Polska Wieś 2014. Raport o stanie wsi 26 czerwca 2014 r.
Rozdziały prezentowane: Rozdział 2. Ludność wiejska, prof. dr hab. Izasław Frenkel, Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN Rozdział 4. Przemiany struktury gospodarki wiejskiej, dr Iwona Nurzyńska, Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN Rozdział 5. Społeczności wiejskie dziesięć lat po akcesji. Postawy, wartości i uwarunkowania społecznoekonomiczne, dr Barbara Fedyszak-Radziejowska, w latach 1987-2013 pracownik naukowy Instytutu Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN Rozdział 7. Polityczny portret własny mieszkańców wsi, dr Jerzy Głuszyński, Instytut Badawczy ProPublicum
Proces dezagraryzacji polskiej wsi Polska wieś jest w coraz mniejszym stopniu zależna od rolnictwa. Gospodarka wiejska to dziś kompozycja lokalnych podmiotów gospodarczych reprezentujących wszystkie trzy sektory gospodarki: rolnictwo, przemysł, w tym przetwórstwo, oraz usługi rynkowe i publiczne. Odsetek pracujących w rolnictwie zmniejszył się z ok. 25% na początku transformacji do około 18% u progu wstąpienia do UE i do ok. 13% w 2012 r. W pierwszych latach transformacji cały ubytek liczby pracujących w rolnictwie nastąpił w dawnym sektorze uspołecznionym, w którym absolutna liczba pracujących zmniejszyła się do 1995 r. o ponad 2/3 przy jednoczesnym wzroście liczby pracujących w rolnictwie indywidualnym o około 10%
Ludność wsi W odróżnieniu od dynamiki ogólnej liczby ludności kraju, liczba ludności wiejskiej utrzymywała się przez wszystkie lata 90. na podobnym poziomie, a począwszy od 2000 r. wykazuje stałą tendencję zwyżkową. Udział ludności wiejskiej w ludności ogółem był w latach 90. dość stabilny na poziomie ok. 38%, aby wzrosnąć w 2012 r. do 39,4% Według danych NSP 2002 i NSP 2011 liczba ludności Polski zwiększyła się w tym czasie z 38230 tys. do 38512 tys., tj. o 0,7%,w tym ludności wiejskiej z 14620 do 15106 tys. tj. o 3,3%.
Wieś jako miejsce do życia Wieś stała się atrakcyjnym miejscem zamieszkania pomimo utrzymujących się niedostatków w obszarze infrastruktury. Przez większość lat przed transformacją liczba ludności migrującej na stałe ze wsi do miast przewyższała liczbę migrujących w odwrotnym kierunku. Ujemne dla wsi saldo migracji obserwowano również w pierwszej dekadzie transformacji, jednak o szybko malejących z roku na rok rozmiarach: z ok. 113 tys. w 1990 r. do ok. 3 tys. w 1999 r. W 2000 r. saldo ujemne zastąpiło saldo dodatnie, początkowo szybko rosnące z ok. 4 tys. do ok. 30 tys. w 2003 r., a przez większość następnych lat utrzymujące się na podobnym poziomie ok. 40 tys. Począwszy od 2002 roku dodatnie saldo migracji przewyższało przyrost naturalny na wsi stając się głównym czynnikiem wzrostu liczby ludności wiejskiej.
Demografia wsi Nastąpiło znaczne zmniejszenie się różnicy między poziomem dzietności kobiet wiejskich i ogółu kobiet: w 1990 r. był on w pierwszej populacji wyższy o ok. 30%, a w 2012 r. tylko o ok. 10%. W latach 1990-2003 współczynnik dzietności ogólnej zmniejszał się. Do 2008 r. wykazywał tendencję zwyżkową (odpowiednio do 1,31 i 1,53), aby następnie zniżkować do 1,30 wśród ludności ogółem i do 1,43 wśród ludności wiejskiej w 2012 r.
Demografia wsi Dynamika zmian długości życia Polaków była mniej korzystna dla mieszkańców wsi niż miast. Wśród mężczyzn długość trwania życia w 1990 r. była w obu środowiskach identyczna, a w 2012 r. o rok krótsza na wsi niż w miastach (72,1 i 73,1 lat). Natomiast trwanie życia kobiet, na początku dłuższe na wsi niż w miastach (75,8 i 74,9 lat), w 2012 r. straciło tą przewagę i było takie same jak kobiet mieszkających w miastach.
