Wymiana Informacji Kredytowych w Świetle Nowej Dyrektywy o Kredycie Konsumenckim, Orzecznictwa Europejskiego oraz Obecnych Prac w UE

Wymiana Informacji Kredytowych w Świetle Nowej Dyrektywy o Kredycie Konsumenckim, Orzecznictwa Europejskiego oraz Obecnych Prac w UE Warszawa, 31.03.2009 r. Agnieszka Marzec

ROLA I ZNACZENIE WYMIANY INFORMACJI KREDYTOWEJ W KSZTAŁTOWANIU JEDNOLITEGO RYNKU USŁUG FINANSOWYCH W UE ułatwienie dostępu do źródeł finansowania w innym państwie członkowskim, a tym samym swobodnego przepływu usług finansowych pomiędzy krajami UE, wzrost zróżnicowania produktów kredytowych, poprawa zaufania klientów, zwiększenie i mobilności ś iklientów, zapobieganie nadmiernemu zadłużaniu klientów, zmniejszenie liczby złych kredytów, zmniejszenie oprocentowania kredytu: lepsza historia kredytowa lepsze warunki kredytu, Nr slajdu 21

ROLA I ZNACZENIE WYMIANY INFORMACJI KREDYTOWEJ W KSZTAŁTOWANIU JEDNOLITEGO RYNKU USŁUG FINANSOWYCH W UE c.d. ułatwienie oceny zdolności kredytowej i prawdopodobieństwa niewypłacalności klienta, wzmocnienie odpowiedzialnego kredytowania (responsible lending), zniwelowanie i asymetrii iiinformacji pomiędzy kredytodawcą d ik kredytobiorcą (kredytodawca ma dostęp do obiektywnych informacji i tym samym ma pełniejszą wiedzę o istniejących zobowiązaniach klienta, może proaktywnie zarządzać rachunkiem klienta), zmniejszenie niepewności po stronie sprzedawców produktów kredytowych zwiększenie volumenu sprzedaży tych produktów,* * * Marco Pagano and Tullio Jappelli, Information sharing in credit markets: a survey, CSEF, March 2000, Marco Pagano and Tullio Jappelli, Role and effect of credit information sharing, CSEF, April 2005, World Bank Credit Bureau Knowledge Guide 2006, World Bank (2004), Doing Business in 2004: 31

ROLA I ZNACZENIE WYMIANY INFORMACJI KREDYTOWEJ W KSZTAŁTOWANIU JEDNOLITEGO RYNKU USŁUG FINANSOWYCH W UE zwiększenie świadomości klientów co do wartości pozytywnej historii kredytowej i jej wpływu na możliwość otrzymania korzystniejszej oferty z banku, budowanie pozytywnych zachowań klientów w zakresie wywiązywania się ze zobowiązań oraz zapobieganie oszustwom bankowym, kradzieżom tożsamości, lepsza ocena ryzyka przez kredytodawców wzmocni w krótkiej perspektywie stabilność rynku finansowego,* * Marco Pagano and Tullio Jappelli, Information sharing in credit markets: a survey, CSEF, March 2000, Marco Pagano and Tullio Jappelli, Role and effect of credit information sharing, CSEF, April 2005, World Bank Credit Bureau Knowledge Guide 2006, World Bank (2004), Doing Business in 2004: 41

BIURA KREDYTOWE NA JEDNOLITYM YNKU USŁUG FINANSOWYCH Z PERSPEKTYWY KOMISJI EUROPEJSKIEJ Instytucje kredytowe udzielające kredytów w innych państwach powinny posiadać wiarygodne informacje, Zagraniczne instytucje kredytowe nie powinny być ć dyskryminowane, Mobilni konsumenci zaciągający kredyty w innym państwie członkowskim powinni być w stanie udowodnić swoja zdolność kredytową, Wymiana informacji kredytowych pomiędzy państwami członkowskimi jest ograniczona pomimo szeregu istniejących inicjatyw, Rodzaj i ilość dostępnych danych kredytowych oraz mechanizmy ich przekazywania w poszczególnych państwach członkowskich są zróżnicowane, Różnice w strukturze biur kredytowych w poszczególnych państwach, 51

