Sytuacja finansowa w sektorze przedsiębiorstw w 2013 roku

ZNUV 2014;37;53-79 53 Krystyna Mościbrodzka Akademia Finansów i Biznesu Vistula Warszawa Sytuacja finansowa w sektorze przedsiębiorstw w 2013 roku Streszczenie Opracowanie stanowi raport z badania kondycji finansowej przedsiębiorstw, bazujący przede wszystkim na danych sprawozdawczych GUS, kwartalnych danych makroekonomicznych, finansach przedsiębiorstw niefinansowych, opracowaniach GUS: Wyniki finansowe przedsiębiorstw niefinansowych, oraz Wyniki finansowe podmiotów gospodarczych w 2013 r. W badaniu zanalizowano zmiany w przychodach z całokształtu działalności i kosztów uzyskania tych przychodów oraz rentowności w poszczególnych kwartałach 2013 r. oraz oceny tych zmiennych w porównaniu z odpowiednich kwartałów 2012 r. i lat wcześniejszych. Wykazano, że realna dynamika przychodów w poszczególnych kwartałach 2013 r. była ujemna, ale także uległa obniżeniu dynamika kosztów. Zatem wskaźnik udziału kosztów w przychodach w dwóch pierwszych kwartałach 2013 r. uległ obniżeniu, co spowodowało wzrost rentowności obrotu brutto i netto. Analizie poddano składowe wyniku finansowego przedsiębiorstw, wskazujące na poprawę wyników w stosunku do osiągniętych w 2012 r., ale nie dorównujących wynikom z 2011 r. Na podstawie danych pochodzących z opracowania GUS pt. Wyniki finansowe podmiotów gospodarczych w 2013 r., oceniono zmiany, które zachodziły w rentowności i płynności oraz nakładach inwestycyjnych w przedsiębiorstwach o różnej wielkości ze względu na kryterium zatrudnienia. Ogólnie w 2013 r. sytuacja finansowa dużych firm zaczęła się pogarszać, a małych i średnich polepszać. Zbadano nakłady inwestycyjne oraz kapitał pracujący i rotacje majątku. W nakładach inwestycyjnych absolutny największy wzrost zanotowano w dużych firmach, ale relatywnie największy wzrost uzyskano w średnich firmach (o 6,9%). W małych firmach nastąpił nominalnie spadek nakładów inwestycyjnych (o 0,06%). Kapitał pracujący uległ pomniejszeniu w dużych firmach, a rósł w małych i średnich. Rotacja majątku uległa obniżeniu we wszystkich grupach firm. Oceniono także procesy upadłościowe firm, wskazując na zahamowanie procesu upadłości firm oraz odniesiono się do aktywności eksportowej firm na podstawie danych NBP. Ogółem ta aktywność poprawiała się w zakresie wzrostu liczebności eksporterów, ale malał udział eksportu w przychodach ze sprzedaży. Wskazano na polityczne uwarunkowania stabilizacji ekonomicznej krajów Europy Środkowo-Wschodniej, w związku z kryzysem ukraińsko rosyjskim, mającym wpływ na sytuację ekonomiczną przedsiębiorstw i osiągane wyniki finansowe. Słowa kluczowe: wyniki finansowe przedsiębiorstw. Kody JEL: G32, G33, D22, D24 Rok 2012 był niekorzystny pod względem wyników finansowych firm i osiąganych wskaźników. Nastąpiło podwyższenie wskaźnika udziału kosztów w przychodach z 95,1% do 95,7%. Obniżył się wynik netto o 21,8 mld zł. Spadła rentowność obrotu netto z 4,0% do 3,5%. Nieznacznie pogorszyła się płynność finansowa sektora. Dynamika inwestycyjna była niesatysfakcjonująca. Dane na temat dostępności do kapitałów i dynamiki źródeł finan- Zeszyty-naukowe-37_2014.indd 53 2014-10-24 14:28:14

54 SYTUACJA FINANSOWA W SEKTORZE PRZEDSIĘBIORSTW W 2013 ROKU sowania pokazywały, że w 2012 r. sektor przedsiębiorstw znalazł się w stagnacji i przeżywał spowolnienie rozwoju. Z tego też względu przedsiębiorstwa rozpoczęły 2013 r. z poważnymi obawami, co do możliwości przezwyciężenia niekorzystnych tendencji. Należy przy tym podkreślić, że dynamika przychodów z całokształtu działalności w sektorze przedsiębiorstw była w poszczególnych kwartałach 2012 r. dodatnia. Dopiero pierwsze dwa kwartały 2013 r. przyniosły prawdziwe spowolnienie wzrostu przychodów. Dynamika przychodów z całokształtu działalności była ujemna przez pierwsze trzy kwartały 2013 r. i wynosiła -3,97% w I kwartale, -1,67% w II kwartale, -0,32% w III kwartale i dopiero w IV uzyskała wartość dodatnią 0,39%. Była to jednak najniższa dynamika nominalna od momentu wejścia Polski do UE. Nawet w 2008r. i 2009 r., czyli w latach kryzysu finansowego dynamika nominalna przychodów z całokształtu działalności była nieporównywalnie wyższa. Oceniając realną dynamikę przychodów ze sprzedaży, to tylko w 2009 r. wystąpił jej realny spadek i był on wtedy ponad 3-krotnie wyższy niż w 2013 r. W 2013 r. realnemu spadkowi przychodów z całokształtu działalności (-0,50%) towarzyszył także spadek kosztów uzyskania przychodów i wynosił -0,87%. Nominalnie nastąpił nieznaczny wzrost kosztów o 0,03% przy wzroście przychodów w całym 2013 r. o 0,39% (por tabela 1). Jednocześnie, jak widać na wykresach 1 i 2, na dynamikę przychodów w ostatnich latach miały przede wszystkim wpływ przychody w III i IV kwartale roku. Na wykresie 3 pokazano relacje między przychodami i kosztami w poszczególnych kwartałach trzech ostatnich lat i także w tym przypadku w 3. i 4. kwartale przedsiębiorstwa uzyskiwały najlepsze relacje osiąganych przychodów względem ponoszonych kosztów. Jak pokazują dane w tabeli 2, dynamika nominalna kosztów uzyskania przychodów licząc narastająco, była w IV kwartale bardzo niska (0,03%), czego efektem było znaczące obniżenie wskaźnika udziału kosztów w przychodach z 95,8% w IV kwartale 2012 r. do 94,2% w IV kwartale 2013 r. Wskaźnik ten już od III kwartału 2011 r. rósł z kwartału na kwartał, aż do końca 2012 r. Według danych GUS, wyraźny spadek tego wskaźnika zanotowano dopiero w I kwartale 2013 r. oraz w II i III kwartale 2013 r. Wskaźnik ten ukształtował się na wyjątkowo niskim poziomie w III kwartale 93,5%, a w IV kwartale wzrósł do poziomu 94,2%, który można uznać za satysfakcjonujący. W ślad za rosnącym wskaźnikiem udziału kosztów w przychodach w 2012 r., przedsiębiorstwa notowały także spadek rentowności obrotu brutto i netto, a następnie w 2013 r., kiedy wskaźnik udziału kosztów w przychodach malał, rentowność ulegała podwyższeniu (por. wykresy 3 i 4). Widać to na przykładzie wyników rentowności obrotu brutto w II kwartale 2013 r., kiedy rentowność ta wzrosła z 4,0% do 4,7% oraz na przykładzie rentowności obrotu netto, wzrost z 3,2% do 4,0% (por. tabela 4). Należy jednak zaznaczyć, że pod koniec 2013 r. w IV kwartale wskaźnik udziału kosztów w przychodach uległ podwyższeniu i to spowodowało spadek rentowności brutto i netto do poziomu odpowiednio 4,5% i 3,8%. Podstawy poprawy rentowności w 2013 r. zdawały się być dość kruche ze względu na fakt, że po krótkotrwałej poprawie rentowności, następował jej ponowny spadek i zachodziła obawa, że oznaki ożywienia mogą być nietrwałe, tym bardziej, że realna dynamika sprzedaży była przez cały 2013 r. ujemna. Zeszyty-naukowe-37_2014.indd 54 2014-10-24 14:28:14