Bezrobocie na wsi Po wejściu do UE postępował szybki spadek bezrobocia (wg danych BAEL w 2008 r. stopa bezrobocia w miastach i na wsi wynosiła ok. 6-7%, z czego wśród ludności wiejskiej użytkującej gospodarstwo rolne ok. 4%, a bezrolnej ok. 9%). Po 2008 r. wróciła tendencja zwyżkowa i w 2012 r. stopa bezrobocia była we wszystkich populacjach o kilka punktów wyższa
Potrzeba pozarolniczych miejsc pracy Tworzenie nowych miejsc pracy na obszarach wiejskich to kluczowe wyzwanie dla polityki gospodarczej kraju We wszystkich latach stopa bezrobocia ludności bezrolnej na wsi była znacznie wyższa niż w miastach. Przed akcesją w latach 1993-2003 stopa bezrobocia wzrosła w miastach z 16,9% do 20,9%, a na wsi z 12,0% do 16,6%, z czego w gospodarstwach rolnych z 6,7% w 1995 r. do 9,6% w 2003 r., a bezrolnych odpowiednio z 22,9% do 27,1%. W1Q2013 r. wg BAEL stopa bezrobocia ludności bezrolnej wyniosła 13,2% (rolniczej 5,2%)
Gospodarka po 25 latach transformacji
Struktura społeczno-ekonomiczna na wsi Gospodarstwa domowe pracowników stały się najliczniejszą grupą gospodarstw domowych na wsi (wzrost z 21,7% w 2000 r. do 45,5% w 2011 r.). Prawie trzykrotnie (z 5,4% w 2000 r. do 14,8% w 2011 r.) wzrósł odsetek rodzin pracowników zatrudnionych na stanowiska nierobotniczych Udział rodzin rolników obniżył się nieznaczie z 12,5% do 11,4% w latach 2000-2011
Struktura zatrudnienia na wsi (NSP 2011) 28% - wykwalifikowani robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy, operatorzy maszyn i urządzeń 27% - pracownicy I sektora: rolnicy, leśnicy, ogrodnicy i rybacy 25% - przedstawiciele kadry średniego szczebla: pracownicy usług osobistych i sprzedawcy, technicy i pracownicy biurowi 13% - przedstawicieli wyższej kadry kierowniczej, władz publicznych i specjalistów (wiejska klasa średnia). 6% - pracownicy wykonujący prace proste i niewymagające specjalnych kwalifikacji.
Liczba przedsiębiorstw w tys. jednostek 5000 4000 3000 2000 1000 0 2998,5 3162,5 3348,1 3468,2 3581,6 3576,8 3615,6 3636 3685,6 3757,1 3742,7 3909,8 3869,9 3975,3 1761,3 1766,1 1654,8 1735,4 1726,5 1714,9 1676,8 1714,9 1777,1 1862,5 1673,5 1726,7 1784,6 1794,9 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Ogółem Aktywne
Korzyści finansowe z członkostwa W latach 2004 2013 Polska otrzymała w ramach różnych instrumentów WPR 29,4 mld euro, czyli ponad 1 / 3 wszystkich transferów z budżetu unijnego (92,4 mld euro). W tym samym czasie składka odprowadzona do budżetu UE osiągnęła poziom 30,9 mld euro,
Przepływy z budżetu UE w mln euro 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2004-2013 SAPARD 118,3 339,1 0,0 0,0 34,7 492,1 Dopłaty bezpośrednie 0,0 702,7 811,6 935,1 1 037,6 1 446,2 1 827,7 2 395,4 2 702,8 3 066,9 14 926,0 Instrumenty rynkowe 10,0 166,7 181,9 62,4 134,6 409,1 66,4 142,2 129,3 96,8 1 399,4 PROW 286,6 662,1 1 149,5 1 550,9 846,5 1 043,8 1 571,9 1 706,0 2 024,8 1 695,9 12 538,0 Razem transfery z budżetu UE 414,9 1 870,6 2 143,0 2 548,4 2 053,4 2 899,1 3 466,0 4 243,6 4 856,9 4 859,6 29 355,5 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2004-2013 Dopłaty bezpośrednie 0,0 702,7 811,6 935,1 1 037,6 1 446,2 1 827,7 2 395,4 2 702,8 3 066,9 14 926,0 Razem transfery z budżetu UE 0,0 702,7 811,6 935,1 1 037,6 1 446,2 1 827,7 2 395,4 2 702,8 3 066,9 14 926,0
Wypłaty dla beneficjentów WPR w mln euro 25000 20000 15000 10000 5000 0 22672,95 Dopłaty bezpośrednie 11819,975 PROW 2007-2013 2719,45 1641,15 1128,15 PROW 2004-2006 SPO Rolny 2004-2006 SAPARD
Transfery z budżetu UE w mln euro
Wzrost prestiżu zawodu rolnika Po akcesji do UE wzrósł prestiż zawodu rolnika. Odsetek Polaków, którzy uważają, że rolnik cieszy się dużym poważaniem wzrósł z 36% (w roku 1999) do 69% w roku 2013. Trudno o inne wyjaśnienie, niż zmiana związana z objęciem polskiego rolnictwa unijną, wspólną polityką rolną.
