REGIONALNY PLAN DZIAŁAŃ NA RZECZ ZATRUDNIENIA DLA WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO NA ROK 2007

WOJEWÓDZKI URZĄD PRACY W GDAŃSKU Załącznik do Uchwały Nr 374/39/07 Zarządu Województwa Pomorskiego z dnia 15 maja 2007 r. REGIONALNY PLAN DZIAŁAŃ NA RZECZ ZATRUDNIENIA DLA WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO NA ROK 2007 Gdańsk, maj 2007

Spis Treści Rozdział I Wprowadzenie... 2 1. Podstawy prawne... 2 2. Uwarunkowania kształtowania polityki rynku pracy w 2007 r.... 2 3. Dokumenty strategiczne i programy będące podstawą regionalnej polityki rynku pracy i rozwoju zasobów ludzkich w roku 2007... 3 4. Założenia merytoryczne dotyczące treści i sposobu tworzenia Planu... 5 5. Funkcje i cechy planu... 6 6. Tryb i sposób powstania planu... 6 Rozdział II. Rynek pracy województwa pomorskiego w 2006 r.... 8 1. Uwarunkowania gospodarcze... 8 2. Uwarunkowania demograficzne... 11 3. Aktywność zawodowa i zatrudnienie... 16 4. Mobilność zasobów pracy... 19 5. Bezrobocie, zjawisko ubóstwa i wykluczenia społecznego... 19 6. Niedostosowanie popytu do podaży na pracę... 20 7. Edukacja i kształcenie ustawiczne... 23 8. Migracje zagraniczne... 27 9. Zatrudnienie nierejestrowane... 28 10. Instytucje rynku pracy... 28 Rozdział III. Priorytety polityki rynku pracy i rozwoju zasobów ludzkich w województwie pomorskim w 2007 roku... 30 1. Priorytetowe grupy bezrobotnych i innych osób wymagających wsparcia... 32 2. Priorytetowe kierunki polityki oraz proponowane dziedziny wsparcia działań... 33 Rozdział IV. Struktura działań dla realizacji Planu... 40 1. Główne instrumenty realizacyjne polityki rynku pracy i rozwoju zasobów ludzkich... 40 2. Charakterystyka elementów operacyjnych planu... 43 Rozdział V. Podstawy wdrażania... 55 Rozdział VI. Monitoring i aktualizacja... 63 Załączniki... 64 Wskaź niki monitorują ce rynek pracy w województwie pomorskim.... 64 Wskaźniki szczegółowe odnoszące się do realizacji priorytetowych kierunków działań... 65 Wskaź niki szczegółowe odnoszą ce się do realizowanych przedsięwzięć... 67 Porównanie priorytetów/kierunków działań w różnych dokumentach stanowiących podstawę przygotowania RPD/Z dla województwa pomorskiego na rok 2007... 69 Liczba przedsię wzięć zwią zanych z poszczególnymi kierunkami i dziedzinami wsparcia na rok 2007 dla województwa pomorskiego... 70 Wykaz instytucji i jednostek organizacyjnych, których przedsięwzię cia zostały uję te w Regionalnym Planie Działań na Rzecz Zatrudnienia na rok 2007 dla województwa pomorskiego... 71 R E G I O N A L N Y P L A N D Z I A Ł A Ń N A R Z E C Z Z A T R U D N I E N I A N A R O K 2 0 0 7-1 -

Rozdział I Wprowadzenie 1. Podstawy prawne Rola i zakres Regionalnego Planu Działań na Rzecz Zatrudnienia (RPD/Z) wynikają z zadań, jakie w zakresie polityki rynku pracy wyznacza samorządowi województwa Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. Nr 99, poz. 1001 z późn. zm.). Art. 8 Ustawy stanowi, m. in., że Do zadań samorządu województwa w zakresie polityki rynku pracy należy: (1) określanie i koordynowanie regionalnej polityki rynku pracy i rozwoju zasobów ludzkich w odniesieniu do krajowej polityki rynku pracy przez przygotowanie i realizację regionalnego planu działań na rzecz zatrudnienia; (2) podział posiadanych środków Funduszu Pracy, z uwzględnieniem kierunków i priorytetów określonych w regionalnym planie działań na rzecz zatrudnienia, na działania na rzecz promocji zatrudnienia, rozwoju zasobów ludzkich i aktywizacji bezrobotnych. Art.3 ust.4 Ustawy stanowi, że Samorząd województwa na podstawie Krajowego Planu Działań, uwzględniając strategię rozwoju województwa oraz strategię wojewódzką w zakresie polityki społecznej, o których mowa w odrębnych przepisach, przygotowuje corocznie regionalny plan działań na rzecz zatrudnienia, określający preferowane programy regionalne, projekty lokalne, priorytetowe grupy bezrobotnych i innych osób wymagających wsparcia po zasięgnięciu opinii powiatowych jednostek samorządu terytorialnego oraz partnerów społecznych. 2. Uwarunkowania kształtowania polityki rynku pracy w 2007 r. Wyznaczniki sytuacji, w której powstawał RPD/Z na rok 2007 stanowią następujące okoliczności: 1. Początek nowego okresu programowania i realizacji projektów wspieranych przez UE, a w konsekwencji: - potrzeba wygenerowania nowych projektów na bazie nowego układu priorytetów i (kierunków) działań, a także na bazie oceny celowościowej efektywności dotąd podejmowanych projektów, - potrzeba lepszego powiązania RPD/Z z systemem programowania i wdrażania projektów współfinansowanych z EFS (m.in. w postaci typów projektów systemowych, które będą mogły być zgłaszane przez Powiatowe Urzędy Pracy), - niepełna określoność nowych instrumentów finansowania i przygotowania projektów (większość projektów uruchamiana będzie od początku 2008 roku). 2. Początek nowej kadencji władz samorządu terytorialnego, w konsekwencji mozliwość sprecyzowania celów w zakresie polityki rynku pracy do osiągnięcia w trakcie kadencji. 3. Istniejące 2 letnie doświadczenia budowy RPD/Z oraz nieco krótsze w zakresie monitoringu i ewaluacji przedsięwzięć, prowadzące m. in. do wniosku o relatywnie małym dotąd wykorzystywaniu tego kluczowego jak wynika z ustawy o promocji zatrudnienia dokumentu, jako podstawy faktycznego stanowienia, koordynacji i wdrażania polityki rynku pracy w województwie pomorskim. Zachodzi więc potrzeba przeanalizowania i wykorzystania tych doświadczeń, w szczególności możliwości zdecydowanego zwiększenia powiązań RPD/Z z podstawowymi instrumentami realizacji zadań polityki i usług rynku pracy, a także z mechanizmami finansowymi Funduszu Pracy i programów realizowanych przy wsparciu EFS. R E G I O N A L N Y P L A N D Z I A Ł A Ń N A R Z E C Z Z A T R U D N I E N I A N A R O K 2 0 0 7-2 -

3. Dokumenty strategiczne i programy będące podstawą regionalnej polityki rynku pracy i rozwoju zasobów ludzkich w roku 2007 Zgodnie z art 3 ust.4 Ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy jako podstawę ustalenia priorytetów polityki w 2007 r. pod uwagę wzięto następujące dokumenty: - Krajowy Plan Działań na rzecz Zatrudnienia na 2007 rok (zaakceptowany przez Radę Ministrów w dniu 27 marca 2007 r.) - Strategia Rozwoju Województwa Pomorskiego (w aktualnej wersji uchwalona przez Sejmik Województwa Pomorskiego 18 lipca 2005 roku), - Strategia Polityki Społecznej Województwa Pomorskiego do 2013 r. (dokument uchwalony 24 lipca 2006 roku), - projekt Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki (dokument przyjęty przez Radę Ministrów 29 listopada 2006 r.) i Szczegółowy Opis Priorytetów PO Kapitał Ludzki (projekt z 1 lutego 2007 r.). Przyjęte w ww. dokumentach priorytety i kierunki działań zestawiono dla porównania (przedstawia je załącznik nr 4) z wyprowadzonymi na ich podstawie oraz bazie doświadczeń z prac nad regionalną polityką w latach ubiegłych priorytetowymi kierunkami polityki ustalonymi w RPD/Z na rok bieżący. Dalej przedstawia się najważniejsze ustalenia Krajowego Planu Działań na rzecz Zatrudnienia oraz obu strategii wojewódzkich. Priorytety przyjęte w Krajowym Planie Działań na rzecz Zatrudnienia na 2007 rok (KPDZ/2007) 1. Rozwój przedsiębiorczości. 2. Poprawa zdolności adaptacyjnych pracowników i przedsiębiorstw poprzez inwestowanie w kapitał ludzki. 3. Aktywizacja osób bezrobotnych i zagrożonych wykluczeniem społecznym. 4. Doskonalenie dialogu i partnerstwa społecznego dla zapewnienia równowagi na polskim rynku pracy. 5. Tworzenie zasad efektywnej polityki migracyjnej. 6. Doskonalenie instytucjonalnej obsługi rynku pracy. Aby umożliwić realizację ww. priorytetów wskazano w KPDZ/2007 następujące kierunki działań: 1. Promowanie zatrudnienia poprzez rozwój przedsiębiorczości oraz stymulowanie inwestycji infrastrukturalnych i rozwój budownictwa mieszkaniowego. 2. Wdrożenie nowych rozwiązań organizacyjno-finansowych zapewniających zwiększenie dostępu do usług rynku pracy świadczonych na rzecz bezrobotnych, poszukujących pracy i pracodawców. 3. Wzbogacenie oferty i podwyższenie jakości usług świadczonych przez instytucje rynku pracy i jednostki organizacyjne z nimi współpracujące. 4. Poprawa informacji o rynku pracy. 5. Aktywizacja osób z grup znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy. 6. Aktywizacja zawodowa osób niepełnosprawnych. 7. Promowanie elastycznych form zatrudnienia i organizacji pracy. 8. Inwestowanie w kapitał ludzki. Przyjęte w KPDZ/2007 podstawowe kierunki działań są zgodne z działaniami kierunkowymi Krajowego Programu Reform na lata 2005-2008 na rzecz realizacji Strategii Lizbońskiej. R E G I O N A L N Y P L A N D Z I A Ł A Ń N A R Z E C Z Z A T R U D N I E N I A N A R O K 2 0 0 7-3 -

