tłum. Monika Lewicka Rok: 1999 Czasopismo: Alkohol i Nauka Numer: 1 Źródło: Alcohol Alert, nr: 40, Kwiecień 1998, National Institute on Alcohol Abuse and alcoholism. http://www.niaaa.nih.gov Najszybciej rosnącą grupę społeczeństwa amerykańskiego stanowią ludzie w wieku powyżej 65 lat. Trwają dyskusje nad rozmiarami alkoholizmu wśród osób starszych, jednak wraz ze wzrostem tej populacji coraz ważniejsze stają się kwestie diagnozowania i leczenia problemów alkoholowych. Bieżący numer Alcohol Alert zawiera przegląd najnowszych badań dotyczących rozmiarów spożycia alkoholu i związanych z tym problemów wśród osób starszych stanowiący uaktualnienie danych przedstawionych we wcześniejszym numerze biuletynu poświęconym tej problematyce [1]. Rozpowszechnienie i wzorce picia wśród osób starszych Badania obejmujące różne grupy wiekowe wykazują, że osoby starsze, czyli powyżej 65 roku życia, piją mniej i doświadczają mniej problemów związanych z piciem niż osoby młodsze. Badania podłużne wykazują jednak, że osobisty wzorzec picia pozostaje względnie stały w ciągu życia, prawdopodobnie odzwierciedlając normy społeczne dominujące w chwili, gdy dana osoba rozpoczynała picie [1]. Na przykład problemy związane z alkoholem mogą występować częściej u osób urodzonych po II wojnie światowej niż u osób urodzonych w latach 20., kiedy spożywanie alkoholu było piętnowane [2]. Niemniej część osób zwiększa ilość spożywanego alkoholu w późniejszym okresie życia, co często prowadzi do powstania u nich uzależnienia [1]. W przeciwieństwie do większości badań dotyczących ogólnej populacji, badania prowadzone w placówkach służby zdrowia wykazały rosnące rozpowszechnienie alkoholizmu wśród osób starszych [3]. Sondaże ukazują, że objawy alkoholizmu występują u 6-11% pacjentów w podeszłym wieku przyjmowanych do szpitali, u 20% przebywających na oddziałach psychiatrycznych oraz u 14% trafiających na pogotowie [4]. Wskaźniki przyjęć na ostrym dyżurze związanych z alkoholem oraz atakiem serca (tj. zawałem mięśnia sercowego) są w przypadku osób starszych zbliżone [5]. Personel szpitalny znacznie rzadziej rozpoznaje uzależnienie od alkoholu u starszych pacjentów niż u młodszych [6]. Powszechność problemowego picia w domach opieki szacuje się nawet do 49%, w zależności od metody zbierania danych [7]. Wysoki wskaźnik picia w tych placówkach może odzwierciedlać tendencję do wykorzystywania pobytu w domu opieki do krótkoterminowej 1 / 6
terapii uzależnienia [8]. Problemy alkoholowe często pojawiają się także w środowiskach emeryckich, gdzie normą jest picie podczas spotkań towarzyskich [9]. Porównanie badań utrudnia zróżnicowanie badanej populacji: określenie "osoby starsze" obejmuje ludzi w różnym wieku (dotyczy ponad czterech dekad życia) i odnosi się zarówno do osób aktywnych zawodowo, jak i do niepełnosprawnych oraz przebywających w zakładach. W rezultacie różne badania wykorzystują różne definicje tego terminu [8]. Ponadto badania nad spożyciem alkoholu wśród osób starszych są potencjalnie obciążone następującymi błędami: Kwestionariusze stosowane zwykle w badaniach przesiewowych mogą być nieodpowiednie dla osób starszych, u których nie występują społeczne, prawne i zawodowe konsekwencje nadużywania alkoholu, uwzględniane zazwyczaj jako kryteria do diagnozowania osób pijących w sposób problemowy [10, 11]. Konsekwencje intensywnego picia łatwo pomylić z medycznymi lub psychiatrycznymi dolegliwościami powszechnymi u osób starszych. Należą do nich: depresja, bezsenność, niedożywienie, niewydolność krążeniowa prawokomorowa, częste upadki [1]. Choroby związane z alkoholem są główną przyczyną przedwczesnych zgonów. W związku z tym osoby intensywnie pijące mogą rzadziej dożywać podeszłego wieku