KRYSTYNA MOŚCIBRODZKA 55 Tabela 1 Dynamika przychodów z całokształtu działalności w sektorze przedsiębiorstw w kwartałach w latach 2005-2013 (w mln PLN i w %) Wyszczególnienie przychody z całokształtu działalności (w mln PLN) Wsk. dynamiki I kw. I kw. II kw. III kw. IV kw. (w %) Wsk. dynamiki II kw. (w %) Wsk. dynamiki III kw. (w %) Wsk. dynamiki IV kw. (w %) Inflacja (w %) Wsk. dynamiki realnej IV kw. (w %) Dynamika realna IV kw. (w %) 2005 293 775,1 613 994,8 947 234,9 1 314 211,0 102,10 2006 329 471,1 691 702,4 1 079 614,5 1 497 415,1 1,1215 1,1266 1,1398 1,1394 101,00 1,1281 12,81 2007 386 219,7 801 483,0 1 236 575,2 1 713 204,6 1,1722 1,1587 1,1454 1,1441 102,50 1,1162 11,62 2008 438 477,9 918 374,4 1 400 691,5 1 903 409,4 1,1353 1,1458 1,1327 1,1110 104,20 1,0662 6,62 2009 453 459,6 927 341,3 1 415 674,7 1 932 978,3 1,0342 1,0098 1,0107 1,0155 103,50 0,9812-1,88 2010 457 778,6 956 711,8 1 472 871,0 2 029 730,8 1,0095 1,0317 1,0404 1,0501 102,60 1,0234 2,34 2011 512 781,6 1 072 567,1 1 652 839,5 2 294 301,9 1,1202 1,1211 1,1222 1,1303 104,30 1,0837 8,37 2012 574 194,0 1 160 587,9 1 760 310,2 2 383 226,7 1,1198 1,0821 1,0650 1,0388 103,70 1,0017 0,17 2013 551 403,9 1 141 214,9 1 754 751,4 2 392 594,2 0,9603 0,9833 0,9968 1,0039 100,90 0,9950-0,50 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych: Kwartalne wskaźniki makroekonomiczne, finanse przedsiębiorstw niefinansowych (2014). Zeszyty-naukowe-37_2014.indd 55 2014-10-24 14:28:14

56 SYTUACJA FINANSOWA W SEKTORZE PRZEDSIĘBIORSTW W 2013 ROKU Wykres 1 Przychody z całokształtu działalności (w mln PLN) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych: Kwartalne wskaźniki makroekonomiczne, finanse przedsiębiorstw niefinansowych (2014). Wykres 2 Przychody z całokształtu działalności w kwartałach (w mln PLN) Źródło: jak w wykresie 1. Zeszyty-naukowe-37_2014.indd 56 2014-10-24 14:28:15

KRYSTYNA MOŚCIBRODZKA 57 Tabela 2 Koszty uzyskania przychodów z całokształtu działalności w sektorze przedsiębiorstw niefinansowych w mln zł oraz dynamika realna kosztów (w %) Wyszczególnienie Koszty uzyskania przychodu (w mln PLN) Wsk. dynamiki I kw. II kw. III kw. IV kw. IV kw. Inflacja Wsk. dynamiki realnej Dynamika realna (w %) 2005 278 921,9 582 203,2 897 072,7 1 249 869,0 102,10 2006 313 631,1 653 175,4 1 016 553,2 1 411 388,1 1,1292 101,00 1,1180 11,80 2007 362 547,5 749 029,4 1 157 468,3 1 608 451,4 1,1396 102,50 1,1118 11,18 2008 412 782,0 863 611,6 1 321 332,7 1 823 495,8 1,1337 104,20 1,0880 8,80 2009 440 125,4 882 269,7 1 342 742,5 1 837 000,3 1,0074 103,50 0,9733-2,67 2010 434 978,4 906 115,1 1 391 377,5 1 922 051,9 1,0463 102,60 1,0198 1,98 2011 485 532,3 1 005 928,5 1 560 099,4 2 169 484,4 1,1287 104,30 1,0822 8,22 2012 545 264,6 1 104 931,1 1 679 033,6 2 283 868,1 1,0527 103,70 1,0152 1,52 2013 529 498,3 1 087 890,5 1 671 980,1 2 284 484,5 1,0003 100,90 0,9913-0,87 Źródło: jak w tabeli 1. Zeszyty-naukowe-37_2014.indd 57 2014-10-24 14:28:15

