Informacje z zakresu profilu ryzyka i poziomu kapitału w Kujawskim Banku Spółdzielczym w Aleksandrowie Kujawskim według stanu na dzień

Informacje z zakresu profilu ryzyka i poziomu kapitału w Kujawskim Banku Spółdzielczym w Aleksandrowie Kujawskim według stanu na dzień 31.12.2016 roku Zgodnie z Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 575/2013 z dnia 26.06.2013r. w sprawie wymogów ostrożnościowych dla instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych oraz z Dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/36/UE z dnia 26.06.2013r. w sprawie warunków dopuszczenia instytucji kredytowych do działalności oraz nadzoru ostrożnościowego nad instytucjami kredytowymi i firmami inwestycyjnymi, Rozporządzeniem Wykonawczym Komisji (UE) Nr 1423/2013 z dnia 20 grudnia 2013r. ustanawiające wykonawcze standardy techniczne w zakresie wymogów dotyczących ujawnienia informacji na temat funduszy własnych instytucji zgodnie z Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 575/2013 oraz zgodnie w sprawie szczegółowych zasad i sposobu ogłaszania przez banki informacji o charakterze jakościowym i ilościowym, dotyczących adekwatności kapitałowej oraz zakresu informacji podlegających ogłaszaniu Banki zostały zobowiązane do ujawnienia informacji na temat ich profilu ryzyka oraz poziomu kapitału (III Filar Nowej Umowy Kapitałowej). Kujawski Bank Spółdzielczy w Aleksandrowie Kujawskim ujawnił te informacje zgodnie z przyjętymi Zasadami polityki informacyjnej w Kujawskim Banku Spółdzielczym w Aleksandrowie Kujawskim ( Załącznik nr 1 ).

SPIS TREŚCI ROZDZIAŁ I UJAWNIENIA DOTYCZĄCE PODMIOTÓW, KTÓRYCH DOTYCZY POLITYKA INFORMACYJNA... 2 ROZDZIAŁ II - UJAWNIENA W ZAKRESIE CELÓW I STRATEGII ZARZĄDZANIA POSZCZEGÓLNYMI RODZAJAMI RYZYKA. 2 RYZYKO KREDYTOWE...10 RYZYKO KONCENTRACJI...10 RYZYKO EKSPOZYCJI KREDYTOWYCH ZABEZPIECZONYCH HIPOTECZNIE...11 RYZYKO DETALICZNYCH EKSPOZYCJI KREDYTOWYCH...14 RYZYKO PŁYNNOŚCI...17 RYZYKO STOPY PROCENTOWEJ...21 RYZYKO WALUTOWE...25 RYZYKO OPERACYJNE...27 RYZYKO BRAKU ZGODNOŚCI...34 ZASADY POLITYKI STOSOWANIA ZABEZPIECZEŃ I OGRANICZANIA RYZYKA ORAZ STRATEGIE I PROCESY MONITOROWANIA SKUTECZNOŚCI ZABEZPIECZEŃ I METOD OGRANICZANIA RYZYKA...45 OŚWIADCZENIE ZARZĄDU KUJAWSKIEGO BANKU SPÓŁDZIELCZEGO W ALEKSANDROWIE KUJAWSKIM NA TEMAT ADEKWATNOŚCI USTALEŃ DOTYCZĄCYCH ZARZĄDZANIA RYZYKIEM (art. 435.1.e)...49 OŚWIADCZENIE ZARZĄDU KUJAWSKIEGO BANKU SPÓŁDZIELCZEGO W ALEKSANDROWIE KUJAWSKIM NA TEMAT OGÓLNEGO PROFILU RYZYKA ZWIĄZANEGO ZE STRATEGIĄ DZIAŁALNOŚCI (art. 435.1.f)...50 ROZDZIAŁ III - UJAWNIENIA W ODNIESIENIU DO FUNDUSZY WŁASNYCH.. 50 ROZDZIAŁ IV UJAWNIENIA W ZAKRESIE WYMOGÓW KAPITAŁOWYCH.. 61 BUFORY KAPITAŁOWE (CRR ART. 440)...63 ROZDZIAŁ V UJAWNIENIA W ZAKRESIE RYZYKA KREDYTOWEGO... 64 ROZDZIAŁ VI - UJAWNIENIA W ZAKRESIE KORZYSTANIA Z OCEN ZEWNĘTRZNYCH INSTYTUCJI OCENY WIARYGODNOŚCI KREDYTOWEJ (ECAI)... 71 ROZDZIAŁ VII UJAWNIENIA W ZAKRESIE RYZYKA WALUTOWEGO... 73 ROZDZIAŁ VIII UJAWNIENIA W ZAKRESIE RYZYKA OPERACYJNEGO... 73 ROZDZIAŁ XI- UJAWNIENIA W ZAKRESIE EKSPOZYCJI KAPITAŁOWYCH.. 75 ROZDZIAŁ X UJAWNIENIA W ZAKRESIE NARAŻENIA NA RYZYKO STOPY PROCENTOWEJ POZYCJI ZAKWALIFIKOWANYCH DO PORTFELA BANKOWEGO... 75 ROZDZIAŁ XI UJAWNIENIA W ZAKRESIE POLITYKI ZMIENNYCH SKŁADNIKÓW WYNAGRODZEŃ OSÓB ZAJMUJACYCH STANOWISKA KIEROWNICZE... 78 ROZDZIAŁ XII UJAWNIENIA W ZAKRESIE RYZYKA PŁYNNOŚCI I POZYCJI PŁYNNOŚCIOWEJ... 80 ROZDZIAŁ XIII UJAWNIENIA W ZAKRESIE DŹWIGNI FINANSOWEJ... 93 ROZDZIAŁ XVI UJAWNIENIA W ZAKRESIE FUNKCJONOWANIA SYSTEMU KONTROLI WEWNĘTRZNEJ... 93 1

ROZDZIAŁ I UJAWNIENIA DOTYCZĄCE PODMIOTÓW, KTÓRYCH DOTYCZY POLITYKA INFORMACYJNA 1. Kujawski Bank Spółdzielczy w Aleksandrowie Kujawskim z siedzibą w Aleksandrowie Kujawskim, ul. Chopina 3, przedstawia informacje o charakterze jakościowym i ilościowym dotyczące adekwatności kapitałowej wg stanu na dzień 31.12.2016 roku. 2. Bank został wpisany do Krajowego Rejestru Sądowego przez Sąd Rejonowy w Toruniu VII Wydział Gospodarczy KRS w dniu 21.07.2001r pod numerem 0000031149. Bank posiada numery NIP i REGON: REGON 000494574 nadany w dniu 16.02.2009r NIP 891 00 04 424 nadany w dniu 24.12.1993r. 3. Podstawowymi jednostkami organizacyjnymi w Banku są: Centrala Oddziały 4. W 2016 roku KBS w Aleksandrowie Kujawskim prowadził działalność poprzez: Centrala Aleksandrów Kujawski Oddział Aleksandrów Kujawski Oddział Bądkowo Oddział Czernikowo Oddział Kikół Filia Waganiec Filia Zakrzewo Filia Ciechocinek Filia Osięciny Filia Lipno Filia w Dąbrowie Biskupiej Punkt Kasowy w Aleksandrowie Kuj. Punkt Kasowy w Służewie Punkt Kasowy w Lipnie Punkt Kasowy w Raciążku Działalność operacyjna prowadzona była również za pośrednictwem banku internetowego 5. KBS w Aleksandrowie Kujawskim na dzień 31.12.2016 roku nie posiadał udziałów w podmiotach zależnych nie objętych konsolidacją. ROZDZIAŁ II - UJAWNIENA W ZAKRESIE CELÓW I STRATEGII ZARZĄDZANIA POSZCZEGÓLNYMI RODZAJAMI RYZYKA 1) Zarząd Kujawskiego Banku Spółdzielczego w Aleksandrowie Kujawskim działa w trzy osobowym składzie, w tym wyodrębniona jest funkcja Prezesa Zarządu, Wiceprezesa Zarządu ds. handlowych, Wiceprezesa Zarządu ds. finansowych. 2

