Ubóstwo i wykluczenie społeczne w Unii Europejskiej Dr hab. Ryszard Szarfenberg Uniwersytet Warszawski Instytut Polityki społecznej
Przeciwdziałanie ubóstwu jako cel EWG-UE W EWG pierwsze programy wspólnotowe w obszarze przeciwdziałania ubóstwu zaczęto realizować w drugiej połowie lat 70. Trzy programy zrealizowano do wczesnych lat 90. ale czwarty został zaskarżony do ETS jako wkraczający w kompetencje krajów członkowskich Dopiero Traktat Amsterdamski, który wszedł w życie pod koniec lat 90. dał bardziej pewne podstawy prawne do działania UE w tym obszarze Strategia Lizbońska nie zawierała bezpośrednio celu ograniczenia ubóstwa W Strategii Europa 2020 już taki cel zapisano i to konkretnie: liczba osób ubogich lub wykluczonych społecznie powinna się zmniejszyć o 20 milionów
Ubóstwo lub wykluczenie społeczne Dla wyznaczenia obszaru oddziaływania przyjęto trzy kryteria Dochody gospodarstwa domowego niższe niż 60% mediany dochodów gospodarstw ogółem w danym kraju ubóstwo relatywne Gospodarstwo wskazuje, że nie może z powodów finansowych zaspokoić co najmniej 4 z 9 potrzeb (początkowo były to co najmniej 3 z 9) pogłębiona deprywacja materialna Osoby w wieku produkcyjnym w gospodarstwie domowym pracowały nie więcej niż 20% pełnego rocznego czasu pracy bardzo niska intensywność pracy Konsekwencją przyjęcia trzech kryteriów jest możliwość zachodzenia na siebie zbiorowości przez nie wyznaczonych Spełniający rozłącznie te trzy kryteria są liczeni jako ubodzy lub wykluczeni społecznie główny wskaźnik
Zbiorowości wyznaczone przez trzy kryteria Ubóstwo relatywne B Niska intensywność pracy A D C E F G H Pogłębiona deprywacja materialna A tylko ubodzy relatywnie B ubodzy relatywnie i bez pracy przez większość część roku C ubodzy relatywnie i podlegający deprywacji materialnej D jednocześnie ubodzy relatywnie, bez pracy przez większość roku i podlegający deprywacji materialnej E tylko bez pracy przez większą część roku F bez pracy przez większość roku i podlegający deprywacji materialnej G tylko pogłębiona deprywacja materialna H niespełniający żadnego z kryteriów, czyli nieubodzy
Obraz sytuacji w różnych krajach (2010, w %) Niemcy Polska Nieubodzy Ubodzy relatywnie Nieubodzy Ubodzy relatywnie Pogłębiona deprywacja materialna 1.2 mln 0.8 mln 0.3 mln 1.7 mln 5.3 mln 4.1 mln 2.9 mln M. Kainu, Social assistance and EU 2020 poverty target, 2012 Niska intensywność pracy Łącznie 19,7%, 16,0 mln 1.0 mln Niska intensywność pracy 0.6 mln 0.8 mln 0.1 mln 4.3 mln 1.3 mln 2.0 mln Podlegający pogłębionej deprywacji Łącznie 27,8%, 10,4 mln
Ubóstwo i wykluczenie społeczne w UE-27 (2011, w mln) Ubodzy relatywnie Łącznie 119,8 mln i 24,2% ludności UE-27 ogółem Podlegający pogłębionej deprywacji 9.8 % 2.6 % 4.0 % 1.6 % 2.9 % 0.5 % 2.8 % European social statistics, 2013 edition Niska intensywność pracy
Odsetek ludności (%) Ubóstwo lub wykluczenie w UE w stosunku do ogółu ludności (2005-2011) 45,0 40,0 41,0 38,0 35,0 30,0 35,0 31,7 30,6 30,8 30,6 30,7 25,0 21,5 21,8 21,6 21,4 21,2 21,6 22,5 23,2 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Stare kraje UE (15) Nowe kraje UE (12)