58 SYTUACJA FINANSOWA W SEKTORZE PRZEDSIĘBIORSTW W 2013 ROKU Tabela 3 Przychody i koszty w sektorze przedsiębiorstw niefinansowych w kwartałach w latach 2011-2013 (w mln PLN) Wyszczególnienie I kw. przychody I kw. koszty II kw. przychody II kw. koszty III kw. przychody III kw. koszty IV kw. przychody IV kw. koszty 2011 512 781,6 485 532,3 1 072 567,1 1 005 928,5 1 652 839,5 1 560 099,4 2 294 301,9 2 169 484,4 2012 574 194,0 545 264,6 1 160 587,9 1 104 931,1 1 760 310,2 1 679 033,6 2 383 226,7 2 283 868,1 2013 551 403,9 529 498,3 1 141 214,9 1 087 890,5 1 754 751,4 1 671 980,1 2 392 594,2 2 284 484,5 Źródło: jak w tabeli 1. Tabela 4 Wskaźniki rentowności obrotu brutto i netto oraz udziału kosztów w przychodach w kwartałach dla lat 2011-2013 (w %) Wyszczególnienie 2011 2012 2013 I kw. II kw. III kw. IV kw. I kw. II kw. III kw. IV kw. I kw. II kw. III kw. IV kw. Wskaźnik rentowności obrotu brutto 5,3 6,2 5,6 5,4 5,0 4,8 4,6 4,2 4,0 4,7 4,7 4,5 Wskaźnik rentowności obrotu netto 4,3 5,2 4,7 4,5 4,1 4,0 3,8 3,4 3,2 4,0 4,0 3,8 Wskaźnik udziału kosztów w przychodach 94,7 93,8 94,4 94,6 95,0 95,2 95,4 95,8 94,1 93,4 93,5 94,2 Źródło: jak w tabeli 1. Zeszyty-naukowe-37_2014.indd 58 2014-10-24 14:28:15

Wykres 3 Przychody i koszty w sektorze przedsiębiorstw niefinansowych w kwartałach lat 2011-2013 (w mln PLN) KRYSTYNA MOŚCIBRODZKA 59 Źródło: jak w wykresie 1. Wykres 4 Wskaźnik poziomu kosztów Źródło: jak w wykresie 1. Zeszyty-naukowe-37_2014.indd 59 2014-10-24 14:28:15

60 SYTUACJA FINANSOWA W SEKTORZE PRZEDSIĘBIORSTW W 2013 ROKU Wykres 5 Wskaźniki rentowności obrotu brutto i netto Źródło: jak w wykresie 1. Wykres 6 Wyniki finansowe przedsiębiorstw niefinansowych Źródło: opracowanie na podstawie danych tabeli 5. Zeszyty-naukowe-37_2014.indd 60 2014-10-24 14:28:16

KRYSTYNA MOŚCIBRODZKA 61 Tabela 5 Wyniki finansowe przedsiębiorstw niefinansowych w latach 2000-2013 (w mld PLN) Wyszczególnienie 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Różnica 2012-2011 Wynik na działalności operacyjnej 28,5 22,8 25,5 47,4 72,3 67,8 85,9 101,0 97,1 98,9 107,2 122,8 101 109,9-21,5 8,6 Wynik na działalności finansowej -10,5-16,5-18,4-17,5-0,2-3,19 0,3 3,9-17,2-2,9 0,5 1,9-1,9-1,8-3,8 0,1 Wynik finansowy brutto 18,4 6,3 7,3 30,2 75,4 64,9 86,3 105,0 79,9 95,9 107,5 124,8 99,4 108,1-25,4 8,7 Obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego 12,2 8,8 9,2 12,2 14,7 13,6 16,5 18,6 16,9 17,0 18,0 20,9 17,3 16,0-3,6-1,3 Wynik finansowy netto 6,2-2,5-1,96 17,9 60,7 51,4 69,8 86,2 63,0 78,8 89,4 103,9 82,1 92,1-21,8 10 Nakłady inwestycyjne 81,5 64,0 56,7 56,9 62,8 63,5 73,6 96,2 105,1 94 89,2 99,9 99,7 104,1-0,2 4,3 Różnica 2013-2012 Źródło: opracowanie własne na podstawie: Wyniki finansowe przedsiębiorstw niefinansowych (2013) oraz Informacja o sytuacji społeczno ekonomicznej kraju (2014) oraz opracowania za poszczególne lata, Dane dotyczące inwestycji dotyczą podmiotów gospodarczych prowadzących księgi rachunkowe, w których liczba pracujących wynosi 50 i więcej osób. Dane nie obejmują rolnictwa, leśnictwa, łowiectwa i rybactwa, działalności finansowej i ubezpieczeniowej oraz szkół wyższych. Zeszyty-naukowe-37_2014.indd 61 2014-10-24 14:28:16