2) Członków Zarządu powołuje i odwołuje Rada Nadzorcza w głosowaniu tajnym. 3) Powołanie Prezesa Zarządu następuje za zgodą Komisji Nadzoru Finansowego w trybie przewidzianym w Ustawie Prawo bankowe. Z wnioskiem o wyrażenie zgody występuje Rada Nadzorcza. 4) Powołanie pozostałych członków Zarządu następuje na wniosek Prezesa Zarządu. 5) Co najmniej 2 (dwóch) członków Zarządu Banku, w tym Prezes Zarządu, powinno posiadać kwalifikacje i doświadczenie zawodowe dające rękojmię prowadzenia działalności Banku z zachowaniem bezpieczeństwa wkładów i lokat w nim zgromadzonych oraz pozostawać z Bankiem w stosunku pracy związanym z pełnioną funkcją. W skład Zarządu Banku na dzień 31.12.2016r sporządzanej informacji wchodziły następujące osoby: a) Józef Szmelter Prezes Zarządu, b) Ewa Dulczewska Wiceprezes Zarządu, c) Paweł Błachowicz Wiceprezes Zarządu. 6) Bank ujawnia informację o spełnieniu przez Członków Rady Nadzorczej i Zarządu wymogów określonych w art. 22aa Ustawy Prawo bankowe. W Banku obowiązują następujące procedury : 1) Procedura oceny kwalifikacji członków Zarządu oraz Zarządu Kujawskiego Banku Spółdzielczego w Aleksandrowie Kujawskim na podstawie której dokonywana jest ocena indywidualna w odniesieniu do każdego członka Zarządu z osobna, natomiast ocena kolegialna jest w stosunku do całego składu osobowego Zarządu Banku. Celem oceny jest stwierdzenie czy Członkowie Zarządu dają rękojmię ostrożnego i stabilnego zarządzania bankiem, w tym prowadzenia działalności Banku z zachowaniem bezpieczeństwa wkładów i lokat w nim zgromadzonych, a także czy posiadają wiedzę, doświadczenie i umiejętności niezbędne do realizacji zarządzania ryzykiem oraz czy ich reputacja osobista nie stwarza zagrożenia dla utraty reputacji Banku. Uzyskana ocena za 2016r. W dniu 19.01.2017r Rada Nadzorcza po zapoznaniu się z arkuszami informacyjnymi przez każdego członka Zarządu i Zarządu jako organu kolegialnego nie miała uwag i zastrzeżeń co do kwalifikacji, doświadczenia i reputacji każdego członka Zarządu i podjęła uchwały nr 4/RN/2017, 5/RN/2017 i 6/RN/2017 w sprawie pozytywnej oceny 3

kwalifikacji członków Zarządu za rok obrotowy 2016. W sprawozdaniu z działalności Rady Nadzorczej za rok obrotowy 2016 rekomendowała na Zebraniu Przedstawicieli o udzielenie absolutorium dla poszczególnych członków Zarządu. Również arkusz informacyjny w sprawie oceny kolegialnej Zarządu, Rada Nadzorcza oceniła pozytywnie i w sprawozdaniu z działalności Rady Nadzorczej za okres 2016r rekomendowała na Zebraniu Przedstawicieli o przyjęcie sprawozdania z działalności Banku za 2016rok. 2) Procedura oceny kwalifikacji członków Rady Nadzorczej oraz Rady Nadzorczej Kujawskiego Banku Spółdzielczego w Aleksandrowie Kujawskim, na podstawie której dokonywana jest ocena indywidualna w odniesieniu do każdego członka Rady Nadzorczej z osobna, natomiast ocena kolegialna dokonywana jest w stosunku do całego składu osobowego Rady Nadzorczej. Celem oceny jest stwierdzenie czy członkowie Rady Nadzorczej są w stanie w sposób konstruktywny kwestionować podejmowane przez Zarząd decyzje oraz sprawować skuteczny nadzór, a także czy posiadają wiedzę, doświadczenie i umiejętności niezbędne do realizacji czynności nadzorczych oraz czy ich reputacja osobista nie stwarza zagrożenia dla utraty reputacji Banku. Uzyskana ocena za 2016r. Wszyscy członkowie Rady Nadzorczej na Zebraniach Grup Członkowskich odbytych w dniach 30.03.2071 do 03.04.2017r uzyskali pozytywną ocenę w zakresie oceny indywidualnej następczej za rok obrotowy 2016. Zebranie Przedstawicieli KBS w dniu 27.04.2017r pozytywnie oceniło Radę Nadzorczą, działającą jako organ kolegialny za rok obrotowy 2016r uchwała ZP nr 12/2017. W procesie zarządzania ryzykiem bankowym w Banku uczestniczą: 1) Rada Nadzorcza; 2) Zarząd; 3) Komitet Zarządzania Ryzykiem, 4) Komitet Kredytowy, 5) Komitet ds. Ciągłości Działania, 6) komórki organizacyjne (lub wyznaczone osoby w Banku) odpowiedzialne za: 1. sprawozdawczość dla odbiorców zewnętrznych, 2. zarządzanie płynnością w ramach nadwyżek środków, 3. zarządzanie ryzykiem stopy procentowej w ramach nadwyżek środków, 4. zarządzanie pozycją walutową, 5. sprzedaż kredytów, 4

6. identyfikację i akceptację ryzyka kredytowego dla pojedynczych transakcji, 7. pomiar, monitorowanie i kontrolę poszczególnych rodzajów ryzyka bankowego. Rada Nadzorcza: 1) zatwierdza Strategię działania Banku oraz zasady ostrożnego i stabilnego zarządzania Bankiem, obejmujące m.in. możliwy do zaakceptowania ogólny poziom ryzyka Banku; 2) zatwierdza procedury dotyczące procesów: a) szacowania kapitału wewnętrznego, b) planowania i zarządzania kapitałowego, c) kredytowania osób wewnętrznych, d) ujawniania informacji, e) planowania strategicznego dotyczącego bezpieczeństwa informacji rozwoju systemów informatycznych; 3) zatwierdza strukturę organizacyjną Banku, zawartą w Regulaminie organizacyjnym, dostosowaną do wielkości i profilu ponoszonego ryzyka; 4) zatwierdza ogólne zasady polityki dotyczącej zmiennych składników wynagrodzeń; 5) zatwierdza plan pozyskania i utrzymania środków obcych stabilnych; 6) zatwierdza zasady przeprowadzania testów warunków skrajnych w odniesieniu do poszczególnych rodzajów ryzyka; 7) sprawuje nadzór nad zarządzaniem ryzykiem braku zgodności rozumianym jako skutki nieprzestrzegania przepisów prawa, regulacji wewnętrznych oraz przyjętych przez Bank standardów postępowania, a także zatwierdza założenia polityki Banku w zakresie ryzyka braku zgodności, ocenia efektywność zarządzania ryzykiem braku zgodności; 8) sprawuje nadzór nad zgodnością polityki Banku w zakresie podejmowania ryzyka ze Strategią działania i planem finansowym Banku; 9) zapewnia wybór członków Zarządu posiadających odpowiednie kwalifikacje do sprawowania wyznaczonych im funkcji; 10) sprawuje nadzór nad wprowadzeniem systemu zarządzania ryzykiem występującym w działalności Banku oraz ocenia adekwatność i skuteczność tego systemu, głównie poprzez zapoznawanie się z raportami i sprawozdaniami dotyczącymi oceny narażenia Banku na poszczególne rodzaje ryzyka (w tym ryzyka braku zgodności) i na ich podstawie dokonuje oceny stopnia efektywności i adekwatności zarządzania ryzykiem; 11) ocenia, czy działania Zarządu w zakresie kontroli nad działalnością Banku są skuteczne i zgodne z polityką Rady Nadzorczej. 5

