomocy Osobom Starszym; Dział Adaptacji Osób Niepełnosprawnych; Dział Usług; Dział Projektów Strukturalnych; Dział ds. Dodatków Mieszkaniowych; Dział ds. Świadczeń Rodzinnych; Dział Świadczeń z Funduszu Alimentacyjnego; Dział Spraw Pracowniczych i Organizacyjnych; Dział Finansowo-Księgowy; Zespół Profilaktyki Rodzinnej; Sekcja projektu systemowego POKL; Świetlice Środowiskowe dla Dzieci i Młodzieży; Miejski Zespół ds. Orzekania o Niepełnosprawności; Klub Integracji Społecznej; Środowiskowe Domy Samopomocy; Ośrodek Wsparcia Dziennego dla Osób Chorych na Alzheimera; Specjalistyczny Ośrodek Wsparcia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie; Zespół Usług Interwencji Kryzysowej; Kluby Seniora. Wypełnione kwestionariusze odesłało 230 respondentów objętych badaniem. Ankieta składa się z trzech pytań. Kluczowe jest pytanie pierwsze, które obejmuje siedem bloków działań, a udzielone tutaj odpowiedzi wyznaczą główne kierunki działań wolontariuszy w Ośrodku: 1. Pomoc dzieciom i młodzieży, 2. Pomoc osobom starszym i chorym, 3. Pomoc osobom niepełnosprawnym i chorym, 4. Pomoc w działaniach Ośrodka, 13

5. Zadania organizacyjne, 6. Pomoc osobom wykluczonym społecznie, 7. Inne obszary działań wolontariuszy nie uwzględnione w Ankiecie. Respondenci mieli możliwość wyboru odpowiedzi: TAK lub NIE w danym obszarze pomocy. Ponadto ankieta dawała możliwość samodzielnego wskazania działań wolontariuszy, które mogłyby wspierać dotychczas świadczoną pomoc. Niestety żaden z ankietowanych nie udzielił odpowiedzi opisowej. 2.2.1. Pomoc dzieciom i młodzieży Ankietowani uznali za najważniejszy obszar działań wolontariuszy pomoc kierowaną do dzieci i młodzieży. Aż 93% respondentów uważa, że wolontariusze powinni być zaangażowani przy wspólnym odrabianiu zadań szkolnych, 90% wskazuje za bardzo istotną organizację czasu wolnego dzieci. Spośród badanych po 85% ankietowanych uważa, że wolontariusze mogą pomagać wyrównywać braki edukacyjne oraz prowadzić kółka zainteresowań. Poniższy wykres prezentuje skalę przedstawionych oczekiwań i potrzeb wyrażonych przez respondentów udzielających odpowiedzi. Wykres 2. Obszar I. Pomoc dzieciom i młodzieży TAK NIE 1. Pomoc w odrabianiu zadań szkolnych. 2. Wyrównywanie braków edukacyjnych w nauce. 3. Motywowanie do nauki. 4. Prowadzenie zajęć dla dzieci w zakresie 5. Współudział w zabawach, nauka przez 6. Prowadzenie zajęć dodatkowych np. kółka 7. Szkolenia (BHP i Ppoż., udzielanie pierwszej 8. Pomoc wychowawcom świetlic w 9. Pomoc wychowawcom świetlic podczas 10. Organizacja różnych uroczystości (np. 11. Organizowanie zajęć rekreacyjnych, 12. Prowadzenie zajęć specjalistycznych 13. Wsparcie psychologiczno-pedagogiczne. 213 195 167 186 208 195 110 159 176 196 177 124 135 17 35 63 44 22 35 120 71 54 34 53 106 95 Źródło: Opracowanie MOPR 14

Bardzo cenna jest pomoc dzieciom znajdującym się w trudnej sytuacji życiowej, szczególnie tym z rodzin niepełnych. Wolontariusze pomagając im nie tylko w nauce, ale również poprzez wspólną zabawę i rozmowy mogą sprawić, że dzieci będą czuć się dowartościowane. Wolontariusze nie zmieniają rodziny dziecka czy jego sytuacji życiowej, ale towarzyszą dzieciom, aby mogły nabrać pewności siebie. Działalność wolontariuszy przy świetlicach dla dzieci polega w szczególności na rozszerzaniu opieki nad podopiecznymi oraz rozwijaniu ich indywidualnych zainteresowań i zdolności. Wolontariusze pomagają dzieciom w wyrównywaniu braków edukacyjnych i przygotowywaniu się do zajęć szkolnych. Udzielają im bezpłatnych korepetycji z języków obcych. Organizują gry, zabawy integracyjne, zawody sportowe i turnieje, imprezy okolicznościowe. Wolontariusze w wyniku systematycznych spotkań z podopiecznymi przybierać mogą rolę starszego rodzeństwa, któremu dzieci mogą powierzyć swoje sekrety, radości i zmartwienia. 