Cudzoziemcy korzystający z pomocy w ośrodkach pomocy społecznej w 2010 roku. (opracowanie na podstawie danych zbieranych na potrzeby MPiPS) Zgodnie z art. 5 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1362, z późn. zm.) prawo do świadczeń z pomocy społecznej, o ile umowy międzynarodowe nie stanowią inaczej, przysługuje cudzoziemcom, mającym miejsce zamieszkania i przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, którzy: posiadają zezwolenie na osiedlenie się, zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego Wspólnot Europejskich, zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony, status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą; są obywatelami państw członkowskich Unii Europejskiej, państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) o ile posiadają prawo pobytu lub prawo stałego pobytu na terytorium RP posiadają zgodę na pobyt tolerowany tej grupie cudzoziemców pomoc udzielana jest w formie schronienia, posiłku, niezbędnego ubrania oraz zasiłku celowego. W czerwcu br. na potrzeby Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej do ośrodków pomocy społecznej z terenu Mazowsza rozesłano tabelę dotyczącą danych statystycznych cudzoziemców korzystających w 2010 roku z pomocy społecznej. Dane w ten sposób zebrane stanowią podstawę poniŝszej analizy. Liczba cudzoziemców korzystających z pomocy społecznej W roku 2010 z pomocy ośrodków pomocy społecznej na terenie województwa mazowieckiego skorzystało 1257 osób, w tym: 249 męŝczyzn, 312 kobiet, 696 dzieci. Łącznie z pomocy społecznej skorzystało 375 rodzin cudzoziemskich. Liczbę cudzoziemców korzystających z pomocy społecznej na terenie poszczególnych gmin i miast województwa mazowieckiego przedstawia poniŝszy wykres. 1
Wykres Nr 1. Liczba cudzoziemców korzystających z pomocy ośrodków pomocy społecznej w 2010 roku w podziale na powiaty województwa mazowieckiego. Liczba osób 800 700 600 500 400 300 200 100 0 729 6 5 20 41 101 43 46 3 68 17 4 24 19 111 20 m.st. Warszawa ciechanowski grodziski legionowski miński nowodworski otwocki piaseczyński płoński pruszkowski Radom radomski Siedlce warszawski zachodni wołomiński wyszkowski Powiaty na terenie województwa mazowieckiego Najwięcej (729) cudzoziemców korzystało z pomocy ośrodków pomocy społecznej z terenu m. st. Warszawy, co stanowi 58 % całej grupy cudzoziemców korzystających z pomocy społecznej w ośrodkach. Warszawa jako stolica Polski niewątpliwie jest miastem, w którym cudzoziemcy najchętniej zamieszkują ze względu na większe moŝliwości w znalezieniu pracy, mieszkania, a takŝe bliskość państwowych instytucji i organizacji pozarządowych pomagających cudzoziemcom, zarówno krajowych, jak i międzynarodowych. Na terenie m. st. Warszawy oraz w jego pobliŝu rozmieszczone są takŝe niektóre ośrodki dla cudzoziemców, co równieŝ wpływa na to, Ŝe większość cudzoziemców korzysta ze wsparcia ośrodków pomocy społecznej na terenie Warszawy. Kolejnymi powiatami, na terenie których ośrodki pomocy społecznej udzielały pomocy cudzoziemcom w ubiegłym roku są: wołomiński (111 osób 9 %), nowodworski (101 osób 8%), pruszkowski (68 osób 5 %), piaseczyński (46 osób 4%). Korzystanie przez