12) dokonuje oceny członka Zarządu nadzorującego ryzyko operacyjne poprzez ocenę zaświadczeń o ukończeniu szkoleń, kursów lub innych form podnoszenia kwalifikacji w obszarze ryzyka operacyjnego; 13) sprawuje nadzór nad skutecznością systemu zarządzania ryzykiem operacyjnym Banku, w tym ryzykiem systemów informatycznych i bezpieczeństwem informacji; 14) zatwierdza dokumenty strategiczne w obszarze zarządzania ryzykiem operacyjnym Banku, w tym także apetyt/tolerancję na ryzyko operacyjne zawarte w tych dokumentach; 15) nadzorując ryzyko operacyjne szczególną uwagę poświęca zagadnieniom bezpieczeństwa informacji i systemów informatycznych. Zarząd: 1) odpowiada za skuteczność systemu zarządzania ryzykiem, w tym ryzyka braku zgodności, systemu kontroli wewnętrznej, procesu szacowania kapitału wewnętrznego i dokonywania przeglądów procesu szacowania i utrzymywania kapitału wewnętrznego oraz za nadzór nad efektywnością tych procesów; 2) odpowiada za zorganizowanie skutecznego procesu oceny adekwatności kapitałowej i utrzymywania kapitału wewnętrznego oraz nadzór nad jego efektywnością, wprowadzając w razie potrzeby niezbędne korekty i udoskonalenia; 3) wprowadza zatwierdzoną przez Radę Nadzorczą strukturę organizacyjną dostosowaną do wielkości i profilu ponoszonego ryzyka; 4) wprowadza podział zadań realizowanych w Banku, który zapewnia niezależność funkcji pomiaru, monitorowania i kontrolowania ryzyka od działalności operacyjnej skutkującej podejmowaniem ryzyka przez Bank; 5) zatwierdza rodzaje limitów wewnętrznych oraz ich wysokość dostosowaną do akceptowanego przez Radę Nadzorczą ogólnego poziomu ryzyka Banku; 6) odpowiada za przejrzystość działań Banku, w szczególności za politykę informacyjną w zakresie działalności Banku, pozwalającą na ocenę skuteczności działania Rady Nadzorczej i Zarządu Banku w zakresie zarządzania Bankiem, monitorowania stanu bezpieczeństwa działalności Banku i za ocenę sytuacji finansowej Banku; 7) zapewnia zgodność działania Banku z obowiązującymi przepisami prawa; 8) zapewnienia, że Bank prowadzi politykę służącą zarządzaniu wszystkimi istotnymi rodzajami ryzyka w działalności Banku i posiada procedury w tym zakresie; 9) odpowiada za opracowanie, wprowadzenie oraz aktualizację polityki zmiennych składników wynagrodzeń; 6

10) uwzględnia rezultaty badań prowadzonych przez komórkę audytu wewnętrznego oraz biegłych rewidentów przy podejmowaniu decyzji w ramach zarządzania Bankiem; przekazuje Radzie Nadzorczej, okresowe informacje przedstawiające w sposób rzetelny, przejrzysty i syntetyczny rodzaje i wielkość ryzyka w działalności Banku; jednym z elementów informacji zarządczej jest raport z realizacji apetytu na ryzyko (zaprezentowanego w postaci wskaźników ilościowych). Zarządzanie ryzykiem bankowym 1) Zarządzanie ryzykiem jest zorganizowane w sposób umożliwiający zapobieganie konfliktom interesów pomiędzy pracownikami, czy też komórkami i jednostkami organizacyjnymi Banku. 2) Jednostki i komórki organizacyjne Banku biorą udział w procesie zarządzania ryzykiem poprzez realizację celów zawartych w niniejszej strategii oraz zgodnie z regulaminem organizacyjnym Banku. 3) Komitet: Kredytowy, Komitet Zarządzania Ryzykiem (w 2016 roku odbyło się 9 protokołowanych posiedzeń), Komitet ds. Ciągłości Działania realizują zadania opisane w ich regulaminach funkcjonowania. 4) Komórki organizacyjne (lub wyznaczone osoby w Banku) uczestniczą w procesie zarządzania ryzykiem w ramach przypisanych im zadań w strukturze organizacyjnej Banku oraz w procedurach wewnętrznych, dotyczących zarządzania poszczególnymi rodzajami ryzyka. 5) Zarządzanie ryzykiem w Banku realizowane jest w oparciu o opracowane w formie pisemnej i zatwierdzone przez Zarząd wewnętrzne procedury. 6) W procesie zarządzania ryzykiem uczestniczą pracownicy Banku, którzy winni znać i przestrzegać procedury wewnętrzne Banku. 7) W ramach stosowanych procedur zarządzania ryzykiem Bank wprowadził w formie pisemnej, w szczególności: a) w zakresie ryzyka kredytowego i koncentracji: a. zasady zarządzania ryzykiem kredytowym, b. zasady zarządzania ryzykiem koncentracji, c. zasady zarządzania ekspozycjami kredytowymi zabezpieczonymi hipotecznie; d. zasady zarządzania ryzykiem detalicznych ekspozycji kredytowych, b) w zakresie ryzyka walutowego: zasady zarządzania ryzykiem walutowym; 7

c) w zakresie ryzyka stopy procentowej: zasady zarządzania ryzykiem stopy procentowej; d) w zakresie ryzyka operacyjnego: zasady zarządzania ryzykiem operacyjnym, zasady zarządzania ryzykiem modeli, procedura powierzania wykonywania czynności związanych z działalnością bankową oraz zasady współpracy z zewnętrznymi dostawcami usług informatycznych, zasady budowy planu utrzymania ciągłości działania oraz plany ciągłości działania dla procesów krytycznych, polityka kadrowa, strategia personalna, regulamin wydawania przepisów wewnętrznych, ramowe zasady oraz instrukcja przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, zasady ochrony danych osobowych, polityka bezpieczeństwa informacji, polityka klasyfikacji informacji, polityka klasyfikacji systemów informatycznych oraz zasady korzystania z systemów informatycznych, zasady rozwoju środowiska teleinformatycznego, polityka bezpieczeństwa teleinformatycznego, zasady zarządzania incydentami naruszenia bezpieczeństwa teleinformatycznego, polityka i zasady zarządzania jakością danych o kluczowym znaczeniu dla banku, zasady współpracy obszaru biznesowego, technologii informacyjnej i bezpieczeństwa środowiska teleinformatycznego; regulacja wydawania przepisów wewnętrznych; e) w zakresie ryzyka płynności: zasady zarządzania ryzykiem płynności; f) w zakresie ryzyka braku zgodności: zasady zrządzania ryzykiem braku zgodności; g) w zakresie ryzyka kapitałowego: 1) strategia zarządzania i planowania kapitałowego, 2) zasady wyznaczania łącznej kwoty ekspozycji na ryzyko, 3) zasady szacowania kapitału wewnętrznego. 8

