dr Marzena Liedke rok akademicki 2008/2009 Program zajęć z przedmiotu Źródłoznawstwo specjalizacja archiwistyczna, II r. historii 15 godzin Wymagania na kolokwium z przedmiotu Źródłoznawstwo historyczne 1. Metryka koronna: jej funkcje, rodzaje ksiąg i chronologia pojawiania się poszczególnych rodzajów 2. Akta metrykalne jako źródło historyczne 3. Gatunki źródeł związane z procesem powstawania konstytucji (ustawy) w Rzeczypospolitej 4. Podstawowe róźnice między dokumentem średniowiecznym a aktem nowożytnym 5. Kamera Wojny i Domen: charakterystyka zespołu TEMATY ZAJĘĆ: 1. Dokument czy akt nowożytny? Gatunki źródeł historycznych: - pojawiających się w okresie wczesnonowożytnym - rozwijających się głównie w okresie wczesnonowożytnym Dokument w okresie wczesnonowożytnym: - dyskusja na temat zakresu dyplomatyki w historiografii polskiej i powszechnej - akt nowożytny, jego formuły i funkcja - analiza formuł aktu nowożytnego (Akt konfederacji warszawskiej 1573 r.) Źródło: Akt konfederacji warszawskiej, w: Volumina Legum, t. II, Petersburg 1859. Dokumenty średniowieczne, w: Księga henrykowska, ed. R. Grodecki, Warszawa 1949. J. Szymański, Nauki pomocnicze historii, Warszawa 2001; M. Trojanowska, Dokument nowożytny zmiana formy czy funkcji?, w: Powstawanie przepływ gromadzenie informacji, Toruń 1978, s. 151 155, 254 257; M. Trojanowska, Lubelskie przywileje cechowe XVI XVIII w. (analiza dyplomatyczna), Archeion, t. 80, 1968, s. 183 203; A.Tomczak, W sprawie zakresu dyplomatyki w: Pamiętnik X Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich w Lublinie, Referaty II, 1968 1
2. Księgi wpisów kancelarii monarszej koronnej i wielkoksiążęcej litewskiej - Metryka koronna i litewska Metryka koronna: - dzieje kancelarii koronnej w XV XVIII w. - historia gatunku - rodzaje i funkcje ksiąg metryki koronnej Metryka litewska: - dzieje kancelarii WXL - rodzaje i funkcje ksiąg metryki litewskiej Lietuvos Metryka (1440 1523), Vilnius 1997 Matricularum regni Poloniae Summaria, cz. I (1447 1492), opr. T. Wierzbowski, Warszawa 1905. Księga Metryki Koronnej podkanclerzego Andrzeja Oporowskiego z lat 1479 1483, Warszawa 2005 J. Szymański, Nauki...; K. Maleczyński, B. Bielińska, A. Gąsiorowski, Dyplomatyka wieków średnich, Warszawa 1971; A.Tomczak, Kilka uwag o kancelarii królewskiej w drugiej połowie XVI w., Archeion, t. 37, 1962; I.Sułkowska Kurasiowa, Księgi sigillat Metryki koronnej (1658 1794), Archeion, t. 54, 1970; I.Sułkowska Kurasiowa, Księgi kanclerskie (księgi spraw publicznych) Metryki koronnej, Archeion, t. 60, 1974; I.Sułkowska Kurasiowa, Księgi wpisów Metryki koronnej (1447 1794) w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie, Archeion, t. 44, 1966; I.Sułkowska Kurasiowa, Księgi poselskie (Libri Legationum) Metryki koronnej, Archeion, t. 48, 1968; P. Kennedy Grimsted, Układ i zawartość Metryki litewskiej, Archeion, t. 80, 1986; I. Valikonytė, W poszukiwaniu modelu układu najstarszych ksiąg spraw sądowych Metryki Litewskiej w: Lietuvos Didžiosios Kunigaikštystės istorijos šaltiniai. Faktas. Kontekstas. Interpretacija, Vilnius 2007. 3. Historiograficzne gatunki źródeł pisanych: A/ pamiętnik, B/ dziennik, C/ biografia staropolska D/ epistolografia - historia gatunków - ich specyfika i wartość jako źródeł historycznych 2