2.2.2. Pomoc osobom starszym i chorym W obszarze pomocy osobom starszym i chorym 89% ankietowanych za najpilniejszą uznali rozmowę i dotrzymanie towarzystwa potrzebującym. 88% respondentów wskazuje za pilną pomocą w czynnościach dnia codziennego. Zapotrzebowanie na wsparcie osób starszych w pracach opiekuńczych wskazało 75% pracowników. Wyniki badania prezentuje Wykres 3. Wykres 3. Obszar II. Pomoc osobom starszym i chorym TAK NIE 1. Pomoc w czynnościach dnia codziennego np. robienie drobnych zakupów, pomoc w sprzątaniu, umawianiu wizyt lekarskich, itp. 2. Zadania typowo opiekuńcze: pomoc w drobnej higienie osobistej np. w umyciu, w ubraniu, w uczesaniu, przynoszenie posiłków, leków, mycie 3. Rozmowa, wysłuchanie, dotrzymanie towarzystwa, czytanie książek, prasy, spacer, itp. 172 201 204 58 29 26 4. Załatwianie spraw w urzędach, na poczcie, itp. 167 63 Źródło: Opracowanie MOPR Problemy osób chorych oraz starszych stanowią jedne z najistotniejszych problemów społecznych. Praca z ludźmi chorymi i starszymi jest trudną formą opieki. Wymaga ona bezinteresownego poświęcenia własnych sił dla dobra drugiego człowieka, wrażliwości, 15

determinacji, umiejętności łączenia współczucia ze sprawnością działania, wyrozumiałością, cierpliwością oraz dyscypliny emocjonalnej. Wolontariusze poświęcają swój wolny czas i zaangażowanie, okazując serdeczność i ciepło osobom będącym u kresu życia. Wolontariat w rozumieniu samych wolontariuszy jest towarzyszeniem, czyli dawaniem swojego czasu, który w odniesieniu do kogoś, kto znajduje się u schyłku życia jest niepowtarzalny i bezcenny. Chorzy nie rozmawiają z najbliższymi o swoich problemach, ponieważ nie chcą im przysparzać dodatkowych zmartwień. Wolontariusz jest osobą neutralną, która poświęca swój czas choremu nie dlatego, że musi lecz dlatego, że chce. Towarzyszyć, to iść razem z chorym, nieswoją, ale jego drogą. Iść na tyle, blisko, aby czuł się bezpiecznie i na tyle daleko, aby nie był przytłoczony, zduszony, zgaszony moją obecnością [Kromolicka 2000, s. 46]. 2.2.3. Pomoc osobom niepełnosprawnym i chorym Według 89% ankietowanych wolontariusze są potrzebni we wspieraniu osób niepełnosprawnych i chorych poprzez towarzyszenie, wysłuchanie i rozmowę. Aż 88% wskazuje na konieczność pomocy niepełnosprawnym w miejscu zamieszkania, szczególnie tym z niepełnosprawnością ruchową. Wyniki badania Wykres 4. Wykres 4. Obszar III. Pomoc osobom niepełnosprawnym i chorym TAK NIE 1. Pomoc w czynnościach dnia codziennego np. w 2. Rozmowa, wysłuchanie, dotrzymanie towarzystwa, 3. Pomoc lektorska (ćwiczenia usprawniające mowę, itp.). 4. Pomoc niepełnosprawnym w miejscu ich 5. Doskonalenie sprawności psychofizycznej, 6. Organizacja czasu wolnego chorym przebywającym w 7. Pomoc osobom niepełnosprawnym ruchowo 8. Pomoc osobom w ośrodkach wsparcia. 9. Zajęcia dla dzieci chorych i ich rodzeństwa w ramach 10. Prowadzenie zajęć dla dzieci w zakresie organizacji 11. Organizacja i prowadzenie różnego rodzaju imprez, 12. Pomoc w organizacji wakacji. 197 204 138 202 159 182 200 175 180 188 181 154 33 26 92 28 71 48 30 55 50 42 49 76 Źródło: Opracowanie MOPR Osoby niepełnosprawne stanowią szczególną grupę społeczną w strukturze społeczeństwa. W zależności od stopnia niepełnosprawności różny jest stopień ich zaangażowania w życiu społecznym i zawodowym. Państwo powinno realizować działania na rzecz osób niepełnosprawnych zapewniające im godne i aktywne życie, a także pomoc dostosowaną do rzeczywistych potrzeb wynikających z ich niepełnosprawności. Polityka 16