8) Ponadto Bank wprowadził regulacje w obszarze innych ryzyk, w szczególności: a) polityka ładu korporacyjnego, b) zasady polityki informacyjnej, c) instrukcja - funkcjonowanie systemu informacji zarządczej, d) polityka zmiennych składników wynagradzania; e) procedura planowania, f) zasady badania rentowności i dochodowości produktów, g) zasady zarządzania zmianami, h) procedura opracowywania i wdrażania nowych produktów oraz analiza opłacalności inicjatyw biznesowych, 9) Bank wprowadził do systemu zarządzania ryzykiem, ryzyko jakie niesie otoczenie makroekonomiczne Banku w związku ze stanem cyklu koniunkturalnego (cyklu gospodarczego). 10) Ze względu na szeroki zakres oraz pracochłonność przeprowadzenia pełnego procesu zarządzania ryzykiem zmian warunków makroekonomicznych, część zadań w tym zakresie realizuje Bank Zrzeszający. 11) Zarządzanie ryzykiem wynikającym ze zmian warunków makroekonomicznych składa się z następujących etapów: a) w Banku Zrzeszającym została opracowana metodologia przeprowadzania analizy zmian w otoczeniu makroekonomicznym, na bazie której prognozowane są parametry makroekonomiczne na okres kolejnego roku obrachunkowego; b) na podstawie kolejnych czynności i w oparciu o prognozowane wskaźniki makroekonomiczne Bank Zrzeszający dokonuje prognoz wskaźników mikroekonomicznych; c) wyniki przeprowadzonych prognoz Bank otrzymuje od Banku Zrzeszającego w wariancie najbardziej prawdopodobnym - centralnym i wariancie skrajnym; d) wykorzystując otrzymane prognozy wskaźników, Bank przeprowadza (bez konieczności opracowywania nowej metodologii) pomiar wpływu zmian tych wskaźników na poszczególne rodzaje ryzyka. e) Pomiar, o którym mowa w pkt 4, dokonywany jest w ramach testów warunków skrajnych, jego opis został zawarty w każdej procedurze dotyczącej zarządzania poszczególnym rodzajem ryzyka bankowego. 9

RYZYKO KREDYTOWE 1. Cele strategiczne w zakresie ryzyka kredytowego obejmują: 1) wdrożenie systemu zarządzania ryzykiem kredytowym zapewniającego stabilny rozwój optymalnego jakościowo portfela kredytowego; 2) dostarczanie Zarządowi Banku informacji o poziomie ryzyka kredytowego umożliwiających podejmowanie ostrożnościowych, zasadnych decyzji dotyczących działalności kredytowej Banku; 3) utrzymywanie jakości portfela kredytowego Banku, wyrażonej udziałem kredytów zagrożonych w kredytach ogółem na poziomie nie wyższym od 2%. 4) Utrzymanie pokrycia rezerwami celowymi należności zagrożonych od podmiotów sektora niefinansowego i instytucji rządowych lub samorządowych na poziomie co najmniej 30%; 5) ograniczanie ryzyka utraty wartości aktywów, wynikającego z pozostałych (poza kredytami) aktywów Banku. 2. Bank realizuje cele strategiczne poprzez: 1) stosowanie odpowiednich standardów zawartych w regulacjach kredytowych, w szczególności dotyczących oceny zdolności kredytowej klientów Banku oraz prowadzenia monitoringu kredytów; 2) ustanawianie skutecznych i adekwatnych do ponoszonego ryzyka zabezpieczeń spłaty kredytów, w szczególności weryfikacja ich wartości i płynności, zarówno podczas oceny wniosku kredytowego, jak i w ramach prowadzonego monitoringu, ograniczanie ryzyka prawnego w procesie ustanawiania zabezpieczeń; 3) inwestowanie nadwyżek zgromadzonych środków na lokatach w Banku Zrzeszającym; 4) utrzymywanie w bilansie Banku tylko portfeli aktywów o charakterze bankowym 1 ; 5) utrzymywanie aktywów obciążonych najwyższym ryzykiem kredytowym, tj. portfela kredytów podmiotów niefinansowych na poziomie 85% ich udziału w sumie bilansowej powiększonej o zobowiązania pozabilansowe udzielone dotyczące finansowania 2. RYZYKO KONCENTRACJI 1. Cele strategiczne w zakresie ryzyka koncentracji obejmują: 1 Aktywa o charakterze bankowym stanowią aktywa, nie wynikające z działalności handlowej (zgodnie z definicją zawartą w art. 92 CRR). 2 Definicja portfela została określona w zasadach zarządzania ryzykiem kredytowym. 10

1) utrzymywanie umiarkowanie zdywersyfikowanego portfela kredytowego w zakresie uwarunkowanym terenem działania Banku; 2) bezwzględne przestrzeganie limitów koncentracji dużych ekspozycji określonych w CRR. 2. Bank realizuje cele strategiczne poprzez: 1) angażowanie się Banku w branże, w których obsłudze Bank posiada wieloletnie doświadczenie; 2) ograniczenie kredytowania klientów, których zaangażowanie w Banku wyniosłoby 10% uznanego kapitału (np. 10% zgodnie z definicją dużych ekspozycji); 3) ograniczanie ryzyka koncentracji w ten sam rodzaj zabezpieczenia w postaci hipoteki poprzez opracowanie i stosowanie odpowiednich standardów postępowania dotyczących zarządzania ryzykiem ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie. RYZYKO EKSPOZYCJI KREDYTOWYCH ZABEZPIECZONYCH HIPOTECZNIE 1. Cele strategiczne w zakresie ryzyka związanego z udzielaniem kredytów zabezpieczonych hipotecznie obejmują: 1) wdrożenie, weryfikacja i aktualizacja zasad zarządzania ryzykiem w obszarze związanym z ekspozycjami zabezpieczonymi hipotecznie, które będą uwzględniały w sposób adekwatny do skali prowadzonej działalności zapisy dobrych praktyk w zakresie zarządzania ekspozycjami kredytowymi zabezpieczonymi hipotecznie; 2) prowadzenie działalności w zakresie związanym z udzielaniem kredytów zabezpieczonych hipotecznie mającej na celu utrzymanie zaangażowania na nieistotnym poziomie; 3) utrzymywanie udziału portfela kredytów zagrożonych zabezpieczonych hipotecznie na poziomie nie wyższym od 1% całego portfela kredytów zabezpieczonych hipotecznie; 4) zaangażowanie się w ekspozycje kredytowe zabezpieczone hipotecznie maksymalnie do 80% ich udziału w portfelu kredytowym. 2. Bank realizuje cele strategiczne poprzez: 1) udzielanie kredytów zabezpieczonych hipotecznie, tym klientom detalicznym w przypadku których poziom relacji wydatków związanych z obsługą zobowiązań kredytowych i innych niż kredytowe zobowiązań finansowych do dochodów tych klientów (wskaźnik DtI) nie przekracza: 11

a) 50% - w przypadku, gdy dochód klienta detalicznego < 5 000,- zł, b) 65% - w przypadku, gdy dochód klienta detalicznego zawiera się w przedziale: 5 000,- zł < dochód < 15 000,- zł., c) 80% - w przypadku, gdy dochód klienta detalicznego > 15 000,- zł, d) W stosunku do wskaźników wymienionych w lit. a-c nie stosuje się zmian (podwyższeń, obniżeń). 2) stosowanie szczegółowych limitów LtV, na maksymalnym poziomie: a. dla nieruchomościach mieszkalnych a) 80% lub b) 90% w przypadku, gdy część ekspozycji przekraczająca 80% LtV jest odpowiednio ubezpieczona, lub kredytobiorca przedstawił dodatkowe zabezpieczenie w formie blokady środków na rachunku bankowym lub poprzez zastaw na denominowanych w złotych dłużnych papierach wartościowych Skarbu Państwa lub NBP, przy czym: - dla ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie powstałych w okresie od 1 stycznia 2016 r. do 31 grudnia 2016 r. wartość wskaźnika LtV nie powinna przekraczać poziomu 90%, a) 85% lub, b) 90% w przypadku, gdy część ekspozycji przekraczająca 85% LtV jest odpowiednio ubezpieczona, lub kredytobiorca przedstawił dodatkowe zabezpieczenie w formie blokady środków na rachunku bankowym lub poprzez zastaw na denominowanych w złotych dłużnych papierach wartościowych Skarbu Państwa lub NBP. dla nieruchomości komercyjnej a) 75% lub, b) 80% w przypadku, gdy część ekspozycji przekraczająca 75% LtV jest odpowiednio ubezpieczona, lub kredytobiorca przedstawił dodatkowe zabezpieczenie w formie blokady środków na rachunku bankowym lub poprzez zastaw na denominowanych w złotych dłużnych papierach wartościowych Skarbu Państwa lub NBP. 3) kierowanie oferty kredytów hipotecznych głównie do klientów detalicznych i rolników, preferowanie zabezpieczeń hipotecznych w postaci gruntów rolnych, nieruchomości mieszkalnych, stosowanie maksymalnego okresu kredytowania 30 lat. 12