Priorytety, cele strategiczne i kierunki działań Strategii Rozwoju Województwa Pomorskiego (SRWP) Strategia Rozwoju Województwa Pomorskiego została w aktualnej wersji uchwalona przez Sejmik Województwa Pomorskiego 18 lipca 2005 roku. Jest to podstawowy dokument strategiczny wytyczający kierunki rozwoju województwa pomorskiego do roku 2020. Strategia obejmuje 14 celów strategicznych ujętych w ramach 3 priorytetów. I KONKURENCYJNOŚĆ II SPÓJNOŚĆ III DOSTĘPNOŚĆ 1. Lepsze warunki dla przedsiębiorczości i innowacji 2. Wysoki poziom edukacji i nauki 3. Rozwój gospodarki wykorzystującej specyficzne zasoby regionalne 4. Efektywna sfera publiczna 1. Wzrost zatrudnienia i mobilności zawodowej 2. Silne, zdrowe, zintegrowane społeczeństwo 3. Rozwój społeczeństwa obywatelskiego 4. Kształtowanie procesów społecznych i przestrzennych dla poprawy jakości życia 1. Efektywny i bezpieczny system transportowy 2. Poprawa funkcjonowania systemów infrastruktury technicznej i teleinformatycznej 3. Lepszy dostęp do infrastruktury społecznej, zwłaszcza na obszarach strukturalnie słabych 4. Zachowanie i poprawa stanu środowiska przyrodniczego 5. Silna pozycja i powiązania Obszaru Metropolitalnego Trójmiasta w układzie ponadregionalnym, głównie bałtyckim 5. Wzmacnianie subregionalnych ośrodków rozwojowych Wymienione wyżej cele strategii rozwoju województwa charakteryzuje znaczny stopień współzależności. W obrębie różnych priorytetów i celów znajdują się szczegółowe odniesienia dla polityki rynku pracy i rozwoju zasobów ludzkich. Najbardziej istotny z punktu widzenia polityki rynku pracy cel, został określony w Priorytecie II Strategii jako cel strategiczny 1: Wzrost zatrudnienia i mobilności zawodowej. Ustalono w SRWP, że o możliwości realizacji tego celu decydować będą następujące kierunki działań: 1) poprawa zakresu i jakości usług rynku pracy w regionie; 2) aktywne formy wspomagania wzrostu zatrudnienia, zwłaszcza na obszarach dotkniętych wysokim, strukturalnym bezrobociem; 3) wspieranie przedsiębiorczości, promowanie pracy na odległość (telepraca) oraz elastycznych form zatrudnienia; 4) tworzenie instytucjonalnych, organizacyjnych i finansowych ram dla rozwoju zatrudnienia w formach pozarynkowych; 5) ułatwienie młodzieży z niezamożnych rodzin zdobywania wysokiej jakości wykształcenia; wspieranie otwartości systemu edukacji; wyrównywanie szans edukacyjnych; 6) upowszechnienie, poprawa jakości i zwiększenie różnorodności kształcenia ustawicznego, w tym inicjowanie i wspieranie programów edukacyjnych dostosowanych do trendów demograficznych i potrzeb rynku pracy; 7) tworzenie warunków dla wydłużania aktywności zawodowej oraz powrotów na rynek pracy absolwentów programów terapeutycznych i rehabilitacyjnych. R E G I O N A L N Y P L A N D Z I A Ł A Ń N A R Z E C Z Z A T R U D N I E N I A N A R O K 2 0 0 7-4 -

Priorytety Strategii Polityki Społecznej Województwa Pomorskiego do 2013 roku Misja Strategii Polityki Społecznej (SPS) Województwa Pomorskiego do 2013 roku została sformułowana następująco: Wysoka jakość życia mieszkańców regionu w zintegrowanych i aktywnych wspólnotach lokalnych z możliwością pełnego uczestnictwa w rozwoju społeczno gospodarczym. Dla realizacji tej misji przyjęto cztery priorytety (rozumiane jako główne cele strategii): I. Wzrost zatrudnienia i mobilności zawodowej II. Wzmocnienie integracji społecznej III. Rozwój społeczeństwa obywatelskiego IV. Poprawa infrastruktury społecznej i systemów wsparcia integracji społecznej. Aby zrealizować przyjęte priorytety określono listę celów szczegółowych i działań wynikających z diagnozy kondycji społecznej regionu. Cele szczegółowe dla pierwszego priorytetu (celu), dotyczącego zatrudnienia i mobilności zawodowej to: 1. Dostosowanie oferty edukacyjnej do rynku pracy. 2. Zwiększenie dostępności do instytucji rynku pracy. 3. Rozwój kształcenia ustawicznego. 4. Aktywizacja zawodowa osób będących w trudnej sytuacji na rynku pracy. 4. Założenia merytoryczne dotyczące treści i sposobu tworzenia Planu Punktem wyjścia były następujące podstawowe merytoryczne przesłanki tworzenia polityki rynku pracy i rozwoju zasobów ludzkich w województwie pomorskim oraz jej rozwinięcia w RPD/Z na rok 2007: 1. Wszelka polityka w sferze publicznej, dla swej skuteczności wymaga partnerstwa kluczowych aktorów - w szczególności odnosi się to do tak nabrzmiałych problemów oraz złożonej, wieloaspektowej sfery współdziałania, jakie związane są z funkcjonowaniem i regulacją rynku pracy; 2. Na funkcjonowanie regionalnego rynku pracy silnie wpływają procesy konfrontacji popytu z podażą na lokalnych rynkach pracy i co bardzo ważne - podejmowane tam działania przez organy samorządowe i inne instytucje szczebla powiatowego; 3. Współdziałanie samorządu terytorialnego różnych szczebli wpisane jest w mechanizm wykorzystywania podstawowych instrumentów finansowych w regionie: Funduszu Pracy oraz funduszy strukturalnych UE (zwłaszcza EFS). R E G I O N A L N Y P L A N D Z I A Ł A Ń N A R Z E C Z Z A T R U D N I E N I A N A R O K 2 0 0 7-5 -