państwa wobec osób niepełnosprawnych uzupełniana jest działaniami podejmowanymi przez ludzi dobrej woli wolontariuszy. Podejmują oni zadania zmierzające do integracji społecznej i aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych. Inicjują i realizują przedsięwzięcia podnoszące świadomość osób niepełnosprawnych w zakresie przysługujących im praw, eliminacji zjawiska niechęci do osób niepełnosprawnych, które są przyczyną ich społecznej alienacji. Głównym zadaniem wolontariuszy jest wypełnianie luki między możliwościami osób niepełnosprawnych, a wymaganiami życia społecznego. Wolontariusze pracujący z niepełnosprawnymi mają głównie na celu: kształtowanie partnerskich postaw między społecznością pełnosprawnych i niepełnosprawnych. Pomoc może przybierać charakter grupowy bądź indywidualny. Wolontariusze poprzez współpracę i chęć pomagania osobom potrzebującym tworzą warunki do pełniejszej samorealizacji niepełnosprawnych w życiu społecznym poprzez organizowanie i wspieranie ich kontaktów z bliższym i dalszym otoczeniem. Dzięki przebywaniu ze sobą zarówno wolontariusz, jak i niepełnosprawni aktywnie i efektywnie wykorzystują swój wolny czas, rozwijając zainteresowania poprzez wspólną naukę i zabawę. Takie działania wyzwalają w osobach niepełnosprawnych aktywność i mimo różnic w sprawności dla wielu z nich daje to możliwość akceptacji samego siebie. Szczególną formą wolontariatu na rzecz osób niepełnosprawnych jest wolontariat indywidualny, polegający na wspomaganiu rodzin dzieci niepełnosprawnych. Wolontariusze mogą odciążać rodziców w opiece nad dziećmi, pozwalając im na chwilę odpoczynku. Wolontariusze wnoszą w ten sposób swoją radość do domów i zastępują zmęczonych rodziców, odciążając ich od całorocznej opieki nad swoimi niepełnosprawnymi dziećmi. 17

2.2.4. Pomoc w działaniach Ośrodka W obszarze wspierającym działania Ośrodka 87% ankietowanych wskazało, że pomoc wolontariuszy może być przydatna przy wykonywaniu i sprzedaży ozdób świątecznych. Natomiast 82% pracowników uważa, że wolontariusze mogą uczestniczyć w zbiórkach żywności i w akcjach charytatywnych. Wyniki badania prezentuje Wykres 5. Wykres 5. Obszar IV. Pomoc w działaniach Ośrodka TAK NIE 1. Pomoc przy organizacji różnego typu imprez 2. Wykonywanie i sprzedaż ozdób świątecznych, 3. Udział w zbiórkach żywności, przy dystrybucji 4. Udział w akcjach charytatywnych. 5. Udział w kwestach. 6. Pomoc w zbieraniu plastikowych nakrętek. 175 201 189 189 181 180 55 29 41 41 49 50 Źródło: Opracowanie MOPR 2.2.5. Zadania organizacyjne Zapotrzebowanie na pomoc wolontariuszy w pracach organizacyjnych jest niewielkie. Jedynie 63% ankietowanych wskazało potrzebę wykonywania przez wolontariuszy kart okolicznościowych, podziękowań i zaproszeń. Zaangażowanie wolontariuszy do prac w magazynie MOPR wskazało tylko 59% respondentów. Wyniki badania przedstawia Wykres 6. Wykres 6. Obszar V. Zadania organizacyjne TAK NIE 1. Własnoręczne wykonywanie ulotek, dyplomów, podziękowań, kart okolicznościowych i świątecznych, zaproszeń. 146 84 2. Pomoc w Magazynie MOPR. 136 94 Źródło: Opracowanie MOPR 18