cudzoziemców z pomocy ośrodków na terenie ww. powiatów jest niewątpliwie związane z wcześniejszym realizowaniem przez nich na terenie tych powiatów indywidualnych programów integracji (w przewaŝającej części posiadają oni status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą status prawny rodzin cudzoziemców przedstawia tabela Nr 2). Po zakończeniu realizacji indywidualnego programu integracji mogą oni korzystać z pomocy w ośrodkach pomocy społecznej na takich samych zasadach jak obywatele polscy. 2
Kraj pochodzenia cudzoziemców Kraj pochodzenia cudzoziemców, którzy w 2010 r. korzystali ze świadczeń pomocy społecznej przedstawia tabela Nr 1. Tabela nr 1. Kraj pochodzenia cudzoziemców korzystających z pomocy ops-ów w 2010 roku. L.p. Kraj pochodzenia cudzoziemców Liczba osób Liczba rodzin 1 Federacja rosyjska 921 248 2 Ukraina 98 34 3 Irak 39 11 4 Rumunia 34 6 5 Białoruś 29 13 6 Armenia 17 6 7 Kongo 15 7 8 Nigeria 12 4 9 Sri Lanka 12 6 10 Sudan 8 1 11 Afganistan 7 5 12 Bułgaria 7 3 13 Etiopia 6 3 14 Mołdawia 6 1 15 Gruzja 5 1 16 Litwa 5 2 17 Węgry 5 1 18 Somalia 4 4 19 Togo 4 2 20 Słowacja 3 1 21 Bangladesz 2 1 22 Kazachstan 2 1 23 Maroko 2 2 24 Wietnam 2 1 25 Włochy 2 1 26 Albania 1 1 27 Gambia 1 1 28 Iran 1 1 29 Kamerun 1 1 30 Kuba 1 1 31 Liban 1 1 32 Nepal 1 1 33 Uzbekistan 1 1 34 Wielka Brytania 1 1 35 Bezpaństwowiec (nar. palestyńska) 1 1 RAZEM 1257 375 3
Pod względem kraju pochodzenia zdecydowanie najliczniejsza jest grupa cudzoziemców przybyłych z Federacji Rosyjskiej, w większości przypadków narodowości czeczeńskiej. Obywatele rosyjscy stanowią 73 % grupy cudzoziemców korzystających z pomocy społecznej. Pozostałe grupy cudzoziemców pochodzą z Ukrainy (98 osób 8 %), Iraku (39 osób 3 %), Rumunii (34 osoby 3 %) i Białorusi (29 osób 2 %). Nieliczne osoby (w przedziale liczbowym od 1 do 8 osób) pochodzą z Sudanu, Afganistanu, Bułgarii, Etiopii, Mołdawii, Gruzji, Litwy, Węgier, Somalii, Togo, Słowacji, Bangladeszu, Kazachstanu, Maroko, Wietnamu, Włoch, Albanii, Gambii, Iranu, Kamerunu, Kuby, Libanu, Nepalu, Uzbekistanu i Wielkiej Brytanii. Wśród cudzoziemców korzystających z pomocy społecznej w 2010 roku znajduje się takŝe 1 osoba - bezpaństwowiec narodowości palestyńskiej. Tak znaczna liczba cudzoziemców obywatelstwa rosyjskiego, korzystająca z pomocy społecznej wynika m. in. ze składania przez ww. grupę osób wniosków o udzielenie statusu uchodźcy w Polsce, a co za tym idzie pozytywnego rozpatrzenia przez Urząd do Spraw Cudzoziemców tych wniosków. Status prawny rodzin cudzoziemskich Tabela Nr 2. Status prawny rodzin cudzoziemskich korzystających z pomocy ops-ów w 2010 roku. L.p. Status prawny Liczba osób Liczba rodzin 1 Status uchodźcy 130 41 2 Ochrona uzupełniająca 818 224 3 Zgoda na pobyt tolerowany 70 24 4 Zezwolenie na osiedlenie się 139 57 5 Pobyt rezydenta długoterminowego WE 10 6 6 Obywatel UE 49 12 7 Stały pobyt 10 4 8 Zamieszkanie na czas oznaczony 19 5 9 Zaświadczenie o tymczasowej przepustce 7 1 10 Brak danych 5 1 RAZEM 1257 375 Spośród cudzoziemców korzystających w 2010 r. z pomocy ośrodków pomocy społecznej na terenie Mazowsza najliczniej reprezentowana jest grupa cudzoziemców 4
