ACTA AGROBOTANICA Vol. 58, z. 1 2005 s. 113 124 Wystêpowanie i sk³ad gatunkowy grzybów owadobójczych w glebach z sadów jab³oniowych 1/ BARBARA MARJAÑSKA-CICHOÑ, 2/ RYSZARD MIÊTKIEWSKI, 2/ ANNA SAPIEHA-WASZKIEWICZ 1/ Pracownia Sadownictwa, Akademia Podlaska, ul. B. Prusa 12, 08 110 Siedlce, 2/ Katedra Ochrony Roœlin The spectrum and occurrence of entomopathogenic fungi in soils from apple orchards (Otrzymano: 07.04.2004) Summary The spectrum and occurrence of entomopathogenic fungi in orchard soil and arable soil were evaluated using an insect bait method. Soil samples taken in autumn and spring from sward, herbicides fallow and arable soil were baited with Galleria mellonella larvae. Entomopathogenic fungi Beauveria bassiana (Bals.) Vuill., Metarhizium anisopliae (Metsch.) Sorok. and Paecilomyces fumosoroseus (Wize) Brown et Smith were isolated from three species of orchards soil and adjacent arable soil. Infection levels of G. mellonella larvae were depended from species of soil. M. anisoopliae caused most frequent infections of bait insects in light loamy sand and P. fumosoroseus in alluvial silt and coarse sand. B. bassiana was dominated in alluvial silt. It was established that M. anisopliae and B. bassiana infected more larvae in autumn than in spring. In case of P. fumosoroseus an opposite tendency was observed. Generaly in arable soil and sward number of infected larvae was higher than other stands. In case of light loamy sand more infections of G. mellonella larvae were found in samples from herbicides fallow. Irrespective of soil type B. bassiana was the dominated species isolated from herbicides fallow, M. anisopliae from sward and P. fumosoroseus from arable soil. Key words: entomopathogenic fungi, Beauveria bassiana, Metarhizium anisopliae, Paecilomyces fumosoroseus, type of soil, sward, herbicides fallow, arable soil WSTÊP Sady jab³oniowe w Polsce o ochronie tradycyjnej nale ¹ do upraw, w których zu ywa siê wielokrotnie wiêcej syntetycznych pestycydów w porównaniu z innymi uprawami rolniczymi (Makosz, 1999). Stosowanie œrodków chemicznych pomimo
114 Barbara Marjañska Cichoñ, Ryszard Miêtkiewski, Anna Sapieha Waszkiewicz wielu zalet, wzbudza jednak coraz wiêcej zastrze eñ spowodowanych miêdzy innymi negatywnym wp³ywem na œrodowisko naturalne, zw³aszcza na glebê, która jest g³ównym rezerwuarem grzybów owadobójczych. W œrodowisku tym grzyby mog¹ wystêpowaæ na glebowych stawonogach, dostaj¹ siê do gleby wraz z martwymi owadami, które erowa³y na czêœciach nadziemnych roœlin, a tak e w formie opadaj¹cych zarodników propagacyjnych lub form przetrwalnikowych nanoszonych przez pr¹dy powietrzne (Ignoffo i wsp., 1978, Ferron, 1981). Owady i inne stawonogi, a wœród nich szkodniki sadów, schodz¹ce do gleby na przepoczwarczenie lub zimowanie czêsto pora ane s¹ przez grzyby, poniewa istniej¹ w niej dogodne warunki do infekcji (dostateczna wilgotnoœæ i brak promieniowania s³onecznego). Efektywnoœæ grzybów owadobójczych uwarunkowana jest szeregiem czynników, a jednymi z wa niejszych s¹: dostêpnoœæ gospodarzy, wilgotnoœæ, pora roku, rodzaj gleby czy sposób jej u ytkowania. Badania prowadzone nad wystêpowaniem grzybów w ró nych glebach wykaza³y, e œmiertelnoœæ owadów mo e wahaæ siê w szerokim zakresie zale nie od gleby (Miêtkiewski i Tkaczuk, 1993, K l e - espies i wsp., 1989). Zale nie od gleby obserwuje siê tak e zró nicowany sk³ad gatunkowy owadobójczych strzêpczaków. W glebach lekkich dominuj¹ M. anisopliae i P. fumosoroseus (Miêtkiewski i wsp., 1991b; 1991/92, M iêtkiewski i Miêtkiewska, 1993, Miêtkiewski i Kolczarek, 1995, Miêtkiewski i wsp., 1996). W glebach ciê szych zaœ w wiêkszym nasileniu wystêpuje gatunek B. bassiana (Miêtkiewski i wsp., 1992a, Miêtkiewski i wsp., 1997). Z wielu prac wynika, e sposób u ytkowania gleby wp³ywa na sk³ad gatunkowy grzybów owadobójczych (Miêtkiewski i wsp., 1988; 1991b, Bajan i wsp., 1995, Miêtkiewski i wsp., 1991/92, Miêtkiewski i wsp., 1996). W ugorze herbicydowym z sadów jab³oniowych dominuje gatunek M. anisopliae, a w glebie pochodz¹cej z murawy B. bassiana (Miêtkiewski i wsp., 1992a). Brak jest jednak pe³nych badañ, przedstawiaj¹cych w sposób kompleksowy wp³yw pestycydów na wystêpowanie grzybów owadobójczych w glebie w zale noœci od stanowiska, pory roku czy rodzaju gleby. Wymienione czynniki mog¹ istotnie wp³ywaæ na prze ywanie oraz inicjowanie procesów chorobowych przez poszczególne gatunki grzybów owadobójczych. Wydaje siê zatem celowe kontynuowanie badañ nad wp³ywem wieloletniego stosowania pestycydów w sadach jab³oniowych na wystêpowanie i sk³ad gatunkowy grzybów owadobójczych w trzech gatunkach gleb w warunkach in vivo. MATERIA I METODY Do badañ wytypowano sady z upraw¹ odmian wra liwych na parcha. Sady po³o one by³y na trzech gatunkach gleb: pyle ilastym, piasku gliniastym mocnym i piasku s³abo gliniastym. Próby gleby z sadów pobierano przez 3 kolejne lata rozpoczynaj¹c od terminu jesiennego (paÿdziernik) i wiosn¹ koñcz¹c (kwiecieñ). Przy pomocy laski glebowej pobierano próby z g³êbokoœci do 20 cm, z nastêpuj¹cych œrodowisk: ugór herbicydowy, murawa i pole przyleg³e do ka dego sadu, gdzie uprawiano zbo a.
Wystêpowanie i sk³ad gatunkowy grzybów owadobójczych w glebach z sadów jab³oniowych 115 Grzyby z gleby izolowano metod¹ owadów pu³apkowych, która jest przydatna do okreœlenia sk³adu gatunkowego i nasilenia wystêpowania grzybów w glebie (Zimmermann, 1986; 1998, Miêtkiewski i wsp., 1991a). Jako owada pu³apkowego wykorzystano przedostatnie stadium larwalne Galleria mellonella L. Plastikowe szalki Petriego o œrednicy 9 cm (pojemnoœæ 100 ml), nape³niano gleb¹ uprzednio podsuszon¹ i przesian¹ przez sito, w celu usuniêcia zanieczyszczeñ i drobnych kamieni. Do ka dej szalki wk³adano po 10 larw. Na ka d¹ kombinacjê przeznaczono 3 szalki (30 larw). Larwy z gleb¹ przechowywano w temp. 22 C przez oko³o 25 dni. Po 5 dniach kontaktu larw z gleb¹ przeprowadzono pierwsz¹ obserwacjê œmiertelnoœci larw, zaœ kolejne co 3-4 dni. Oznaczenie grzybów wykonano na podstawie zarodnikowania. Po okreœleniu œmiertelnoœci owadów pu³apkowych, spowodowanej przez grzyby owadobójcze w poszczególnych kombinacjach doœwiadczenia, wyniki poddano analizie statystycznej. Szczegó³owe porównanie œrednich przeprowadzono korzystaj¹c z testu Tukey a, przy za³o onym poziomie istotnoœci = 0,05. WYNIKI I DYSKUSJA a) Zale noœæ od gatunku gleby Z badanych trzech gatunków gleb najczêœciej izolowanymi grzybami owadobójczymi by³y: Beauveria bassiana (Bals.) Vuill., Metarhizium anisopliae (Metsch.) Sorok. i Paecilomyces fumosoroseus (Wize) Brown et Smith. Na powszechnoœæ wystêpowania M. anisopliae, P. fumosoroseus i w mniejszym stopniu B. bassiana w warunkach Polski wskazuj¹ Miêtkiewski i wsp. (1991b); (1991/92); (1995), Miêtkiewski i Miêtkiewska (1993), a w zachodniej i pó³nocnej czêœci Europy Zimmermann (1986) oraz Vänninen i wsp. (1989). Najwiêcej larw z objawami pora enia przez grzyby owadobójcze stwierdzono w piasku s³abo gliniastym, gdzie infekcje wyst¹pi³y na ponad 80% owadów testowych (rys. 1). Mniej grzybów wychwytywano z piasku gliniastego mocnego, a najmniej z py³u ilastego. W tym ostatnim przypadku objawy pora enia wykazywa³o niespe³na 70% martwych g¹sienic (rys. 1). Podobn¹ zale noœæ obserwowali Kleespies i wsp. (1989) oraz Tkaczuk i Miêtkiewski (1996), którzy wykazali, e gleba piaszczysta by³a zasobniejsza w grzyby entomopatogenne ni gleba gliniasta. W pyle ilastym i piasku gliniastym mocnym istotnie dominuj¹cym gatunkiem by³ P. fumosoroseus, a w piasku s³abo gliniastym M. anisopliae (rys. 2), co potwierdzaj¹ badania Miêtkiewskiego i wsp. (1991a); (1995) oraz Miêtkiewskiego i Tkaczuka (1993). Ze wszystkich gleb najrzadziej izolowano grzyb B. bassiana, który w pyle ilastym notowany by³ w zbli onym nasileniu jak M. anisopliae ró nice nie by³y istotne. Na larwy G. mellonella najczêœciej wychwytywanym gatunkiem okaza³ siê M. anisopliae, który dominowa³ w piasku s³abo gliniastym, powoduj¹c œmiertelnoœæ owadów testowych siêgaj¹c¹ 51% (rys. 2). Gatunek ten w istotnie najmniejszym nasileniu stwierdzono w pyle ilastym, gdzie atakowa³ niespe³na 21% g¹sienic. Drugim gatunkiem pod wzglêdem liczebnoœci okaza³ siê P. fumosoroseus, który dominowa³
Wystêpowanie i sk³ad gatunkowy grzybów owadobójczych w glebach z sadów jab³oniowych 117 Tabela 1. Procent larw G. mellonella opanowanych przez grzyby o nieudokumentowanych w³aœciwoœciach owadobójczych i nicienie Table 1. Percentage larvae of G. mellonella infected by fungi of unproved entomopathogenic abilities and by nematodes śś śś ą ń ś