62 SYTUACJA FINANSOWA W SEKTORZE PRZEDSIĘBIORSTW W 2013 ROKU Na bardzo nietrwałą tendencję w poprawie wyników finansowych przedsiębiorstw wskazywał też udział przychodów przedsiębiorstw wykazujących zysk w przychodach ogółem. W pierwszych kwartałach udział ten spadał w stosunku do 2012 r., dopiero w IV kwartale 2013 r. wskaźnik uległ poprawie i wzrósł z 84,4% na 85,3%. Także wskaźnik płynności finansowej III stopnia obniżał się w poszczególnych kwartałach 2013 r. Mimo ujemnej realnej dynamiki przychodów, wyniki finansowe w 2013 r. uległy poprawie w stosunku do uzyskanych w 2012 r. i były też lepsze od osiągniętych w 2010 r. Poprawie uległ wynik na działalności operacyjnej nastąpił jego wzrost o 8,6 mld zł w stosunku do 2012 r. oraz wynik finansowy netto i brutto wzrosły odpowiednio o 8,7 mld zł i 10 mld zł. Wzrosły także nakłady inwestycyjne (o 4,3 mld zł), wobec spadku rok wcześniej (por. tabela 5). Wynik na działalności finansowej podobnie jak w 2012 r., wpływał negatywnie na wynik brutto i netto zmniejszał je o 1,8 mld zł. Poprawa wyników była konsekwencją nie tylko polepszenia koniunktury rynkowej, ale także lepszego zarządzania finansami przedsiębiorstw i redukcją kosztów, między innymi przez zmniejszenie zatrudnienia w średnich firmach oraz niewielki wzrost w pozostałych. Odmiennie kształtowały się relacje w sektorze publicznym i prywatnym. Wskaźnik udziału kosztów w przychodach w sektorze publicznym nie zmienił się w 2013 r. w stosunku do 2012 r. i wynosił 94,2%, ale był też znacznie wyższy niż w 2011 r. (91,4%). W sektorze prywatnym nastąpiła poprawa tego wskaźnika zmalał on do poziomu 95,6% w 2013 r. z 96,1% w 2012 r. ale nadał był wyższy niż w sektorze publicznym (por. wykres 7). Również płynność finansowa była wyższa dla sektora publicznego niż prywatnego oraz także wzrastała. Płynność zaś w sektorze prywatnym malała (por. wykres 8). Rentowność obrotu brutto i netto dla sektora publicznego była wyższa niż notowana w sektorze prywatnym. Dla obu sektorów wskaźniki te uległy poprawie, w większym stopniu dla sektora prywatnego niż dla publicznego, ale jedynie w stosunku do 2012 r. Daleko im do wskaźników osiąganych w latach przed kryzysem 2008 r. oraz do wskaźników rentowności uzyskiwanych w latach 2010 i 2011 (por. wykresy 9 i 10). W celu przedstawienia pełnego obrazu wyników finansowych sektora przedsiębiorstw w 2013 r. należy także odnieść się do wyników w podziale według wielkości przedsiębiorstw. Zaskakują pozytywne tendencje w małych i średnich firmach zatrudniających od 10 do 49 osób oraz od 50 do do 249 osób, a także negatywne tendencje w dużych firmach zatrudniających powyżej 249 osób. Szczególnie jeśli przeanalizujemy wskaźniki płynności finansowej, zauważymy, że płynność II i III stopnia wyraźnie pogarszała się i była na niższym poziomie w dużych firmach, a polepszała się w małych firmach i utrzymywała się na stabilnym poziomie w średnich firmach. Także wynik na sprzedaży produktów, towarów i materiałów wykazuje tendencję wzrostową w małych i średnich firmach, a spadek w dużych. Podobnie z rentownością sprzedaży w małych i średnich firmach w 2013 r. rentowność sprzedaży w ostatnim analizowanym roku wzrosła z 3,3% do 3,6% w małych firmach Zeszyty-naukowe-37_2014.indd 62 2014-10-24 14:28:16

KRYSTYNA MOŚCIBRODZKA 63 Wykres 7 Wskaźnik udziału kosztów w przychodach według sektorów Źródło: opracowanie własne na podstawie: Wyniki finansowe przedsiębiorstw niefinansowych (wydania z lat 2000-2013). Wykres 8 Płynność finansowa I i II stopnia według sektorów Źródło: jak w wykresie 7. Zeszyty-naukowe-37_2014.indd 63 2014-10-24 14:28:16

64 SYTUACJA FINANSOWA W SEKTORZE PRZEDSIĘBIORSTW W 2013 ROKU Wykres 9 Rentowność obrotu brutto według sektorów Żródło: jak w wykresie 7. Wykres 10 Rentowność obrotu netto według sektorów Żródło: jak w wykresie 7. Zeszyty-naukowe-37_2014.indd 64 2014-10-24 14:28:17

Wykres 11 Rentowność sprzedaży według wielkości przedsiębiorstwa KRYSTYNA MOŚCIBRODZKA 65 Źródło: opracowanie własne na podstawie: Wyniki finansowe podmiotów gospodarczych w 2013 r. (2014). Wykres 12 Płynność finansowa II stopnia według wielkości przedsiębiorstwa Żródło: jak w wykresie 11. Zeszyty-naukowe-37_2014.indd 65 2014-10-24 14:28:17

66 SYTUACJA FINANSOWA W SEKTORZE PRZEDSIĘBIORSTW W 2013 ROKU Wykres 13 Płynność III stopnia według wielkości przedsiębiorstwa Żródło: jak w wykresie 11. oraz z 3,9% do 4,0% w średnich firmach, a w dużych spadła z 4,8% do 4,6% (por. tabele 6 i 7). Jedynie rentowność obrotu brutto w małych firmach spadła z 4,8% w 2012 r. do 4,2% w 2013 r., ale już w średnich firmach wzrosła z 3,5% w 2012 r. do 3,9% w 2013 r. Dane dotyczące najmniejszych mikrofirm zatrudniających do 9 osób wykazują znacznie wyższy poziom rentowności duże firmy. Można postawić hipotezę, że małe i średnie firmy lepiej radzą sobie z dekoniunkturą rynkową niż duże firmy i dlatego pozytywnym zjawiskiem jest wzrost liczby firm mikro- oraz małych i średnich, ponieważ to właśnie one zapewniają stabilizację makroekonomiczną gospodarki kraju w czasach kryzysu finansowego. Tabela 6 Rentowność sprzedaży (w %) Wyszczególnienie 2009 2010 2011 2012 2013 Ogółem (w %) 5,0 5,1 5,2 4,3 4,3 10-49 osób 5,0 4,7 4,7 3,9 4,0 50-249 osób 4,2 3,8 3,8 3,3 3,6 Powyżej 250 osób 5,4 5,9 5,9 4,8 4,6 Źródło : Wyniki finansowe podmiotów gospodarczych w 2013 r. (2014). Zeszyty-naukowe-37_2014.indd 66 2014-10-24 14:28:17