5. Funkcje i cechy planu - informowanie o możliwościach działań i miękka (otwarta) koordynacja wokół priorytetowych kierunków, - otwartość na zmiany - umożliwiając bieżącą aktualizację na podstawie monitoringu sytuacji na rynku i w sferze instytucjonalno- prawnej, ale też przez pozostawienie pewnego stopnia swobody realizatorom, - integrowanie różnych sfer i aspektów rozwoju i funkcjonowania społeczeństwa (w tym odpowiadających im polityk), - inspiracja i motywowanie do działań innowacyjnych - inspirujący do działań z kilku dziedzin, w tym w małym stopniu jeszcze spenetrowanych, - wspieranie partnerskiej współpracy - oparty na współdziałaniu szczebli samorządu terytorialnego i działających w ich ramach służb zatrudnienia, a także innych partnerów i instytucji rynku pracy, - aktywność i skuteczność, przez wskazanie bardzo konkretnych działań operacyjnych, harmonogramu ich realizacji i źródeł finansowania RPD/Z jest w zasadzie planem operacyjnym, uchwalanym jak dotąd - corocznie, choć może wskazywać też działania kontynuowane w okresie kilkuletnim, i jak to przyjęto, m.in. na wniosek Przewodniczącego WRZ zawierać elementy rekomendacji na następny rok. Odnosi się to przede wszystkim do przyjętych priorytetów polityki, których trwałość w okresie dłuższym niż jeden rok z braku dokumentu o charakterze strategicznym, wieloletnim w sferze regionalnej polityki rynku pracy i rozwoju zasobów ludzkich jest niezbędna. RPD/Z ma ponadto charakter ponadsektorowy (czy raczej międzysektorowy). Problematyka rynku pracy i rozwoju zasobów ludzkich będąca przedmiotem Planu posiada złożone i wielostronne powiązania z regionalną gospodarką, polityką społeczną, systemem edukacji i rozwoju osobowego, sferą kultury, a także z rozwojem obszarów wiejskich, infrastruktury komunikacyjnej i transportowej oraz współpracą zagraniczną. 6. Tryb i sposób powstania planu Uchwałą Nr 20/12/07 z dnia 9 stycznia 2007 roku Zarządu Województwa Pomorskiego w sprawie powołania Zespołu Zadaniowego ds. Regionalnego Planu Działań na rzecz Zatrudnienia dla województwa pomorskiego na rok 2007 utworzony został Zespół Zadaniowy dla przygotowania ww. Planu. Ze względu na wspomniane wyżej złożone i wielostronne powiązania, do prac Zespołu Zadaniowego ds. RPD/Z włączeni zostali przedstawiciele wszystkich merytorycznie istotnych departamentów Urzędu Marszałkowskiego Województwa Pomorskiego. Ponadto, ze względu na rolę w promocji gospodarki i miejsc pracy oraz w procesie aktywizacji i edukacji, zwłaszcza osób znajdujących się w trudnej sytuacji na rynku pracy, zaproszono do współpracy przedstawicieli samorządu powiatowego (Konwent Starostów, Konwent Dyrektorów Powiatowych Urzędów Pracy), instytucji takich jak Kuratorium Oświaty i Ochotnicze Hufce Pracy, a także organizacji pozarządowych działających na rzecz zatrudnienia i rozwoju zasobów ludzkich. W trakcie prac ww. Zespołu Zadaniowego na jego trzech spotkaniach plenarnych oraz w wyniku wspomagania ich przez grupy robocze (powołane z jego członków i innych osób), powstały i akceptowane były zasadnicze elementy Planu: priorytety polityki rynku pracy i rozwoju zasobów ludzkich, obejmujące także listę proponowanych dziedzin wsparcia, sposoby zapisu części operacyjnej Planu składającej się z programów, projektów i innych zadań, w tym projektów lokalnych i zadań realizowanych przez jednostki samorządu powiatowego. Potrzeba uzgodnienia między Samorządem Województwa a głównymi partnerami społecznymi i samorządami powiatowymi zasad wspólnej polityki rynku pracy i rozwoju zasobów ludzkich jest nie tylko wymagana przez Ustawę, ale stanowi też bardzo istotne założenie merytoryczne Planu, którego urzeczywistnienie warunkuje skuteczność realizacji polityki. W odniesieniu do samorządów powiatowych wyraziło się to w formie stanowiska Konwentu Starostów Województwa Pomorskiego, akceptującego R E G I O N A L N Y P L A N D Z I A Ł A Ń N A R Z E C Z Z A T R U D N I E N I A N A R O K 2 0 0 7-6 -

(dnia 20 marca 2007 r.) wstępny projekt RPD/Z, zawarte w nim priorytetowe kierunki polityki rynku pracy i rozwoju zasobów ludzkich, grupy wymagające wsparcia, a także strukturę preferowanych programów i projektów dla realizacji tej polityki. W harmonizacji różnych aspektów polityki rynku pracy i rozwoju zasobów ludzkich kluczową rolę odgrywa kwestia uwzględniania opinii głównych partnerów społecznych rynku pracy. Ich przedstawiciele reprezentowani - na mocy art. 23 Ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy w Wojewódzkiej Radzie Zatrudnienia, na jej IX posiedzeniu w dniu 12 marca br., sformułowali swoje uwagi i propozycje względem priorytetów regionalnej polityki rynku pracy i rozwoju zasobów ludzkich w 2007 roku w województwie pomorskim, pozytywnie opiniując je przez przyjęcie Uchwały Nr 15/07 Wojewódzkiej Rady Zatrudnienia. Jednak uzgodnienie podstaw polityki nie wydaje się wystarczające, by partnersko wdrażać kierunki działań polityki. Pierwszoplanowe zadanie stanowić będzie zapis w RPD/Z projektów lokalnych i zadań realizowanych przez jednostki samorządu powiatowego dla realizacji, których wykorzystywane mogą być w szczególności środki Funduszu Pracy i Europejskiego Funduszu Społecznego będące w dyspozycji Samorządu Województwa. Proponuje się, by powiatowe elementy planu (projekty i inne działania) włączone były do RPD/Z na zasadzie partnerskiej, po wyraźnym zadeklarowaniu udziału jednostek samorządu powiatowego programach regionalnych (w tym realizowanych przez Wojewódzki Urząd Pracy w Gdańsku) i w regionalnych częściach programów krajowych (zwłaszcza - SPO RZL i PO KL). Zgodnie z zasadą otwartości Planu nastąpi to w formie jego uzupełnienia. Poza możliwością skoordynowania programów, projektów i zadań w kompleksowo ujętym planie operacyjnym, warto podkreślić korzyści informacyjne i promocyjne z umieszczenia działań szczebla powiatowego w RPD/Z, gdyż informacje zawarte w nim, a dotyczące zamierzeń i spodziewanych efektów ich realizacji, dzięki odpowiedniemu upowszechnieniu tego dokumentu trafić mogą do szerokiego kręgu odbiorców, w tym aktywnych podmiotów na rynku pracy i szerzej rozumianych sfer rozwoju społecznego i gospodarki. Dokumenty wykorzystane przy tworzeniu Planu: 1. Krajowy Plan Działań na rzecz Zatrudnienia na 2007 rok (dokument zaakceptowany przez Radę Ministrów w dniu 27 marca 2007 r.), http://www.mpips.gov.pl/index.php?gid=1014 2. Strategia Rozwoju Województwa Pomorskiego (w aktualnej wersji uchwalona przez Sejmik Województwa Pomorskiego 18 lipca 2005 roku), http://www.woj-pomorskie.pl/downloads/asrwp_tekst%20jednolity%20ostateczny%20180705.pdf 3. Strategia Polityki Społecznej Województwa Pomorskiego do 2013 r. (dokument uchwalony 24 lipca 2006 roku), http://www.woj-pomorskie.pl/downloads/srwp_strategia.pdf 4. Program Operacyjny Kapitał Ludzki - projekt (dokument przyjęty przez Radę Ministrów 29 listopada 2006 r.) http://www.mrr.gov.pl/nr/rdonlyres/d05580e5-c235-4be2-83d09afe1710d3e4/26886/pokapitalludzki291106.pdf 5. Szczegółowy Opis Priorytetów PO Kapitał Ludzki (projekt z 1 lutego 2007 r.). http://www.mrr.gov.pl/nr/rdonlyres/656d3203-7c0a-46de- 9741E2F5583FDF34/28689/SzczegolowyOpisPriorytetowVIIXregionalny2.pdf 6. Wspólne działania na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia. Nowy początek strategii lizbońskiej. Komunikat na wiosenny szczyt Rady Europejskiej. COM (2005) 24; Bruksela, dnia 2 lutego 2005 r. http://ec.europa.eu/growthandjobs/pdf/com2005_024_pl.pdf 7. Wspólny raport o zatrudnieniu za lata 2005/2006. Zwiększenie liczby miejsc pracy i poprawa ich jakości: realizacja priorytetów europejskiej strategii na rzecz zatrudnienia. Komisja Europejska, luty 2007 http://ec.europa.eu/employment_social/employment_strategy/jer_pl.pdf 8. Rada Europejska w Brukseli 8-9 Marca 2007, Konkluzje Prezydencji (dokument 7224/07 - CONCL 1) http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/pl/ec/93142.pdf R E G I O N A L N Y P L A N D Z I A Ł A Ń N A R Z E C Z Z A T R U D N I E N I A N A R O K 2 0 0 7-7 -

Rozdział II. Rynek pracy województwa pomorskiego w 2006 r. 1. Uwarunkowania gospodarcze Utrzymująca się korzystna koniunktura gospodarcza przekłada się na zdecydowaną poprawę sytuacji na rynku pracy. Na tle innych województw, w pomorskim od 2 lat ma miejsce najszybszy spadek bezrobocia. Występuje jednak znaczne zróżnicowanie jego poziomu wewnątrz regionu. Obraz ogólnego stanu koniunktury gospodarczej w kraju ulega systematycznej poprawie, co przekłada się także na kondycję ekonomiczną województwa pomorskiego. Naturalnym efektem silnego ożywienia w gospodarce jest wyraźne polepszenie sytuacji na regionalnym rynku pracy. Wartość wytworzonego produktu krajowego brutto w województwie pomorskim w 2004 r. wyniosła 51 776,0 mln zł, co stanowiło 5,6% PKB Polski. Średni poziom PKB per capita w regionie wyniósł 23 616 zł, tj. 97,7% średniej krajowej, co stawia województwo pomorskie na 5 miejscu w kraju. W 2005 i 2006 r., na tle wysokiego tempa wzrostu gospodarczego w całej gospodarce (odpowiednio 3,5% i 5,8%) nastąpiła poprawa wskaźników także na szczeblu regionu. Wprawdzie nie ma jeszcze dokładnych danych o ubiegłorocznej dynamice PKB w skali województwa, jednak na podstawie dostępnych informacji cząstkowych można wnioskować, że będzie ona prawdopodobnie wyższa niż ogólnokrajowa. Podstawę do takiego rozumowania dają chociażby: wyższa w odniesieniu do innych województw stopa wzrostu produkcji sprzedanej przemysłu oraz produkcji budowlano-montażowej (odpowiednio 19,5% i 20,3%, przy dynamice krajowej 11,8% i 17,5%), silny wzrost przeciętnego poziomu wynagrodzeń w sektorze przedsiębiorstw (o 5,5%), stale utrzymujące się pozytywne nastroje w środowisku pomorskich pracodawców. Wskaźnik bieżącego klimatu koniunktury w województwie pomorskim w okresie styczeń 2001 listopad 2006 r. Źródło: Pomorskie Obserwatorium Rynku Pracy, Raport kwartalny II kw. 2006 r., s.10. Odnosząc się do sfery płacowej: pamiętać należy o przyjętej kolejności współzależności, sformułowanej na podstawie obserwacji dotychczasowych cykli gospodarczych. Najczęściej bowiem najpierw następują pozytywne impulsy wzrostowe w gospodarce, skutkujące w średnim okresie spadkiem bezrobocia, co w ostateczności generuje dopiero sygnał do wzrostu wynagrodzeń. Spadek bezrobocia nie jest zatem konsekwencją wzrostu płac, lecz odwrotnie: niższe bezrobocie tworzy warunki do tworzenia się presji płacowej. Dodatkowo warto zwrócić uwagę na znaczące przyrosty nakładów inwestycyjnych przedsiębiorstw (o ponad 20% rocznie), których gros stanowią inwestycje infrastrukturalne, szczególnie pracochłonne. Ważnym indykatorem poprawiającej się koniunktury jest R E G I O N A L N Y P L A N D Z I A Ł A Ń N A R Z E C Z Z A T R U D N I E N I A N A R O K 2 0 0 7-8 -

także wzrost liczby podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w krajowym rejestrze urzędowym podmiotów gospodarki narodowej REGON (w grudniu 2006 r. było to 229,0 tys. podmiotów wobec 226,4 tys. rok wcześniej). Skutkiem korzystnych zmian w gospodarce jest, jak już wspomniano, polepszenie się sytuacji na krajowym i regionalnym rynku pracy. W skali kraju stopa bezrobocia w grudniu 2006 r. spadła do poziomu 14,9% (z 17,6% rok wcześniej), w województwie pomorskim zaś do 15,5% (z 19,2% w grudniu 2005 r.). Utrzymała się tendencja spadkowa liczby bezrobotnych, zapoczątkowana w 2003 roku. Liczba bezrobotnych według stanu na dzień 31 grudnia 2006 r. wyniosła 126,0 tys. osób i była niższa o 34,0 tys. osób (o 21,2%) od stanu na koniec 2005 r. Spadek liczby bezrobotnych w 2006 r. był dwukrotnie wyższy niż w 2005 r. Województwo pomorskie pod względem dynamiki spadku liczby bezrobotnych było na pierwszym miejscu w kraju, podobnie jak w roku 2005. Kształtowanie się liczby bezrobotnych w województwie pomorskim w latach 1999-2006 200000 180000 2002 2003 2004 2005 liczba bezrobotnych 160000 140000 120000 1999 2000 2001 2006 100000 80000 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. lata 1999-2006 Pozytywne tendencje zachodzące na rynku pracy potwierdza również utrzymujący się trend rosnącej liczby zgłoszonych ofert pracy do powiatowych urzędów pracy, wzrost liczby pracujących w sektorze przedsiębiorstw (o 5,2% w 2006 r.) oraz szacunkowy wzrost pracujących ogółem (o 2,7% w 2006 r.). Na sytuację na rynku pracy miały wpływ korzystne zmiany gospodarcze regionu (wysokie tempo wzrostu PKB i związana z tym kreacja nowych miejsc pracy w gospodarce), napływające środki z unijnych funduszy strukturalnych oraz otwarcie rynków pracy krajów europejskich na pracowników z Polski. Kształtowanie się liczby zgłoszonych ofert pracy do powiatowych urzędów pracy w województwie pomorskim w latach 2002-2006 liczba ofert 10000 9000 8000 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 V IV III II 2004 I XII XI X IX VIII VII VI V IV III II 2003I XII XI X IX VIII VII VI V IV III II 2002 I XII XI X IX VIII VII VI V IV III II 2006 I XII XI X IX VIII liczba ofert VII VI V IV III II 2005 I XII XI X IX VIII VII VI trend liniow y R E G I O N A L N Y P L A N D Z I A Ł A Ń N A R Z E C Z Z A T R U D N I E N I A N A R O K 2 0 0 7-9 -

tys. 800 700 600 500 400 300 200 100 0 Pracujący w województwie pomorskim stan na 31 grudnia 660,7 655,8 656,2 667,0 685,0* 245,2 240,2 242,0 254,9 268,2 2002 2003 2004 2005 2006 rok pracujący ogółem pracujący w sektorze przedsiębiorstw * - liczba pracujących oszacowana przez GUS dla potrzeb obliczenia stopy bezrobocia rejestrowanego. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Wewnątrz regionu występują znaczne dysproporcje poziomu rozwoju gospodarczego, co w głównej mierze spowodowane jest koncentracją aktywności w aglomeracji trójmiejskiej (Gdańsk Gdynia Sopot) wobec regionów peryferyjnych województwa. Ma to swoje odzwierciedlenie także w znacznym zróżnicowaniu terytorialnym bezrobocia. Najniższy poziom stopy bezrobocia notowany jest w Trójmieście (ok. 6%), największy w powiecie nowodworskim: prawie 34%. % 50 Stopa bezrobocia wg powiatów w województwie pomorskim stan na 31 grudnia 2006 roku (ranking) 40 30 20 10 5,0 5,9 6,2 13,7 13,8 14,5 15,5 10,7 17 17,2 21,5 22,3 24,2 25,8 26,2 26,5 26,7 28,5 29,4 31,6 33,9 0 m. Sopot m. Gdynia m. Gdańsk Gdańsk m. Słupsk Wejherowo Kartuzy WOJEWÓDZTWO Kwidzyn Puck Kościerzyna Tczew Chojnice Malbork Człuchów Lębork Starogard.Gd. Słupsk Sztum Bytów Nowy Dwór Gd. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Jednocześnie spadek bezrobocia, zanotowany w 2006 r., odczuwalny był we wszystkich powiatach województwa, tyle że w niejednakowej skali. W największym stopniu bezrobocie zmniejszyło się w powiecie sztumskim (o 7,9 pkt proc.), w najmniejszym zaś w lęborskim (o 1,8 pkt proc.). Zmiany stopy bezrobocia wg powiatów w województwie pomorskim w latach 2005-2006 (ranking) 0 pkt proc. -2-4 -6-8 -10-7,9-6 -5,2-5,1-5 -4,4-4,4-4,1-4 -3,8-3,6-3,4-3,1-3,1-3,7-2,6-2,3-2,3-2,2-2,1-1,8 Sztum m. Słupsk Wejherowo Gdańsk Słupsk Kartuzy Kwidzyn Człuchów Malbork Puck WOJEWÓDZTWO Starogard.Gd. m. Gdańsk Bytów Nowy Dwór Gd. Tczew Chojnice m. Sopot Kościerzyna m. Gdynia Lębork Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Pomimo korzystnych tendencji zachodzących na rynku pracy województwa pomorskiego istnieje szereg obszarów problemowych wymagających zdiagnozowania i objęcia działaniami w ramach regionalnej polityki rynku pracy i rozwoju zasobów ludzkich. R E G I O N A L N Y P L A N D Z I A Ł A Ń N A R Z E C Z Z A T R U D N I E N I A N A R O K 2 0 0 7-10 -