118 Barbara Marjañska Cichoñ, Ryszard Miêtkiewski, Anna Sapieha Waszkiewicz w piasku gliniastym mocnym, pora aj¹c 35% larw. Istotnie najmniej infekcji przez P. fumosoroseus stwierdzono w piasku s³abo gliniastym, gdzie by³ obecny na 22% larw G. mellonella (rys. 2). Z wyizolowanych grzybów najrzadszym gatunkiem okaza³ siê B. bassiana, który najwiêcej larw pora a³ w pyle ilastym (22%). Tkaczuk i Miêtkiewski (1996), a tak e M iêtkiewski i wsp. (1997) potwierdzaj¹, e B. bassiana jest gatunkiem bardziej charakterystycznym dla gleb ciê szych. Ponadto zjawisko to mog³o wynikaæ tak e ze znacznie szerszego zakresu zaka anych gospodarzy zw³aszcza w œrodowisku o wysokim wskaÿniku humusu, jakim jest py³ ilasty. Zasobnoœæ pozosta³ych gleb w grzyb B. basisana by³a istotnie mniejsza ni py³u ilastego, a œrednie nie ró ni³y siê istotnie (rys. 2). We wszystkich badanych glebach wystêpowa³y grzyby o niedostatecznie udokumentowanych w³aœciwoœciach owadobójczych (tab. 1). By³y to gatunki z rodzajów: Aspergillus, Cylindrocarpon, Fusarium, Gliocladium, Mucor, Penicillium i gatunek Scopulariopsis brevicaulis (Sacc.) Bain. Stwierdzono ponadto obecnoœæ grzybów nie zarodnikuj¹cych, które prawie w ka dej glebie opanowa³y najwiêcej larw pu³apkowych w tej grupie przyczyn. Sporadycznie notowano wystêpowanie gatunków z rodzajów Cylindrocarpon (tylko w pyle ilastym) i Gliocladium (tylko w piasku s³abo gliniastym). Dodatkowo zarejestrowano gatunek S. brevicaulis, pora aj¹cy tylko pojedyncze larwy w piasku gliniastym mocnym i piasku s³abo gliniastym (tab. 1). Wiele badañ wskazuje, e podobne grzyby izolowane by³y z ró nych ekosystemów (M i ê t- kiewski i wsp., 1991a; 1992b; 1992c, Miêtkiewski i Miêtkiewska, 1993, Bajan i wsp., 1995). b) Zale noœæ od pory roku Pora roku generalnie nie wp³ywa³a istotnie na nasilenie wystêpowania grzybów owadobójczych w obrêbie poszczególnych gleb (rys. 3), stwierdzono jednak rysuj¹c¹ siê tendencjê do czêstszego pora ania larw owadów testowych jesieni¹ ani eli wiosn¹ w pyle ilastym i piasku s³abo gliniastym. W przypadku piasku gliniastego mocnego wyst¹pi³a zale noœæ odwrotna; wiêcej larw z objawami mikoz stwierdzono wiosn¹ w stosunku do jesieni. Jesieni¹ w pyle ilastym istotnie najwiêcej larw obumiera³o w wyniku pora enia przez grzyb B. bassiana, a w piasku gliniastym mocnym i piasku s³abo gliniastym dominowa³ M. anisopliae (rys. 4). W terminie wiosennym w pyle ilastym prawie 3-krotnie zmala³a œmiertelnoœæ larw opanowanych przez B. bassiana, a wzros³a liczba infekcji przez P. fumosoroseus, który w omawianej glebie okaza³ siê gatunkiem dominuj¹cym. Eksperymenty przeprowadzone na glebach z sadów przez Sapiehê-Waszkiewicz i wsp. (2003) potwierdzi³y wiêksze nasilenie B. bassiana w terminie jesiennym w porównaniu z wiosn¹. Wiosna sprzyja³a nasileniu pora enia larw pu³apkowych przez P. fumosoroseus w piasku gliniastym mocnym, gdzie dominowa³ w porównaniu do pozosta³ych gatunków grzybów (rys. 4). W piasku s³abo gliniastym wiosn¹ w stosunku do jesieni zwiêkszy³a siê liczba mikoz wywo³ywanych przez P. fumosoroseus, który w terminie wiosennym wystêpowa³ w zbli onym nasileniu jak M. anisopliae. Stwierdzono ponadto, e z piasku s³abo gliniastego istotnie najrzadziej wychwytywany by³ grzyb B. bassiana (rys. 4).