KRYSTYNA MOŚCIBRODZKA 67 Tabela 7 Rentowność obrotu brutto (w %) Wyszczególnienie 2009 2010 2011 2012 2013 Ogółem (w %) 4,9 5,3 4,9 4,3 4,5 10-49 osób 4,9 5,1 2,1 4,8 4,2 50-249 osób 4,2 4,1 3,7 3,5 3,9 Powyżej 250 osób 5,4 5,9 6,2 4,5 4,8 Żródło: jak w tabeli 6. Ocena możliwości dalszego rozwoju przedsiębiorstw opiera się między innymi na ich dynamice inwestycyjnej. Do dodatnich zjawisk należy więc zaliczyć wzrost realny nakładów inwestycyjnych w 2013 r. o 3,48%, co oznaczało, że przedsiębiorstwa zanotowały wzrost nakładów o 4,3 mld zł. W przedsiębiorstwach zatrudniających powyżej 50 osób nakłady te wyniosły 104,1 mld zł, a w przedsiębiorstwach ogółem 115,0 mld zł. Największy wzrost nakładów inwestycyjnych miał miejsce w dużych przedsiębiorstwach (wzrost o 2,7 mld zł) i w średnich (wzrost o 1,6 mld zł). Spadek nakładów zanotowano w małych firmach zatrudniających od 10 do 49 osób (o 7 mld zł). Warto odnotować dość duży relatywny wzrostu nakładów na wartości niematerialne i prawne do ogółu nakładów inwestycyjnych na środki trwałe. Wzrost tego rodzaju nakładów wystąpił we wszystkich rodzajach przedsiębiorstw. Największy w dużych przedsiębiorstwach. Od 2011 r. zanotowano prawie dwukrotny wzrost tych wydatków na wartości niematerialne i prawne w relacji do nakładów ogółem na środki trwałe. Także wyraźny wzrost tej relacji nastąpił w małych firmach i niewielki wzrost w średnich przedsiębiorstwach. Wzrost tego rodzaju nakładów może być skutkiem zakupu licencji, poniesieniem kosztów zakończonych prac rozwojowych, wydatkami na zakup patentów i znaków towarowych, a więc działaniami podnoszącymi konkurencyjność i innowacyjność przedsiębiorstw. Wartość tych nakładów w dużych przedsiębiorstwach wynosiła w 2013 r. 10,5 mld zł, w średnich firmach 1,5 mld zł i w małych firmach 787 mln zł. Podsumowując sytuację finansową sektora przedsiębiorstw w 2013 r., można ją ocenić na tle lat poprzednich 2011-2012 jako dość trudną, ale dającą nadzieję na polepszenie wyników w przyszłości. Trudną sytuację obrazują wykresy 18 i 19 realna dynamika przychodów ze sprzedaży spadła w stosunku do lat 2012 i 2011. Należy podkreślić, że nadzieję na poprawę wyników w przyszłości dawała dodatnia realna dynamika inwestycji, wyższa niż w 2012 r., ale nadal niższa niż w 2011 r. Rentowności obrotu brutto i netto poprawiły się w stosunku do 2012 r., ale były gorsze niż uzyskiwane w 2011 r. (por. wykres 18). Jeśli analizujemy wyniki operacyjne i wynik finansowy brutto, to niewielka poprawa nastąpiła w stosunku do 2012 r., ale nie uzyskano lepszych wyników niż w 2011 r. (por. wykres 19). Zeszyty-naukowe-37_2014.indd 67 2014-10-24 14:28:18

68 SYTUACJA FINANSOWA W SEKTORZE PRZEDSIĘBIORSTW W 2013 ROKU Tabela 8 Nakłady inwestycyjne w przedsiębiorstwach niefinansowych Wyszczególnienie 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Nakłady inwestycyjne (w mld PLN) 81,5 64 56,7 56,9 62,8 63,5 73,6 96,2 105,1 94 89,2 99,9 99,7 104,1 Wsk. dynamiki nominalnej 0,785 0,886 1,004 1,104 1,011 1,159 1,307 1,093 0,894 0,949 1,120 0,998 1,044 Wsk. inflacji (w %) 110,1 105,5 101,9 100,8 103,5 102,1 101,0 102,5 104,2 103,5 102,6 104,3 103,7 100,9 Wsk. dynamiki realnej inwestycji (w %) 0,744 0,869 0,996 1,066 0,990 1,148 1,275 1,048 0,864 0,925 1,074 0,962 1,035 Dynamika realna inwestycji (w %) -25,57-13,06-0,44 6,64-0,97 14,76 27,52 4,85-13,59-7,51 7,38-3,76 3,48 Źródło: jak w tabeli 5. Zeszyty-naukowe-37_2014.indd 68 2014-10-24 14:28:18

KRYSTYNA MOŚCIBRODZKA 69 Wykres 14 Nakłady inwestycyjne w podmiotach zatrudniających powyżej 50 osób (w mld PLN) Źródło: jak w wykresie 11. Wykres 15 Dynamika realna inwestycji w podmiotach Źródło: jak w wykresie 11. Zeszyty-naukowe-37_2014.indd 69 2014-10-24 14:28:18

70 SYTUACJA FINANSOWA W SEKTORZE PRZEDSIĘBIORSTW W 2013 ROKU Wykres 16 Nakłady inwestycyjne według wielkości przedsiębiorstw (w mln PLN) Źródło: jak w wykresie 11. Wykres 17 Udział nakładów na wartości niematerialne i prawne według wielkości przedsiębiorstw (w %) Źródło: jak w wykresie 11. Zeszyty-naukowe-37_2014.indd 70 2014-10-24 14:28:18

KRYSTYNA MOŚCIBRODZKA 71 Wykres 18 Realne dynamiki przychodów i inwestycji oraz rentowności obrotu brutto i netto Źródło: jak w wykresie 7. Wykres 19 Wyniki finansowe przedsiębiorstw niefinansowych Źródło: jak w wykresie 7. Zeszyty-naukowe-37_2014.indd 71 2014-10-24 14:28:19