W tysiącach (1000) Ubóstwo lub wykluczenie społeczne w liczbach bezwzględnych (2005-2012) 100 000 88 651 90 000 81 883 83 667 83 404 83 296 84 733 82 524 80 000 Cel UE: 2008 20 milionów 115 694 20 000 = 95 694 tys. W 2012 było 124 390 tys. 91 678 70 000 60 000 50 000 40 000 42 009 39 021 35 877 32 398 31 249 31 474 31 107 31 281 30 000 20 000 17 080 14 938 12 958 11 491 10 454 10 409 10 196 10 128 10 000 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Stare kraje UE (15) Nowe kraje UE (12) Polska
Odsetek ludności (%) Spełniający wszystkie trzy kryteria w stosunku do ogółu ludności (2005-2012) 4,0 3,8 3,5 3,0 3,5 3,1 2,5 2,0 2,1 2,0 2,2 2,3 2,4 1,5 1,2 1,2 1,1 1,2 1,2 1,4 1,4 1,6 1,0 0,5 0,0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Stare kraje UE (15) Nowe kraje (12)
W tysiącach (1000) Spełniający trzy kryteria w liczbach bezwzględnych (2005-2012) 7 000 6 211 6 000 5 312 5 689 5 000 4 483 4 425 4 435 4 666 4 611 4 000 3 904 3 618 3 138 3 000 2 000 1 814 1 453 2 178 2 035 2 239 2 306 2 466 1 000 1 026 704 655 684 571 651 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Stare kraje UE (15) Nowe kraje UE (12) Polska
Wnioski Dotyczące przeciwdziałania ubóstwu w polityce UE Bezpośrednia uwzględniono ubóstwo i wykluczenie społeczne w celach UE Przyjęto wielokryterialne podejście do pomiaru problemu Skonkretyzowano cel - o ile ubóstwo i wykluczenie społeczne powinny się zmniejszyć do 2020 r. Dotyczące osiągnięć Biorąc pod uwagę UE-27 Oddalamy się od celu. W latach 2008-2012 zamiast zmniejszenia ubóstwa i wykluczenia zanotowano wzrost w tym obszarze o 8,7 miliona (większość w UE-15) Najbardziej niepokojące skumulowane ubóstwo i wykluczenie społeczne wzrosło w UE-27 o 2 miliony w latach 2008-2012 (większość w UE-15)
Załączniki
Potrzeby uwzględniane w kryterium materialnej deprywacji Brak możliwości ze względów finansowych: 1) opłacenia czynszu, rat kredytu lub opłat za media; 2) utrzymania w mieszkaniu odpowiedniej temperatury; 3) pokrycia nieoczekiwanych wydatków; 4) regularnego jedzenia mięsa i białka; 5) wyjazdu na wakacje; 6) telewizora kolorowego; 7) lodówki; 8) samochodu; 9) telefonu.
UE zaleca aktywną integrację (2008) Trzy podstawowe filary systemu aktywnej integracji Minimalny dochód gwarantowany (pieniężna pomoc społeczna o charakterze prawa obywatelskiego) Włączający rynek pracy (instrumenty aktywizacji zawodowej dla osób długotrwale bezrobotnych lub nieaktywnych zawodowo w wieku produkcyjnym) Usługi prointegracyjne wysokiej jakości (usługi wspierające gotowość do zatrudnienia, np. motywacyjne, rehabilitacyjne) Zintegrowany system trzech wymienionych filarów z zapewnieniem ich spójności wewnątrz i pomiędzy nimi
Cele krajowe w obszarze ograniczenia ubóstwa Polska a Niemcy Polska zmniejszenie w stosunku do roku 2008 liczby osób ubogich lub wykluczonych społecznie o 1,5 miliona, czyli z 11,5 mln do 10 mln. Większość tego celu została osiągnięta w latach 2008-2012, w roku 2012 poziom wskaźnika wynosił 10,1 mln. Niemcy zmniejszenie w stosunku do roku 2008 stopy bezrobocia długoterminowego o 20%, czyli z 1,63 mln do 1,3 mln (mniej o 330 tys.). Cel już został osiągnięty, gdyż stopa bezrobocia długoterminowego zmniejszyła się w Niemczech z 4% w 2008 do 2,5% w 2012