122 Barbara Marjañska Cichoñ, Ryszard Miêtkiewski, Anna Sapieha Waszkiewicz Zupe³nie odwrotna sytuacja wyst¹pi³a w pyle ilastym i piasku gliniastym mocnym. Jakkolwiek badane stanowiska i wspomniane gleby nie ró nicowa³y istotnie nasilenia grzybów, to zarówno w pyle ilastym, jak i w piasku gliniastym mocnym infekcje larw w glebie ornej przewy sza³y œmiertelnoœæ g¹sienic w ugorze herbicydowym i w murawie (rys. 5). Badania wykaza³y wyraÿne zró nicowanie w nasileniu wystêpowania poszczególnych gatunków grzybów w zale noœci od ska enia gleby (rys. 6). Generalnie gatunek B. bassiana najwiêcej larw pu³apkowych pora a³ w ugorze herbicydowym. Spostrze enia te s¹ odmienne od prezentowanych przez Miêtkiewskiego i wsp. (1992a), którzy w ugorze herbicydowym wykazali przewagê M. anisopliae nad B. bassiana. W naszym doœwiadczeniu taka sytuacja wyst¹pi³a tylko w ugorze herbicydowym na piasku s³abo gliniastym. Zjawisko to mo na t³umaczyæ zró nicowan¹ odpornoœci¹ grzybów na pestycydy stosowane w badanych sadach. We wszystkich gatunkach gleb grzyb B. bassiana najrzadziej izolowany by³ z gleby ornej. Gatunek M. anisopliae czêœciej infekowa³ larwy w murawie, a rzadziej w ugorze herbicydowym, natomiast œmiertelnoœæ larw powodowana przez P. fumosoroseus by³a najwiêksza w glebie ornej, zaœ najrzadziej gatunek ten wystêpowa³ w ugorze herbicydowym (rys. 6). Na pyle ilastym w ugorze herbicydowym dominowa³ istotnie B. bassiana (rys. 6A). W murawie wszystkie gatunki grzybów wystêpowa³y w zbli onym nasileniu, jednak w przypadku P. fumosoroseus rysowa³a siê tendencja silniejszego pora enia larw G. mellonella przez ten gatunek w stosunku do B. bassiana i M. anisopliae (rys. 6A). Grzyb P. fumosoroseus w istotnie najwiêkszym zagêszczeniu notowano tak e w glebie ornej. Na piasku gliniastym mocnym w ugorze herbicydowym i w glebie ornej istotnie dominowa³ grzyb P. fumosoroseus (rys. 6B), a w murawie M. anisopliae. W próbach gleby ze wszystkich stanowisk istotnie najrzadziej wystêpowa³ B. bassiana, który infekowa³ ponad 4-krotnie mniej larw ni P. fumosoroseus. Przewaga infekcji larw pu³apkowych w murawie przez M. anisopliae mog³a byæ spowodowana d³u - sz¹ ywotnoœci¹ zarodników tego gatunku w porównaniu do B. bassiana, co wykazali Vänninen i Tyni Justin (1991). Na piasku s³abo gliniastym we wszystkich badanych stanowiskach najwy sz¹ œmiertelnoœæ larw pu³apkowych powodowa³ grzyb M. anisopliae (rys. 6C). We wszystkich systemach uprawy gleby istotnie najrzadziej notowany by³ gatunek B. bassiana. Na podstawie uzyskanych wyników sformu³owano nastêpuj¹ce wnioski: w glebach z sadów jab³oniowych dominowa³y grzyby: B. bassiana, M. anisopliae i P. fumosoroseus; piasek s³abo gliniasty charakteryzowa³ siê najwiêksz¹ liczb¹ od³awianych grzybów entomopatogennych, a najmniejsz¹ py³ ilasty; infekcje larw G. mellonella przez grzyb M. anisopliae dominowa³y w piasku s³abo gliniastym, a przez P. fumosoroseus w piasku gliniastym mocnym i pyle ilastym. Gatunek B. bassiana w istotnie najwiêkszym nasileniu wystêpowa³ w pyle ilastym w stosunku do pozosta³ych gleb; pory roku nie ró nicowa³y nasilenia mikoz w poszczególnych gatunkach gleb. Termin jesienny sprzyja³ infekcjom przez M. anisopliae i B. bassiana, a wiosnny przez P. fumosoroseus;