72 SYTUACJA FINANSOWA W SEKTORZE PRZEDSIĘBIORSTW W 2013 ROKU Tabela 9 Nakłady na środki trwałe ogółem według wielkości przedsiębiorstwa (w mln PLN) Wyszczególnienie 2009 2010 2011 2012 2013 Dynamika nominalna 2013/2012 (w %) Ogółem 105 467,3 100 967,0 112 508,0 110 681,8 115 017,0 3,9 10-49 osób 11 404,2 11 730,2 12 654,3 10 962,7 10 955,6-0,06 49-249 osób 22 622,6 22 144,1 24 155,8 23 835,7 25 492,4 6,9 Powyżej 250 osób 71 440,5 67 092,7 75 697,9 75 883,3 78 569,1 3,5 Źródło: jak w tabeli 6. Tabela 10 Nakłady na wartości niematerialne i prawne w podziale według wielkości przedsiębiorstwa (w mln PLN) oraz relacja tych nakładów do nakładów ogółem Wyszczególnienie 2009 2010 2011 2012 2013 Dynamika nominalna 2013/2012 (w %) Ogółem 6 926,2 7 636,9 7 060,6 9 784,5 12 735,3 30,2 10-49 osób 420,5 535,9 797,6 672,1 787,0 17,1 50-249 osób 1 090,3 1 150,3 1 103,1 1 261,3 1 479,4 17,3 Powyżej 250 osób 5 415,5 5 950,7 5 159,9 7 851,2 10 469,0 33,3 Relacja nakładów na wartości niematerialne i prawne do nakładów ogółem Nakłady na wartości niematerialne i prawne w relacji do nakładów inwestycyjnych ogółem (w %) 6,6 7,6 6,3 8,8 11,1 x 10-49 osób 3,7 4,6 6,3 6,1 7,2 x 50-249 osób 4,8 5,2 4,6 5,3 5,8 x Powyżej 250 osób 7,6 8,9 6,8 10,3 13,3 x Dynamika realna inwestycji ogółem (w %) -13,59-7,51 7,38-3,76 3,48 Źródło: jak w tabeli 6. Bardzo trudne warunki prowadzenia działalności potwierdzają także wykresy 20-23, które obrazują tendencje spadkowe kapitału pracującego w przedsiębiorstwach ogółem, jak też w sektorze publicznym i sektorze prywatnym. Wyjątkowo niepokojący jest fakt spadku kapitału pracującego w dużych firmach o 2 777,5 mln zł (por. wykres 22). Pozytywny jest fakt wzrostu kapitału pracującego w małych i średnich firmach. Wzrost ten nie jest duży, Zeszyty-naukowe-37_2014.indd 72 2014-10-24 14:28:19

KRYSTYNA MOŚCIBRODZKA 73 Wykres 20 Kapitał pracujący w sektorze publicznym i prywatnym Źródło: jak w wykresie 7. Wykres 21 Rotacja majątku obrotowego według sektorów Źródło: jak w wykresie 7. Zeszyty-naukowe-37_2014.indd 73 2014-10-24 14:28:19

74 SYTUACJA FINANSOWA W SEKTORZE PRZEDSIĘBIORSTW W 2013 ROKU Wykres 22 Kapitał pracujący według liczby zatrudnionych Źródło: jak w wykresie 7. Wykres 23 Rotacja majątku obrotowego według liczby zatrudnionych Źródło: jak w wykresie 7. Zeszyty-naukowe-37_2014.indd 74 2014-10-24 14:28:19

KRYSTYNA MOŚCIBRODZKA 75 w małych firmach zanotowano wzrost o 4,5% a w średnich firmach o 1,3%. Jednak rotacja majątku obrotowego miała w 2013 r. tendencję spadkową, ogółem spadła z 3,23 raza na 3,16 razy i te spadki miały miejsce we wszystkich typach przedsiębiorstw, małych średnich i dużych. Spadek rotacji majątku nie był wysoki ale utrzymanie się takiej tendencji w przyszłości zapewne wiązałoby się z pogorszeniem wyników finansowych. Warto też wspomnieć o procesach upadłościowych firm w Polsce, które wpływają na ocenę warunków prowadzenia działalności. Zanotowane tendencje wskazują na umiarkowany optymizm dotyczący ograniczenia zjawiska upadłości firm. W 2013 r. upadły w Polsce ogółem 883 podmioty, tj. o 6 podmiotów więcej (1%) niż w 2012 r. W 2012 r. przyrost upadłości wynosił 154 podmioty (wzrost o 21,3%). Można więc powiedzieć, że zjawisko przyrostu upadłości zostało zahamowane (Raport Coface, 2014a). Nadal jest to jednak bardzo negatywne zjawisko, ponieważ w 2013 r. upadło dwa razy więcej podmiotów niż w 2008 roku. Tabela 11 Upadłości przedsiębiorstw w latach 2008-2013 Rodzaj postępowania upadłościowego 2008 2009 2010 2011 Zmiana 2012/11 2012 Zmiana 2013/12 Upadłości w celu likwidacji majątku 348 572 538 620 711 718 Upadłości z możliwością zawarcia układu 63 119 117 103 166 165 Ogółem 411 691 655 723 21,3% 877 +1% 883 Źródło: Raport Coface nt. Upadłości firm w Polsce w 2013 r. (2014a). 2013 Dane o upadłościach według form prawnych firm wskazują, że nadal występuje duża liczba upadłości spółek z o.o. 524, tj. o 4% więcej niż w 2012 roku. Informacje o upadłościach w 2013 r. w Europie Środkowo-Wschodniej wskazują, że w Polsce upadło w 2013 r. 0,05% przedsiębiorstw, natomiast np. w Rumunii 6,44% (tj. 27 145 przedsiębiorstw), na Węgrzech 2,27% (13 489 przedsiębiorstw) (Panorama Coface 2014). Również we Francji 2013 r. był rekordowy, jeśli chodzi o upadłości upadło w sumie 62 500 przedsiębiorstw, co stanowiło wzrost o 3,3% 1. W Polsce w I kwartale 2014 r. liczba wniosków o upadłość była prawie taka sama jak w I kwartale 2013 r. 1078 firm (w I kw. 2013 r. 1020 firm). Spodziewano się poprawy, czyli spadku liczby upadłości i tak się stało w I kw. wyniosła 178 podmiotów wobec 211 1 http://www.coface.pl/content/download/68787/795333/version/6/file/panorama_upadlosci_jesien_2013.pdf [dostęp: czerwiec 2014]. Zeszyty-naukowe-37_2014.indd 75 2014-10-24 14:28:19