2.2.6. Pomoc osobom wykluczonym społecznie Większość respondentów (77%) opowiedziało się za pomocą wolontariuszy na rzecz osób wykluczonych, tj. rodzin wielodzietnych, zmagających się z problemami ubóstwa, niezaradności społecznej. Wyniki badania przedstawia Wykres 7. Wykres 7. Obszar VI. Pomoc osobom wykluczonym społecznie TAK NIE 1. Różnorodna pomoc osobom wykluczonym społecznie (np. rodzinom wielodzietnym, zmagającymi się z problemami ubóstwa, niezaradności społecznej). 178 52 Źródło: Opracowanie MOPR 2.2.7. Korzyści dla Ośrodka z pracy wolontariuszy Badanym zadano również pytanie, jakie dostrzegają korzyści z pracy wolontariuszy dla Ośrodka? Większość beneficjentów badania wskazała na następujące korzyści: zwiększenie usług pomocy niematerialnej oferowanej przez Ośrodek (64%) oraz możliwość objęcia wsparciem większej liczby osób potrzebujących (63%), a także uwrażliwienie społeczne na potrzeby innych ludzi (63%) i wsparcie pracy socjalnej (59%), co przedstawia poniższa Tabela 1. Tabela 1. Korzyści dla Ośrodka z pracy wolontariuszy Jakie dostrzega Pani/Pan korzyści z pracy wolontariuszy dla Ośrodka? Można zaznaczyć więcej niż jedną odpowiedź % a) zwiększenie usług pomocy niematerialnej oferowanej przez Ośrodek 64 b) możliwość objęcia wsparciem większej liczby osób potrzebujących 63 c) szybsze i bardziej kompleksowe reagowanie na potrzeby klientów 34 d) pozytywna zmiana wizerunku przełamanie stereotypu pracy społecznej 47 e) uwrażliwienie społeczne na potrzeby innych 63 f) wsparcie pracy socjalnej 59 Źródło: Opracowanie MOPR Kreśląc obraz wolontariatu warto przyjrzeć się korzyściom jakie przynosi współpraca NGO z osobami świadczącymi bezpłatne usługi. Faktem jest, że stopień zaangażowania w pracę wolontarystyczną w danej organizacji zależy od specyfiki i skali jej działania. Z wypowiedzi przedstawicieli organizacji wynika, iż współpraca z wolontariuszami przyczyni się do objęcia pomocą większej grupy odbiorców. 19

2.2.8. Czynniki utrudniające rozwój wolontariatu w OPS Respondenci zostali także zapytani o to, jakie czynniki mogą utrudniać rozwój wolontariatu w OPS? Zdecydowana większość wskazała na błędne rozumienie idei wolontariatu (50%) i brak współpracy z partnerami lokalnymi (45%). Z pośród przeszkód podkreślano również ograniczenia lokalowe (39%) i niedostosowanie godzin pracy do możliwości wolontariusza (35%), co prezentuje poniższa Tabela 2. Tabela 2. Czynniki utrudniające rozwój wolontariatu w OPS Jakie czynniki - zdaniem Pani/Pan mogą utrudniać rozwój w OPS? Można zaznaczyć więcej niż jedną odpowiedź % a) błędne rozumienie idei wolontariatu 50 b) brak współpracy z partnerami lokalnymi 45 c) brak współpracy całej kadry ośrodka na rzecz rozwoju wolontariatu 26 d) ograniczenia finansowe 40 e) ograniczenia lokalowe 39 f) niedostosowanie godzin pracy do możliwości wolontariuszy 35 Źródło: Opracowanie MOPR 2.3. Wyniki badania ankietowego Podsumowując wyniki badania należy stwierdzić, że zdecydowana większość respondentów opowiedziała się za współpracą z wolontariuszami w ramach działań Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie w Kielcach. Pracownicy OPS uważają, że wolontariusze mogą wpłynąć w istotny sposób na szerszy zakres podejmowanych działań, tj. udzielanej pomocy, zmniejszenie kosztów pracy, promocję instytucji. Należy więc podjąć działania mające na celu: 1) Promowanie i inicjowanie rozwoju wolontariatu w społecznościach lokalnych poprzez współprace z OPS. 2) Rozwijanie partnerskiego współdziałania z Centrum Wolontariatu i Diecezjalnym Centrum Wolontariatu, na rzecz polepszania warunków do rozwiązywania problemów społecznych mieszkańców Kielc. 3) Aktywizacja i zachęcanie mieszkańców (w różnym wieku) do podejmowania działań wolontaryjnych. 4) Wzmocnienie działań promujących wolontariat. 5) Organizacja szkoleń i programów edukacyjnych nt. wolontariatu. 20