4) Stosowanie ostrożnego podejścia do wycen nieruchomości m. in. Poprzez: a. Dokonanie weryfikacji wyceny przez pracowników posiadających odpowiednie przeszkolenie b. Zlecenie ponownych wycen, jeżeli w ocenie Baku wartość nieruchomości obniżyła się o 20% 13

RYZYKO DETALICZNYCH EKSPOZYCJI KREDYTOWYCH 1. Cele strategiczne w zakresie ryzyka detalicznych ekspozycji kredytowych obejmują: 1) wdrożenie, weryfikacja i aktualizacja zasad zarządzania ryzykiem w obszarze związanym z detalicznymi ekspozycjami kredytowymi, które będą uwzględniały w sposób adekwatny do skali prowadzonej działalności zapisy dobrych praktyk w zakresie zarządzania detalicznymi ekspozycjami kredytowymi; 2) prowadzenie działalności w zakresie związanym z udzielaniem detalicznych ekspozycji kredytowych mającej na celu utrzymanie zaangażowania na nieistotnym poziomie; 3) utrzymywanie udziału portfela detalicznych ekspozycji zagrożonych na poziomie nie wyższym od 4% całego portfela detalicznych ekspozycji kredytowych; 4) zaangażowanie się w detaliczne ekspozycje kredytowe maksymalnie do 10% ich udziału w portfelu kredytowym. 2. Bank realizuje cele strategiczne poprzez: 1) przyjęcie maksymalnego okresu kredytowania dla detalicznych ekspozycji kredytowych na 5 lat; 2) udzielanie kredytów detalicznych tym klientom w przypadku których poziom relacji wydatków związanych z obsługą zobowiązań kredytowych i innych niż kredytowe zobowiązań finansowych do dochodów tych klientów (wskaźnik DtI) nie przekracza: a) 50% - w przypadku, gdy dochód klienta detalicznego < 5 000,- zł, b) 65% - w przypadku, gdy dochód klienta detalicznego zawiera się w przedziale: 5 000,- zł < dochód < 15 000,- zł., c) 80% - w przypadku, gdy dochód klienta detalicznego > 15 000,- zł, d) w stosunku do wskaźników wymienionych w lit. a-c nie stosuje się zmian (podwyższeń, obniżeń). Za obszar ryzyka kredytowego w Banku odpowiadają Prezes Zarządu w zakresie nadzoru nad zarządzaniem, pomiarem i monitorowaniem ryzyka kredytowego; oraz w zakresie nadzoru nad ryzykiem pojedynczej transakcji kredytowej. W procesie zarządzania ryzykiem kredytowym w Banku uczestniczą: 1. Rada Nadzorcza która: 1) w ramach pełnionego nadzoru właścicielskiego dokonuje okresowej oceny i nadzoruje wszystkie aspekty polityki zarządzania ryzykiem kredytowym w Banku; 14

2) zatwierdza cele strategiczne w zarządzaniu ryzykiem kredytowym, zawarte w obowiązującej w Banku Strategii zarządzania ryzykiem w Kujawskim Banku Spółdzielczym w Aleksandrowie Kujawskim ; 3) wyraża zgodę na udzielenie kredytu dla Członka Zarządu Banku i Rady Nadzorczej Banku. 2. Zarząd Banku: 1) zatwierdza zasady zarządzania ryzykiem kredytowym; 2) wyznacza osoby odpowiedzialne za opracowanie, wprowadzenie i aktualizację zasad, o których mowa w pkt. 1; 3) odpowiada za skuteczność zarządzania ryzykiem kredytowym; 4) podejmuje decyzje kredytowe. 3. Komitet Zarządzania Ryzykiem, który: 1) opiniuje regulacje wewnętrzne Banku w zakresie ryzyka kredytowego; 2) opiniuje weryfikacje systemu limitów dla portfelowego ryzyka kredytowego; 3) opiniuje wyniki testów warunków skrajnych 4) opiniuje poziom portfelowego ryzyka kredytowego występującego w Banku; 4. Komitet Kredytowy którego członkowie, na posiedzeniach Komitetu Kredytowego, w ramach posiadanych kompetencji określonych w stosownych aktach wewnętrznych, opiniują wnioski kredytowe. 5. Zespół ds. Analiz Ryzyka będący komórką monitorującą ryzyko portfelowe, który podlega Prezesowi Zarządu, wykonujący zadania związane z: 1) okresowym weryfikowaniem i aktualizowaniem procedur kredytowych obejmujących zarządzanie wszystkimi aspektami ryzyka kredytowego, przygotowywaniem propozycji zmian procedur dla Zarządu 2) zapewnieniem zgodności procedur ze strategią działania Banku i strategią zarządzania ryzykiem; 3) proponowaniem wysokości przyjętych limitów; 4) dokonywaniem pomiaru ryzyka; 5) sporządzaniem raportów dla Zarządu i Rady Nadzorczej; 6) monitoruje i analizuje poziom portfelowego ryzyka kredytowego występującego w Banku; 7) wykonywaniem testów warunków skrajnych. 6. Stanowisko ds. Monitoringu, Restrukturyzacji i Windykacji podlegające Prezesowi Zarządu, wykonujące zadania związane z: 15

1) monitorowaniem terminowości spłat kredytów i odsetek, 2) monitorowaniem sytuacji ekonomiczno-finansowej kredytobiorców, 3) monitorowaniem zabezpieczeń udzielonych kredytów, 4) raportowaniem i przedkładaniem Zarządowi Banku propozycji w zakresie klasyfikacji należności do odpowiedniej grupy ryzyka wraz z rekomendacją dotyczącą tworzenia / rozwiązania rezerw celowych; 5) prowadzenie spraw związanych z restrukturyzacją i windykacją. 7. Zespół Analiz Kredytowych będący komórką zarządzającą która podlega Prezesowi Zarządu, wykonujący zadania związane z: 1) weryfikacja dokumentacji kredytowej, 2) oceną ryzyka pojedynczej transakcji, 3) przygotowaniem rekomendacji dotyczących podjęcia decyzji kredytowej, 4) weryfikacją analiz kredytowych oraz propozycji kredytowych sporządzanych przez pracowników poszczególnych jednostek organizacyjnych 5) prowadzeniem rejestru odstępstw od przyjętych standardów postępowania oraz dokumentacji Komitetu Kredytowego; 8. Wskazani pracownicy jednostek organizacyjnych Banku którzy, odpowiadają w szczególności za: 1) pozyskiwanie klientów (z uwzględnieniem identyfikacji podmiotów powiązanych kapitałowo lub organizacyjnie); 2) gromadzenie dokumentacji kredytowej do wniosku o kredyt (z uwzględnieniem identyfikacji podmiotów powiązanych kapitałowo lub organizacyjnie); 3) weryfikację danych o klientach (z uwzględnieniem identyfikacji podmiotów powiązanych kapitałowo lub organizacyjnie); 4) przygotowanie umów kredytowych; 5) uruchamianie kredytów; 6) bieżący kontakt z klientem. Raporty z zakresu ryzyka kredytowego, koncentracji, Detalicznych ekspozycji kredytowych i ekspozycjach kredytowych zabezpieczonych hipotecznie pozwalają Bankowi na: 1) ocenę profilu ryzyka kredytowego; 2) monitorowanie z odpowiednią częstotliwością poziomu ryzyka, w tym przyjętych limitów; 16