SYSTEMY WYMIANY INFORMACJI KREDYTOWEJ GŁÓWNE PROBLEMY NA DRODZE DO INTEGRACJI RYNKU WYMIANY INFORAMCJI W UE we wszystkich państwach członkowskich UE poza Luxemburgiem - diałają działają biura kredytowe e jednak w oparciu o bardzo różne regulacje prawne i wypracowane praktyki. Główne różnice pomiędzy systemami wymiany to:, różne systemy własnościowe biur kredytowych (prywatne, publiczne, prywatne i publiczne) różne rodzaje gromadzonych danych (pozytywne i negatywne, wyłącznie negatywne), różne okresy przechowywania danych po wygaśnięciu zobowiązania 61

SYSTEMY WYMIANY INFORMACJI KREDYTOWEJ GŁÓWNE PROBLEMY NA DRODZE DO INTEGRACJI RYNKU WYMIANY INFORAMCJI W UE c.d. różne reżimy prawne w zakresie obowiązku przekazywania danych do biur kredytowych ( ustawowy obowiązek przekazywania, zobowiązania umowne) różne zasady dostępu do danych gromadzonych w biurze kredytowym (tylko instytucje bankowe i finansowe, podmioty z sektora pozabankowego), różne warunki przekazywania danych: zróżnicowane reżimy prawne i praktyki organów w zakresie ochrony danych osobowych (zgoda klienta) zróżnicowane opłaty dostępowe do biur kredytowych 71

DYREKTYWA O KREDYCIE KONSUMENCKIM PIERWSZY KROK DO INTEGRALNOŚCI WYMIANY INFORAMCJI KREDYTOWYCH Art. 8 Dyrektywy: y y Państwa członkowskie zapewniają przeprowadzanie p przez kredytodawcę przed zawarciem umowy o kredyt oceny zdolności kredytowej konsumenta na podstawie wystarczających informacji przekazanych mu, w stosownych przypadkach przez konsumenta oraz, w razie konieczności, na podstawie informacji uzyskanych z odpowiedniej bazy danych. Art. 9 Dyrektywy: Każde państwo członkowskie zapewnia kredytodawcom z innych państw członkowskich dostęp do baz danych wykorzystywanych w tym państwie członkowskim do oceny zdolności kredytowej konsumentów. Warunki dostępu są niedyskryminujące. 81

JAK ZAPEWNIĆ WARUNKI NIEDYSKRYMINACYJNEGO DOSTĘPU? PRÓBA ANALIZY I ODPOWIEDZI Art. 8 - nie obliguje kredytodawcy do pozyskiwania informacji z biura kredytowego państwo członkowskie ma tylko zapewnić możliwość takiego dostępu. To kredytodawca decyduje czy powinien zasięgnąć informacji z biura kredytowego kiedy uzna, że informacja otrzymana od kredytobiorcy jest niewystarczająca. W Polsce wymóg zapewnienia możliwości dostępu do danych kredytowych jest obecnie spełniony w stosunku do instytucji kredytowych w rozumieniu art. 4 ust.1 pkt. 17) Prawa bankowego), tj. banków, instytucji przyjmujących depozyty, wydawców pieniądza elektronicznego z innych państw ń członkowskich, ł kiho ile instytucje posiadają idj w Polsce oddział ł lub prowadzą działalność transgraniczną na podstawie zawiadomienia odpowiednich władz nadzorczych zgodnie z art. 48l Prawa bankowego. W innych państwach członkowskich wymóg obecności obecności instytucji kredytowej na terytorium innego państwa ( z którego pochodzi klient) jest również warunkiem dostępu do danych kredytowych w tym państwie (np. Austria). 91