Zakończenie Dynamiczny rozwój społeczno-gospodarczy, jaki ma miejsce w dobie współczesności nie do końca uwzględnia wszystkie potrzeby człowieka. Wolontariat działa, jako dopełnienie obowiązków państwa w zaspokajaniu potrzeb obywateli. Wolontariusze podejmują zadania na rzecz dobra publicznego w ramach szeroko rozumianej pomocy społecznej. Współpraca placówek z wolontariuszami poszerza zakres świadczonych usług tj. ofertę pomocową, zmniejsza koszty pracy, wzmacnia integrację społeczną. Patrząc na te uwarunkowania aktywność ludzi dobrej woli, stwarza szansę na rozwój a przez to na polepszenie jakości pracy społecznej, dlatego też tak ważne jest rozpowszechnianie informacji na temat wolontariatu wśród pracowników jednostek samorządu terytorialnego. Analizując pakiet potrzeb społecznych zauważa się, iż stale on wzrasta. Wolontariat stanowi jedną z alternatyw ich zaspokojenia. Dlatego też warto jest promować i wspierać wszelkie inicjatywy, które dążą do poprawy jakości życia. Niewątpliwie wielkim wyzwaniem dla organizacji pozarządowych i instytucji publicznych jest podniesienie poziomu wiedzy na temat aktywności inicjatyw pozarządowych, uwrażliwienie mieszkańców Kielc na potrzeby innych oraz wyzwolenie chęci do działania ochotniczego oraz promocja profesjonalnej działalności wolontaryjnej. Zgodnie z Ustawą o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, wolontariusze mogą być zaangażowani nie tylko w działania organizacji pozarządowych, ale również w pracę organów administracji publicznej. W przeprowadzonym badaniu ankietowym pracownicy Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie w Kielcach zapytani zostali o to, jakie zadania powierzyliby wolontariuszom w ramach działań Ośrodka, najczęściej wskazywali na pomoc w następujących obszarach: Praca z dziećmi zajęcia edukacyjne dla dzieci i młodzieży, organizacja czasu wolnego, odrabianie lekcji, wyrównywanie braków edukacyjnych, zabawa, nauka przez zabawę, udział w dodatkowych zajęciach. Pomoc osobom starszym pomoc w domu, robienie zakupów, zadania typowo opiekuńcze: pomoc w myciu, przynoszenie posiłków, leków, opału, mycie naczyń itp. Pomoc niepełnosprawnym sprzątanie, przynoszenie obiadów, rozmowa, wysłuchanie, dotrzymanie towarzystwa, umawianie wizyt lekarskich. Pomoc w Ośrodku pomoc przy organizowaniu imprez organizowanych przez ośrodek, wykonywanie i sprzedaż ozdób świątecznych, zbiórka żywności, pomoc na rzecz danej rodziny. 21