3) kontrolę realizacji celów strategicznych w zakresie ryzyka kredytowego, koncentracji, detalicznych ekspozycji kredytowych i ekspozycji kredowych zabezpieczonych hipotecznie; 4) ocenę skutków podejmowanych decyzji; 5) podejmowanie odpowiednich działań w celu ograniczania ryzyka; 6) kontrolowanie wyników procesu dochodzenia roszczeń z tytułu zabezpieczenia spłaty kredytu; 7) kontrolę występujących w Banku skali odstępstw od przyjętych standardów kredytowania. RYZYKO PŁYNNOŚCI 1. Cele strategiczne w zakresie ryzyka płynności obejmują: 1) zapewnienie finansowania aktywów i terminowego wykonywania zobowiązań w toku normalnej działalności Banku lub w innych warunkach, które można przewidzieć, bez konieczności poniesienia straty; 2) zapobieganie powstania sytuacji kryzysowej, zwłaszcza z powodu czynników wewnątrzbankowych oraz posiadanie aktualnego i skutecznego planu awaryjnego na wypadek wystąpienia takiej sytuacji. 3) Utrzymywanie przez Bank aktywów nieobciążonych na minimalnym poziomie stanowiącym zabezpieczenie na wypadek zrealizowania się scenariuszy warunków skrajnych płynności w horyzoncie przeżycie wynoszącym 30 dni. 2. Bank realizuje cele strategiczne poprzez: 1) realizowanie strategii finansowania, o której mowa w ust. 3; 2) pozyskiwanie depozytów o możliwie długich terminach wymagalności, tak aby Bank mógł otwierać po stronie aktywnej pozycje o dłuższym horyzoncie czasowym; 3) utrzymywanie na bezpiecznym poziomie nadzorczych miar płynności, przy jednoczesnym minimalizowaniu kosztów z tym związanych; 4) utrzymywanie wymogu pokrycia płynności (wskaźnika LCR) oraz stabilnego finansowania (wskaźnika NSFR) na wymaganym przepisami 3 poziomie; 5) finansowanie na bezpiecznym poziomie kredytów 4 powiększonych o majątek trwały przez depozyty powiększone o fundusze własne; 3 Zgodnie z rozporządzeniem CRR lub Umową Systemu Ochrony; 17

6) utrzymywanie płynnościowej struktury bilansu 5 na poziomie zapewniającym występowanie nadwyżki skumulowanych aktywów 6 nad skumulowanymi pasywami 7 w okresie do 1 roku oraz nadwyżki skumulowanych pasywów nad skumulowanymi aktywami w okresie powyżej 1 roku 8 ; 7) zapewnienie globalnej wypłacalności Banku, oznaczającej posiadanie skumulowanej luki płynności 9 (bez uwzględnienia zobowiązań pozabilansowych udzielonych i otrzymanych) na poziomie nieujemnym; 8) dywersyfikacja źródeł finansowania poprzez ograniczanie udziału środków dużych deponentów lub dużych depozytów w bazie depozytowej; 9) identyfikacja wszelkich zagrożeń związanych z ryzykiem utraty płynności w zależności od stwierdzonego charakteru zagrożenia postępowanie według procedur awaryjnych określonych w obowiązujących w Banku zasadach zarządzania ryzykiem płynności. 3. Bank przyjmuje następującą strategię finansowania: 1) głównym źródłem finansowania działalności Banku są depozyty podmiotów niefinansowych i instytucji rządowych oraz samorządowych, ich łączna kwota powinna stanowić co najmniej 80% pasywów ogółem; 2) Bank posiada i aktualizuje w okresach rocznych plan pozyskiwania i utrzymywania depozytów; 3) Bank dostosowuje skalę działania do możliwości zapewnienia stabilnego finansowania; 4) Bank zakłada możliwość pozyskiwania dodatkowym źródeł środków z Banku Zrzeszającego na zasadach i w zakresie możliwości Banku Zrzeszającego; 5) w sytuacji awaryjnej, dodatkowym źródłem finansowania mogą być środki uzyskane w ramach Minimum Depozytowego lub Funduszu Pomocowego na zasadach określonych w Umowie Systemu Ochrony SGB. 4 Wartość kredytów obliczona jako: kwota nominalna kapitału kredytu (dla kredytów w rachunkach bieżących jest to kwota wykorzystanego kapitału) minus nierozliczona prowizja minus rezerwa celowa 5 Wyznaczonej w oparciu o zestawienie luki płynności, o którym mowa w obowiązujących w Banku zasadach zarządzania ryzykiem płynności. 6 Wraz ze zobowiązaniami pozabilansowymi otrzymanymi. 7 Wraz ze zobowiązaniami pozabilansowymi udzielonymi. 8 Kumulując aktywa i pasywa począwszy od ostatniego przedziału. 9 O której mowa w obowiązujących w Banku zasadach zarządzania ryzykiem płynności. 18

Proces zarządzania ryzykiem płynności Za obszar ryzyka płynności w Banku odpowiada Prezes Zarządu w zakresie nadzoru nad zarządzaniem, pomiarem i monitorowaniem ryzyka płynności; W procesie zarządzania ryzykiem płynności w Banku uczestniczą: 1. Rada Nadzorcza która: 1) w ramach pełnionego nadzoru właścicielskiego dokonuje okresowej oceny i nadzoruje wszystkie aspekty polityki zarządzania ryzykiem płynności w Banku; 2) zatwierdza cele strategiczne w zarządzaniu ryzykiem płynności, zawarte w obowiązującej w Banku strategii zarządzania ryzykiem; 3) ocenia adekwatność i skuteczność systemu zarządzania ryzykiem płynności na podstawie okresowej, syntetycznej informacji na temat poziomu ryzyka, na jakie narażony jest Bank. 2. Zarząd: 1) zapewnia skuteczne działanie systemu zarządzania ryzykiem płynności; 2) zatwierdza zasady zarządzania ryzykiem płynności; 3) wyznacza osoby odpowiedzialne za opracowanie, wprowadzenie i aktualizację zasad, o których mowa w pkt 2; 4) odpowiada za utrzymanie ryzyka płynności na poziomie nie przekraczającym poziomu akceptowalnego przez Radę Nadzorczą wyrażonego apetytem i tolerancja na ryzyko. 3. Komitet Zarządzania Ryzykiem, który: 1) opiniuje niniejszą procedurę; 2) opiniuje poziom limitów; 3) opiniuje wyniki Testu Warunków Skrajnych w zakresie ryzyka płynności; 4) opiniuje bieżącą i planowaną pozycję płynności płatniczej Banku. 5) opiniuje stopień wykonania Planu pozyskania i utrzymania środków uznanych przez Bank za stabilne źródło finansowania; 6) opiniuje poziom ryzyka płynności występującego w Banku. 4. Zespół ds. Analiz Ryzyka będący komórką monitorującą ryzyko płynności, która podlega Prezesowi Zarządu, wykonujący zadania związane z: 1) okresowym weryfikowaniem i aktualizowaniem niniejszej procedury oraz przygotowywaniem propozycji zmian procedury dla Zarządu, w tym weryfikowaniem i aktualizowaniem metod pomiaru ryzyka płynności oraz poziomu limitów; 19