76 SYTUACJA FINANSOWA W SEKTORZE PRZEDSIĘBIORSTW W 2013 ROKU w I kw. 2013 r. i jest to spadek o 15%. Nastąpił dość znaczący spadek upadłości w spółkach z o.o i spółkach akcyjnych, mniejszy w przedsiębiorcach indywidualnych (o 4 podmioty czyli o 8%). Zwiększył się jednak udział indywidualnych przedsiębiorców upadłych w ogólnej liczbie upadości (z 23% do 25%) (Raport Coface 2014b). Prognozy KUKE odnośnie upadości w 2014 r. są optymistyczne. Zakładają one, że liczba upadłości zmniejszy się do 787 przedsiębiorstw, czyli spadnie o 11,2%., przy założeniu tempa wzrostu PKB na poziomie 3,2% i rentowności obrotu netto w wysokosci 4,5% (Upadłości firm 2014). Podsumowanie Sytuacja polskich przedsiębiorstw po trudnym 2013 r. jest zadowalająca i powoli poprawia się. Występują symptomy poprawy sytuacji w postaci wzrostu nakładów inwestycyjnych, zahamowania procesów upadłościowych. W I kwartale 2014 r. zanotowano wzrost przychodów o 2,7%, podczas gdy w I kwartale 2013 r. nastąpił spadek przychodów o 4%. Fakt ten daje nadzieję na polepszenie wyników także z tego względu, że dynamika kosztów uzyskania przychodów była niższa i wyniosła 2,1%. Uzyskano lepszy wynik finansowy brutto i netto, obniżył się wskaźnik poziomu kosztów, wzrosła rentowność obrotu brutto z 4% do 4,5% oraz rentowność obrotu netto z 3,2% do 3,8%. Poprawie uległa płynność finansowa. Istnieje więc nadzieja, że pod koniec roku Wykres 24 Aktywność eksportowa (udział eksportu w przychodach ze sprzedaży oraz odsetek eksporterów 28 26 24 22 20 udział eksportu w przychodach (L) odsetek eksporterów (P) odsetek eksporterów SA (P) 52 50 48 46 44 42 18 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 40 Źródło: Sytuacja finansowa sektora przedsiębiorstw w IV kw. 2013 r. (2014, s. 7). Zeszyty-naukowe-37_2014.indd 76 2014-10-24 14:28:20

KRYSTYNA MOŚCIBRODZKA 77 założenia dotyczące wskaźników wzrostu PKB i rentowności obrotu brutto zostaną spełnione. Warunkiem jest utrzymanie odpowiedniej aktywności zagranicznej firm, szczególnie aktywności eksportowej. Dane powyższe (na podstawie badań NBP) pokazują, że aktywność eksportowa ogółem rosła, szczególnie jeśli chodzi o wzrost udziału eksporterów, ale udział eksportu w przychodach miał tendencję malejącą. Ostatnie dane wskazują, że będzie trudno utrzymać trend wzrostowy udziału eksportu w przychodach. Niewątpliwie do tych trudnych warunków eksportowych przyczynia się sytuacja polityczna na wschodzie Europy. Z danych GUS wynika, że w pierwszym kwartale 2014 r. eksport do krajów Europy Środkowo- Wschodniej znacznie obniżył się na skutek wydarzeń politycznych w Rosji i na Ukrainie. Obroty towarowe z krajami Europy Środkowo-Wschodniej zmniejszyły się w porównaniu z I kwartałem ub. roku w eksporcie o 7,1% do 12 238,9 mln zł, a w imporcie o 3,2% do 22 501,6 mln zł ( ) Eksport do Rosji, w porównaniu z I kwartałem ub. roku, zmniejszył się o 6,3% i wyniósł 7200,4 mln zł, a import obniżył się o 5,3% do 19 707,6 mln zł ( ) Wymiana towarowa z Ukrainą obniżyła się w eksporcie o 19,9% do 3025,5 mln zł, a w imporcie wzrosła o 7,1% do 1893,3 mln zł, W rezultacie dodatnie saldo obrotów wyniosło 1132,2 mln zł (wobec 2011,0 mln zł przed rokiem) (Informacja 2014). Jednocześnie polskie firmy mają coraz większe kłopoty z odzyskiwaniem swoich należności od firm ukraińskich. Wartość zaległych płatności w ostatnich miesiącach wzrosła kilkakrotnie. Jeszcze do listopada 2013 r. kwota, którą windykowała KUKE S.A., wynosiła 6,5-7 mln zł. W ciągu czterech miesięcy na koniec marca 2014 r. wzrosła do 30 mln zł 2. Niektórzy ekonomiści twierdzą nawet, że kryzys polityczny na wschodzie Europy może pogłębić kryzys ekonomiczny (Kołodko 2014). Problemy powyższe może skutecznie złagodzić propozycja KUKE S.A. dotycząca zabezpieczania kontraktów eksportowych od ryzyka politycznego. Polisa na Wschód jest produktem, który umożliwia ubezpieczenie należności w kredycie kupieckim od kontrahentów z krajów o podwyższonym ryzyku politycznym. Decyzje polityczne mogą mieć istotny wpływ na funkcjonowanie gospodarki i w konsekwencji stwarzać bariery i ograniczenia w realizacji międzynarodowych kontraktów handlowych. Polisa na Wschód chroni firmę zarówno od niewypłacalności kontrahentów, czy opóźnień w regulowaniu zobowiązań, ale także od nagłych zmian w sytuacji politycznej krajów, z których pochodzą partnerzy handlowi. KUKE S.A. jest jedyną instytucją w Polsce, która oferuje kompleksową ochronę ubezpieczeniową od ryzyka nierynkowego, tj. ryzyka handlowego, politycznego oraz zdarzeń o charakterze siły wyższej. Jest firmą o największym w Polsce doświadczeniu w ubezpieczaniu kontrahentów z krajów wysokiego ryzyka 3. 2 http://firma.pb.pl/3613873,57476,ukrainskie-zatory-w-polskich-firmach [dostęp: czerwiec 2014]. 3 http://www.kuke.com.pl/polisa_na_wschod_mp.php [dostęp: czerwiec 2014]. Zeszyty-naukowe-37_2014.indd 77 2014-10-24 14:28:20