niż pijący mało lub abstynenci, a to może mieć wpływ na wskaźniki spożycia alkoholu wśród osób starszych [1]. Wspólne skutki picia alkoholu i starzenia się Wiele problemów medycznych i innych jest związanych zarówno ze starzeniem się, jak i nadużywaniem alkoholu, jednak stopień, w jakim oba te czynniki wpływają wspólnie na chorobę nie jest jasny. Przykłady możliwych interakcji pomiędzy alkoholem a starzeniem się obejmują następujące zależności: Częstotliwość występowania złamania stawu biodrowego u osób starszych rośnie wraz ze wzrostem spożycia alkoholu [12, 13]. Zależność tę można wyjaśniać większą liczbą upadków w stanie upojenia oraz wyraźniejszym spadkiem masy kości u osób starszych będących alkoholikami niż u nieuzależnionych od alkoholu [4]. Badania przeprowadzone na ogólnej populacji wykazują, że umiarkowane spożycie alkoholu (do dwóch drinków dziennie dla mężczyzn i jeden drink dziennie dla kobiet) może chronić przed chorobami serca1 [14, 15]. Wyniki wskazują, że umiarkowane picie ma wpływ ochronny także u osób powyżej 65 roku życia [16], jednakże badania na ten temat mają ograniczony zakres. Ze względu na związane z wiekiem zmiany w organizmie występujące zarówno u kobiet, jak i mężczyzn NIAAA zaleca, aby osoby powyżej 65 lat spożywały nie więcej niż 1 drink dziennie [17]. Wypadki samochodowe związane ze spożyciem alkoholu są ważną przyczyną urazów i śmierci w każdej grupie wiekowej. Osoby starsze stanowią najszybciej rosnącą podgrupę populacji kierowców. Wskaźnik ryzyka wypadku wzrasta począwszy od wieku 55 lat i w wieku lat 80 przekracza poziom ryzyka dla młodego, początkującego kierowcy. Ponadto starsi kierowcy doznają poważniejszych obrażeń niż młodsi w podobnych wypadkach [18]. Interakcja wieku z alkoholizmem może powodować zwiększenie ryzyka związanego z prowadzeniem samochodu. Na przykład wypicie tej samej ilości alkoholu bardziej osłabia starszego kierowcę, który jest alkoholikiem niż niealkoholika, powodując tym samym większe ryzyko wypadku [18]. Długotrwałe spożywanie alkoholu aktywizuje enzymy, które rozkładają toksyczne substancje, w tym alkohol. Po zaktywizowaniu enzymy te mogą rozkładać także niektóre lekarstwa 2 / 6
przepisywane przez lekarza. Osoba powyżej 65 roku życia zażywa przeciętnie od 2 do 7 leków dziennie. Interakcje pomiędzy alkoholem a lekami są szczególnie częste u osób starszych, zwiększając ryzyko negatywnych skutków zdrowotnych i potencjalnie wpływając na skuteczność lekarstw [19, 20]. Zaburzenia depresyjne są bardziej powszechne u osób starszych niż u młodszych i często współwystępują z nadużywaniem alkoholu [11, 21]. Dane pochodzące z National Longitudinal Alcohol Epidemiologic Survey ukazują, że wśród osób powyżej 65 roku życia blisko trzykrotnie częściej wykrywano wielki zespół depresyjny u tych, które są alkoholikami, niż u niealkoholików [22]. Podczas badania przeprowadzonego na 5600 starszych pacjentach alkoholikach u 30% wykryto równoległe zaburzenia psychiatryczne [23]. W grupie powyżej 65 lat pijący umiarkowanie lub intensywnie 16 razy częściej niż niepijący popełniają samobójstwo, co często wiąże się z zaburzeniami depresyjnymi [24]. Czy starzenie się zwiększa wrażliwość na alkohol? Niektóre badania sugerują, że wrażliwość na zdrowotne skutki picia alkoholu może rosnąć wraz z wiekiem. Jedną z przyczyn jest to, że osoby starsze, po wypiciu takiej samej ilości, osiągają wyższy poziom koncentracji alkoholu we krwi (blood alcohol contrentration - BAC) niż osoby młodsze. Wyższy poziom BAC wynika ze związanego z wiekiem spadku ilości wody w organizmie, w której rozpuszcza się alkohol. Z tego powodu osoby starsze - mimo możliwości równie skutecznego metabolizmu i wydalania alkoholu jak u ludzi młodych - są narażone na większe ryzyko upojenia alkoholem i doświadczenia szkodliwych skutków [25]. Starzenie się wpływa także negatywnie na zdolność organizmu do przystosowywania się do obecności alkoholu (tj. tolerancję). Ze względu na obniżoną zdolność rozwoju tolerancji, osoby starsze wykazują pewne skutki spożycia alkoholu (np. brak koordynacji) po wypiciu mniejszych dawek niż osoby młodsze, których tolerancja rośnie wraz ze wzrostem spożycia [26]. Osoby starsze mogą więc doświadczyć problemów alkoholowych, mimo że ich wzorzec picia nie uległ zmianie. Wnioski te potwierdzono w badaniach laboratoryjnych przeprowadzonych na szczurach, które wykazały związane z wiekiem zmiany w tolerancji na alkohol [27]. Starzenie się, alkohol i mózg Starzenie się oraz alkoholizm powodują podobne deficyty w funkcjonowaniu intelektualnym (tj. poznawczym) i behawioralnym. Alkoholizm może przyspieszać naturalne lub powodować przedwczesne starzenie się mózgu. Wykorzystując metodę rezonansu magnetycznego, Pfefferbaum i in. [28] stwierdzili większe ubytki w tkance mózgowej u alkoholików niż u niealkoholików; wynik ten utrzymał się nawet po uwzględnieniu w analizie wieku badanych. Ponadto starsi badani alkoholicy mieli większe ubytki w tkance mózgowej niż młodsi alkoholicy, często pomimo zbliżonej całkowitej ilości alkoholu, jaką spożyli w ciągu życia. Wyniki te wskazują, że starzenie się może powodować większą podatność na skutki picia alkoholu [29]. Przednie płaty mózgowe są szczególnie podatne na uszkodzenia w wyniku długotrwałego, intensywnego picia [28]. Badania wykazują, że kurczenie się przednich płatów wzrasta wraz ze spożyciem alkoholu i wiąże się z osłabieniem intelektualnym zarówno u starszych, jak i młodszych osób dotkniętych alkoholizmem [30]. Ponadto starsi alkoholicy mają mniejsze szanse niż młodsi na poprawę funkcjonowania poznawczego w okresie abstynencji [28]. Związane z wiekiem zmiany w objętości dotyczą także móżdżku: tej części mózgu, która 3 / 6
zawiaduje postawą ciała i utrzymywaniem równowagi [31]. Długotrwałe nadużywanie alkoholu może więc przyspieszać związane z wiekiem osłabienie stabilności, zwiększając prawdopodobieństwo upadków (32). Leczenie alkoholizmu u osób starszych Badania wykazują, że osoby w podeszłym wieku mające problemy z alkoholem odnoszą zbliżone korzyści z leczenia, co osoby młodsze. Rezultaty są bardziej pomyślne u osób z krótszą historią picia w sposób problemowy (tj. u późno rozpoczynających picie). Co więcej, wyniki niektórych badań - aczkolwiek nie są całkiem spójne - wskazują, że efekty leczenia można wzmocnić, lecząc osoby starsze w grupie dobranej ze względu na wiek [33, 23]. Nie prowadzono obszernych badań nad stosowaniem leków do wspierania abstynencji u osób starszych. Wyniki jednego badania sugerują jednak, że naltrexon (ReViaŽ) może być pomocny w zapobieganiu nawrotom u osób w wieku od 50 do 70 lat [34]. Wyniki badań na zwierzętach wykazują, że związane z wiekiem zmiany na poziomie przekaźnictwa neurochemicznego w mózgu mogą wpływać na skuteczność leków używanych w leczeniu alkoholizmu i zaburzeń psychicznych [35]. Alkohol a starzenie się - komentarz dyrektora NIAAA dr. med. Enocha Gordisa Ponieważ problemy alkoholowe u osób starszych mogą być mylone z innymi czynnikami związanymi z procesem starzenia się, nadużywanie alkoholu i uzależnienie mogą pozostać nie zdiagnozowane i nie leczone lub być leczone w niewłaściwy sposób. Pracownicy służby zdrowia powinni omawiać kwestie spożywania alkoholu ze starszymi pacjentami w ramach rutynowych działań związanych z opieką medyczną. Porady dla osób starszych powinny zawierać informacje na temat wpływu alkoholu na pogorszenie stanu w powszechnych u tej grupy osób dolegliwościach, takich