S. Niezabitowski, Dzienniki 1695 1700, Poznań 1998, J. C. Pasek, Pamiętniki, t. I i II, Wrocław 2003 Archiwum Domu Radziwiłłów: listy ks. Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła Sierotki Jana Zamoyskiego Lwa Sapiehy, Kraków 1885 (Scriptores Rerum Polonicarum, t. 8) J. Szymański, Nauki... A. Sajkowski, Nad staropolskimi pamiętnikami, Poznań 1964 Z. Wojtkowiak, O klasyfikacji i interpretacji pamiętników. Uwagi i propozycje, Studia Źródłoznawcze, t. XXV, 1980; W. Czapliński, Pamiętnik jako źródło dla historyka nowożytnego, Pamiętnikarstwo Polskie, t. II, nr 2, 1972; H. Dziechcińska, Biografistyka staropolska w latach 1476 1627 (Kierunki i odmiany), Ossolineum 1971 H. Dziechcińska, O staropolskich dziennikach podróży, Warszawa 1991; R. Krzywy, Funkcje komunikacyjne e staropolskiego Pamiętnika. Na przykładzie zapisków moskiewskich Stanisława Niemojewskiego, Barok, 2 (26), 2006; U. Augustyniak, Opis Paryża w 1597 r., Barok, 2 (26), 2006; L. Winniczuk, Epistolografia. Łacińskie podręczniki epistolograficzne w Polsce w XV XVI wieku, Warszawa 1952 4-5. Księgi sądów grodzkich i ziemskich oraz akta metrykalne jako źródło historyczne - zajęcia w Archiwum Państwowym w Białymstoku a/ księgi sądowe: - geneza gatunku - rodzaje ksiąg sadowych sądów szlacheckich - struktura i kategorie wpisów ksiąg grodzkich i ziemskich b/ akta metrykalne - geneza gatunku - księgi metrykalne różnych wyznań - struktura wpisów Księga grodzka brańska z lat 1640-1641 Księga ziemska drohicka sumariusz 1640 Akta metrykalne różnych wyznań i religii: - akta stanu cywilnego parafii unickich (parafia unicka w Kleszczelach pw. Św. Mikołaja, sygn. 1 1728 1741; 2 1801-1811) - akta stanu cywilnego parafii rzymskokatolickiej w Białymstoku, sygn. 1 (1889 1891), 6 (1889 1894) - akta stanu cywilnego parafii prawosławnej Przemienienia Pańskiego w Drohiczynie, sygn. 1 (1826, 1826 1856); 2 (1840) - parafia ewangelicko augsburska w Białymstoku, sygn. 6 (1876 1877), 14 (1885) - akta stanu cywilnego muzułmańskiej gminy w Kruszynianach, sygn. 1 - akta stanu cywilnego gminy żydowskiej w Białymstoku, sygn. 1 (1835), 5 (1846) 3
J. Szymański, Nauki... W. Dworaczek, Genealogia, t. 1, Warszawa 1959 C, Kuklo, Źródła i badania nad statystyką demograficzną ziem polskich w okresie przedrozbiorowym w: Rozwój myśli i instytucji statystycznych na ziemiach polskich, red. S. Jońca, Warszawa 1994 B, Kumor, Źródła do statystyki kościelnej na ziemiach polskich od połowy XVI od XIX w. w: Rozwój mysli... P. Dąbkowski, Palestra i księgi sądowe ziemskie i grodzkie w dawnej Polsce, Lwów 1912 J. Bielecka, Kancelaria