2. Uwarunkowania demograficzne Województwo pomorskie charakteryzuje się stałym wzrostem ludności. Ta pozytywna tendencja powinna się utrzymać do 2015 r. Siłą sprawczą takiego stanu rzeczy jest: zarówno dodatni przyrost naturalny, jak i dodatnie saldo migracji. W dalszej perspektywie niekorzystnym trendem demograficznym w województwie (zgodnym zresztą z ogólnokrajowym) będzie starzenie się zasobów ludzkich i ubytek ludności w wieku produkcyjny, zwłaszcza w obszarach miejskich. W skład województwa pomorskiego wchodzi 16 powiatów i 4 miasta na prawach powiatu oraz 123 gminy: 25 miejskich, 17 miejsko wiejskich i 18 wiejskich. Województwo pomorskie zamieszkuje 2 199,0 tys. osób, a gęstość zaludnienia wynosi 120 osób na 1 km i jest zbliżona do średniej krajowej. Obszar województwa jest silnie zurbanizowany udział ludności województwa zamieszkałej w miastach wynosi 68,4% (czwarte miejsce w kraju). Ma to związek z istnieniem rozległej aglomeracji trójmiejskiej (Gdańsk 458,1 tys. mieszkańców, Gdynia 252,8 tys. mieszkańców, Sopot 40,1 tys.), na terenie której zamieszkuje co trzeci mieszkaniec województwa pomorskiego. Poza Trójmiastem jest jeszcze kilka większych miast m.in. Słupsk 98,7 tys. mieszkańców, Tczew 60,2 tys., Starogard Gdański 48,2 tys. Województwo pomorskie jest atrakcyjnym osiedleńczo regionem, o czym świadczy m.in. wzrost liczby mieszkańców.w latach 2000 2005 liczba ludności ogółem w województwie pomorskim wzrosła o 0,7 tys. osób, co spowodowało, że pomorskie znalazło się wśród sześciu innych województw, które w stosunku do roku 2000 odnotowały wzrost liczby ludności (drugie miejsce wśród województw). Na wzrost liczby ludności województwa pomorskiego w 2005 r. miały wpływ: dodatni przyrost naturalny ludności (pomorskie było w 2005 r. na pierwszym miejscu wśród województw pod względem przyrostu naturalnego na 1000 mieszkańców) oraz dodatnie saldo migracji na pobyt stały (pomorskie należy do 4 województw o dodatnim saldzie migracji na pobyt stały). Analizując przyrost naturalny w województwie pomorskim od 2000 r. można powiedzieć, że jest on od wielu lat dodatni, jednak przyrost ten liczony na 1000 mieszkańców zmniejszał się wyraźnie do 2002 roku, a następnie zaczął wzrastać. Przyrost naturalny w województwie pomorskim jest zdecydowanie większy na wsi niż w mieście. Przyrost naturalny na 1000 mieszkańców w w ojew ództw ie pomorskim w latach 2000-2005 osoby 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 2,6 2,4 2,0 2,0 2,1 2,2 2000 2001 2002 2003 2004 2005 lata Żródło:www.stat.gov.pl Pomorskie należy do 4 województw o dodatnim saldzie migracji na pobyt stały. Saldo to jest wynikiem ujemnego salda migracji zagranicznych oraz wysokiego dodatniego salda migracji wewnętrznych. R E G I O N A L N Y P L A N D Z I A Ł A Ń N A R Z E C Z Z A T R U D N I E N I A N A R O K 2 0 0 7-11 -

3000 Wielkość migracji na pobyt stały w w ojew ództw ie pomorskim w latach 2000-2005 2000 1000 0-1000 -2000 2000 2001 2002 2003 2004 2005 saldo migracji ogółem 418 851 682 1012 1916 1073 saldo migracji w ew nętrznych 1651 2074 1982 2000 2316 2270 saldo migracji zagranicznych -1233-1223 -1300-988 -400-1197 Źródło: www.stat.gov.pl Przyrost naturalny oraz migracje w województwie pomorskim w 2005 r. Wyszczególnienie ogółem miasto wieś przyrost naturalny 4928 979 3949 na 1000 ludności 2,2 saldo migracji 1073-1946 3019 w tym: migracje wewnętrzne na pobyt stały napływ 30193 18049 12144 odpływ 27923 18903 9020 saldo 2270-854 3124 migracje zagraniczne na pobyt stały imigracja 670 534 136 emigracja 1867 1626 241 saldo -1197-1092 -105 ludność czasowo nieobecna w związku z wyjazdem za granicę na okres ponad 2 miesiące 1 2401 2084 317 1 osoby, które zgłosiły wyjazd na pobyt czasowy za granicę w ewidencji ludności Źródło; Ludność, ruch naturalny i migracje w województwie pomorskim w 2005 r., US w Gdańsku, Gdańsk 2006 r. Według prognoz demograficznych GUS liczba ludności w województwie pomorskim będzie wzrastała do 2015 roku i wyniesie 2219,2 tys. osób, a następnie zacznie się zmniejszać. W Polsce natomiast w prognozowanym okresie, tj. do 2030 r. przewidywany jest spadek ludności (z 38157,1 tys. do 35693,0 tys. osób). Liczba ludności w wieku produkcyjnym w województwie pomorskim będzie wzrastać do 2010 roku i w stosunku do danych rzeczywistych z 2005 r. wzrośnie o 25,6 tys. osób tj. o 1,8 % (w kraju o 1,0 %). W roku 2010 populacja osób w tej grupie wiekowej będzie najwyższa i wynosić będzie 1440,5 tys. osób. W roku 2005 odsetek osób w wieku zdolności do pracy wynosił 64,3 % (w kraju 64,0%), a świetle prognoz w roku 2010 wzrośnie do 65,2 % (w kraju 65,1 %). R E G I O N A L N Y P L A N D Z I A Ł A Ń N A R Z E C Z Z A T R U D N I E N I A N A R O K 2 0 0 7-12 -

liczba ludności 1450,0 1440,0 1430,0 1420,0 1410,0 1400,0 Prognozowane zmiany w liczbie ludności w wieku produkcyjnym (18-59/64) stan na 31.XII. 1414,9 2005* 2010 1440,5 * dane rzeczywiste Źródło: Ludność, ruch naturalny i migracje w województwie pomorskim w 2005 r., US w Gdańsku, Gdańsk 2006; Prognoza demograficzna na lata 2003-2030, GUS, Warszawa 2004 r. Kształtowanie się liczby ludności w wieku produkcyjnym w województwie pomorskim jest silnie zróżnicowane w zależności od powiatu. W 2007 r. największy wzrost ludności w omawianej grupie wiekowej nastąpi w powiatach: - kartuskim - prognozowany wzrost o 2,1% w roku 2007 (w stosunku do danych prognozowanych na 2006 r.) oraz o kolejne 5,7% do roku 2010, - gdańskim prognozowany wzrost o 1,8% w roku 2007 (w stosunku do danych prognozowanych na 2006 r.) oraz o kolejne 4,8% do roku 2010, - wejherowskim - prognozowany wzrost o 1,5% w roku 2007 (w stosunku do danych prognozowanych na 2006 r.) oraz o kolejne 4,0% do roku 2010. Spadek liczby ludności w wieku produkcyjnym zostanie natomiast odnotowany w powiatach grodzkich. 3,0% 2,0% 1,0% 0,8% 0,9% 0,8% 1,8% Prognozowane zmiany w liczbie ludności w wieku produkcyjnym (18-59/64) w roku 2007 w stosunku do danych prognozowanych na rok 2006 według powiatów województwa pomorskiego 2,1% 1,0% 1,0% 1,0% 0,5% 1,3% 0,9% 0,8% 1,3% 0,6% 1,5% 0,7% 0,0% -1,0% -0,7% -0,5% -1,2% -0,5% -2,0% bytowski chojnicki człuchowski gdański kartuski kościerski kwidzyński lęborski malborski now odw orski pucki słupski starogardzki tczewski wejherowski sztum ski Gdańsk Gdynia Sopot Słupsk 8,0% 4,0% 2,5% 2,3% 1,1% 4,8% 5,7% Prognozowane zmiany w liczbie ludności w wieku produkcyjnym (18-59/64) w latach 2007-2010 według powiatów województwa pomorskiego 3,1% 1,9% 1,7% 0,5% 2,6% 2,8% 2,1% 2,5% 1,0% 4,0% 1,1% 0,7% 0,0% -4,0% -8,0% bytowski chojnicki człuchowski gdań ski kartuski kościerski kwidzyń ski lęborski m alborski nowodworski pucki słupski starogardzki tczewski wejherowski sztum ski -2,7% Gdań sk -1,7% Gdynia -4,0% Sopot -2,0% Słupsk województwo Źródło: obliczenia własne na podstawie prognoz GUS, www.stat.gov.pl Niekorzystnym zjawiskiem jest postępujące starzenie się zasobów pracy. W 2005 r. liczba ludności w wieku niemobilnym (mężczyźni 45-64 lata, kobiety 45-59 lat) wynosiła 523,4 tys. osób i stanowiła 37,0% ogółu ludności w wieku produkcyjnym R E G I O N A L N Y P L A N D Z I A Ł A Ń N A R Z E C Z Z A T R U D N I E N I A N A R O K 2 0 0 7-13 -