jak podwyższone ciśnienie krwi czy wrzody oraz niebezpieczeństwa łączenia picia alkoholu z przyjmowaniem leków wydawanych bez recepty lub przepisanych przez lekarza. Jeśli nie ma medycznych przeciwwskazań do spożywania alkoholu, należy poradzić starszym pacjentom, aby ograniczyli je do jednego drinka dziennie. Pracownicy służby zdrowia - w tym personel pogotowia i przyjmujący lekarze - którzy podejrzewają u swoich starszych pacjentów występowanie problemów związanych z alkoholem, powinni kierować ich na specjalistyczną terapię. Przekonanie, że osoby w podeszłym wieku nie mają wiele do zyskania poddając się leczeniu jest błędne; na każdym etapie życia możliwe są specyficzne korzyści płynące z trzeźwości i wszystkie mają swoją wartość. Tłumaczenie: Monika Lewicka Bibliografia [1] National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism. Alcohol Alert No. 2: Alcohol and Aging. Bethesda, MD: the Institute, 1988. [2] Beresford, T.P. Alcoholic elderly: Prevalence, screening, diagnosis, and prognosis. In: Beresford, T., and Gomberg, E. Alcohol and Aging. New York: Oxford University Press, 1995. pp. 3-18. [3] Adams, W.L. Interactions between alcohol and other drugs. In: Gurnack, A.M., ed. Older Adults Misuse of Alcohol, Medicines, and Other Drugs: Research and Practice Issues. New York: Springer, 1997. pp. 185-205. [4] Council on Scientific Affairs, American Medical Association. Alcoholism in the elderly. JAMA 275(10):797-801, 1996. [5] Adams, W.L.; Yuan, Z.; Barboriak, J.J.; et al. Alcohol-related 4 / 6
hospitalizations of elderly people. JAMA 270(10):1222-1225, 1993. [6] Curtis, J.R.; Geller, G.; Stokes, E.J.; et al. Characteristics, diagnosis, and treatment of alcoholism in elderly patients. J Am Geriatr Soc 37:310-316, 1989. [7] Joseph, C.L. Misuse of alcohol and drugs in the nursing home. In: Gurnack, A.M., ed. Older Adults Misuse of Alcohol, Medicines, and Other Drugs: Research and Practice Issues. New York: Springer, 1997. pp. 228-254. [8] Adams, W.L., and Cox, N.S. Epidemiology of problem drinking among elderly people. In: Gurnack, A.M., ed. Older Adults Misuse of Alcohol, Medicines, and Other Drugs: Research and Practice Issues. New York: Springer, 1997. pp. 1-23. [9] Atkinson, R.M.; Tolson, R.L.; and Turner, J.A. Late versus early onset problem drinking in older men. Alcohol Clin Exp Res 14(4):574-579, 1990. [10] Lakhani, N. Alcohol use amongst community-dwelling elderly people: A review of the literature. J Adv Nurs 25(6):1227-1232, 1997. [11] Adams, W.L. Late life outcomes: Health services use and the clinical encounter. In: Gomberg, E.S.L.; Hegedus, A.M.; and Zucker, R.A. Alcohol Problems and Aging. NIAAA Research Monograph No. 33. NIH Pub. No. 98-4163. Bethesda, MD: NIAAA, 1998. [12] Bikle, D.D.; Stesin, A.; Halloran, B.; et al. Alcohol-induced bone disease: Relationship to age and parathyroid hormone levels. Alcohol Clin Exp Res 17(3):690-695, 1993. [13] Schnitzler, C.M.; Menashe, L.; Sutton, C.G.; et al. Serum biochemical and haematological markers of alcohol abuse in patients with femoral neck and intertrochanteric fractures. Alcohol Alcohol 23(2):127-132, 1988. [14] Klatsky, A.L.; Armstrong, M.A.; and Friedman, G.D. Alcohol and mortality. Ann Intern Med 117(8):646-654, 1992. [15] Thun, M.J.; Peto, R.; Lopez, A.D.; et al. Alcohol consumption and mortality among middle-aged and elderly U.S. adults. New Engl J Med 337(24):1705-1714, 1997. [16] Fried, L.P.; Kronmal, R.A.; Newman, A.B.; et al. Risk factors for 5-year mortality in older adults: The cardiovascular health study. JAMA 279(8):585-592, 1998. [17] Dufour, M.C.; Archer, L.; and Gordis, E. Alcohol and the elderly. Clin Geriatr Med 8(1):127-141, 1992. [18] Waller, P.F. Alcohol, aging, and