posiadających ochronę uzupełniającą. AŜ 818 osób spośród 1257 posiada tę formę ochrony międzynarodowej, co stanowi 65% wszystkich cudzoziemców korzystających z pomocy społecznej w 2010 r. Pozostali cudzoziemcy korzystający z pomocy społecznej zamieszkują na terytorium RP na podstawie zezwolenia na osiedlenie się (139 osób 11 %), uzyskanego statusu uchodźcy (130 osób 10 %), czy zgody na pobyt tolerowany (70 osób 6 %). Z pomocy społecznej w ubiegłym roku korzystali takŝe obywatele Unii Europejskiej (49 osób 4%). W przypadku 1 rodziny (5 osób) ośrodek pomocy społecznej nie wskazał jej statusu prawnego oraz podstawy do udzielenia pomocy w formie posiłku. Nie podano równieŝ informacji, skąd wynika brak danych dotyczących statusu prawnego cudzoziemców. Najliczniejsza grupa cudzoziemców korzystających ze wsparcia ośrodków pomocy społecznej posiada ochronę uzupełniającą lub status uchodźcy. Wynika to z faktu, Ŝe po zakończeniu indywidualnego programu integracyjnego (do którego uprawnia posiadanie statusu uchodźcy lub ochrony uzupełniającej), trwającego maksymalnie 12 miesięcy, cudzoziemcy ci bardzo często nie są w stanie samodzielnie funkcjonować w społeczeństwie polskim bez pomocy udzielanej przez ośrodki pomocy społecznej. W przypadku cudzoziemców posiadających zgodę na pobyt tolerowany zakres pomocy jest znacznie ograniczony mogą oni korzystać z pomocy społecznej jedynie w formie zasiłków celowych, posiłku, niezbędnego ubrania i schronienia. Data legalizacji pobytu cudzoziemców na terytorium RP Liczba osób Wykres nr 2. Rok legalizacji pobytu na terytorium RP cudzoziemców korzystających z pomocy ośrodków pomocy społecznej. 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 1 6 2 8 16 16 4 9 47 72 122 296 428 1993 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Rok legalizacji pobytu cudzoziemców 134 96 2010 brak danych 5
Najwięcej cudzoziemców uzyskujących pomoc z ośrodków pomocy społecznej (428 osób) zalegalizowało swój pobyt na terytorium RP w roku 2009 stanowią oni 34 % ogólnej liczby cudzoziemców korzystających z pomocy społecznej w 2010 r. W kolejnych latach swój pobyt zalegalizowało: 2008 r. 296 osób (23%), 2010 r. 134 osób (11%), 2007 r. 122 osoby (10%). Ponadto, w przypadku 96 osób (8%) ośrodki pomocy społecznej nie podały daty legalizacji pobytu. Wynikało to z faktu, iŝ ośrodki nie dysponowały kopią decyzji dotyczącej legalizacji pobytu lub datą jej wydania, a w dokumentach najczęściej znajdowała się data wydania karty pobytu (która nie jest toŝsama z datą legalizacji pobytu). Fakt, iŝ najwięcej cudzoziemców korzystających z pomocy społecznej swój pobyt w Polsce zalegalizowało w roku 2009 związany jest ze statusem prawnym tych osób (ochroną uzupełniającą). Na przestrzeni ostatnich lat w 2009 roku Szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców wydał najwięcej decyzji w zakresie udzielenia ochrony uzupełniającej, co przedstawia poniŝsza tabela. Tabela Nr 3. Liczba decyzji wydanych przez Szefa UdsC w latach 2008 2009. Decyzje Szefa UdsC ROK Status uchodźcy Ochrona uzupełniająca Pobyt tolerowany Zezwolenie na osiedlenie się 2008 186 1074 1507 3625 2009 131 2317 65 2938 2010 82 195 196 3336 Źródło: Zestawienia