JAK ZAPEWNIĆ WARUNKI NIEDYSKRYMINACYJNEGO DOSTĘPU? PRÓBA ANALIZY I ODPOWIEDZI c.d. - wymóg g obecności jest krytykowany y yprzez przedstawicieli sektora bankowego. Uznawany jest jako realna bariera w transgranicznym dostępie do informacji CZY ZATEM POSTULAT ZNIESIENIA OBOWIĄZKU OBECNOŚCI INSTYTUCJI KREDYTOWYCH W PAŃSTWIE Z KTÓREGO POCHODZI KLIENT BĘDZIE JEDNYM Z WARUNKÓW NIEDYSKRYMINACYJNEGO TRANSGRANIZCNEGO DOSTĘPU DO BAZ DANYCH?. JEŚLI TAK, KONIECZNE BĘDĄ ZMIANY W REGULACJACH WEWNĘTRZNYCH PAŃSTW CZŁONKOWSKICH. 101

JAK ZAPEWNIĆ WARUNKI NIEDYSKRYMINACYJNEGO DOSTĘPU? PRÓBA ANALIZY I ODPOWIEDZI ciąg dalszy Art. 8 - co oznacza określenie: odpowiednia baza danych? Czy oznacza to bazę danych istniejącą w kraju, w którym klient zamieszkuje na stałe? Co w przypadku jeśli jest kilka baz danych? Czy kredytodawca sam decyduje O pozyskaniu informacji z jednej z nich czy ze wszystkich? Wydaje się, że to kredytodawca powinien decydować o pozyskaniu informacji dodatkowych z wybranej bazy danych (celem weryfikacji lub uzupełnienia danych przekazanych przez kredytobiorcę). Niemniej jednak biorąc pod uwagę przewidziane w art. 23 Dyrektywy sankcje za naruszenie przepisów krajowych przyjętych zgodnie z Dyrektywą należałoby doprecyzować w ustawie co znaczy sformułowanie w wrazie konieczności oraz odpowiednia baza danych. 111

JAK ZAPEWNIĆ WARUNKI NIEDYSKRYMINACYJNEGO DOSTĘPU? PRÓBA ANALIZY I ODPOWIEDZI c.d. Art. 9 Dyrektywy: Każde państwo członkowskie zapewnia kredytodawcom z innych państw członkowskich dostęp do baz danych wykorzystywanych w tym państwie członkowskim do oceny zdolności kredytowej konsumentów. Warunki dostępu są niedyskryminujące. PYTANIA 1. Czy kredytodawcy mają mieć bezpośredni dostęp do baz danych w innych państwach członkowskich, czy może poprzez biuro kredytowe w państwie z którego pochodzą, czy też to kredytobiorca powinien pozyskiwać dla kredytodawcy swoje dane z biura kredytowego w innym państwie? 2. Czy zasada wzajemności (reciprocity) wymiany danych kredytowych ( otrzymujesz to, co dajesz = you get what you give ) będzie korelowała z zasadą niedyskryminacyjnego dostępu, w szczególności w stosunku do podmiotów krajowych? 121

JAK ZAPEWNIĆ WARUNKI NIEDYSKRYMINACYJNEGO DOSTĘPU? PRÓBA ANALIZY I ODPOWIEDZI c.d. 3. Czy kredytodawca z kraju, w którym biura kredytowe przetwarzają tylko dane negatywne (np. Francja) może pozyskać z kraju, w którym biura kredytowe przetwarzają pozytywne i negatywne dane (np. Polska) dane pozytywne i negatywne, czy może tylko powinien otrzymać dane negatywne, bo tylko takie może dostarczyć bo bazy biura kredytowego w Polsce (na zasadzie wzajemności)? Jeśli otrzymałby dane pozytywne i negatywne wówczas podmiot krajowy (bank polski), który dostarcza dane pozytywne i negatywne mógłby być dyskryminowany. Jeśli otrzyma tylko negatywne czy nie będzie dyskryminowany w stosunku do polskiego banku? 4. Jakie dane kredytowe powinny być przedmiotem wymiany transgranicznej i niedyskryminującego dostępu? Pozytywne i negatywne czy tylko negatywne? 5. Jakie podmioty powinny mieć dostęp (transgraniczny) do baz danych kredytowych? 6. Czy ypodstawą ą transgranicznej wymiany ydanych kredytowych y powinny być bilateralne umowy pomiędzy zainteresowanymi biurami kredytowymi i w oparciu o wypracowane przez te biura dobre zwyczaje (best practices)? 131