grodzka wielkopolska w XVI XVIII w, Studia Źródłoznawcze, t. 1, 1957 J. Bielecka, Organizacja i działalność kancelarii ziemskich i grodzkich wielkopolskich od XIV do XVIII w., Archeion, t. 22, 1954 J. Siedlecki, Kancelaria ziemi bielskiej w Brańsku w XVI XVIII w., Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Warszawskiego. Filia w Białymstoku. Prace Historyczne, t. 12, 1989 M. Friedberg, Kancelaria miasta Krakowa do połowy XVIII w., Archeion, t. 24, 1955 J. Łossowski, Kancelarie miast szlacheckich województwa lubelskiego, Lublin 1997 A. Tomczak, Kancelaria biskupów włocławskich w okresie księgi wpisów (XV XVIII w.), Toruń 1964. 6. Kamera Wojny i Domen - zajęcia w AP w Białymstoku a. dzieje zespołu b. zawartość i znaczenie zespołu Źródło: Kamera Wojny i Domen: Inwentarz folwarku Topolskiego, AP, sygn. 1081 Zestawienie dzierżawców w landraturze białostockiej, AP, sygn. 575 Sumariusz dokumentów Kamery Wojny i Domen w Białymstoku 1796 1807, opr. A. Gawroński, Białystok 2007 A. Małłek, Akta urzędu Kamera Wojny i Domen w Białymstoku (1795 1807), Białostocczyzna 4, 1993. 7. Akta synodów różnowierczych (na przykładzie akt synodów prowincjonalnych Jednoty Litewskiej) a. wydawnictwa źródłowe b. historia synodaliów kalwińskich i antytrynitarskich c. struktura protokółów i wartość źródłowa Akta synodów prowincjonalnych Jednoty Litewskiej z lat 1626 1627, AGAD, AR, DZ. VIII sygn. 713 (skany z rękopisu odpisu) 4
Akta synodów prowincjalnych Jednoty Litewskiej 1611 1625 (Monumenta Reformationis Polonica et Lituanicae), Wilno 1911 Akta synodów różnowierczych w Polsce, t. 1,2,3,4, Warszawa 1966, 1972, 1983, 1997 Wstęp M. Sipayłło w: Akta synodów różnowierczych w Polsce, t. 1, Warszawa 1966 Wstęp w: Akta synodów prowincjalnych Jednoty Litewskiej 1611 1625 (Monumenta Reformationis Polonica et Lituanicae), Wilno 1911 S. Szczotka, Synody arian polskich od założenia Rakowa do wygnania z Kraju (1569 1662), Kraków 1936. 8. Ustawodawstwo państwowe: Korona Polska, Wielkie Księstwo Litewskie, Rzeczypospolita - proces powstawania konstytucji sejmowych; - sejmy nie kończące się wydaniem konstytucji - relacje z przebiegu obrad sejmowych - konstytucje sejmowe (konstrukcja i układ) - prawodawstwo Wielkiego Księstwa Litewskiego: Statuty litewskie 1529, 1566, 1588 Volumina Legum (Prawa, konstytucje y przywileje Królestwa Polskiego, Wielkiego Księstwa Litewskiego y wszystkich prowincji ), t. I X, Warszawa, Kraków 1732 1889 (reedycja J. Ohryzko), Poznań 1952 Volumina Constitutionum (edycja krytyczna I. Dwornickiej, S. Grodziskiego i W. Uruszczaka): t. I, vol. 1: (1493 1526), Warszawa 1997 t. I, vol. 2: (1527 1549), Warszawa 2000 t. II, vol. 1: (1550 1585), Warszawa 2005 Pirmasis Lietuvos Statutas, ed. S. Lazutka, E. Gudavicius, Vilnius 1985 Dyariusze sejmowe r. 1585, ed. A. Czuczyński (Scriptores Rerum polonicarum, t. XVIII), Kraków 1901; Diariusz sejmu zwyczajnego 1670 roku, ed. K. Przyboś, M. Ferenc, Kraków 2005 5
6