Reasumując, należy stwierdzić, że wolontariat rozumiany, jako dobrowolna i nieodpłatna praca na rzecz innych jest korzystny dla wszystkich uczestników życia społecznego, to jest: Korzyści dla wolontariuszy: wolontariat pozwala na zdobycie doświadczenia zawodowego, kompetencji społecznych i zawodowych, jest sposobem na zagospodarowanie czasu, realizuje pasje, daje poczucie sensu i przynależności, rozwija osobowość itp. Korzyści dla organizacji: dobrze zarządzany wolontariat umożliwia organizacjom korzystanie z kompetencji i energii wolontariuszy, buduje więzi między organizacjami a społecznościami lokalnymi, pomoc udzielana jest większej grupie odbiorców, zmniejsza koszty pracy, poszerza zakres udzielanej pomocy oraz jest ważnym narzędziem promocji i rozwoju organizacji. Korzyści dla społeczności lokalnych: wolontariat przyczynia się do budowania lokalnej tożsamości opartej na pozytywnych wartościach, pozwala na integrację społeczną i wykorzystanie potencjału osób zagrożonych marginalizacją i wykluczeniem społecznym. Korzyści dla całego społeczeństwa: dobrze rozwijający się wolontariat umożliwia integrację społeczną, buduje świadomość dobra wspólnego oraz wzajemnego zaufania. Umożliwia w ten sposób efektywną komunikację i dzielenie się zasobami. Wolontariat jest, więc ważnym narzędziem budowania kapitału ludzkiego i społecznego kraju. Istotne jest zatem szerzenie wiedzy o wartościach i znaczeniu wolontariatu w celu poprawienia ogólnego stanu wiedzy mieszkańców Kielc, podnoszenie znaczenia wolontariatu, jako środka wyrazu aktywności obywatelskiej, a także zachęcanie do aktywnego uczestniczenia w owych działaniach. 22

Literatura Bełdowska M. (2008) (red.), Wolontariat w ośrodkach pomocy społecznej, Stowarzyszenie Centrum Wolontariatu, Warszawa. Gluziński A. (2005), Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie Komentarz, Warszawa. Gumkowska M., Herbst J., Wygnański J. (2004), Wolontariat, filantropia i 1% raporty z badań 2004, Stowarzyszenie Klon/Jawor, Warszawa. Izdebski H. (2003), Komentarz do ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, Warszawa. Kromolicka B. (2000), Wolontariusz w służbie człowiekowi umierającemu, Szczecin. Monitoring działania ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie raport z badań (2005), Stowarzyszenie Klon/Jawor, Ministerstwo Polityki Społecznej, Warszawa. Ostarz J. (2008), Wolontariusze przyczynek do badań nad postawami wobec osób niepełnosprawnych, (w:) A. Klinik (red.), W stronę podmiotowości osób niepełnosprawnych, Kraków. Raport z badań funkcjonowania wolontariatu w Ośrodkach Pomocy Społecznej (2005), Ministerstwo Polityki Społecznej, Centrum Wolontariatu, Warszawa. Artykuły w czasopismach Kołodziej K. (2004), Wolontariat. Kilka wyjaśnień, [w:] Służba Pracownicza, nr 6, s. 25. Kołodziej K. (2003), Wolontariat pytania i odpowiedzi, [w:] Służba Pracownicza, nr 11, s. 7. Kołodziej K. (2006), Wolontariat to nie zatrudnienie, [w:] Służba Pracownicza, nr 4. Kołodziej K. (2005), Wolontariat w Unii Europejskiej, [w:] Służba Pracownicza, nr 8, s. 27. Akty prawne Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 roku o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie [Dz. U. z 2010 r., Nr 234, poz. 1536, z późn. zm.]. Ustawa z dnia 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej [Dz. U. z 2008 r., Nr 115, poz. 728 z późn. zm.]. Ustawa z dnia 30 października 2002 roku o zaopatrzeniu z tytułu wypadków lub chorób zawodowych powstałych w szczególnych okolicznościach [Dz. U. z 2002 r., Nr 199, poz. 1674 z późn. zm.] Inne źródła Pietrowski D., Coś dla wolontariusza, czyli vademecum wolontariusza http://www.kadrakultury.pl/art,pl,zarzadzanie-kultura,99943.html 23