roczne UdSC, strona www.udsc.gov.pl Wykształcenie cudzoziemców Kolejnym wskaźnikiem charakteryzującym grupę cudzoziemców korzystających z pomocy ośrodków pomocy społecznej jest wykształcenie. Z uwagi na fakt, iŝ niektóre ośrodki przy wypełnianiu rubryki dotyczącej wykształcenia podawały wykształcenie wszystkich osób dorosłych wchodzących w skład rodziny, inne zaś jedynie osoby wnioskującej o pomoc, w celu ujednolicenia i moŝliwości porównania danych brano pod uwagę wykształcenie wskazane w rubryce jako pierwsze. 6
Wykres nr 3. Wykształcenie osób korzystających z pomocy ops-ów w 2010 roku. Liczba osób 200 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 72 186 33 1 74 2 4 3 wyŝsze średnie zawodowe gimnazjalne podstawowe niepełne podst. brak wykszt. nie ustalono Wykształcenie cudzoziemców Spośród 375 rodzin, aŝ w przypadku 186 zadeklarowano wykształcenie średnie (50 %), w 74 przypadkach zadeklarowano wykształcenie podstawowe (20 %), a w 72 wyŝsze (19%). W przypadku 3 rodzin cudzoziemskich nie ustalono wykształcenia świadczeniobiorców. Ustalenie wykształcenia cudzoziemców korzystających z pomocy społecznej często opiera się na deklaracji samych cudzoziemców. Szczególnie osoby posiadające status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą nie dysponują Ŝadnymi dokumentami potwierdzającymi ich wykształcenie czy kwalifikacje zawodowe. Pomoc udzielana cudzoziemcom przez ośrodki pomocy społecznej w 2010 r. Wykres Nr 4. Pomoc udzielana cudzoziemcom przez ośrodki pomocy społecznej w 2010 r. ze względu na jej formę. Liczba rodzin 300 250 200 150 100 50 0 z.celowy 279 108 85 40 48 29 29 6 1 2 4 1 z.stały z.okresowy z.celowy specj. św. pienięŝne na zakup Ŝywności posiłki pomoc rzeczowa doŝywianie schronienie usługi opiekuńcze składka na ubezpieczenie zdrowotne z.celowy zwrotny Rodzaj pomocy udzielonej przez ops-y cudzoziemcom 7
Rodzaj udzielonej pomocy przez ośrodki pomocy społecznej zaleŝy przede wszystkim od dochodów oraz indywidualnej sytuacji poszczególnych rodzin cudzoziemskich. Ośrodki pomocy społecznej najczęściej udzielały pomocy cudzoziemcom w formie zasiłków celowych w przypadku 279 rodzin właśnie ta pomoc została przyznana (74 % wszystkich rodzin cudzoziemskich korzystających z pomocy). Kolejną formą pomocy udzieloną rodzinom cudzoziemskim były zasiłki okresowe (85 rodzin 23 %) i zasiłki stałe (40 rodzin 11 %). Cudzoziemcom moŝe zostać równieŝ przyznana pomoc w ramach rządowego programu Pomoc państwa w zakresie doŝywiania, który przewiduje udzielenie pomocy w następujących formach: posiłek, ze szczególnym uwzględnieniem posiłku gorącego, zasiłek celowy na zakup posiłku lub zakup Ŝywności, świadczenie rzeczowe w postaci produktów Ŝywnościowych. W ramach powyŝszego programu rodzinom cudzoziemskim została udzielona pomoc w formie: posiłków skorzystało 108 rodzin (29%), świadczenia pienięŝnego na zakup Ŝywności skorzystało 29 rodzin (8 %), pomocy rzeczowej skorzystało 6 rodzin (0,2 %). W przypadku 48 rodzin (13 %) w tabeli dotyczącej rodzaju udzielonej pomocy ośrodki wykazały pomoc w formie doŝywiania z uwagi na szeroki zakres pojęcia i trudność w zaklasyfikowaniu do jednej z trzech form pomocy udzielanej w