Utrata bioróżnorodności Dlaczego utrata bioróżnorodności jest problemem? Różnorodność biologiczna jest podstawą życia na Ziemi. Dzięki nim możliwe jest funkcjonowanie ekosystemów, z których czerpiemy. Człowiek czerpie niezbędne mu i niezastąpione zasoby, takie jak tlen, żywność, wodę i lekarstwa. Naukowcy określają te funkcje jako usługi świadczone przez środowisko. Jesteśmy nawet w stanie określić wartość tych usług. Jak się szacuje, wynosi ona w skali globalnej 26 trylionów Euro. Ochrona przyrody i różnorodności biologicznej jest jednym z podstawowych elementów walki z biedą w krajach trzeciego świata. Jest także podstawą zrównoważonego rozwoju i wzrostu ekonomicznego w krajach rozwiniętych. Ale poza wartościami czysto ekonomicznymi, natura oferuje nam w wielkiej obfitości te wartości, które trudno byłoby wprost wycenić: z natury czerpiemy przyjemność, spełnienie i ukojenie. Obecność przyrody w naszym życiu jest fundamentalną podstawą naszej kultury, języka, komfortu psychicznego i duchowego. Odpowiednia różnorodność biologiczna jest więc warunkiem niezakłóconej egzystencji człowieka. Niestety, ludzkość, w coraz większej proporcji zamieszkuje tereny zurbanizowane i uprzemysłowione w rozwiniętych krajach świata i z tego powodu traci cześć więzi ze światem natury, co powoduje, że łatwo zapomina o tym, jak bardzo jest uzależniona od przyrody. Ponieważ człowiek jest najliczniejszym gatunkiem na Ziemi, nasza presja na pozostałą część natury jest olbrzymia i zwiększa się z upływem lat. Niszczymy środowiska życia innych gatunków (jest to zasadniczy powód ich wymierania w dużym tempie), zmieniamy klimat, wykorzystujemy coraz większe obszary pod rolnictwo i budownictwo, zanieczyszczamy środowisko, rozprzestrzeniamy gatunki inwazyjne tam, gdzie do tej pory nie występowały. Oto kilka faktów dotyczących utraty bioróżnorodności w Europie: 335 gatunków kręgowców zagrożonych jest wyginięciem, w tym wszystkie gatunki ssaków morskich 38% gatunków ptaków europejskich może wyginąć jako gatunki; Możemy wkrótce utracić 45% gatunków motyli Do tej pory wyginęły 64 gatunki roślin endemicznych, czyli takich, których występowanie jest ograniczone do bardzo niewielkiego obszaru i poza nim nigdzie więcej nie występują. Około 800 gatunków roślin występujących w Europie zagrożonych jest wyginięciem w skali globalnej Az 97 gatunków udomowionych wyginęło bezpowrotnie w ostatnich latach Około 30% gatunków udomowionych zagrożonych jest wyginięciem Czy wyobrażasz sobie taki dzień, kiedy po raz ostatni w życiu zobaczysz Wrobla domowego? Na przykład w Wielkiej Brytanii, w ciągu ostatnich 13 lat, zniknęło 70% wróbli. Czy wyobrażasz sobie letnią łąkę bez motyli? Prawie polowa gatunków motyli występujących w Europie zagrożona jest wyginięciem. Kiedy ginie gatunek, ginie juz na zawsze i nigdy więcej nie pojawi się na Ziemi. Wyginięcie gatunku jest nieodwracalną stratą w różnorodności biologicznej, bowiem wraz z gatunkiem znika kombinacja
genów w nim zawarta. Każdy gatunek ma swoje miejsce i swoją funkcję w ekosystemie: w wyniku jego utraty ekosystem ten ulega zaburzeniu i staje się mniej stabilny. Lubisz latem zjeść smażoną rybkę w barze na plaży? 80% gatunków ryb europejskich jest zagrożonych. Ich liczebność zmniejszyła się do tego stopnia, że nie wiadomo, czy gatunki te da się jeszcze odbudować. To mogą być ostatnie wakacje z dorszem. Latamy na Księżyc i poszukujemy śladów życia na Marsie. Za to na Ziemi, 99% zagrożonych gatunków zagrożonych jest przez działalność człowieka. Nie zobaczysz juz w Polsce dropia. Ostatnia szansa na to była w roku 1986. To zdjęcie zrobiono w styczniu 2005 w Zoo w Pekinie. Możemy wiele rzeczy tanio sprowadzać z Chin. Niestety, dropia się nie da Krotka historia ptaka Dodo. Martwy jak Dodo? Ci, którzy oglądali film Epoka lodowcowa pamiętają być może ptaka Dodo, choć jego prawdziwa, nie filmowa, historia jest niezwykle smutna. Pierwszy raz ptak ten został opisany przez żeglarzy holenderskich w 1599 roku. Dodo zamieszkiwał wyspę Mauritius, był dużym ptakiem, nie potrafił latać, miał masywne, krótkie nogi i