Stereotypowe postrzeganie wsi Według Diagnozy Społecznej 2013: zamożność rolników szacowana przez respondentów CBOS wyniosła 3 358 zł miesięcznie; osobisty, miesięczny dochód netto rolników wynosił w 2013 roku 1 442 zł.
Wykluczenie cyfrowe maleje W 2013 1/3 populacji polskich użytkowników internetu stanowią mieszkańcy wsi (21,1% w 2005 r.); Odsetek rolników wśród użytkowników internetu w kraju podwoił się w tym samym czasie z 1,7% do 3,5%.
Wiejskie NGOs Co piąta organizacja pozarządowa zlokalizowana jest na wsi (vs 38,7% mieszkańców wsi). 13 tys. zarejestrowanych organizacji, 8 tys. stowarzyszeń związanych z Kościołem oraz 15 tys. aktywnych tradycyjnych OSP W ramach OSP działa dodatkowo 800 orkiestr, 300 zespołów artystycznych, 600 sportowych drużyn i ok. 1 000 izb tradycji. W sformalizowanych organizacjach aktywnie działa na polskiej wsi mniej osób niż w mieście, ale są one bardziej aktywne, niż działający w mieście. Organizacje wiejskie opierają się głównie na pracy społecznej i praktycznie nie posiadają płatnych pracowników Wiejscy działacze rzadziej niż miejscy mówią o znużeniu i nie narzekają na brak społecznego zaufania
Zaufanie społeczne na wsi (%) Opinie ogółu respondentów, mieszkańców wsi i rolników. Która opinia jest bliższa Pana(i) poglądom? Ogólnie rzecz biorąc, większości ludzi można ufać W stosunkach z innymi trzeba być bardzo ostrożnym Trudno powiedzieć Polska 2006 19,0 79,0 2 Wieś 2006 15,0 82,0 3 Rolnicy 2006 5,0 94,0 1 Polska 2008 26,0 72,0 2 Wieś 2008 26,0 71,0 3 Rolnicy 2008 20,0 73,0 7 Polska 2012 23,0 74,0 3 Wieś 2012 16,0 82,0 2 Rolnicy 2012 13,0 87,0 0
Aktywność społeczna na wsi (%) Wybrane grupy społeczno - zawodowe Czy w jakiś sposób angażował się Pan/i osobiście w sprawy społeczności lokalnej? (z pominięciem kontaktów z mediami, urzędnikami i radnymi) Działalność w Organizowanie Działalność w Wolontariat na Udział w organizacji imprez organizacji rzecz lokalnej konsultacjach kościelnej i lokalnych społecznej organizacji i społecznych parafii społeczności Polacy ogółem 4,0 9,0 4,0 6,0 4,0 Wieś 7,0 12,0 3,0 5,0 4,0 Miasta >500 t. 5,0 4,0 5,0 12,0 7,0 Robotnicy wykwalifikowani 2,0 4,0 4,0 3,0 2,0 Przedsiębiorcy 4,0 10,0 2,0 4,0 4,0 Rolnicy 9,0 14,0 3,0 6,0 8,0
Wykształcenie mieszkańców wsi
Stosunek wsi do UE Po 10 latach zarówno mieszkańcy wsi, jak i rolnicy zdecydowanie popierają naszą obecność w UE. Dzisiaj stosunek do UE łączy, a nie dzieli Polaków, mimo, iż ocena korzyści, jakie WPR przyniosła rolnikom i polskiej wsi nadal bliższa jest obiegowym, medialnym stereotypom, niż faktom.
Stosunek wsi do UE
Stosunek wsi do UE
Ocena transformacji Mieszkańcy wsi mają swój udział polityczny w dokonanej 25 lat temu zmianie ustrojowej. Uważają ją za korzystną, ale wyrażają przekonanie, że koszty transformacji były zbyt duże i nie wykorzystano wielu stworzonych przez nią możliwości.
Czy warto było zmieniać ustrój?
Koszty transformacji
Zachowania polityczne mieszkańców wsi W ciągu 25 lat zachowania polityczne mieszkańców wsi nie odbiegały zasadniczo od zachowań pozostałych Polaków. Zmieniali oni swoje preferencje polityczne zasadniczo w tym samym rytmie, przez większość czasu stawiając na partie, które po wyborach obejmowały władze. Zwykle też szybko się nimi rozczarowywały i w kolejnych wyborach przerzucały swoje głosy na partie opozycyjne.
Wieś i miasto zainteresowanie polityką
Dziękuję za uwagę