ramach programu rządowego, na wykresie Nr 4 ta forma pomocy została utworzona jako odrębna kategoria. Inna pomoc, z jakiej skorzystali cudzoziemcy w ubiegłym roku to: zasiłki celowe specjalne (29 rodzin 8 %), schronienie (1 rodzina 0,3 %), usługi opiekuńcze (2 rodziny 0,5 %) i zasiłek celowy zwrotny (1 rodzina 0,3 %). W przypadku 4 rodzin cudzoziemskich (1 %) ośrodek pomocy społecznej opłacał składki na ubezpieczenie zdrowotne. Wykształcenie cudzoziemców a czas korzystania z pomocy ops-ów Rodziny cudzoziemskie, jak pokazuje wykres Nr 4, korzystały z róŝnych form pomocy społecznej. Czas korzystania ze świadczeń pomocy społecznej jest równieŝ zróŝnicowany. Analizując liczbę miesięcy korzystania przez rodziny cudzoziemskie z pomocy społecznej, wzięto pod uwagę najdłuŝszy czas pobierania świadczeń, niezaleŝnie od jego formy. 8
Tabela Nr 4. Liczba rodzin cudzoziemskich korzystających z pomocy społecznej w 2010 roku z podziałem na czas korzystania z pomocy oraz wykształcenie. Wykształcenie cudzoziemców Liczba miesięcy korzystania ze wsparcia ośrodków pomocy społecznej 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 wyŝsze 12 7 8 7 2 10 2 3 2 4 1 14 średnie 71 28 20 8 7 14 3 5 7 11 4 8 zawodowe 11 6 3 3 2 0 1 1 0 2 1 3 gimnazjalne 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 podstawowe 26 9 6 5 3 5 3 1 3 3 3 7 niepełne podst. 0 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 brak wykształcenia 0 1 0 1 0 1 0 0 0 0 0 1 nie ustalono 1 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 RAZEM 121 53 39 24 14 30 9 10 13 20 9 33 Jak pokazuje powyŝsza tabela, rodziny cudzoziemskie najczęściej korzystały z jednorazowych form pomocy w przypadku 121 rodzin cudzoziemskich pomoc ograniczyła się do 1 miesiąca (33 % ogółu liczby rodzin cudzoziemskich korzystających z pomocy w 2010 roku). W tej liczbie uwzględniono takŝe 1 rodzinę cudzoziemców, która z pomocy korzystała przez 10 dni rodzinie tej przyznano pomoc w formie posiłków w szkole dla dzieci. Ośrodki udzielały równieŝ pomocy na okres 2-3 miesięcy. W 53 przypadkach rodzinom przyznano pomoc na okres 2 miesięcy (14% wszystkich rodzin cudzoziemskich), zaś w 39 przypadkach przyznano pomoc na okres 3 miesięcy (10%). Znacznie rzadziej udzielano wsparcia na okres powyŝej 4 miesięcy. JednakŜe 33 rodzinom udzielono pomocy na okres 12 miesięcy, co stanowi 9% wszystkich rodzin cudzoziemskich korzystających z pomocy ośrodków. Analizując powyŝszą tabelę moŝna stwierdzić brak zdecydowanej zaleŝności między wykształceniem świadczeniobiorców i czasem, na jaki została im udzielona pomoc. NaleŜy podkreślić, iŝ dane dotyczące wykształcenia cudzoziemców często opierają się jedynie na deklaracji cudzoziemców, nieposiadających stosownych dokumentów. Ponadto, czas udzielenia pomocy zaleŝny jest od wysokości dochodów rodziny. 9