województwa. Do 2010 udział ten wzrośnie do 37,2%, a w perspektywie 2030 roku do 45,5%. Starzenie się zasobów pracy jest zróżnicowane w zależności od powiatu. Najstarszą strukturą wiekową charakteryzuje się miasto Sopot, najmłodszą powiat kartuski. Prognozowana struktura ludności w województwie pomorskim według powiatów w 2006 r. 100% 90% 80% 70% 60% 22,8% 11,5% 22,7% 13,1% 24,4% 12,4% 22,9% 11,1% 19,7% 11,1% 21,4% 12,5% 23,2% 11,5% 24,3% 12,5% 24,8% 13,8% 23,7% 13,1% 22,4% 11,7% 24,6% 11,7% 22,4% 12,7% 23,4% 12,8% 22,3% 11,3% 23,3% 11,4% 25,8% 17,5% 26,1% 17,5% 26,8% 22,9% 27,1% 15,4% 24,1% 14,2% 50% 40% 30% 40,7% 40,2% 40,2% 42,8% 41,6% 40,8% 41,8% 39,6% 40,0% 40,4% 41,8% 40,4% 41,0% 41,0% 41,9% 41,1% 40,4% 39,6% 37,0% 40,1% 40,6% 20% 10% 0% bytowski 25,0% chojnicki 24,1% człuchowski 23,0% gdański 23,1% kartuski 27,6% kościerski 25,3% kwidzyński 23,5% 23,6% 21,4% 22,8% 24,2% 23,2% 23,8% 22,8% 24,6% lęborski malborski nowodworski pucki słupski starogardzki tczewski wejherowski przedprodukcyjny mobilny niemobilny poprodukcyjny sztumski 24,1% Gdańsk 16,3% Gdynia 16,8% Sopot 13,3% Słupsk 17,4% województwo 21,1% Źródło: obliczenia własne na podstawie danych GUS We wszystkich powiatach ziemskich (oprócz powiatu lęborskiego) województwa pomorskiego w 2007 r. wzrost liczby ludności w wieku niemobilnym będzie przewyższał wzrost liczby ludności w wieku mobilnym, natomiast w Trójmieście liczba ludności w wieku produkcyjnym mobilnym, jak i niemobilnym będzie zmniejszała się. 4,0% 3,0% 2,0% 1,0% 0,0% -1,0% 0,7% 1,5% 0,5% 1,3% 0,1% 1,9% Prognozowane zmiany w liczbie ludności w wieku mobilnym i niemobilnym w roku 2007 w stosunku do danych prognozowanych na rok 2006 według powiatów województwa pomorskiego 1,5% 2,2% 1,4% 3,4% 0,9% 1,3% 0,6% 1,4% 0,9% 0,8% 0,0% 1,3% 0,7% 1,9% 0,5% 1,5% 0,2% 1,6% 0,9% 1,8% 0,3% 0,8% 1,4% 1,6% 0,4% 1,1% -0,5% -1,2% mobilny niemobilny -0,2% -0,9% -0,9% -1,4% -0,7% -0,2% 0,3% 0,6% -2,0% bytowski chojnicki człuchowski gdański kartuski kościerski kwidzyński lęborski malborski nowodworski pucki słupski starogardzki tczewski wejherowski sztumski Gdańsk Gdynia Sopot Słupsk województwo Źródło: obliczenia własne na podstawie prognoz GUS, www.stat.gov.pl W kolejnych trzech latach 2007-2010 sytuacja zmieni się w powiecie malborskim oraz tczewskim. Wzrost liczby ludności w wieku mobilnym przewyższać będzie w tych powiatach wzrost liczby ludności w wieku niemobilnym. 12,0% 8,0% 4,0% 0,0% 2,2% 2,7% 1,8% 3,1% 0,3% 2,0% 4,6% Prognozowane zmiany w liczbie ludności w wieku mobilnym i niemobilnym w latach 2007-2010 według powiatów województwa pomorskiego 4,7% 4,1% 8,0% 2,6% 3,8% 1,8% 2,1% 2,0% 1,7% 0,5% 0,4% 2,0% 3,4% 1,7% 4,2% 1,8% 2,4% 2,1% 3,4% 1,3% 0,5% 3,4% 4,7% 1,0% 2,1% -2,0% -3,9% mobilny -0,8% -3,1% -2,9% -6,1% niemobilny -1,8% -2,2% 0,8% 0,6% -4,0% -8,0% bytowski chojnicki człuchowski gdański kartuski kościerski kwidzyński lęborski malborski nowodworski pucki słupski starogardzki tczewski wejherowski sztumski Gdańsk Gdynia Sopot Słupsk województwo Źródło: obliczenia własne na podstawie prognoz GUS, www.stat.gov.pl R E G I O N A L N Y P L A N D Z I A Ł A Ń N A R Z E C Z Z A T R U D N I E N I A N A R O K 2 0 0 7-14 -

Prognozowane zmiany liczby ludności w wieku produkcyjnym w latach 2005-2010 w województwie pomorskim powiaty Stan na 31.XII (tys. osób) Zmiana w % 2005* 2006 2007 2008 2009 2010 2005/2006 2006/2007 2007/2008 2008/2009 2009/2010 2005/2010 bytowski 47,5 48,0 48,4 48,9 49,3 49,6 1,1% 0,8% 1,0% 0,8% 0,6% 4,4% chojnicki 56,9 57,2 57,7 58,1 58,6 59,0 0,5% 0,9% 0,7% 0,9% 0,7% 3,7% człuchowski 36,4 36,7 37,0 37,2 37,4 37,4 0,8% 0,8% 0,5% 0,5% 0,0% 2,7% gdański 55,2 55,7 56,7 57,6 58,6 59,4 0,9% 1,8% 1,6% 1,7% 1,4% 7,6% kartuski 65,6 66,5 67,9 69,3 70,6 71,8 1,4% 2,1% 2,1% 1,9% 1,7% 9,5% kościerski 41,2 41,7 42,1 42,6 43,1 43,4 1,2% 1,0% 1,2% 1,2% 0,7% 5,3% kwidzyński 52,1 52,6 53,1 53,5 53,8 54,1 1,0% 1,0% 0,8% 0,6% 0,6% 3,8% lęborski 40,5 40,9 41,3 41,5 41,8 42,0 1,0% 1,0% 0,5% 0,7% 0,5% 3,7% malborski 40,5 40,8 41,0 41,1 41,2 41,2 0,7% 0,5% 0,2% 0,2% 0,0% 1,7% nowodworski 22,6 23,2 23,5 23,7 23,9 24,1 2,7% 1,3% 0,9% 0,8% 0,8% 6,6% pucki 47,0 46,7 47,1 47,6 48,0 48,4-0,6% 0,9% 1,1% 0,8% 0,8% 3,0% słupski 59,6 60,0 60,5 61,0 61,4 61,8 0,7% 0,8% 0,8% 0,7% 0,7% 3,7% starogardzki 76,4 77,6 78,6 79,3 80,0 80,6 1,6% 1,3% 0,9% 0,9% 0,7% 5,5% tczewski 72,0 72,6 73,0 73,4 73,7 73,7 0,8% 0,6% 0,5% 0,4% 0,0% 2,4% wejherowski 114,8 116,3 118,0 119,6 121,4 122,7 1,3% 1,5% 1,4% 1,5% 1,1% 6,9% sztumski 26,8 27,1 27,3 27,5 27,6 27,6 1,1% 0,7% 0,7% 0,4% 0,0% 3,0% Gdańsk 302,6 301,6 299,4 296,8 294,6 291,3-0,3% -0,7% -0,9% -0,7% -1,1% -3,7% Gdynia 166,0 167,1 166,3 165,5 164,7 163,5 0,7% -0,5% -0,5% -0,5% -0,7% -1,5% Sopot 25,4 25,5 25,2 24,8 24,5 24,2 0,4% -1,2% -1,6% -1,2% -1,2% -4,7% Słupsk 66,0 66,2 65,9 65,5 65,1 64,6 0,3% -0,5% -0,6% -0,6% -0,8% -2,1% województwo 1414,9 1423,9 1429,8 1434,7 1439,2 1440,5 0,6% 0,4% 0,3% 0,3% 0,1% 1,8% *dane rzeczywiste Źródło: Województwo Pomorskie 2006 r. Podregiony, powiaty, gminy, US w Gdańsku, listopad 2006; www,stat.gov.pl Na uwagę zasługuje również fakt, że inaczej kształtować się będą zmiany w liczbie ludności w wieku produkcyjnym na wsi i w mieście. Liczba ludności w wieku produkcyjnym w mieście będzie malała, natomiast w grupie ludności zamieszkującej tereny wiejskie obserwowany jest wzrost liczby ludności w wieku produkcyjnym i prognozy wskazują na utrzymywanie się tego wzrostu do 2030 roku. 1 1200 1000 Prognozow any przyrost liczby ludności w w ieku produkcyjnym (18-59/64) w mieście i na w si w ojew ództw a pomorskiego stan na 31.XII. liczba ludności 800 600 400 200 2005* 2010 2030 2005* 2010 2030 0 miasto wieś * dane rzeczywiste Źródło: Województwo Pomorskie 2006 r. Podregiony, powiaty, gminy, US w Gdańsku, listopad 2006; Prognoza demograficzna na lata 2003-2030, GUS, Warszawa 2004 r. Wzrostowi liczby ludności w wieku produkcyjnym towarzyszy spadek liczby ludności w wieku przedprodukcyjnym oraz wzrost liczby ludności w wieku poprodukcyjnym. W 2005 r. liczba ludności w wieku przedprodukcyjnym (0-17 lat) wynosiła 479,0 tys. osób, tj. 21,8% ogółu ludności województwa pomorskiego. Do 2010 roku liczba ludności tej grupy wiekowej zmniejszy się do 424,1 tys. osób, tj. o 11,5%. 1 Liczba osób w wieku produkcyjnym w miastach województwa pomorskiego w 2005 r. wynosiła 970,1 tys. i w świetle prognoz demograficznych GUS do 2010 roku zmaleje o 7,8 tys. osób tj. 0,8%, a do 2030 roku zmaleje o dalsze 204,1 tys. osób tj. 21,2%. Liczba osób w wieku produkcyjnym zamieszkała na wsi województwa pomorskiego w 2005 r. wynosiła 444,9 tys. i do 2010 roku wzrośnie o 33,3 tys. osób tj. 7,5%,a do 2030 roku wzrośnie o dalsze 25,3 tys. osób, tj. 5,3%. (Rocznik Statystyczny Województwa Pomorskiego 2006 r., US w Gdańsku, grudzień 2006 r., str.97-98). R E G I O N A L N Y P L A N D Z I A Ł A Ń N A R Z E C Z Z A T R U D N I E N I A N A R O K 2 0 0 7-15 -