driving. In: Gomberg, E.S.L.; Hegedus, A.M.; and Zucker, R.A. Alcohol Problems and Aging. NIAAA Research Monograph No. 33. NIH Pub. No. 98-4163. Bethesda, MD: NIAAA, 1998. [19] Korrapati, M.R., and Vestal, R.E. Alcohol and medications in the elderly: Complex interactions. In: Beresford, T., and Gomberg, E., eds. Alcohol and Aging. New York: Oxford University Press, 1995. pp. 42-55. [20] National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism. Alcohol Alert. No. 27: Alcohol-Medication Interactions. Bethesda, MD: the Institute, 1995. [21] Welte, J.W. Stress and elderly drinking. In: Gomberg, E.S.L.; Hegedus, A.M.; and Zucker, R.A. Alcohol Problems and Aging. NIAAA Research Monograph No. 33. NIH Pub. No. 98-4163. Bethesda, MD: NIAAA, 1998. [22] Grant, B.F., and Harford, T.C. Comorbidity between DSM-IV alcohol use disorders and major depression: Results of a national survey. Drug Alcohol Depend (39):197-206, 1995. [23] Moos, R.; Brennan, P.; and Schutte, K. Life context factors, treatment, and late-life drinking behavior. In: Gomberg, E.S.L.; Hegedus, A.M.; and Zucker, R.A. Alcohol Problems and Aging. NIAAA Research Monograph No. 33. NIH Pub. No. 98-4163. Bethesda, MD: NIAAA, 1998. [24] Grabbe, L.; Demi, A.; Camann, M.A.; et al. The health status of elderly persons in the last year of life: A comparison of deaths by suicide, injury, and natural causes. Am J Public Health 87(3):434-437, 1997. [25] Dufour, M., and Fuller, R.K. Alcohol in the elderly. Annu Rev Med 46:123-132, 1995. [26] Kalant, H. Pharmacological interactions of aging and alcohol. In: Gomberg, E.S.L.; Hegedus, A.M.; and Zucker, R.A. Alcohol Problems and Aging. NIAAA Research Monograph No. 33. NIH Pub. No. 98-4163. Bethesda, MD: NIAAA, 1998. [27] Spencer, R.L., and McEwen, B.S. Impaired adaptation of the hypothalamic-pituitary-adrenal axis to chronic ethanol stress in aged rats. Neuroendocrinology 65(5):353-359, 1997. [28] Pfefferbaum, A.; Sullivan, E.V.; Mathalon, D.H.; et al. Frontal lobe volume loss observed with 5 / 6
magnetic resonance imaging in older chronic alcoholics. Alcohol Clin Exp Res 21(3):521-529, 1997. [29] Oscar-Berman, M.; Shagrin, B.; Evert, D.L.; et al. Impairments of brain and behavior: The neurological effects of alcohol. Alcohol Health Res World 21(1):65-75, 1997. [30] Harper, C.; Kril, J.; Sheedy, D.; et al. Neuropathological studies: The relationship between alcohol and aging. In: Gomberg, E.S.L.; Hegedus, A.M.; and Zucker, R.A. Alcohol Problems and Aging. NIAAA Research Monograph No. 33. NIH Pub. No. 98-4163. Bethesda, MD: NIAAA, 1998. [31] Sullivan, E.V.; Rosenbloom, M.J.; Deshmukh, A.; et al. Alcohol and the cerebellum. Alcohol Health Res World 19(2):138-141, 1995. [32] Malmivaara, A.; Heliovaara, M.; Knekt, P.; et al. Risk factors for injurious falls leading to hospitalization or death in a cohort of 19,500 adults. Am J Epidemiol 138(6):384-394, 1993. [33] Atkinson, R. Treatment programs for aging alcoholics. In: Beresford, T., and Gomberg, E., eds. Alcohol and Aging. New York: Oxford University Press, 1995. pp. 186-210. [34] Oslin, D.W., and Mellow, A.M. Neurotransmitter-based therapeutic strategies in late-life alcoholism and other addictions. In: Gomberg, E.S.L.; Hegedus, A.M.; and Zucker, R.A. Alcohol Problems and Aging. NIAAA Research Monograph No. 33. NIH Pub. No. 98-4163. Bethesda, MD: NIAAA, 1998. [35] Druse, M.J.; Tajuddin, N.F.; and Ricken, J.D. Effects of chronic ethanol consumption and aging on 5-HT2A receptors and 5-HT reuptake sites. Alcohol Clin Exp Res 21(7):1157-1164, 1997. 1 Standardowy drink to 12 gramów czystego alkoholu, co odpowiada 250 ml. piwa 5-procentowego, 100 ml. wina lub 25 ml. wódki [3]. (powrót) 6 / 6