2) zapewnieniem zgodności niniejszej procedury ze strategią działania Banku i strategią zarządzania ryzykiem; 3) proponowaniem wysokości przyjętych limitów; 4) dokonywaniem pomiaru i monitorowaniem poziomu ryzyka, w tym płynności średnio i długoterminowej, przeprowadzaniem testów warunków skrajnych, pogłębioną analizą płynności długoterminowej; 5) analizą wskaźników służących ocenie poziomu ryzyka płynności 6) monitorowaniem stopnia wykorzystania limitów; 7) wyznaczaniem nadzorczych miar płynności oraz wskaźników LCR i wewnętrznego NSFR; 8) oceną nowych produktów bankowych w zakresie potencjalnego wpływu na ryzyko płynności, 9) opracowywanie scenariuszy sytuacji kryzysowych; 10) sporządzaniem raportów dla Zarządu i Rady Nadzorczej. 5. Zespół Księgowości, Rozliczeń i Sprawozdawczości będący komórką zarządzającą ryzykiem płynności, która podlega Wiceprezesowi Zarządu ds. Finansowych, wykonujący zadania związane z: 2) okresowym weryfikowaniem i aktualizowaniem niniejszej procedury oraz przygotowywaniem propozycji zmian procedury dla Zarządu, w zakresie zarządzania płynnością dzienną, bieżącą i krótkoterminową; 3) optymalnym zarządzaniem środkami Banku oraz wywiązywaniem się Banku z zawartych umów, w tym zagospodarowywaniem nadwyżek środków. 6. Pozostałe komórki lub osoby odpowiedzialne za: 1) kontrolę i utrzymywanie limitów kasowych; 2) przekazywanie do komórki zarządzającej informacji niezbędnych do sporządzania prognozy przepływów pieniężnych. 3) sporządzenie wykazu kredytów do ewentualnej odsprzedaży na potrzeby Planu awaryjnego. Raporty z zakresu ryzyka płynności pozwalają Zarządowi i Radzie Nadzorczej na m.in.: 1) monitorowanie z odpowiednią częstotliwością poziomu ryzyka, w tym przyjętych limitów; 2) kontrolę realizacji celów strategicznych w zakresie ryzyka płynności; 3) ocenę skutków podejmowanych decyzji; 20

4) podejmowanie odpowiednich działań w celu ograniczania ryzyka. System informacji zarządczej z zakresu ryzyka płynności zawiera m.in. dane na temat: 1) struktury i stabilności źródeł finansowania działalności Banku, ze szczególnym uwzględnieniem depozytów; 2) stopnia niedopasowania terminów płatności pozycji bilansowych i pozabilansowych; 3) wpływu pozycji pozabilansowych na poziom ryzyka płynności; 4) poziom aktywów nieobciążonych; 5) analizy wskaźników płynności; 6) ryzyka związanego z płynnością długoterminową; 7) wyników testów warunków skrajnych; 8) stopnia przestrzegania limitów. RYZYKO STOPY PROCENTOWEJ 1. Cele strategiczne w zakresie ryzyka stopy procentowej obejmują: 1) optymalizacja wyniku odsetkowego w warunkach zmienności rynkowych stóp procentowych; 2) ograniczanie negatywnego wpływu zmian stóp procentowych poprzez doskonalenie narzędzi pomiaru i odpowiednie kształtowanie struktury aktywów i pasywów wrażliwych na zmiany stóp procentowych; 3) utrzymywanie poziomu ryzyka w ramach ustanowionych limitów opisanych w wewnętrznej procedurze dotyczącej zasad zarządzania ryzykiem stopy procentowej. 2. Bank realizuje cele strategiczne poprzez: 1) ograniczenie ryzyka stopy procentowej tylko do portfela bankowego i tylko do pozycji wynikających z produktów bilansowych; 2) ograniczenie kwoty pozycji wrażliwych na zmiany stóp procentowych z terminami przeszacowania powyżej 1 roku do maksymalnie 1% sumy bilansowej; 3) zmniejszanie ryzyka bazowego poprzez: a) stosowanie dla produktów klientowskich stóp bazowych w postaci stawek własnych Banku (w zakresie przewidzianym w przepisach prawa) - zwłaszcza dla aktywów wrażliwych, b) oferowanie klientom produktów depozytowych, których oprocentowanie uzależnione byłoby od stawek rynkowych (stóp rynku międzybankowego); 4) dążenie do wypracowania jak największych przychodów pozaodsetkowych. 21

Bank definiuje ryzyko stopy procentowej jako niebezpieczeństwo negatywnego wpływu zmian stóp procentowych na wynik finansowy oraz bilansową wartość zaktualizowaną kapitału. W ramach ryzyka stopy procentowej Bank wyróżnia następujące kategorie ryzyka: ryzyko przeszacowania, wynikające z niedopasowania terminów przeszacowania pozycji wrażliwych na zmiany stóp procentowych; ryzyko bazowe, spowodowane niedoskonałą korelacją zmian stóp referencyjnych; ryzyko krzywej dochodowości, które wynika ze zmiany relacji pomiędzy stopami procentowymi odnoszącymi się do różnych terminów, a dotyczącymi tego samego rynku lub indeksu; ryzyko opcji, ryzyko wynikające z posiadanego przez klientów Banku prawa do wcześniejszej spłaty kredytu lub wcześniejszej wypłaty depozytu oraz z wyraźnych lub ukrytych opcji na limit górny lub limit dolny poziomu oprocentowania. Zarządzanie ryzykiem stopy procentowej w Banku ma charakter: 1) skonsolidowany oznacza to, że obejmuje wszystkie jednostki i komórki organizacyjne Banku; 2) całościowy uwzględniane są przy analizie wszystkie istotne dla Banku rodzaje ryzyka stopy procentowej, w ścisłym powiązaniu z innymi rodzajami ryzyka. Bank nie posiada portfela handlowego, wyznacza poziom ryzyka stopy procentowej tylko dla produktów zaliczanych do portfela bankowego. W przypadku zniżkujących rynkowych stóp procentowych bank kształtuje rozmiar i znak niedopasowania w kierunku wielkości ujemnej, przyjmując m.in. następujące strategie działania: 1) skraca terminy pozyskiwanych środków oprocentowanych stałą stopą, 2) wydłuża terminy inwestycji, zakupuje papiery wartościowe o stałym oprocentowaniu, 3) rozbudowuje portfel długoterminowych kredytów o stałym oprocentowaniu, 4) dokonuje weryfikacji polityki kalkulacji cen kredytów, poprzez zwiększanie udziału marży stałej w stosunku do stóp bazowych przy ustalaniu stóp nominalnych. W przypadku zwyżkujących rynkowych stóp procentowych Bank kształtuje rozmiar i znak niedopasowania w kierunku wielkości dodatniej, przyjmując m.in. następujące strategie działania: 22

5) wydłuża terminy pozyskiwanych środków (o stałym oprocentowaniu), 6) skraca terminy papierów wartościowych o stałym oprocentowaniu, 7) ogranicza portfel kredytów o stałym oprocentowaniu, 8) zmniejsza udział stałej marży odsetkowej w relacji do stóp bazowych, przy kalkulowaniu nominalnych stóp procentowych dla kredytów. Proces zarządzania ryzykiem stopy procentowej 1. Rada Nadzorcza w ramach pełnionego nadzoru właścicielskiego dokonuje okresowej oceny kluczowych aspektów zarządzania ryzykiem stopy procentowej w banku, w tym zgodności prowadzonej polityki z obowiązującą strategią oraz planem finansowym. 2. Za skuteczność systemu zarządzania ryzykiem stopy procentowej odpowiada Zarząd. 3. Nadzór nad kształtowaniem pozycji bilansowych wrażliwych na zmiany stóp procentowych banku sprawuje Wiceprezes ds. handlowych. 4. Nadzór nad identyfikowaniem, pomiarem, monitorowaniem i kontrolą ryzyka stopy procentowej w banku sprawuje Prezes Zarządu. 5. Zadania związane z kształtowaniem pozycji bilansowych wrażliwych na zmiany stóp procentowych banku wykonuje odpowiednio: a) Zarząd w zakresie ustalania oprocentowania produktów oraz decyzji kształtujących poziom pozycji bilansowych wrażliwych na zmiany stóp procentowych, b) Zespół ds. Produktów i Marketingu w zakresie składania propozycji zmian oprocentowania produktów, c) Oddziały Banku, Główny Księgowy, Zespół Księgowości, Rozliczeń i Sprawozdawczości w zakresie kształtowania poziomu pozycji bilansowych wrażliwych na zmiany stóp procentowych, np. przez przyjmowanie depozytów, udzielanie kredytów, składanie depozytów w banku zrzeszającym, ustalanie w ramach posiadanych pełnomocnictw indywidualnego oprocentowania produktów. 6. Zadania związane z identyfikowaniem, pomiarem, monitorowaniem i kontrolowaniem poziomu ryzyka stopy procentowej w banku wykonuje Zespół ds. Analiz Ryzyka. 7. Oceny bieżącego i planowanego poziomu ryzyka stopy procentowej banku dokonuje Zarząd. 8. Opiniowania poziomu ryzyka stopy procentowej dokonuje Komitet Zarządzania Ryzykiem. 23