OBECNE PRACE W EU GRUPA EKSPERTÓW ds. HISTORII KREDYTOWEJ -EGCH wrzesień 2008 ukonstytuowanie Grupy Ekspertów Komisji Europejskiej do spraw historii kredytowej (Expert Group on Credit History EGCH), (jej powołanie zostało ogłoszone w Białej Księdze ds. Kredytów Konsumenckich w roku 2007), zadania EGCH: zidentyfikowanie istniejących barier w transgranicznej wymianie informacji kredytowej, analiza konsekwencji barier w transgranicznej wymianie z punktu widzenia gospodarki i konsumenta, zaproponowanie Komisji Europejskiej rozwiązań, które zniosą bariery w transgranicznej wymianie informacji kredytowej i zapewnią ochronę konsumenta, do 1 maja 2009 r. EGCH przygotuje raport dla Komisji ijieuropejskiej jkij zawierający rekomendacje wybranych przez EGCH rozwiązań umożliwiających zintensyfikowanie transgranicznej wymiany informacji kredytowej. 141

STANOWISKO BIK W KWESTII TRANSGRANICZNEJ WYMIANY DANYCH KREDYTOWYCH pośredni model transgranicznego dostępu do danych kredytowych (Indirect Access Model) - oparty na bilateralnych porozumieniach pomiędzy biurami kredytowymi w państwach członkowskich. BANK BIURO KREDYTOWE BIURO KREDYTOWE BANK transgraniczna wymiana danych pozytywnych i negatywnych gwarancją właściwej oceny ryzyka kredytowego i odpowiedzialnego kredytowania (responsible lending), zasada wzajemności podstawową zasadą transgranicznej wymiany ( otrzymujesz to, co dajesz = you get what you give ); zasada ta w dłuższej jperspektywie p powinna obejmować dane pozytywne y i negatywne; rozwiązanie krótkookresowe mogłoby dotyczyć tylko danych negatywnych (do czasu zmiany ustawodawstwa w krajach, w których nie można przetwarzać danych pozytywnych), upoważnienie konsumenta rozwiązaniem pośrednim do czasu ujednolicenia rozwiązań prawnych we wszystkich państwach członkowskich ł ki 151

STANOWISKO BIK W KWESTII TRANSGRANICZNEJ WYMIANY DANYCH KREDYTOWYCH trójstopniowy model dostępu do informacji: 1) dane kredytowe pozytywne i negatywne powinny być dostępne ex lege bankom ii instytucjom kredytowym w rozumieniu i dyrektywy 2) dane kredytowe negatywne - mogłyby być dostępne ex lege innym instytucjom z sektora pozabankowego, 3) dane kredytowe pozytywne i negatywne mogłyby być udostępniane różnym podmiotom wyłącznie ł na podstawie wyraźnego ź upoważnienia i konsumenta, 161

ORZECZENIE EUROPEJSKIEGO TRYBUNAŁU SPRAWIEDLIWOŚCI ASNEF- EQUIFAX-AUSBANC C-238/05 z dnia 23.11.2006 r. Wyrok wydany w trybie prejudycjalnym: Sąd Najwyższy Hiszpanii rozpatrując spór pomiędzy rejestrem kredytowym utworzonym przez przedsiębiorców z branży finansowej (ASNEF EQUIFAX) a organizacją konsumentów (AUSBANC) powziął wątpliwości czy w przypadku rynku rozproszonego porozumienia zawarte w celu utworzenia rejestrów informacji kredytowej mogą stanowić ograniczenie konkurencji, a tym samym być niezgodne z art.81 Traktatu (TWE)? GŁÓWNE TEZY ORZECZENIA rejestry takie istnieją w wielu państwach, zwiększają ilość informacji o potencjalnych kredytobiorcach dostępnych dla instytucji kredytowych, zmniejszając tym samym nierównowagę między wierzycielem i dłużnikiem w kwestii posiadania informacji, ułatwiając tym samym rosnącą przewidywalność prawdopodobieństwa zwrotu. w ten sposób podobne rejestry w zasadzie mogą obniżyć liczbę kredytobiorców niedotrzymujących warunków umów, a w konsekwencji poprawić funkcjonowanie oferty kredytowej, rejestry jak ten będący przedmiotem postępowania zmniejszając stopę niedotrzymywania warunków umowy przez kredytobiorców, w zasadzie mogą poprawić pp funkcjonowanie oferty kredytowej. 171