uwstecznione skrzydła i ogon. Ważył ok. 22 kilogramy, musiał być imponujący. Niestety, miał też jedną, całkiem miłą cechę charakteru nie bał się ludzi. W przypadku Dodo, brak strachu przed człowiekiem okazał się zabójczy. Mordowano go masowo, nie tyle z potrzeby zaspokojenia głodu (podobno mięso Dodo nie było smaczne), co dla sportu. Do tego doszedł brak umiejętności przystosowania sie tego gatunku do szybko zmieniających się warunków jego środowiska. W roku 1681 nie było już żadnego jednego ptaka Dodo, ani na wyspie Mauritius, ani nigdzie indziej na świecie. Dodo wyginął jako gatunek. Do dzisiaj jest w języku angielskim symbolem wymierania ( Dead as Dodo oznacza Martwy jak Dodo ). Czy gatunki tracimy szybciej, niż jesteśmy w stanie je policzyć i zewidencjonować? Ocenia się, według rożnych szacunków, że na Ziemi występuje od 10 do 100 mln gatunków zwierząt i roślin. (Ten ogromny przedział podawany przez naukowców to symbol naszej nadal małej wiedzy na temat bioróżnorodności. Nie jesteśmy nawet w takim przybliżeniu określić ilości gatunków zamieszkujących Ziemię). Z tej olbrzymiej ilości gatunków, poznaliśmy i opisaliśmy zaledwie ok. 1,5 mln. Nauka dotychczas oceniła stopień zagrożenia wyginięciem 47.677 gatunków, spośród których 17.291 gatunków uznano za zagrożone.
Jednocześnie jednak, liczbę gatunków, które giną średnio w ciągu roku ocenia się, wg bardzo ostrożnych danych, na liczbę około 40.000. Mniej więcej co 20 minut z powierzchni Ziemi znika 1 gatunek. Chociaż zanikanie gatunków jest także procesem naturalnym, w przeważającej większości wypadków (99%) za ich wyginiecie odpowiada człowiek. Obecne tempo utraty gatunków jest od 1.000 do 10.000 razy wyższe, niż naturalne tempo ich zanikania. Skąd wiemy, że bioróżnorodność maleje? Dokumentowanie bioróżnorodności jest trudne. Szacunek ilości gatunków żyjących na Ziemi jest nieprecyzyjny. Aby wyrobić sobie pogląd na aktualny stan i bieżące zmiany bioróżnorodności, naukowcy stworzyli tzw. Indeks Żyjacej Planety (Living Planet Index). Indeks ten odzwierciedla stan populacji 1.686 tzw. gatunków wskaźnikowych na całym świecie, podobnie jak np. indeksy giełdowe pokazują notowania akcji. Przez ostatnich 35 lat, Indeks Żyjącej Planety spadł o 28%, co sugeruje, że bioróżnorodności jest w poważnych tarapatach. Ocenia się dzisiaj, iż tempo utraty gatunków na świecie na od 1.000 do 10.000 razy szybsze, niż naturalne tempo wymierania gatunków. Wyzwania biorożnorodności. Ludzkość musi stawić czoła poważnemu kryzysowi różnorodności biologicznej, różnorodności zwierząt roślin, ich środowisk życia i bogactwa genetycznego. Człowiek jest częścią tej różnorodności i zależy od niej na wiele rożnych sposobów. Tempo utrat gatunków i ekosystemów na Ziemi jest olbrzymie i zwiększa się z dnia na dzien. Bioróżnorodność jest podstawa życia na Ziemi. Umożliwia funkcjonowanie ekosystemów, z których czerpiemy nasze zasoby. Bioróżnorodnością jesteś i ty. Powietrze, którym oddychasz pochodzi z lasów w rożnych częściach świata i z planktonu, który znajduje się w wodach oceanów. Owoce i warzywa, które jesz zostały zapylone przez pszczoły. Woda, którą pijesz jest częścią olbrzymiego globalnego obiegu, którego elementami są chmury, opady deszczu, lodowce, rzeki, oceany i ludzie. Twoje ciało składa się ze 100 trylionów komórek i sprzężone jest ze wszystkim, co cię otacza systemem, który zadziwia złożonością, delikatnością i trwałością. Dzielisz swoje atomy ze wszystkimi istotami i obiektami świata naturalnego, dlatego jesteś zawsze jednocześnie bardzo młody i niewyobrażalnie stary. Ale znaczenia bioróżnorodności nie możemy wyrażać mówiąc jedynie o formach życia na Ziemi i komórkach. Różnorodność świata naturalnego jest od zawsze źródłem inspiracji dla człowieka. Ma wpływ na tradycję, na sposób, w jaki postrzegamy siebie i świat wokół nas, na drogę, jaką ewoluowały nasze społeczeństwa. Oto kilka faktów dotyczących utraty bioróżnorodności na świecie:
17,291 gatunków, spośród 47,677, których zagrożenie oceniono do tej pory, zostało zaklasyfikowanych jako zagrożonych wyginięciem Spośród 5,490 gatunków ssaków, 79 wyginęło lub wyginęło w stanie dzikim, 188 jest krytycznie zagrożonych, 449 jest zagrożonych a 505 narażonych na zagrożenie 1,895 spośród 6,285 gatunków płazów jest zagrożonych wyginięciem jest to najliczniejsza do tej pory grupa gatunków zagrożonych zakłada Ponad 70,000 gatunków roślin używanych jest w tradycyjnej i nowoczesnej medycynie. Rafy koralowe zapewniają wyżywienie, ochronę przed sztormami, zatrudnienie, rekreacje i źródła dochodu ponad 500 milionom ludzi rocznie, jednocześnie 70% raf koralowych jest zniszczonych lub zagrożonych Różnorodność genów w ramach tych samych gatunków, np. ras bydła, czy odmian roślin jest ważna także dla rolnictwa i bezpieczeństwa żywnościowego. Różnorodność ta zmniejsza ryzyko chorób i zwiększa szanse adaptacji do zmieniającego się klimatu. Spadek bioróżnorodności w Europie: Europejska Czerwona Lista opublikowana przez Międzynarodowa Unie Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) wskazuje, że zagrożone wyginięciem w Europie jest 23% gatunków płazów, 19% gatunków gadów, 15% gatunków ssaków i 13% gatunków ptaków. Europejskim problemem są gatunki inwazyjne, pierwotnie pochodzące z innych części świata i innych stref klimatycznych, które wypierają gatunki europejskie. Przykładem jest szara wiewiórka, która wyparła rodzimą populację wiewiórki czerwonej na Wyspach Brytyjskich. Wiewiórka szara sprowadzona została z Ameryki Północnej do Wielkiej Brytanii w XIX wieku, po czym wiele osobników wypuszczonych zostało na wolność w Południowej Anglii. Gatunek ten szybko wyparł rodzimą wiewiórkę czerwoną z prawie całej powierzchni Anglii. W rezultacie populacja wiewiórki czerwonej skurczyła się na Wyspach Brytyjskich do ok. 140,000, z czego 85% w Szkocji. Uzasadnione są obawy, iż w wyniku introdukcji wiewiórki szarej we Włoszech, podobny los może spotkać rodzime populacje wiewiórki na kontynencie europejskim, gdzie dojdzie do stopniowego wypierania rodzimego gatunku, podobnie jak na Wyspach Brytyjskich. Sukces wiewiórki szarej i jej przewaga nad wiewiórką czerwoną polega na tym, iż jest ona gatunkiem dużo bardziej agresywnym, łatwo przejmującym nowe terytoria, prawdopodobnie też może odkładać jesienią większą warstwę tłuszczu, co umożliwia jej przetrwanie zimy w lepszej kondycji. Istnieją też hipotezy, iż wiewiórka szara jest nosicielem wirusów, które dla niej samej nie są groźne, ale bywają śmiertelne dla wiewiórek czerwonych. Pomimo tego, iż wiewiórka ruda objęta jest ścisłą ochroną, a wiewiórka szara jest odławiana (odławiania prowadzone są jako cześć działań ochronnych gatunków rodzimych), kontrola populacji wiewiórki szarej i przywrócenie dominacji gatunku pierwotnego jest już praktycznie niemożliwe. Zgodnie z danymi zawartymi w raporcie oceniającym wykonanie Biodiversity Action Plan w UE, który został opublikowany w grudniu 2008, 50% gatunków, w tym 40% gatunków ptaków europejskich oraz aż 80% siedlisk w Europie jest w jakimś stopniu zagrożona. Tutaj znajdziesz broszurę na temat EU Biodiversity Action Plan (w jęz. angielskim).
Studium na temat Ekonomii Ekosystemów i Bioróżnorodności (http://www.teebweb.org ) z roku 2008 zawiera konkluzję, zgodnie z którą, jeśli nie podejmiemy działań powstrzymujących utratę bioróżnorodności, roczne straty wynikające z utraty zasobów i usług naturalnych wyniosą do 2050 roku aż 6% globalnego produktu krajowego brutto (GDP). W ciągu ostatnich 30 lat straciliśmy w Europie 70% ptaków? Ptaki odgrywają istotną rolę dla naszego przetrwania, ponieważ są niezbędnym ogniwem w naturalnych ekosystemach, takich jak lasy, mokradła i morza. Niemal połowa gatunków ptaków występujących w Europie jest zagrożona wyginięciem lub znacznym spadkiem liczebności. Badania dotyczące 23 gatunków powszechnie występujących ptaków polnych oraz 24 gatunków powszechnie występujących ptaków leśnych przeprowadzone w 18 krajach europejskich pokazały, że w latach 1980 2002 ich liczba spadła o 71%. Ptaki uznawane są za wskaźnik ogólnego stanu różnorodności biologicznej, zatem spadek ich liczebności jest poważnym sygnałem alarmowym.