Wystêpowanie i sk³ad gatunkowy grzybów owadobójczych w glebach z sadów jab³oniowych 123 generalnie najwiêksze nasilenie infekcji grzybowych wystêpowa³o w glebie ornej i murawie stanowiskach o mniejszym ska eniu pestycydami. Wyj¹tek stanowi³ piasek s³abo gliniasty, gdzie ugór herbicydowy charakteryzowa³ siê wiêksz¹ liczb¹ od³awianych grzybów w stosunku do murawy i gleby ornej; bez wzglêdu na glebê grzyb B. bassiana dominowa³ w ugorze herbicydowym, M. anisopliae w murawie, a P. fumosoroseus w glebie ornej. Wyj¹tek stanowi³y: murawa na pyle ilastym, gdzie nie stwierdzono dominacji adnego z gatunków; ugór herbicydowy na piasku gliniastym mocnym, który sprzyja³ infekcjom przez P. fumosoroseus. W piasku s³abo gliniastym przewa a³ grzyb M. anisopliae, notowany w zbli onym nasileniu w ka dym z badanych stanowisk. Badania zosta³y wykonane w ramach grantu nr 5P06C 001 19. LITERATURA Bajan C., Kmitowa K., Mierzejewska E., Popowska Nowak E., Miêtkiew s k i R., Górski R., Miêtkiewska Z., G³owacka B., 1995. Wystêpowanie grzy bów owadobójczych w œció³ce i glebie borów sosnowych w gradiencie ska enia œrodo wiska leœnego. Prace IBL, B 24: 87 97. Ferron P., 1981. Pest control by the fungi Beauveria and Metarhizium. W: Microbial control of pest and Plant Diseases 1970 1980, red. Burges H. D.: 465 482. Ignoffo C. M., Garcia C., Hostetter D. L., Pinnell R. E., 1978. Stability of conidia on entomopathogenic fungus Nomuraea rileyi in and on soil. J. Invertebr. Pathol., 28: 259 268. Kleespies R., Bathon H., Zimmermann G., 1989. Untersuchungen zum natürlichen Vorkommen von entomopathogenen Pilzen und Nematoden in verschiedenen Böden in der Umgebung von Darmstadt. Gesunde Pflanzen., 41 (10): 350 355. Makosz E., 1999. Zu ycie pestycydów w sadach jab³oniowych z tradycyjn¹ i integrowan¹ produkcj¹ owoców. Mat. z XIX Miêdzynar. Sem. Sad., Limanowa: 75 83. Miêtkiewski R., Dziêgielewska M., Janowicz K., 1988. Entomopathogenic fungi isolated in the vicinity of Szczecin. Acta Mycol., 33(1): 123 130. Miêtkiewski R., Kolczarek R., 1995. Grzyby owadobójcze izolowane z gleby pobranej z pól spod koniczyny czerwonej i ziemniaków. Zesz. Nauk. WSR P., Siedlce, 39: 91 95. Miêtkiewski R., Machowicz Stefaniak Z., Górski R., 1995. Wp³yw sk³adu gatunkowego grzybów owadobójczych wystêpuj¹cych w glebie na mikozy owocnicy ó³torogiej (Hoplocampa minuta Christ.) w czasie diapauzy. Mat. Ogólnop. Konf. Nauk. Nauka praktyce ogrodniczej, AR Lublin: 269 272. Miêtkiewski R., Machowicz Stefaniak Z., Górski R., 1996. Occurrence of ento mopathogenic fungi in soil of the hop plantations and adjacent arable fields. Roczn. Nauk Roln., E 25(1/2): 47 51. Miêtkiewski R., Miêtkiewska Z., 1993. Grzyby entomopatogenne w glebie. Acta Mycol., 28(1): 77 82. Miêtkiewski R., Miêtkiewska Z., Sapieha A., 1992a. Wystêpowanie grzybów owa dobójczych w glebie pochodz¹cej z sadu. Zesz. Nauk. WSR P., Siedlce, 31: 209 219. Miêtkiewski R., Pell J. K., Clark S. J., 1997. Influence of pesticide use on the natural occurrence of entomopathogenic fungi in arable soils in the UK: field and laboratory comparisons. Bioc. Sci. Technol., 7: 565 575.