78 SYTUACJA FINANSOWA W SEKTORZE PRZEDSIĘBIORSTW W 2013 ROKU Niewątpliwie kryzys wschodni może negatywnie odbić się także na wzroście gospodarki niemieckiej powiązanej kontraktami z Rosją. Skutki tej sytuacji już dają się odczuć nie tylko w Polsce, ale w całej Europie. Sytuacja finansowa w polskich przedsiębiorstwach w 2014 r. będzie więc w dużej mierze zależała od rozwijającej się sytuacji politycznej i rozwiązania konfliktu wschodnio-europejskiego, a także od możliwości szybkiej zmiany strategii sprzedażowych i eksportowych polskich firm. Bibliografia Kołodko G. (2014), Kryzys na Wschodzie może obniżyć wzrost PKB Polski znacznie poniżej 3 proc., http://biznes.gazetaprawna.pl/artykuly/787502,kolodko-kryzys-na-wschodzie-moze-obnizycwzrost-pkb-polski-znacznie-ponizej-3-proc.html [dostęp: czerwiec 2014]. Kwartalne wskaźniki makroekonomiczne, finanse przedsiębiorstw niefinansowych (2014), http://stat.gov.pl/wskazniki-makroekonomiczne/ [dostęp: czerwiec 2014]. Informacja o sytuacji społeczno-gospodarczej kraju w kwietniu 2014 r. (2014), GUS, Warszawa. Panorama Coface, Upadłości w Europie Środkowo-Wschodniej w 2013 roku: Wzrost liczby bankructw na skutek osłabionych warunków gospodarczych (2014), http://www.coface.pl/content/download/80153/961025/version/2/file/panorama_cee_insolvencies_ Spring2014_eng.pdf [dostęp: czerwiec 2014]. Polisa na wschód (2014), http://www.kuke.com.pl/polisa_na_wschod_mp.php [dostęp: czerwiec 2014]. Raport Coface nt. upadłości firm w Polsce w 2013 r. (2014a), http://www.coface.pl/content/download/71407/824637/version/14/file/coface_raport_roczny_ upadlosci_2013_ok.pdf [dostęp: czerwiec 2014]. Raport Coface nt. upadłości firm w Polsce w I kw. 2014 r. (2014b), http://www.coface.pl/content/download/78447/917503/version/3/file/inf_pras_coface_ Upadlosci_I_kw_2014_31032014.pdf [dostęp: czerwiec 2014]. Sytuacja finansowa sektora przedsiębiorstw w IV kw. 2013 r. (2014), nr 1, NBP, Warszawa. Ukraińskie-zatory-w-polskich-firmach (2014), http://firma.pb.pl/3613873,57476 [dostęp: czerwiec 2014]. Upadłości firm w Polsce prognozy KUKE (2014), http://www.kuke.com.pl/download.php?plik=1444 [dostęp: czerwiec 2014]. Wyniki finansowe przedsiębiorstw niefinansowych (wydania z lat 2000-2013), GUS, Warszawa. Wyniki finansowe podmiotów gospodarczych w 2013 r. (2014), GUS, Warszawa. Financial Situation in the Enterprise Sector in 2013 Summary The paper is a report on a survey of enterprises financial standing based, first of all, on the CSO s reporting data, quarterly macroeconomic data, finance of non-financial enterprises, CSO s elaborations: Financial results of non-financial enterprises and Financial results of economic entities in 2013. In the survey, there were analysed the changes in revenues from total activity and tax-deductible expenses related to those revenues and profitability in individual quarters of the year 2013 as well as Zeszyty-naukowe-37_2014.indd 78 2014-10-24 14:28:20

KRYSTYNA MOŚCIBRODZKA 79 assessment of those variable vis-à-vis relevant quarters of the year 2012 and earlier years. There was exhibited that the real dynamics of revenues in particular quarters of 2013 was negative, though there also decreased the cost dynamics. Therefore, the cost-to-sales ratio in the first two quarters of 2013 declined, what caused growth of gross and net turnover profitability rate. The analysis covered the components of financial result of enterprises indicating improvement of results against those achieved in 2012, though lagging behind the results of the year 2011. Based on the data from the CSO s elaboration entitled Financial results of economic entities in 2013, the author assessed the changes, which were taking place in profitability and liquidity as well as in investment expenditure at enterprises of different size in terms of the employment criterion. In general, in 2013, the financial standing of large firms began to deteriorate, while that of small and medium-sized to improve. There were surveyed investment outlays as well as working capital and asset turnover. In investment outlays, the absolute highest growth was noted in large firms, though relatively the biggest growth was gained in medium-sized firms (by 6.9%). In small firms, there took place a nominal drop of investment expenditure (by 0.06%). Working capital decreased in large firms and it was growing in small and medium-sized. Asset turnover decreased in all groups of firms. The author also assessed the firms bankruptcy processes, indicating a setback of the process of firms going bankrupt as well as she referred to firms export activity based on the NBP s data. In general, this activity improved as regards growth of the number of exporters, albeit there was declining the share of exports in sales revenues. There were indicated the political determinants of the economic stabilisation of the Central and Eastern European countries, due to the Ukrainian and Russian crisis that affects the economic standing of enterprises and the achieved financial results. Key words: enterprise financial performance. JEL codes: G32, G33, D22, D24 Artykuł nadesłany do redakcji w czerwcu 2014 r. All rights reserved Afiliacja: dr Krystyna Mościbrodzka Akademia Finansów i Biznesu Vistula ul. Stokłosy 3 02-787 Warszawa tel.: 22 457 23 00 e-mail: k.moscibrodzka@vistula.edu.pl Zeszyty-naukowe-37_2014.indd 79 2014-10-24 14:28:20