liczba ludności 500,0 480,0 460,0 440,0 420,0 400,0 380,0 Prognozowane zmiany w liczbie ludności w wieku przedprodukcyjnym (0-17) stan na 31.XII. 479,0 2005* 2010 424,1 liczba ludności * dane rzeczywiste Źródło: Województwo Pomorskie 2006 r. Podregiony, powiaty, gminy, US w Gdańsku, listopad 2006; Prognoza demograficzna na lata 2003-2030, GUS, Warszawa 2004 r. Liczba mieszkańców w wieku emerytalnym wzrośnie w 2010 roku w stosunku do roku 2005 o 13,4% i wyniesie 346,0 tys. osób. 360 340 320 300 280 Prognozowane zmiany w liczbie ludności w wieku poprodukcyjnym (60+/65+) stan na 31.XII. 305,1 2005* 2010 lata 346,0 * dane rzeczywiste Źródło: Województwo Pomorskie 2006 r. Podregiony, powiaty, gminy, US w Gdańsku, listopad 2006; Prognoza demograficzna na lata 2003-2030, GUS, Warszawa 2004 r. Zmiany demograficzne mają bezpośredni i silny wpływ na sektor służby zdrowia i zabezpieczenia społecznego, sektor edukacji oraz rynek pracy. 3. Aktywność zawodowa i zatrudnienie W województwie, podobnie jak w całym kraju, następuje poprawa wskaźników zatrudnienia i aktywności zawodowej, prezentują się one jednak nadal nieco gorzej niż średnie wielkości dla kraju i zdecydowanie gorzej niż średnia w krajach UE. Jednocześnie utrzymują się silne strukturalne dysproporcje w poziomie zaangażowania zawodowego, przede wszystkim w podziale na grupy wiekowe. Wskaźnik zatrudnienia jest miernikiem zaangażowania ludności w procesie pracy. Definiowany jest jako udział ludności pracującej w ogólnej liczbie ludności danej kategorii wiekowej. Poprawę wielkości wskaźnika zatrudnienia obserwuje się od 2004 r. (w IV kwartale 2004 r. wielkość wskaźnika wyniosła w Polsce 45,1%, a w województwie pomorskim 43,3% i była wyższa odpowiednio o 0,9 i 1,4 pkt proc. od tej zaobserwowanej w analogicznym okresie roku poprzedniego, natomiast w IV kwartale 2005 r. zwiększyła się o kolejne 0,8 i 2,1 pkt proc.). W dalszym ciągu wielkość wskaźnika zatrudnienia w województwie jest dużo niższa niż w krajach UE (w 2005 r. według badań EUROSTATU wielkość analizowanego wskaźnika wynosiła w województwie pomorskim 43,5% - wartość przeciętna w roku wg danych BAEL, w 15 krajach EU 52,6%). W III kwartale 2006 r. wskaźnik zatrudnienia w województwie pomorskim wyniósł 45,8%. R E G I O N A L N Y P L A N D Z I A Ł A Ń N A R Z E C Z Z A T R U D N I E N I A N A R O K 2 0 0 7-16 -

Wskaźnik zatrudnienia w krajach UE, Polsce i województwie pomorskim w 2005 r. (w %) Wyszczególnienie UE - 15 UE - 25 Polska województwo pomorskie 15 lat i więcej 52,6 51,9 45,2 43,5 15-64 lata 65,1 63,7 52,8 51,0 kobiety 57,3 56,2 46,8 43,3 mężczyźni 72,8 71,2 58,9 58,7 55-64 lata 44,1 42,5 27,2 27,2 15-24 lata 39,7 36,7 22,5 24,6 Źródło: EUROSTAT O ile w latach 2003-2005 wskaźnik zatrudnienia w województwie pomorskim w grupie wiekowej ludności 25-34 i 35-44 lata utrzymywał się na relatywnie wysokim poziomie (powyżej 70%), to w grupach wiekowych 45-54 lata oraz 55 lat i więcej był zdecydowanie niższy. Spadek zaangażowania zawodowego w starszych grupach wiekowych ludności wynika niewątpliwie z ich trudnej sytuacji na rynku pracy, a tym samym z przechodzenia na wcześniejsze emerytury i renty oraz z różnicy wieku produkcyjnego kobiet i mężczyzn. Również stosunkowo niski jest wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 15-24 lata. Jest to kategoria osób, która się jeszcze uczy. Wskaźnik zatrudnienia w województwie pomorskim według grup wiekowych w latach 2003-2005 (w %) Wskaźnik zatrudnienia (IV kwartał) Wyszczególnienie 2003 2004 2005 15-24 20,0 22,7 25,5 25-34 65,9 67,5 72,1 35-44 71,2 72,0 70,6 45-54 56,9 62,6 65,8 55 i więcej 14,2 13,4 15,3 Źródło: BAEL Analiza wskaźnika zatrudnienia według poziomu wykształcenia w ostatnich latach pokazuje, że najwyższy wskaźnik zatrudnienia występuje wśród osób posiadających wyższe wykształcenie (74,2% w IV kwartale 2005 r.), a najniższy notuje się w kategorii osób z wykształceniem podstawowym i nie posiadających wykształcenia podstawowego (15,5% w IV kwartale 2005 r.). Wskaźniki zatrudnienia od 2003 r. wykazuje widoczną tendencję rosnącą w przypadku ludności dobrze wykształconej (po studiach wyższych oraz szkołach policealnych i średnich zawodowych) oraz najgorzej wykształconej (co najwyżej po gimnazjach). Wskaźnik zatrudnienia w województwie pomorskim według grup wykształcenia w latach 2003-2005 (%) Wskaźnik zatrudnienia (IV kwartał) wykształcenie 2003 2004 2005 wyższe 71,5 72,8 74,2 policealne i średnie zawodowe 51,3 55,8 61,2 średnie ogólnokształcące 38,2 33,7 33,5 zasadnicze (zawodowe) 52,2 49,0 50,2 gimnazjalne, podstawowe i niepełne podstawowe 12,5 14,6 15,5 Źródło: BAEL Na stopień zaangażowania zawodowego i pozycję osoby na rynku pracy ma istotny wpływ miejsce zamieszkania oraz płeć. Wskaźnik zatrudnienia na wsi jest niższy od wskaźnika zatrudnienia w miastach (44,8% na wsi wobec 46,8% w mieście w III kwartale 2006 r.). Zdecydowanie większe różnice w wielkości wskaźnika zatrudnienia można zauważyć porównując ten wskaźnik R E G I O N A L N Y P L A N D Z I A Ł A Ń N A R Z E C Z Z A T R U D N I E N I A N A R O K 2 0 0 7-17 -