124 Barbara Marjañska Cichoñ, Ryszard Miêtkiewski, Anna Sapieha Waszkiewicz Miêtkiewski R., Tkaczuk C., 1993. Wp³yw rodzaju gleby na œmiertelnoœæ larw owocni cy ó³torogiej (Hoplocampa minuta Christ.) spowodowan¹ w czasie diapauzy przez grzyby. Pr. Inst. Sad. i Kwiac., C (1 2)/117 118: 93 94. Miêtkiewski R., Tkaczuk C., Badowska Czubik T., 1992b. Entomogenous fungi isolated from strawberry plantation soil infested by Otiorhynchus ovatus L. Roczn. Nauk Roln., E 22(1/2): 39 46. Miêtkiewski R., Tkaczuk C., Zasada L., 1991/1992. Wystêpowanie grzybów ento mopatogennych w glebie ornej i ³¹kowej. Acta Mycol., 27(2): 197 203. Miêtkiewski R., urek M., Miêtkiewska Z., Tkaczuk C., 1991a. Przydatnoœæ wy branych gatunków owadów do wychwytywania grzybów owadobójczych z gleby. Zeszyty Nauk. WSR P., Siedlce, 29: 229 237. Miêtkiewski R., urek M., T k aczuk C., Ba³azy S., 1991b. Wystêpowanie ento mopatogennych grzybów w glebie ornej, leœnej oraz œció³ce. Roczn. Nauk Roln., 21(1/2): 61 68. Miêtkiewski R., urek M., Va n der Geest L. P. S., 1992c. Effect of soil temperature on the mortality of Tribolium destructor larvae caused by the fungus Metarhizium ani sopliae. Roczn. Nauk Roln., E 22(1/2): 47 52. Sapieha Waszkiewicz A., Miêtkiewski R., Marjañska Cichoñ B., 2003. Occurrence of entomopathogenic fungi in soil from apple orchard. Bull. IOBC/WPRS., 26(1): 113 116. Tkaczuk C., Miêtkiewski R., 1996. Occurrence of entomopathogenic fungi in different kinds of soil. Roczn. Nauk Roln., E 25(1/2): 43 48. Vänninen I., Husberg G. B., Hokkanen H. M. T., 1989. Occurrence of entomopatho genic fungi and entomoparasitic nematodes in cultivated soils in Finland. Acta Ento mol. Fennica., 53: 65 71. Vänninen I., Ty n i Justin J., 1991. Persistence of Metarhizium anisopliae and Beauveria bassiana in finnish agricultural soils preliminary results. Bull. OILB/SROP., (14)7: 67 69. Zimmermann G., 1986. Galleria bait method for detection of entomopathogenic fungi in soil. J. Appl. Ent., 102: 213 215. Zimmermann G., 1998. Suggestion for a standardized method for reisolation of entomopa thogenic fungi from soil using the bait method. Insect pathogens and insect parasitic nematodes. IOBC Bull., 21(4): 289. Streszczenie Przy pomocy metody owadów pu³apkowych badano sk³ad gatunkowy i nasilenie wystêpowania grzybów owadobójczych w 3 gatunkach gleb z sadów jab³oniowych, w ugorze herbicydowym, murawie i polu uprawnym przylegaj¹cym do danego sadu. Obserwacje œmiertelnoœci larw prowadzono jesieni¹ i wiosn¹. W ci¹gu 3 lat prowadzenia badañ wykazano, e wystêpowanie grzybów owadobójczych zale a³o od gatunku gleby; im by³a ona l ejsza, tym rejestrowano wiêcej infekcji larw G. mellonella. W pyle ilastym i piasku gliniastym mocnym dominowa³ P. fumosoroseus, a w piasku s³abo gliniastym M. anisopliae. Jesieñ sprzyja³a wystêpowaniu B. bassiana w pyle ilastym oraz M. anisopliae w piasku gliniastym mocnym i piasku s³abo gliniastym. Wiosn¹ zaœ, w pyle ilastym i piasku gliniastym mocnym czêœciej infekowa³ larwy grzyb P. fumosoroseus, a w piasku s³abo gliniastym M. anisopliae i P. fumosoroseus wywo³ywa³y zbli one nasilenie mikoz. Ugór herbicydowy i murawa na piasku s³abo gliniastym charakteryzowa³y siê najwiêksz¹ liczb¹ od³awianych grzybów w porównaniu z gleb¹ orn¹ i pozosta³ymi gatunkami gleb. Niezale nie od gleby grzyb B. bassiana dominowa³ w ugorze herbicydowym, M. anisopliae w murawie, a P. fumosoroseus w glebie ornej.