Zespół ds. Analiz Ryzyka odpowiada za: 1) opracowanie metodologii pomiaru i oceny ryzyka stopy procentowej oraz jej okresową weryfikację, 2) gromadzenie danych będących podstawą do analizy ryzyka stopy procentowej, 3) pomiar ryzyka stopy procentowej, 4) opracowanie systemu limitów wewnętrznych w zakresie zarządzania ryzykiem stopy procentowej oraz okresowe weryfikowanie adekwatności ustanowionych limitów, 5) monitorowanie przestrzegania akceptowanego poziomu ryzyka stopy procentowej (kontrola przestrzegania limitów), 6) ocenę nowych produktów bankowych w zakresie potencjalnego wpływu na ryzyko stopy procentowej, 7) opracowywanie scenariuszy sytuacji kryzysowych w zakresie poziomu rynkowych stóp procentowych oraz badanie scenariuszy skrajnych warunków, 8) monitorowanie marży odsetkowej banku oraz spreadu (różnicy pomiędzy oprocentowaniem aktywów i pasywów) 9) sporządzanie raportów dotyczących ryzyka stopy procentowej, 10) przedkładanie raportów z zakresu oceny ryzyka stopy procentowej dla Komitetu Zarządzania Ryzykiem, Zarządu i Rady Nadzorczej, 11) okresową ocenę obowiązujących w banku zasad oraz proponowanie ewentualnych zmian. Zadania Komitetu Zarządzania Ryzykiem w zakresie monitorowania ryzyka stopy procentowej określone zostały w obowiązującym w banku Regulaminie działania Komitetu Zarządzania Ryzykiem w Kujawskim Banku Spółdzielczym w Aleksandrowie Kuj.. Informacja o poziomie i stopniu wykorzystania poszczególnych limitów sporządzana co miesiąc przez komórkę monitorującą (z wyłączeniem okresu kwartalnego, w którym będzie sporządzany raport uwzględniający tę informację). Analiza ryzyka stopy procentowej sporządzana co kwartał (wg stanu z ostatniego dnia po zakończonym kwartale) przez komórkę monitorującą obejmuje w szczególności następujące elementy: 1) strukturę aktywów i pasywów według rodzajów zastosowanych stóp referencyjnych, 2) wielkość niedopasowania aktywów i pasywów wrażliwych na zmianę stóp referencyjnych w poszczególnych przedziałach czasowych (oraz opcjonalnie wielkość niedopasowania przy uwzględnieniu pozycji pozabilansowych), 24

3) informację o poziomie marży odsetkowej banku oraz spreadu (różnicy pomiędzy oprocentowaniem aktywów i pasywów), 4) podstawowe wskaźniki ekonomiczne z zakresu ryzyka stopy procentowej, 5) analizę luki przeszacowania (bez uwzględniania pozycji pozabilansowych oraz z uwzględnieniem) obejmującą symulacje zmian wyniku odsetkowego w okresie najbliższego roku, 6) testy warunków skrajnych, 7) wyniki szacowania kapitału wewnętrznego w zakresie ryzyka stopy procentowej (kwartalnie), 8) pomiar powiązań pomiędzy ryzykiem stopy procentowej a innymi rodzajami ryzyka, 9) inne informacje ważne z punktu widzenia zarządzania ryzykiem stopy procentowej, 10) komentarz i propozycje rekomendacji zarządczych, w tym proponowane zalecenia w przypadku przekroczenia limitów. 11) informację o poziomie i stopniu wykorzystania poszczególnych limitów w zakresie ryzyka stopy procentowej, Członkom Komitetu Zarządzania Ryzykiem, Zarządowi i Radzie Nadzorczej przysługuje prawo do zgłaszania wniosków o przedstawienie bardziej szczegółowych raportów ukazujących stan ryzyka stopy procentowej Banku. RYZYKO WALUTOWE 1. Cele strategiczne w zakresie działalności walutowej obejmują: 1) obsługę klientów Banku w zakresie posiadanych uprawnień walutowych; 2) zapewnienie klientom Banku kompleksowej obsługi w zakresie prowadzenia rachunków walutowych bieżących i terminowych, obsługi kasowej, realizacji przelewów otrzymywanych i wysyłanych za granicę oraz wykonywania innych czynności obrotu dewizowego za pośrednictwem Banku Zrzeszającego; 3) minimalizowanie ryzyka walutowego. 2. Bank realizuje cele strategiczne poprzez: 1) dążenie do utrzymania domkniętych indywidualnych pozycji walutowych, tak aby pozycja walutowa całkowita nie przekroczyła 2% funduszy własnych Banku; 2) prowadzenie transakcji wymiany walut z Bankiem Zrzeszającym polegających na zagospodarowywaniu nadwyżek środków walutowych oraz domykaniu otwartych pozycji walutowych Banku; transakcje walutowe nie mają charakteru spekulacyjnego; 25

3) utrzymywanie relatywnie wysokiego poziomu aktywów płynnych w walutach obcych; 4) podnoszenie kwalifikacji kadry oraz ścisłą współpracę w tym zakresie z Bankiem Zrzeszającym; 5) niedokonywanie transakcji w walutach niewymienialnych. Za obszar ryzyka walutowego w Banku w zakresie nadzoru nad zarządzaniem, pomiarem i monitorowaniem odpowiada Prezes Zarządu. W procesie zarządzania ryzykiem walutowym w Banku uczestniczą: 1. Rada Nadzorcza która: 1) w ramach pełnionego nadzoru właścicielskiego dokonuje okresowej oceny i nadzoruje wszystkie aspekty polityki zarządzania ryzykiem walutowym w Banku; 2) zatwierdza cele strategiczne w zarządzaniu ryzykiem walutowym, zawarte w obowiązującej w Banku strategii zarządzania ryzykiem; 3) ocenia adekwatność i skuteczność systemu zarządzania ryzykiem walutowym na podstawie okresowej, syntetycznej informacji na temat poziomu ryzyka, na jakie narażony jest Bank. 2. Zarząd: 1) zapewnia skuteczne działanie systemu zarządzania ryzykiem walutowym; 2) zatwierdza zasady zarządzania ryzykiem walutowym; 3) wyznacza osoby odpowiedzialne za opracowanie, wprowadzenie i aktualizację zasad, o których mowa w pkt 2; 4) odpowiada za utrzymanie ryzyka walutowego na poziomie nie przekraczającym poziomu akceptowalnego przez Radę Nadzorczą. 3. Komitet Zarządzania Ryzykiem, który: 1) opiniuje niniejszą procedurę; 2) opiniuje poziom limitów; 3) opiniuje poziom ryzyka walutowego; 4. Zespół ds. Analiz Ryzyka będący komórką monitorującą ryzyko walutowe, wykonujący zadania związane z: 1) okresowym weryfikowaniem i aktualizowaniem niniejszej procedury oraz przygotowywaniem propozycji zmian procedury dla Zarządu, w tym weryfikowaniem i aktualizowaniem metod pomiaru ryzyka walutowego oraz poziomu limitów; 2) zapewnieniem zgodności niniejszej procedury ze strategią działania Banku i strategią 26