liczony dla kobiet i mężczyzn. W województwie pomorskim w III kwartale 2006 r. dla kobiet był wyraźnie niższy niż dla mężczyzn (wyniósł odpowiednio 37,8% i 54,9%). W 2004 r. w województwie pomorskim zatrzymana została tendencja spadkowa aktywności zawodowej ludności. Od tej pory obserwowany jest wzrost udziału aktywnych zawodowo (pracujących i bezrobotnych) w ogólnej liczbie ludności. Jednakże w porównaniu do krajów UE-15 zarówno w Polsce, jak i w pomorskim współczynnik aktywności zawodowej w każdej kategorii osób był na niższym poziomie. W przypadku ludności w wieku 15-64 lata różnica między współczynnikiem w krajach europejskiej piętnastki, a Polską wyniosła 6,6 pkt proc., w przypadku województwa pomorskiego była jeszcze większa - 8,1 pkt proc. Jeszcze większe dysproporcje w poziomie powyższego wskaźnika wystąpiły w grupach wiekowych 55-64 lata (w Polsce 16,6 pkt proc., w pomorskim 16,9 pkt proc.) oraz 15-24 lata (w kraju 12,0 pkt proc., w pomorskim 9,1 pkt proc.). Współczynnik aktywności zawodowej w krajach UE, Polsce i województwie pomorskim w 2005 r. w (%) Wyszczególnienie UE - 15 UE - 25 Polska województwo pomorskie 15 lat i więcej 57,3 57,0 54,9 53,6 15 64 lata 71,0 70,1 64,4 62,9 kobiety 49,3 49,1 47,7 45,1 mężczyźni 65,8 65,5 62,8 62,8 55-64 lata 47,1 45,5 30,5 30,2 15-24 lata 47,7 45,1 35,7 38,6 Źródło: EUROSTAT Ponadto, tempo wzrostu aktywności zawodowej jest jednak słabsze niż zatrudnienia, co sugerować może, że nierównowaga na rynku pracy korygowana jest nie tylko przez szybko rozwijającą się gospodarkę i spadek bezrobocia, lecz także poprzez zwiększającą się skalę bierności zawodowej. Jednym z powodów takiego zjawiska są zmieniające się przepisy emerytalne (w przyszłości na niekorzyść świadczeniobiorców), co w bieżącym momencie zachęca ludzi do wcześniejszego przechodzenia na emeryturę (jeszcze na starych zasadach). Szczególnie wyraźne dysproporcje w aktywności zawodowej widoczne są zwłaszcza w przypadku kobiet i mężczyzn, co wynika z różnicy progu ich wieku emerytalnego. Za niekorzystne zjawisko należy uznać niską aktywność zawodową w krańcowych grupach wiekowych, tj. 15-24 lata (młodzież jeszcze się uczy) oraz 55-64 lata (osoby w tym wieku przechodzą na wcześniejszą emeryturę). Aktywność ekonomiczna ludności w województwie pomorskim w latach 2003 2005 (przeciętne roczne) Wyszczególnienie 2003 r. 2004 r. 2005 r. pracujący bierni zawodowo bezrobotni Źródło: BAEL tys. osób 661 684 680 zmiana w % - 3,5-0,6 tys. osób 714 735 748 zmiana w % - 2,9 1,8 tys. osób 186 177 172 zmiana w % - -4,8-2,8 Obserwowane są niekorzystne zmiany w aktywności ekonomiczne ludności w województwie pomorskim w latach 2003 2005. Oprócz zmniejszenia się liczby bezrobotnych (pozytywna zmiana), po wzroście w 2004 r., w następnym roku, wystąpił nieznaczny spadek liczba pracujących (negatywna zmiana). Wzrasta natomiast liczba biernych zawodowo. R E G I O N A L N Y P L A N D Z I A Ł A Ń N A R Z E C Z Z A T R U D N I E N I A N A R O K 2 0 0 7-18 -

4. Mobilność zasobów pracy Niekorzystną cechą obserwowaną na pomorskim rynku pracy jest niska mobilność siły roboczej, zarówno w ujęciu zawodowym, jak i przestrzennym. Mobilność ludności, czyli skłonność do zmiany miejsca zamieszkania Polaków jest bardzo niska w porównaniu do ludności Stanów Zjednoczonych i Europy Zachodniej. Mobilność siły roboczej zarówno pomiędzy zawodami (mobilność zawodowa), jak i wewnątrz i pomiędzy krajami (mobilność przestrzenna przyczynia się do gospodarczego i społecznego postępu, wyższego zatrudnienia oraz zrównoważonego i stałego rozwoju). Jednym z ważnych problemów rynku pracy w województwie pomorskim jest niska mobilność przestrzenna siły roboczej. Dowodem takiego stanu rzeczy jest jedno z największych w Polsce zróżnicowanie wewnętrzne rynku pracy i bardzo wysokie rozpiętości stopy bezrobocia w obrębie całego regionu (różnica między maksymalną, a minimalną stopą bezrobocia według stanu na 31 grudnia 2006 r. wyniosła 28,9 pkt proc.). Ograniczona mobilność zasobów pracy przyczynia się do niekorzystnego zjawiska, polegającego na tym, iż dobra sytuacja gospodarcza metropolii trójmiejskiej nie rozwiązuje problemów na całym regionalnym rynku pracy, zwłaszcza na obszarach peryferyjnych. Wyzwanie stanowi w tym kontekście poprawa dostępności i jakości połączeń transportowych pomiędzy ośrodkami gospodarczymi województwa, głównie z aglomeracją trójmiejską, ale także w samym jej obrębie. 5. Bezrobocie, zjawisko ubóstwa i wykluczenia społecznego Mimo poprawiającej się sytuacji w gospodarce i na rynku pracy, nadal spora część społeczeństwa żyje poniżej dochodowego progu minimum egzystencji. Jest to przeważnie pochodną zakorzenionego bezrobocia, czyli takiego, które w niewielkim stopniu reaguje na zmieniającą się koniunkturę, bowiem jego faktyczną przyczyną jest bierność. Problemy na rynku pracy, objawiające się niedoborem miejsc pracy, stają się przyczyną pogorszenia warunków życia ludności, a długotrwałe pozostawanie bez pracy zmniejsza szanse na zatrudnienie i przyczynia się do postępującego procesu ubożenia ludności, w skrajnych przypadkach prowadząc nawet do wykluczenia społecznego dużych grup społeczeństwa. Mimo poprawiającej się sytuacji w gospodarce i na rynku pracy, nadal spora część społeczeństwa żyje poniżej dochodowego progu minimum egzystencji. W województwie pomorskim stopa ubóstwa systematycznie rosła do 2002 r., kiedy osiągnęła najwyższą wartość 16,9%, od tej pory jednak maleje, osiągając w 2004 r. poziom 12,6%. Najgorsza pod tym względem sytuacja ma miejsce w powiatach człuchowskim, kwidzyńskim i sztumskim (powyżej 20%), najlepsza zaś w aglomeracji trójmiejskiej (5-7%). Lepsza sytuacja w gospodarce przyczyniła się do spadku liczby bezrobotnych o 21,2% w 2006 r. Korzystne zmiany nie objęły jednak wszystkich grup bezrobotnych. Prawie w żadnym stopniu nie stało się to udziałem osób bez kwalifikacji zawodowych, gdzie zanotowano spadek liczby bezrobotnych zaledwie o 3,7%. Słabą dynamikę spadku zanotowano także w grupie osób powyżej 50 roku życia (6,0%) oraz niepełnosprawnych (6,8%). Świadczyć to może o względnie najtrudniejszej sytuacji na rynku pracy w obrębie tych grup. Największa skala spadku bezrobocia (spośród grup problemowych) dokonała się natomiast w obszarze bezrobotnych pozostających bez pracy powyżej 24 miesięcy (26,3%) oraz osób poniżej 25 roku życia (25,7%). R E G I O N A L N Y P L A N D Z I A Ł A Ń N A R Z E C Z Z A T R U D N I E N I A N A R O K 2 0 0 7-19 -