Spis wykresów Wykres 1. Motywacje Polaków angażujących się w wolontariat i filantropię... 7 Wykres 2. Obszar I. Pomoc dzieciom i młodzieży... 14 Wykres 3. Obszar II. Pomoc osobom starszym i chorym... 15 Wykres 4. Obszar III. Pomoc osobom niepełnosprawnym i chorym... 16 Wykres 5. Obszar IV. Pomoc w działaniach Ośrodka... 18 Wykres 6. Obszar V. Zadania organizacyjne... 18 Wykres 7. Obszar VI. Pomoc osobom wykluczonym społecznie... 19 Spis tabel Tabela 1. Korzyści dla Ośrodka z pracy wolontariuszy... 19 Tabela 2. Czynniki utrudniające rozwój wolontariatu w OPS... 20 24

KWESTIONARIUSZ ANKIETY WSPÓŁPRACA Z WOLONTARIUSZAMI W RAMACH DZIAŁAŃ MOPR W KIELCACH 1. Proszę wskazać czym zajmuje się Państwa organizacja? DZIAŁ /REJON OPIEKUŃCZY.. a) Zabezpieczenia socjalne WSPÓŁPRACA (pomoc społeczna, Z WOLONTARIUSZAMI ochrona i promocja zdrowia, W RAMACH działalność DZIAŁAŃ na rzecz osób MOPR niepełnosprawnych) W KIELCACH b) Integracja i aktywizacja społeczna (promocja zatrudnienia i aktywizacja ANKIETA zawodowa osób bez pracy, działalność wspomagająca 1. Czy według Pani/Pana rozwój przedsiębiorczości, współpraca promocja z wolontariuszami i rozwój wolontariatu) znajdzie zastosowanie w poniższych obszarach c) Prawa i wolności człowieka i działań? obywatela (działalność na rzecz mniejszości narodowych, upowszechnianie i ochrona praw kobiet oraz I. Pomoc dzieciom i młodzieży działalność na rzecz równouprawnienia kobiet i mężczyzn, upowszechnianie praw konsumenta) d) Nauka, kultura, edukacja OBSZAR DZIAŁAŃ i wychowanie TAK NIE (podtrzymywanie tradycji narodowej, rozwój świadomości narodowej, obywatelskiej i 1. Pomoc w odrabianiu kulturowej, zadań szkolnych. ochrona dóbr kultury i sztuki, upowszechnianie kultury fizycznej, ekologia i ochrona zwierząt oraz ochrona dziedzictwa przyrodniczego) 2. Wyrównywanie braków edukacyjnych w nauce. e) Bezpieczeństwo publiczne i ochrona narodowa 3. Motywowanie do nauki. (porządek i bezpieczeństwo publiczne oraz zapobieganie patologiom społecznym, upowszechnianie wiedzy i umiejętności na rzecz obronności państwa, ratownictwo i ochrona 4. Prowadzenie zajęć ludności, dla dzieci pomoc w zakresie ofiarom klęsk organizacji żywiołowych, czasu katastrof) wolnego. 5. Współudział w f) zabawach, Inne nauka przez zabawę, zajęcia integracyjne. (jakie?) 6. Prowadzenie zajęć... dodatkowych np. kółka zainteresowań (plastyczne, muzyczne, filmowe, czytelnicze), konkursy itp. 7. Szkolenia (BHP 2. i Jaki Ppoż., rodzaj udzielanie działalności pierwszej prowadzi pomocy, itp.) Państwa organizacja? 8. Pomoc wychowawcom a) statutowa świetlic nieodpłatna w prowadzeniu działalność zajęć. pożytku publicznego, za którą nie pobiera się opłat 9. Pomoc wychowawcom b) statutowa świetlic podczas działalność organizacji odpłatna wycieczek pożytku dla podopiecznych. publicznego, za którą 10. Organizacja różnych pobierana uroczystości jest (np. opłata, Wigilii, jednak Mikołajek, w wysokości jasełek itp.). nie większej niż wysokość poniesionych kosztów bezpośrednich danej działalności 11. Organizowanie zajęć rekreacyjnych, sportowych, itp. c) działalność gospodarcza, mająca charakter zarobkowy, 12. Prowadzenie zajęć zorganizowany specjalistycznych i ciągły (logopedia, gimnastyka korekcyjna, zajęcia profilaktyczne z ochrony zdrowia i profilaktyki antyalkoholowej i profilaktyki antynikotynowej). 13. Wsparcie psychologiczno-pedagogiczne. 14. Inne: 3. Czy organizacja zatrudnia II. Pomoc pracowników? osobom starszym i chorym a) tak b) nie 1. Pomoc w czynnościach dnia codziennego np. robienie drobnych zakupów, pomoc w sprzątaniu, umawianiu wizyt 4. lekarskich, Ile osób itp. i w jakim wymiarze zatrudniają Państwo obecnie w ramach 2. Zadania typowo opiekuńcze: etatu (umowy pomoc o pracę)? w drobnej higienie osobistej np. w umyciu, w ubraniu, w uczesaniu, przynoszenie posiłków, a) pełen leków, etat osób mycie naczyń, itp. 3. Rozmowa, wysłuchanie, dotrzymanie b) część etatu..osób towarzystwa, czytanie książek, prasy, spacer, itp. OBSZAR DZIAŁAŃ TAK NIE 4. Załatwianie spraw 5. Ile w osób urzędach, zatrudniają na poczcie, Państwo itp. obecnie na podstawie innej umowy 5. Inne: (umowa o dzieło, umowa zlecenie)? a) umowa o dzieło.osób b) umowa zlecenie osób 25