ORZECZENIE EUROPEJSKIEGO TRYBUNAŁU SPRAWIEDLIWOŚCI ASNEF- EQUIFAX-AUSBANC C-238/05 z dnia 23.11.2006 r. c.d. jeśli instytucje finansowe z powodu braku informacji dotyczących ryzyka niewywiązania się przez kredytobiorców z warunków umowy nie mogą spośródnichwyodrębnić tych, w odniesieniu do których prawdopodobieństwo niewywiązania się z warunków umowy jest większe, ryzyko ponoszone z tego powodu przez te instytucje z pewnością wzrośnie, a instytucje te będą miały tendencję do ujmowania tego ryzyka przy obliczaniu kosztów kredytu dla wszystkich kredytobiorców, w tym także tych stanowiących najmniejsze ryzyko niewywiązania się z warunków umowy. w takiej sytuacji właśnie pozytywni kredytobiorcy muszą ponosić wyższe koszty, co nie miałoby miejsca gdyby wspomniane instytucje miały możliwość bardziej precyzyjnego oszacowania prawdopodobieństwa zwrotu kredytu. rejestry, zmniejszając znaczenie informacji posiadanych przez instytucje finansowe o ich własnych klientach, wydają się w zasadzie zwiększać mobilność konsumentów. Rejestry te mogą też ułatwiać wejście nowych konkurentów k na rynek. 181

ORZECZENIE EUROPEJSKIEGO TRYBUNAŁU SPRAWIEDLIWOŚCI ASNEF- EQUIFAX-AUSBANC C-238/05 z dnia 23.11.2006 r. c.d. poza potencjalnymi pozytywnymi skutkami utworzenia rejestru, takimi ijak: poprawa oferty kredytowej, zmniejszenie ryzyka instytucji finansowych, zmniejszenie kosztów dla klientów, zwiększenie mobilności konsumentów, rejestry takie jak przedmiotowy rejestr mogą pomagać w zapobieganiu przypadkom nadmiernego zadłużenia po stronie konsumentów kredytów oraz co do zasady ypociągać za sobą ą zwiększoną ę ą ogólną ą dostępność kredytów. w przypadku ograniczania przez rejestr konkurencji w rozumieniu art. 81 ust. 1 Traktatu wspomniane obiektywne korzyści gospodarcze mogłyby kompensować niedogodności ewentualnego ograniczenia; a zbadanie tego należałoby w takim przypadku do sądu krajowego. 191

ORZECZENIE EUROPEJSKIEGO TRYBUNAŁU SPRAWIEDLIWOŚCI ASNEF- EQUIFAX-AUSBANC C-238/05 z dnia 23.11.2006 r. SENTENCJA WYROKU. 1) Artykuł 81 ust. 1 WE należy interpretować w ten sposób, żesystem wymiany informacji kredytowej między instytucjami finansowymi tego rodzaju jak Rejestr będący przedmiotem postępowania przed sądem krajowym co do zasady nie wywołuje skutku w postaci ograniczenia konkurencji w rozumieniu tego postanowienia, jeżeli: a) rynek lub rynki właściwe nie są w dużym stopniu skoncentrowane, b) system ten nie umożliwia zidentyfikowania wierzycieli, c) a warunki dostępu i korzystania z tego systemu przez instytucje finansowe nie są dyskryminacyjne pod względem prawnym i faktycznym. 201

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ. 211