Status prawny rodzin cudzoziemców a czas korzystania z pomocy ośrodków pomocy społecznej Tabela Nr 5. Liczba rodzin cudzoziemskich korzystających z pomocy społecznej w 2010 r. z podziałem na czas korzystania z pomocy oraz status prawny. Liczba miesięcy korzystania ze wsparcia Status prawny ośrodków pomocy społecznej rodziny 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Status uchodźcy 15 4 4 5 0 2 0 2 0 1 1 7 Ochrona uzupełniająca 88 34 20 11 10 21 6 4 5 12 5 8 Pobyt tolerowany 4 7 2 1 0 2 2 0 2 2 1 1 Zezwolenie na osiedlenie się 9 5 8 5 2 1 1 2 4 5 2 13 Pobyt rezydenta długoterminowego 0 0 1 1 0 2 0 1 0 0 0 1 WE Obywatele UE 3 2 2 1 1 0 0 0 1 0 0 2 Stały pobyt 0 0 0 0 0 2 0 1 0 0 0 1 Zamieszkanie na czas oznaczony 1 1 1 0 1 0 0 0 1 0 0 0 Zaświadczenie o tymczasowej 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 przepustce Brak danych 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 RAZEM 121 53 39 24 14 30 9 10 13 20 9 33 W przypadku rodzin cudzoziemskich posiadających jedną z trzech form ochrony międzynarodowej, nadawanej na terytorium RP (tj. status uchodźcy, ochronę uzupełniającą i zgodę na pobyt tolerowany) najczęściej korzystały one z pomocy społecznej w krótkich okresach czasu. 37% rodzin ze statusem uchodźcy, 39 % rodzin z ochroną uzupełniającą i 17 % rodzin z udzieloną zgodą na pobyt tolerowany korzystało z ośrodków pomocy społecznej przez 1 miesiąc. Tymczasem cudzoziemcy przebywający w Polsce na podstawie zezwolenia na osiedlenie się znacznie częściej korzystali z pomocy w okresie 12 miesięcy aŝ 23 % rodzin z tym statusem prawnym objętych było pomocą ops-ów przez cały rok. 10
Wnioski i uwagi 1. Najliczniejsza grupa cudzoziemców korzystających z pomocy społecznej w ubiegłym roku posiadała status uchodźcy i ochronę uzupełniającą. Cudzoziemcy ci, po zakończeniu indywidualnego programu integracji, są uprawnieni do korzystania z pomocy społecznej na takich samych zasadach, jak polscy obywatele. PowyŜsza analiza dowodzi, Ŝe bardzo często po zakończeniu programu, jego byli uczestnicy decydują się na przyjęcie wsparcia, głównie finansowego, ośrodków pomocy społecznej. Trwający maksymalnie 12 miesięcy indywidualny program integracyjny nie daje moŝliwości na całkowite usamodzielnienie się cudzoziemców i pełną integrację ze społeczeństwem polskim, co skutkuje często koniecznością korzystania ze wsparcia oferowanego przez ośrodki pomocy społecznej. 2. Wchodząca w Ŝycie ustawa o zalegalizowaniu pobytu niektórych cudzoziemców na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej oraz o zmianie ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i ustawy o cudzoziemcach moŝe prawdopodobnie doprowadzić do wzrostu liczby cudzoziemców uprawnionych do korzystania ze wsparcia ośrodków pomocy społecznej. Ustawa zakłada bowiem przeprowadzenie w drodze abolicji, począwszy od 1 stycznia 2012 r., legalizacji pobytu cudzoziemców przebywających nielegalnie na terytorium Polski. Zalegalizowanie pobytu ww. kategorii cudzoziemców odbędzie się w formie zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony, udzielanego na okres 2 lat. Istnieje zatem duŝe prawdopodobieństwo zwiększenia liczby cudzoziemców z tą formą statusu prawnego korzystających z pomocy społecznej. Z drugiej jednak strony ustawa ta w znacznej mierze dotyczy imigrantów przebywających w Polsce od dłuŝszego czasu, którzy powinni być juŝ na tyle samodzielni i zintegrowani ze społeczeństwem polskim, by nie stawać przed koniecznością korzystania z pomocy oferowanej przez ośrodki pomocy społecznej. 11