III. Pomoc osobom niepełnosprawnym i chorym OBSZAR DZIAŁAŃ TAK NIE 1. Pomoc w czynnościach dnia codziennego np. w sprzątaniu, przynoszeniu obiadów, umawianiu wizyt lekarskich. 2. Rozmowa, wysłuchanie, dotrzymanie towarzystwa, czytanie książek, prasy, spacer, itp. 3. Pomoc lektorska (ćwiczenia usprawniające mowę, itp.). 4. Pomoc niepełnosprawnym w miejscu ich zamieszkania (np. wniesienie wózka, pomoc w przemieszczaniu się, itp.) 5. Doskonalenie sprawności psychofizycznej, poprawianie kondycji psychofizycznej osób upośledzonych w stopniu lekkim; organizacja różnych przedsięwzięć w ramach czasu wolnego. 6. Organizacja czasu wolnego chorym przebywającym w oddziałach szpitalnych, itp. 7. Pomoc osobom niepełnosprawnym ruchowo poruszającym się na wózkach inwalidzkich. 8. Pomoc osobom w ośrodkach wsparcia. 9. Zajęcia dla dzieci chorych i ich rodzeństwa w ramach przełamywania izolacji społecznej. 10. Prowadzenie zajęć dla dzieci w zakresie organizacji czasu wolnego. 11. Organizacja i prowadzenie różnego rodzaju imprez, pikników i festynów. 12. Pomoc w organizacji wakacji. 13. Inne: IV. Pomoc w działaniach Ośrodka OBSZAR DZIAŁAŃ TAK NIE 1. Pomoc przy organizacji różnego typu imprez (integracyjnych, wyjazdowych, itp.), obsługa spotkań i pomoc porządkowa. 2. Wykonywanie i sprzedaż ozdób świątecznych, zbiórka żywności, pomoc na rzecz danej rodziny. 3. Udział w zbiórkach żywności, przy dystrybucji paczek żywnościowych na rzecz osób potrzebujących. 4. Udział w akcjach charytatywnych. 5. Udział w kwestach. 6. Pomoc w zbieraniu plastikowych nakrętek. 7. Inne: V. Zadania organizacyjne OBSZAR DZIAŁAŃ TAK NIE 1. Własnoręczne wykonywanie ulotek, dyplomów, podziękowań, kart okolicznościowych i świątecznych, zaproszeń. 2. Pomoc w Magazynie MOPR. 3. Inne: 26

VI. Pomoc osobom wykluczonym społecznie OBSZAR DZIAŁAŃ TAK NIE 1. Różnorodna pomoc osobom wykluczonym społecznie (np. rodzinom wielodzietnym, zmagającymi się z problemami ubóstwa, niezaradności społecznej). 2. Inne: VII. Inne obszary działań wolontariuszy nie uwzględnione w Ankiecie OBSZAR DZIAŁAŃ 2. Jakie dostrzega Pani/Pan korzyści z pracy wolontariuszy dla Ośrodka? Można zaznaczyć więcej niż jedną odpowiedź a) zwiększenie usług pomocy niematerialnej oferowanej przez Ośrodek b) możliwość objęcia wsparciem większej liczby osób potrzebujących c) szybsze i bardziej kompleksowe reagowanie na potrzeby klientów d) pozytywna zmiana wizerunku przełamanie stereotypu pracy społecznej e) uwrażliwienie społeczne na potrzeby innych f) wsparcie pracy socjalnej g) inne: 3. Jakie czynniki zdaniem Pani/Pana mogą utrudniać rozwój wolontariatu w OPS? Można zaznaczyć więcej niż jedną odpowiedź a) błędne rozumienie idei wolontariatu b) brak współpracy z partnerami lokalnymi c) brak współpracy całej kadry ośrodka na rzecz rozwoju wolontariatu d) ograniczenia finansowe e) ograniczenia lokalowe f) niedostosowanie godzin pracy do możliwości wolontariuszy g) inne: Źródło: Opracowanie MOPR 27